SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI

SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI i J ć? * I I./1. Relacja k. 2 h ^ A - & I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora k.<j A. A I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora II. Materiały uzupełniające relację [ c. A. Ą III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora ----- III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 -------- - III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) - III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 ----- III./5. Inne... ----- IV. Korespondencja V I. F o to g rafie / J ^ o T 2

T ou j R E L A C J A 0 N I E Ż Y J Ą C Y M C Z Ł O N K U K O N S P I R A C J I Ppor. A K Józefie Skrzacie - Śliwowskim Ppor.Józef Skrzat- liwowski był moim dowódcę w okresie od kwietnia 1942r. do września 1945 r. Jego dane osobowe nie są mi znane. W okresie mojej działalności wywiadowczej w ramach referatu wywiadu - Garnizon Toruń, utrzymywałem z nim kontakt średnio dwa razy w miesiącu, w różnych punktach Torunia. Dla maskowania kontaktu wykorzystywaliśmy istniejące w Toruniu przejścia z jednej ulicy na inną ulicę, poprzez korytarze i podwórka danego Kwadratu. 0 ustalonej godzinie wchodziliśmy z dwóch różnych stron i mijając się w umownym miejscu wymienialiśmy koperty z meldunkiem i nowym poleceniem. Oficjalnie byliśmy dla siebie obcymi osobami. Kontakt awaryjny miałem poprzez akowca Lecha Matuszkiewicza. Ppor. Skrzata cechowała duża rozwaga, spokój i opanowanie w działaniu. Jego miejsca zamieszania w czasie okupacji nie znałem, natomiast on był w moim mieszaniu kilka razy. W czasie letnim wykorzystywaliśmy niekiedy dogodne ławki parkowe. W końcu roku 1944 Skrzat udzielił mi dwóch zapomóg pieniężnych w kwocie ok 100 marek. W styczniu 1945 roku nie miałem z nim kontaktu z uwagi na moją ciężką chorobę. Spotkałem go przypadkowo w pierwszych dniach lutego 1945 roku i otrzymałem polecenie wstąpienia do Milicji Obywatelskiej. Następnymi skierowaniami była fabryka stempli i Wydział Wojskowy. W końcu sierpnia lub początku września 1945 roku z uwagi na nagły wyjazd do Gdańska poszedłem do jego nowego mieszkania przy ul.mickiewicza i wpadłem tam w kocioł zastawiony przez UB. Ponieważ nie miałem przy sobie broni i dość wiarygodnie tłumaczyłem swoje przyjście, wypuszczono mnie po 16 godzinach. Skrzat został w porę ostrzeżony i ukrywał się na melinie w okolicach lotniska. Po paru dniach spotkałem się z nim na szosie pod lotniskiem i otrzymałem polecenie nawiązania kontaktu w Gdańsku z "Wiktorem" Do kontaktu jednak nie doszło. Skrzat ukrywał się gdzieś w Polsce przez okres około pięciu lat. Następnie ujawnił się. W latach sześćdziesiątych spotkałem go. W przeprowadzonej rozmowie radził mi ujawnienie się. Ja z tej rady jednak nie skorzystałem. Dnia 10 kwietnia 1983 r. Skrzat zmarł w wieku 85 la+ Rv*pm na ipnn nnnr7phip Toruń,1990.11.20 (iooiyiit JUoeuAcl ou$vv Toi 25

