KOŚCIOŁY RYGLOWE DIECEZJI KOSZALIŃSKO KOŁOBRZESKIEJ

ZAŁOŻENIA I METODA PRZEBIEG I ZAAWANSOWANIE Beata Makowska Narodowy Instytut Dziedzictwa

LIST INTENCYJNY dotyczący współpracy w zakresie OCHRONY, OPIEKI I PROMOCJI RYGLOWEJ ARCHITEKTURY SAKRALNEJ WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO ( ) Celem wspólnie inicjowanych i realizowanych przedsięwzięć dokumentacyjnych, naukowych, edukacyjnych i warsztatowych będzie: stworzenie warunków poprawy stanu technicznego obiektów, ich otoczenia i zabytkowego wyposażenia oraz stanu wiedzy o tej części zasobu dziedzictwa kulturowego i jego wszechstronna promocja.

DIECEZJA KOSZALIŃSKO-KOŁOBRZESKA reprezentowana przez Ordynariusza Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej Biskupa Edwarda Dajczaka NARODOWY INSTYTUT DZIEDZICTWA Reprezentowany przez Dyrektora NID Panią Paulinę Florjanowicz BIURO DOKUEMNTACJI ZABYTKÓW W SZCZECINIE Reprezentowane przez Dyrektora BDZ w Szczecinie Pana Cezarego Nowakowskiego

mając na uwadze treść listu intencyjnego, podpisanego pomiędzy stronami, dotyczącego współpracy w zakresie ochrony, opieki i promocji ryglowej architektury sakralnej znajdującej się na terenie Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej, a w szczególności pilna potrzebę podjęcia działań zmierzających do ograniczenia zagrożenia utraty przez te obiekty wartości zabytkowych i eliminację skutków tych zagrożeń, podpisano POROZUMIENIE O WSPÓŁPRACY w sprawie realizacji projektu pn. KOŚCIOŁY RYGLOWE DIECEZJI KOSZALIŃSKO-KOŁOBRZESKIEJ

ZAKRES PROJEKTU PRZEWIDUJE WYKONANIE NASTEPUJĄCYCH DZIAŁAŃ ROZPOZNANIE TERENOWE PROMOCJĘ PROJEKTU W RAMACH POLSKO-NIEMIECKIEJ KONFERENCJI ANTIKON 2013 ORGANIZACJĘ SPOTKAŃ DLA KSIĘŻY PROBOSZCZÓW PRZYGOTOWANIE WYSTAWY POSTEROWEJ PROMUJĄCEJ PROJEKT OPRACOWANIE, PUBLIKACJĘ I DYSTRYBUCJĘ PORADNIKA DLA KSIĘŻY DZIAŁANIA EDUKACYJNE DOTYCZĄCE RYGLOWEJ ARCHITEKTURY SAKRALNEJ PROMOCJĘ ZASOBU ZABYTKOWEGO BĘDĄCEGO TEMATEM PROJEKTU INWENTARYZACJA NIEUŻYTKOWANEGO KOŚCIOŁA W TYCHÓWKU

Kościół wraz z częściowym wystrojem wnętrza /ołtarz i dzwon/ w Tychówku gm. Białogard ROZPOZNANIE TERENOWE PRACE GABINETOWE analiza zapisów w decyzjach/orzeczeniach dotyczących wpisów obiektów do rejestru zabytków analiza dokumentacji ewidencyjnej zabytków wykorzystanie wyników prowadzonej przez NID weryfikacji zabytków opracowanie wieloaspektowych ankiet do prac terenowych, kościół tabel ten przeglądowych, jest zabytkiem zasad budownictwa sakralneg wykonywania i rejestrowania dokumentacji fotograficznej XVIII wieku/styl barokowy/ prace logistyczne LUSTRACJE OBIEKTÓW, realizowane od maja do sierpnia 2013 5 objazdów na terenie woj. zachodniopomorskiego 2 objazdy na terenie woj. pomorskiego 1 objazd na terenie woj. wielkopolskiego

PRACE GABINETOWE DANE IDENTYFIKAYJNE LOKALIZACJA/OTOCZENIE ANKIETA FORMA ARCHITEKTONICZNA opracowana z założeniem realizacji lustracji przez kilkuosobowy zespół STRUKTURA BUDOWLANA zawiera INNY 10 OBIEKT zagadnień BUDOWLANY rozpisanych na szczegółowe dane, uzyskane w czasie prac WYPOSAŻENIE/WYSTRÓJ gabinetowych, ale przede wszystkim zbierane w trakcie prac terenowych WYWIAD/DOKUMENTACJA INWESTYCJE/FINANSOWANIE TABELE PRZEGŁĄDOWE opracowane PROMOCJA z założeniem wykorzystania wszystkich danych uzyskanych w czasie prac gabinetowych oraz z ankiet terenowych, poddanych powtórnie merytorycznej weryfikacji, służące do opracowania wyników statystycznych, porównawczych i innych zestawień zbiorczych

LUSTRACJE OBIEKTÓW WOJEWÓDZTWO ZACHDNIOPOMORSKIE 5 warsztatów terenowych, trzydniowych realizowanych przez zespół pracowników BDZ w Szczecinie, OT NID w Szczecinie [oraz w czasie pojedynczych warsztatów z udziałem pracowników OT NID w Gdańsku i OT NID w Poznaniu WOJEWÓDZTWO POMORSKIE 2 warsztaty terenowe, jedno- i trzydniowych realizowane przez zespół OT NID w Gdańsku WOJEWÓDZTWO WIELKOPOLSKIE 1 warsztat terenowy, trzydniowy realizowany przez zespół OT NID w Poznaniu [z udziałem pracownika OT NID w Szczecinie]

