Podstawowym aktem prawnym normującym sprawę wycieczek szkolnych jest wydane na podstawie ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (Dz. U. Nr 135, poz. 1516). Wskazane rozporządzenie dotyczy wyłącznie placówek publicznych, jego 9 ust 2 odsyła do w kwestii zapewnienia opieki i bezpieczeństwa przez szkołę uczniom podczas wycieczek i imprez do przepisów wydanych na podstawie ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej (Dz. U. z 2001 r. Nr 81, poz. 889 i Nr 102, poz. 1115). Najważniejszym jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 maja 1997 r. w sprawie określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne (Dz. U. Nr 57, poz. 358) oraz rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach, rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 XII 2009 r. w sprawie warunków, jakie muszą spełniać organizatorzy wypoczynku dla dzieci i młodzieży szkolnej, a także zasad jego organizowania i nadzorowania (Dz.U. nr 209 poz 1696). Organizatorem takiego wypoczynku może być także szkoła. Analiza wyżej przedstawionych, obowiązujących przepisów prowadzi do wniosku, że w chwili obecnej nie ma określonej przez prawo maksymalnej liczby uczniów jaka pozostawać mają pod opieką jednej osoby. Za każdym razem należy ustalać tę liczbę biorąc pod uwagę rodzaj imprezy/wycieczki, wiek uczestników, ich sprawność itp. Wydaje się, że należy jednak jako punkt wyjścia przyjąć maksymalne liczby uczestników uczniów na jednego opiekuna określone w poprzednio obowiązujących przepisach. Ponieważ stan bezpieczeństwa w Polsce uległ raczej pogorszeniu niż zmianie na lepsze od czasu wydania tych przepisów, liczby określone w nich określone powinny być jednak traktowane jako absolutnie maksymalne. Wydaje się zasadne aby postulować przestrzeganie maksymalnej liczby 15 uczestników na jednego opiekuna. Zważywszy na liczbę uczniów w oddziałach szkolnych wynoszącą w praktyce około 30 uczniów (w większości szkół) oznacza to co najmniej 2 opiekunów na klasę a w miarę możliwości do zwiększania liczby opiekunów do trzech. Jak się wydaje powinno to mieć miejsce zwłaszcza w wypadku organizowania wycieczek poza miejscowość w jakiej znajduje się szkoła albo korzystania ze środków transportu miejskiego. Na zwiększenie liczby opiekunów powinien wskazywać także wiek uczestników poniżej 10 roku życia. Podkreślić wypada, że za bezpieczeństwo uczniów podczas wycieczki odpowiada dyrektor jako osoba generalnie odpowiedzialna za bezpieczeństwo w szkole. Z tego względu w jego gestii jest wyrażanie zgody na wszelkie wycieczki oraz wybór kierownika i opiekuna. W tym miejscu wypada stwierdzić, że z literalnego brzmienia przepisów cytowanego rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki wynika konieczność uzyskania zgody wyłącznie na wycieczki (i imprezy), które mają się odbywać poza granicami kraju. W tym wypadku zgodnie z przepisem 7 ust 2 przed wyrażeniem zgody dyrektor zawiadamia organ prowadzący i organ sprawujący nadzór pedagogiczny. Przepis 7 ust 3 określa przy tym treść owego zawiadomienia. W wypadku wszelkich wycieczek i imprez krajowych rozporządzenie wprost nie wymaga zgody dyrektora szkoły ale równocześnie w 10 wprowadza się obowiązek wypełnienia karty wycieczki, której wzór stanowi załącznik do rozporządzenia. Dyrektor zatwierdza ową kartę a tym samym program wycieczki, liczbę uczestników, osobę kierownika i liczbę opiekunów. Uprawnieniem dyrektora jest wyznaczenie osoby kierownika wycieczki, bowiem każda wycieczka nawet na terenie miejscowości, w której położona jest szkoła musi mieć