REI AC 3 A O NIEŻYJĄCYM CZŁONKU a8oa»;s339a3b2as3k3*:e=«3*3bra"a:'e3a5ar!s3=#:c=«=as:a38r.a ae#abaa8 KONSPIRACJI Ppor, A K Józefie 3krzacia - Śliwowskim a a a a a a a a sa a a a a a B a a a a a a a a a a a a ssa a a a a a a a a a a a a a a a a sa a a a a a a a a a sb a a a a a a a a a a c r ta Ppor.Jdze* GUrzat-^liwowaki był moi dowsdeą w okresie od kwietnia 1942r. do września 1245 r. Jego dano osobowe nie aą i znana. w okresie mojej działalności wywiadowczej y ramach referatu wywiarju - Garnizon Toru/i, utrzymywałem z ni,u kontakt średnio uwa razy w miesiącu* w rsznych punktach Torunia. Ola maskowania kontaktu wykorzystywaliśmy iotniejące w Toruniu przejścia z jodrioj ulicy nn inny ulicę* poprzez korytarze 1 podwórka danego Kwairafi. 0 ustalonej godzinie twd lodziliśmy z dwóch różnych stron imfeijajgc sią u umownym miejscu wyadonialifey koperty z naiaunkiem i nowym oaloceniom. Oficjalnie uyu&jy dla siebie obcymi osobami. Kontakt awaryjny miałem poprzez akowca locha Matusitftiewlazs. Ppor. Skrzata ccuuwała duża rozwaga, spokój i opanowanie w działaniu. Jo jo r.dojoca zamieszania w czasie okupacji nio znałoś, natomiast on był w mai mieszaniu kilka razy, Uczasie lotnio wykorzystywaliśmy niekiedy dogodne ławki parkowe, W kartce roku 1944 Jkrzat udzielił mi dwóch zapomóg pieniężnych w kwocie ok 100 narek. U styczniu 1945 roku nie miałem z nim kontaktu z uwagi na ztafa aiqżkq chorob*. Spotkałoś go przypadkowo w pierwszych dniami lutego 1345 roku i otrzymałeś polecenia ustąpienia da Milicji Obywatelskioj. NastgpnyfaŁ skierowaniami była iabryka stecnpli i Wydział majakouy. «1 kortcu sierpnia lud początku wrześnio 1945 roku z uwagi na nagły wyjazd co GJartoka poszedłem do Jego nowego mieszkania przy ul.mickiewicza i «jładłera t e w kocioł zostawiony przez U3. Ponieważ nie miałom przy noble orani i iiość wiarygodnie tłumaczyłem swoje przyśle, wypuszczało mnie po 16 godzinach* Skrzat został w porę ostrzazony i ukrywał się na aelinie w okolicach lotniska. Po paru dniach spotkała;* sig z nim no szosie pod lotniskiem i otrzymałam polecenie nawiązania kontaktu w Gdartsku z "^iktorea** Do kontaktu jednak nie doszło. Skrzat ukrywał się gdzie?. u Polsce przai okres około pięciu lat. następnie ujawnił się.. latach sześćdziesiątych spotkałam? 30. W przeprowadzanej rozjsowie radził mi ujawnianie sią. Ja z taj rady jednak nic Jcorzystałen;. Unia 10 kwietnia 1935 r. jkrzal z-arl w wieku J5 łat. e-yłam na jogo pogrzebie. 26

lwowski Józef ps. "Skrzat","Radzisz"/1898-1983/ żołnierz kontrwywiadu Insp.AK Toruń i członek O D R Pomorze Urodzony 14 II 1898r w Rzejowicach pow.radomsko^syn Michała i Marianny z d. Kubiezówna. Po ukończeniu Szkoły Powszechnej w 1915^ odbył praktykę zecera w Drukarni Polskiej w Piotrkowie Trybunalskim. Należał do Polskiej Organizacji Wojskowej. Od marca 1921r do czerwca 1925r służył w wojsku jako podoficer zawodowy po czym zrezygnował z wojskowej służby i podjął pr^cę w Drukarni Wojskowej /DOK VIII/ w Toruniu.Następnie pracował w Drukarni " Przeglądu Zachodniego", Drukarni Rolniczej i Drukarni Robotniczej. W latach 1928-1939 był członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej.W pierwszych miesiącach okupacji prowadził działalność sabotażową razem z Aleksandrem Wielgoszem i jego synami oraz Czesławem Zarzyckim i Zbigniewem Podwojskim. Był aresztowany przez gestapo 2o XII 1941r. za "Schylanie się od pracy".zwolniony 21 XII 1941r. z nakazem podjęcia pracy w drukarni przy ul.katarzyny w Toruniu, gdzie pracował do końca wojny.zajęcie to ułatwiało mu poruszanie się po terenie i prowadzenie działalności konspiracyjnej.zaprzysiężony został do AK na początku I942r. przez Bronisława Pietkiewicza ps."krzysztof" kmdta Insp. ZWZ-AK Toruń. Pełnił jednocześnie funkcję członka ODR-u jako łącznik między Franciszkiem Rochowiakiem ps. "Zaklicki" - Delegatem Okręgowej Delegatury Rządu na Pomorzu i Bronisławem Pietkiewiczem oraz Sylwanem Stankiewiczem ps."butler" kmdtem AK Garnizonu Toruń.Wykonywał zadania konspiracyjne w Toruniu Chełmnie,Wąbrzeźnie,Brodnicy i Grudziądzu oraz na terenie powiatów w/w miast.współpracował z Wyszkowskim w Grudziądzu ps."wardach", w Chełmnie z Olszowym ps."biały" w Brodnicy z Olszewskim ps."białek" w Wąbrzeźnie z kolejarzem ps."lande".zakres jego działalności konspiracyjnej obejmował kolportaż prasy podziemnej,rozprowadzenie zapomóg pieniężnych, werbowanie i zaprzysięganie nowych żołnierzy AK oraz pełnomocników ODR-u,wywiad o lokalizacji i ruchu wojsk niemieckich,pomoc rodzinom konspiratorów oraz Polakom przebywającym w obozach. Na terenie Torunia brał udział w odprawach konspiracyjnych m.in.w mieszkaniu ludwika Polniaszka, Topolewskiego przy ul.słowackiego u Jana Cielebąka przy ul. Bielańskiej.Dnia 11 I 1945r wykonał wyrok Wojskowego Sądu Specjalnego AK na konfidentach gestapo Edwardzie Słowikowskim ps."biały Grot" kmdtcie Polskiej Armii P o w s t a nia i Helenie Cieszyńskiej.^ - =- Po wojnie wyjechał z Torunia do Polanicy- Zdroju pracował w Państwowym Uzdrowisku na stanowisku inwestora.od 1948r.jako księgowy pracował w Aleksandrowie Kujawskim i Toruniu.W 1963r.przeszedł na emeryturę. 27

J \ 4 ^ S % z \ g o l V o V n 9i8i?r - u 3!oruniu;Jr-!**te3 pochowany na cmentarzu św. Za działalność konspiracyjną był mianowany ppor.ak.odznaczony trzykrotnie Krzyżem Walecznych, Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski Jego żona Lidia Sliwowska ur.1907 zaprzysiężona do AK była sanitariuszką i łączniczką kmdta Insp. Toruń Bronisława Pietkiewicza. Cd I940r. zajmowała się dostarczaniem żywności i odzieży dla więźniów obozu w Potulicach oraz dla uczestników Powstania Warszawskiego uwięzionych w obozie pod Grudziądzem. AP AK, T.: Bagińska Cz., Jażwiecki P f, Lewandowski. H.,Sliwowska L., Sliwowski J. 5 M S t. Rei. t XXVII s.143,185 j G ą s i o r o w s k i A. Polska Armia P Dwstania... s.169, 172,173, 146j G ó r s k i G. ^Administracja Polski Podziemnej w latach 1939-1945, Studium historyczne -prawne, Toruń 1995, Sni?52,266,332 j ^ e n ż e ;Ustrój Polskiego Państwa Podziemnego 1939-1944, Studium Historycznoprawne Lublin 1995 s 0 339 ^ J a s z o w s k i T., Okr. Pom. AK. Podokręg... jsł.konsp Pom.... cz.2)s. 4-^6 } y S z y m a ń s k i T., Działalność P Dlskiej Armii Powstania na terenie Pomorza Gdańskiego w latach 1940-1945 s.77./praca mgr pod kier. prof. W. Jastrzębskiego. W S P Bydgoszcz 1982, 3ygn. APAK B 64./^ Walka podziemna... Svl93,-200*} jj W a s z k i e w i c z Z., Z dziejów ruchu oporu w Toruniu i powiecie toruńskim podczas okupacji hitlerowskie j Rocz. Tor.^.15*^1980 s. 51-70. Michał Ojczyk 28