wyznaczonego kierownika. Zgodnie z 11 cyt. rozporządzenia kierownikiem co do zasady powinien być pracownik pedagogiczny szkoły o odpowiednich kwalifikacjach. W wypadku gdy kierownikiem miała by być inna osoba niż pracownik pedagogiczny, musi ona spełniać jedno z kryteriów określonych w 11 ust. 1. Wyższe wymagania przewiduje rozporządzenie dla wycieczek kwalifikowanych ( 11 ust 3 i 4)oraz zagranicznych ( 14 dotyczący znajomości języka umożliwiającego porozumiewanie się nie tylko w kraju docelowym ale także w krajach tranzytowych). Zgodnie z 11 ust. 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (Dz. U. Nr 135, poz. 1516), dyrektor szkoły uprawniony jest do wyznaczenia pracowników pedagogicznych, o odpowiednich kwalifikacjach, na kierowników wycieczek lub imprez szkolnych. W wyborze tym dyrektor kieruje się kwalifikacjami, jakie osoba ta posiada, a mianowicie czy są one odpowiednie do realizacji danej formy turystyki, zwłaszcza do wielodniowej wycieczki zagranicznej. Nie ma natomiast wymogu ukończenia przez pracowników pedagogicznych szkoły, przed wyznaczeniem ich na kierowników wycieczek (lub imprez, kursu kierowników wycieczek szkolnych) albowiem wymóg ukończenia kursu kierownika wycieczki szkolnej dotyczy innych osób wyznaczonych przez dyrektora do prowadzenia wycieczki szkolnej. Sformułowanie "inne osoby" wskazuje na osoby bez kwalifikacji pedagogicznych i pełnoletnie. Warunkiem samodzielnego zorganizowania przez szkołę wycieczki jest: wyznaczenie kierownika wycieczki przez dyrektora szkoły, przygotowanie wycieczki pod względem programowym i organizacyjnym oraz zatwierdzenie przez dyrektora szkoły karty wycieczki zawierającej program, listę uczestników, imię i nazwisko kierownika wycieczki, liczbę opiekunów. Kierownikiem wycieczki lub imprezy może być także inna, wyznaczona przez dyrektora szkoły, osoba pełnoletnia, która ukończyła kurs kierowników wycieczek szkolnych, jest instruktorem harcerskim, posiada uprawnienia przodownika lub instruktora turystyki kwalifikowanej lub pilota wycieczek. Kierownikiem lub opiekunem uczniów biorących udział w wycieczce zagranicznej może być osoba znająca język obcy w stopniu umożliwiającym porozumiewanie się w kraju docelowym, jak również w krajach znajdujących się na trasie planowanej wycieczki/imprezy. Kierownicy i opiekunowie muszą posiadać umiejętność udzielania pierwszej pomocy. Do podstawowych obowiązków kierownika wycieczki szkolnej należy szczegółowe opracowanie dokumentacji wycieczki i przedłożenie jej dyrektorowi szkoły w celu zaakceptowania. W skład dokumentów wycieczki lub imprezy szkolnej wchodzą: 1. Karta wycieczki 2. Harmonogram wycieczki / imprezy 3. Lista uczestników wycieczki 4. Oświadczenie rodziców Uczestnicy wszystkich wycieczek i imprez podlegają ubezpieczeniu od następstw nieszczęśliwych wypadków, a w przypadku wycieczki lub imprezy zagranicznej - ubezpieczeniu od następstw nieszczęśliwych wypadków i kosztów leczenia. W dokumentacji wycieczki powinny znaleźć się: - karta wycieczki lub imprezy (wzór stanowi załącznik do przytoczonego rozporządzenia z dnia 8 listopada 2001 r.) - wymóg dotyczący karty wycieczki lub imprezy zatwierdzanej przez dyrektora szkoły dotyczy wszystkich form wycieczek (tak krajowych, jak i zagranicznych), - zgody rodziców /prawnych opiekunów na uczestnictwo w wycieczce/imprezie niepełnoletnich uczniów, - regulamin danej wycieczki, - program i harmonogram wycieczki, - zadania opiekuna danej wycieczki,