31P Józef Śliwowski ul.mickiewicza B^-lOO Toruń Toruń, dn. 10. 06. 19f>B r. O Ś '.7 I A D C Z 35 N I E Niniejszym stwierdza-!", że w końcu listopada 1944 r. wysnaczono mi spotkanie z Komendantem podokręgu Toruńskiego A.K. Bronisławem Petkiewiczem ps. "Krzysztof", " Z M k " w restauracji pod nazwą "Strzelnica o godz. 19-te,j przy ul. Przedzamcze, tar1 Komendant Petkiewicz wręczył mi pismo Sądu Specjalnego. A.K. o trerci następującej: Za. zdradę żołnierzy polskiego Podziemia wykonać Wyrok śmierci na: Edwardzie Słowikowskim ps. "Biały Grot" Franciszku Brzeskim ps. "Jantar" oraz 3 konfidentki K&linowskiej, von Cieszyńskiej i Siemianowskiej. /.Tózef Śliwowski/ ps. "Skrzat" 30

jjłji Toruń, dn. 24 luty 1977 r. Zarząd Wojewódzki Z. B. o W. i D. w T o r u n i u. Komisja Historyczna O ś w i a d c z e n i e My niżej podpisani świadomi skutków za składanie oświadczeń niezgodnych z prawdą stwierdzany: że w pracy konspiracyjnej w latach 1940-1945 na terenie Torunia nie spotykaliśmy osób należących do organizacji"polskiej Armii Lud owe j " / r A L /. Natomiast wiadomo nam jest, że w lutym 1945 roku dużo osób ujawniających się otrzymało zaświadczenia o służbie w organizacji 'T A L " /wiele osób z tych nie należało do podziemia/. 02ózef Śliwowski/ pseud." Skrzat'1 oficer łącznikowy i członek kontrwywiadu A.E. Toruń,Mickiewicza n.. 31

Śliwowski Józef ps. Skrzat, Radzisz (1898-1983), żołnierz kontrwywiadu Insp AK Toruń i członek ODR Pomorze. Urodzony 14 II 1898 r. w Rzejowicach pow. Radomsko; syn Michała i Marianny I d. Kubiczowny. Po ukończeniu szkoły powszechnej w 1915 r. odbył praktykę zecera w Drukami Polskiej w Piotrkowie Trybunalskim. Należał do Polskiej Organizacji Wojskowej. Od marca 1921 r. do czerwca 1925 r. służył w wojsku jako oodoficer zawodozrezygnował ze służby wojskowej i podjął prace w Drukami Wojskowej (DOK VIII) w Toruniu. Następnie pracował w Drukami Przeglądu Zachodniego, Drukami Rolniczej i Drukami Robotniczej. W latach 1928-1939 był członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej. W pierwszych miesiącach okupacji prowadził działalność sabotażową razem z Aleksandrem Wielgoszem i jego synami oraz Czesławem Zarzyckim i Zbigniewem Podwojskim. Był aresztowany przez gestapo 20 XII 1941 r. za uchylanie się od pracy. Zwolniony 21 X II1941 r. z nakazem podjęcia pracy w drukami przy ul. Katarzyny w Toruniu, gdzie pracował do końca wojny. Zajęcie to ułatwiło mu poruszanie się po terenie i prowadzenie działalności konspiracyjnej. Zaprzysiężony został do AK na początku 1942 r. przez Bronisława Pietkiewicza ps. Krzysztof kmdta Insp. ZWZ-AK Toruń. Pełnił jednocześnie funkcję członka ODRjako łącznik między Franciszkiem Rochowiakiem ps. Zaklicki - Delegatem Okręgowej Delegatury Rządu na Pomorzu i Bronisławem Pietkiewiczem oraz Sylwanem Stankiewiczem ps. Butler - kmdtem AK Garnizonu Toruń. Wykonywał zadania konspiracyjne w Toruniu, Chełmnie, Wąbrzeźnie, Brodnicy i Grudziądzu oraz na terenie powiatów w/ w miast. Współpracował z Wyszkowskim ps. Wardach w Grudziądzu, w Chełmnie z Olszowym ps. Biały, w Brodnicy z Olszewskim ps. Białek, w Wąbrzeźnie z kolejarzem o ps. Lande. Zakres jego działalności konspiracyjnej obejmował kolportaż prasy podziemnej, rozprowadzanie zapomóg pieniężnych, werbowanie i zaprzysięganie nowych żołnierzy AK oraz pełnomocników ODR-u, wywiad o lokalizacji i ruchu wojsk niemieckich, pomoc rodzinom konspiratorów i Polakom przebywającym w obozach. Na terenie Torunia brał udział w odprawach konspiracyjnych m.in. w mieszkaniu Ludwika Polniaszka, Topolewskiego przy ul. Słowackiego, u Jana Cielebąka przy ul. Bielańskiej. Dnia 1111945 r. wykonał wyrok Wojskowego Sądu Specjalnego AK na konfidentach gestapo Edwardzie Słowikowskim ps. Biały Grot - kmdtcie Polskiej Armii Powstania i Helenie Cieszyńskiej. Po wojnie wyjechał z Torunia do Polanicy-Zdroju, gdzie pracował w Państwowym Uzdrowisku na stanowisku inwestora. Od 1948 r. jako księgowy pracował w Aleksandrowie Kujawskim i Toruniu. W 1963 r. przeszedł na emeryturę. Zmarł 10 VI 1983 r. w Toruniu, pochowany na cmentarzu św. Jerzego w Toruniu. Za działalność konspiracyjną był mianowany ppor. AK. Odznaczony trzykrotnie Krzyżem Walecznych, Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Jego żona Lidia Śliwowska (ur. 1907) zaprzysiężona do AK była sanitariuszką i łączniczką kmdta Insp. Toruń Bronisława Pietkiewicza. Od 1940 r. zajmowała się dostarczaniem żywności i odzieży dla więźniów obozu w Potulicach oraz dla uczestników Powstania Warszawskiego uwięzionych w obozie pod Grudziądzem. AMSt., Rei. t. XXVII s. 143, 185; AP AK, T.: Bagińska Cz., Jaźwiecki P., Lewandowski H., Śliwowska L., Śliwowski J.; Szymański T., Działalność Polskiej Armii Powstania na terenie Pomorza Gdańskiego w latach 1940-1945, s. 77 (praca mgr pod kier. prof. W. Jastrzębskiego. WSP Bydgoszcz 1982, mps, sygn. B-64); Gąsiorowski A., PAP...', Górski G., Administracja Polski Podziemnej w latach 1939-1945. Studium hisinnrmnprawne Toruń 1995 s. 232, 266, 332; Tenże, Ustrój Polskiego Państwa Podziemnego 1939-,944 Studium historyczno-prawne, Lublin 1995, s. 339; J a s z o w s k. T Okr. Pam. AK Podokręg SI Konsp. Pom...cz. 2; Walka podziemna...', W aszkiewicz Z.,Z dziejów ruchu oporu w Toruniu i powiecie toruńskim podczas okupacji hitlerowskiej, Rocz. Tor. R. 15: 1980 s. 51-70. Michał Oj czy k 39

W ; cj)r SLIWOWSKI JOZEF ps."skrzat" ODR Drugi w kolejności inspektor ODR w Obw. toruńskim od. połowy 194Hr. Był on jednocześnie pełno moc nikiem (odpowiednik Powiatowego Delegata Rządu) na miasto Toruń i powiat toruński. Równolegle był łącznikiem F.Rocłiowiaka z Inspektorem Rej. AK w Toruniu, B.Pietkiewiczem. W okresie jego pracy pozostałymi pełnomocnikami w powiatach byli m.in.; w Grudziądzu Wyszkowski ("Wardak"), w Chełmnie Jan Olszowy ("Biały"), w Brodnicy Władysław Olszewski ("Białek") w Wąbrzeźnie "Lange". Jako inspektor "Skrzat" pozostawał w stałym kontakcie z szefem Ekspozytury -Rocliowiakiem- oraz pełnomocnikami w powiatach. Mniej więcej raz w miesiącu docierał do każdego z nich, a przed i po wyjeżdzle (i złożeniu odpowiednich relacji) otrzymywał od Rochowiaka konkretne instrukcje i dyspozycje. Pełnomocnikom, oprócz wskazówek Ekspozytury, przekazywał także m.in. pieniądze na potrzeby akcji pomocy sp ołecznej. 2 r. : G.Górski, Pomorska Okręgowa Delegatura Rządu RP na Ki^aj w latach 1941-1945, [w:] Walka podziemna..., s. 193. MGr 199 4 61