- po zakończeniu wycieczki - podsumowanie, ocena stopnia realizacji programu wycieczki, rozliczenie finansowe, - w przypadku wyjazdów zagranicznych dyrektor winien zgłosić właściwym organom organizację wyjazdu zagranicznego i w karcie wycieczki uzyskać adnotację organu prowadzącego szkołę i organu sprawującego nadzór pedagogiczny (kuratorium oświaty). Dokumentacja wycieczki zagranicznej powinna zawierać również Listę Podróżujących dla Wycieczek w Unii Europejskiej, która stanowi załącznik do Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 22 września 2005 r. (Dz. U. Nr 188, poz. 1582) oraz potwierdzenie ubezpieczenia uczestników (od następstw nieszczęśliwych wypadków i kosztów leczenia za granicą) tzn. wskazywać nazwę firmy ubezpieczającej i numer polisy (lub kserokopię polisy). W przypadku zlecenia organizacji wycieczki upoważnionej instytucji dyrektor szkoły powinien podpisać umowę określające wzajemne obowiązki stron. Zadania Dyrektora Szkoły. - powołanie kierownika wycieczki (imprezy) oraz zatwierdzenie osób mających sprawować bezpośrednią opiekę nad uczniami - zapoznanie się z treścią programu, regulaminem i trasą wycieczki (imprezy) oraz zatwierdzenie tych dokumentów - podpisanie umowy z organizatorem jeśli nie jest nim szkoła - w przypadku organizacji wycieczek zagranicznych, wydanie zgody na wyjazd oraz zawiadomienie organu prowadzącego i organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Do zadań kierownika wycieczki należy: - opracowanie z udziałem uczestników szczegółowego programu i harmonogramu wycieczki. - określenie zadań opiekunów w zakresie realizacji programu oraz sprawowania nadzoru nad wyznaczonymi uczniami. - skompletowanie wszystkich niezbędnych dokumentów oraz uzyskanie zgody dyrektora szkoły lub upoważnionej przez niego osoby do przeprowadzenia wycieczki. - zapewnienie warunków do pełnej realizacji programu i regulaminu wycieczki, oraz sprawowanie nadzoru w tym zakresie. - zapoznanie z zasadami bezpieczeństwa wszystkich uczestników oraz zapewnienie warunków do ich spełnienia od chwili rozpoczęcia do zakończenia. - dopilnowanie, by wszyscy uczestnicy zaopatrzeni byli w niezbędny, sprawny sprzęt i ekwipunek. - zapewnienie apteczki pierwszej pomocy. - organizacja transportu, wyżywienia i noclegów. - dokonanie podziału zadań wśród uczestników. - dysponowanie środkami finansowymi przeznaczonymi na wycieczkę. - dokonanie z uczestnikami oceny odbytej wycieczki oraz sporządzenie sprawozdania finansowego dla rodziców. Do obowiązków opiekuna wycieczki należy: - współdziałanie z kierownikiem przy realizacji programu i harmonogramu wycieczki i wykonanie zleconych przez niego zadań. - sprawowanie opieki nad uczestnikami wycieczki. - dopilnowanie, by wszyscy uczestnicy przestrzegali regulaminu, ze szczególnym uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa. - nadzór nad wykonaniem przez uczestników powierzonych zadań. W uzgodnionym terminie kierownik wycieczki przedstawia dyrektorowi szkoły do zatwierdzenia 2 egzemplarze wypełnionej karty wycieczki (z których jeden pozostaje w szkole a drugi zabierany jest na wycieczkę) oraz, do wglądu, następujące dokumenty:

a) co najmniej 2 egzemplarze listy uczestników (jeden pozostaje w szkole); b) pisemne zgody rodziców (prawnych opiekunów) na udział dzieci w wycieczce (imprezie) wraz ze zobowiązaniem do zapewnienia ich bezpieczeństwa w drodze pomiędzy miejscem zbiórki lub rozwiązania wycieczki (imprezy) a domem; c) regulamin wycieczki (imprezy); d) potwierdzenie rezerwacji świadczeń lub umowy ze świadczeniodawcami (transport, noclegi). Kilkudniowe wycieczki turystyczno-krajoznawcze organizowane w czasie zajęć lekcyjnych powinny obejmować przynajmniej jeden dzień wolny od zajęć dydaktycznych. Zalecane normy bezpieczeństwa. 1.Liczebność grupy - 1 opiekun na 15 uczniów (nie licząc kierowcy i pilota/przewodnika) i dostosowana do możliwości technicznych autokaru/liczby miejsc. 2. Miejsca przy drzwiach zajmują osoby dorosłe (opiekunowie). Przejścia w autokarze /pociągu muszą być wolne, nie mogą znajdować się tam dodatkowe miejsca do siedzenia. 3.Autokar musi być oznakowany - tablica "przewóz dzieci". Kierowca powinien posiadać świadectwo kwalifikacyjne kierowcy zawodowego oraz potwierdzenie sprawności technicznej autokaru - dokument ważny przez 6 miesięcy. Maksymalny czas jazdy jednego kierowcy bez przerwy - 4 godziny 30 minut, czas przerwy w jeździe - zalecane 45 minut. Postoje mogą odbywać się tylko w miejscach do tego wyznaczonych, tj. na oznakowanych parkingach. Po każdej przerwie w podróży należy sprawdzić stan liczebny dzieci. 4.Obowiązkiem opiekunów jest dopilnowanie dzieci w czasie jazdy (uczniowie nie mogą chodzić po autokarze, siedzieć tyłem, na oparciu, wyrzucać śmieci przez okno, itd.). Kwestie kierownika wycieczek W myśl obowiązujących aktów prawnych nad przebiegiem wycieczek lub imprez organizowanych przez szkołę, czuwa kierownik wycieczki. Zgodnie z 11 ust. 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (Dz. U. Nr 135, poz. 1516) to dyrektor szkoły uprawniony jest do wyznaczenia kierownika wycieczki. 1. Może go wskazać spośród pracowników pedagogicznych szkoły o odpowiednich kwalifikacjach bez wymogu ukończenia kursu kierownika wycieczki szkolnej. W wyborze tym dyrektor kieruje się kwalifikacjami, jakie osoba ta posiada, a mianowicie czy są one odpowiednie do realizacji danej formy turystyki. 2. Kierownikiem wycieczki (bez obowiązku ukończenia kursu kierownika wycieczki szkolnej) może być również osoba pełnoletnia, która posiada: uprawnienia instruktora harcerskiego, przewodnika turystycznego, przodownika lub instruktora turystyki kwalifikowanej, pilota wycieczek. 3. Kierownikiem wycieczki może być także inna osoba pełnoletnia, która ukończyła kurs kierownika wycieczki szkolnej. Wymóg ukończenia kursu kierownika wycieczki szkolnej dotyczy innych osób wyznaczonych przez dyrektora do prowadzenia wycieczki szkolnej. Ponadto kierownik wycieczki w szczególności: 1) opracowuje program i harmonogram wycieczki lub imprezy, 2) opracowuje regulamin i zapoznaje z nim wszystkich uczestników, 3) zapewnia warunki do pełnej realizacji programu i regulaminu wycieczki lub imprezy oraz sprawuje nadzór w tym zakresie, 4) zapoznaje uczestników z zasadami bezpieczeństwa oraz zapewnia warunki do ich przestrzegania, 5) określa zadania opiekuna w zakresie realizacji programu, zapewnienia opieki i bezpieczeństwa uczestnikom wycieczki lub imprezy, 6) nadzoruje zaopatrzenie uczestników w sprawny sprzęt i ekwipunek oraz apteczkę pierwszej pomocy,

7) organizuje transport, wyżywienie i noclegi dla uczestników, 8) dokonuje podziału zadań wśród uczestników, 9) dysponuje środkami finansowymi przeznaczonymi na organizację wycieczki lub imprezy, 10) dokonuje podsumowania, oceny i rozliczenia finansowego wycieczki lub imprezy po jej zakończeniu. Pilot wycieczek może być kierownikiem wycieczki szkolnej, o ile dyrektor szkoły wyrazi na to zgodę, choć nie jest to sytuacja zalecana. Nie można sprawnie koordynować przebiegu wycieczki jednocześnie pełniąc nadzór wychowawczy nad grupą uczestników.