ZAKOŃCZENIE PROJEKTU PLANOWANE JEST NA 15 GRUDNIA 2013 ROKU *** ORGANIZACJA SPOTKAŃ DLA KSIĘŻY PROBOSZCZÓW PUBLIKACJA PORADNIKA DLA KSIĘŻY DZIAŁANIA EDUKACYJNE

Dziękuję za uwagę

CHARAKTERYSTYKA ZESPOŁU (część woj. zachodniopomorskiego) Waldemar Witek Narodowy Instytut Dziedzictwa Oddział Terenowy w Szczecinie

544 kościoły w Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej w tym 97 kościołów ryglowych (przedmiot projektu)* 66 kościołów ryglowych w części zachodniopomorskiej w tym: 64 kościoły wpisane do rejestru zabytków 63 kościoły użytkowane 64 kościoły wiejskie 2 kościoły miejskie (Sianów, Tychowo)

zakres wpisu do rejestru zabytków kościół Kołacz, gm. Połczyn Zdrój

zakres wpisu do rejestru zabytków kościół z otoczeniem Ostrowąsy, gm. Barwice

zakres wpisu do rejestru zabytków kościół z wystrojem Stare Dębno, gm. Tychowo

zakres wpisu do rejestru zabytków kościół z otoczeniem i wystrojem Martew, gm. Tuczno

KOŚCIOŁY XIV-XVI-wieczne Krupy, gm. Darłowo: 1400-1403 (wewnętrzna konstrukcja ścian) Kowalki, gm. Tychowo: XVI w. (elementy)

KOŚCIOŁY XVII-wieczne Martew, gm. Tuczno 1618 r. Tyczewo, gm. Tychowo 1643 r. Gorawino, gm. Rymań 1644 r. Mielenko, gm. Drawsko Pom. 1662 r. Golce, gm. Wałcz 1664 r. Wielin, gm. Polanów 1669 r. Górnica, gm. Wałcz 1672 r. Stare Dębno, gm. Tychowo 1681 r. Motarzyn, gm. Tychowo 1683 r. Sępolno Mł., gm. Biały Bór 1685 r. Białowąs, gm. Barwice 1689 r. Stare Worowo, gm. Złocieniec 1689 r. Sępolno Wl., gm. Biały Bór 1693 r. Drawień, gm. Szczecinek 1693 r. Ostre Bardo, gm. Połczyn Zd. 1693 r.

KOŚCIOŁY XVII-wieczne Wielin Mielenko Drawskie

KOŚCIOŁY XVII-wieczne Drawień Górnica

KOŚCIOŁY XVIII-wieczne Mysłowice, gm. Sławoborze 1709 r. Dołgie, gm. Ostrowice 1701 r. Ostrowąsy, gm. Barwice 1728 r. Radacz, gm. Borne Sulinowo 1744 r. Lekowo, gm. Świdwin 1751 r. Pomianowo, gm. Białogard 1751 r. Nosibądy, gm. Grzmiąca 1755 r. Żydowo, gm. Polanów 1764 r. Garbno, gm. Polanów 1769 r. Jeleń, gm. Borne Sulinowo 1770 r. Bronikowo, gm. Tuczno 1772-75 r. Sianów 1793 r.

KOŚCIOŁY XVIII-wieczne Lekowo Dołgie

KOŚCIOŁY XVIII-wieczne Bronikowo Sianów

KOŚCIOŁY XIX-wieczne Karnieszewice, gm. Sianów 1803 r. Zdbowo, gm. Tuczno 1817 r. Drzewiany, gm. Bobolice 1818 r. Siecino, gm. Ostrowice 1818 r. Żółtnica, gm. Szczecinek 1820 r. Tychowo 1830 r. Białogórzyno, gm. Białogard 1838 r. Sławoborze 1846 r. Słonowice, gm. Brzeźno 1864 r. Rzecino, gm. Rąbino 1862 r. Nętno, gm. Drawsko Pom. 1869 r. Woliczno, gm. Drawsko Pom. 1891 r.

KOŚCIOŁY XIX-wieczne Karnieszewice Siecino

KOŚCIOŁY XIX-wieczne Woliczno Nętno

KOŚCIOŁY ROZBUDOWANE (do 1945 r.) Mielenko Dr. wieża z 2 poł. XVIII-w. Martew rozbudowa nawy XVIII/XIX w.

KOŚCIOŁY ROZBUDOWANE (do 1945 r.) Giżyno wieża (1923 r.) Rokosowo rozb. nawy, wieża 1911 r.

KOŚCIOŁY PRZEBUDOWANE (do 1945 r.) Nosibądy: XVI w. (nawa), 1755 r. (ryglowa nawa i wieża), kon. XIX w. (prezbiterium)

KOŚCIOŁY PRZEBUDOWANE (do 1945 r.) Tyczewo murowany szczyt (pocz. XX w.) Drzewiany cz. nawy, wieża (1903 r.)

KOŚCIOŁY ZREKONSTRUOWANE (po 1945 r.) Gorawino - odbudowany po pożarze Stary Chwalim odbudowany po pożarze

KOŚCIOŁY REMONTOWANE (po 1945 r.) Smardzko remont po 1990 r. Ostre Bardo remont po 1990 r.

KOŚCIOŁY REMONTOWANE (po 1945 r.) Jeleń remont 2013 r. Żydowo remont po 2010 r.

KOŚCIOŁY PRZEMUROWANE (po 1945 r.) Ząbrowo przemurowany l. 70. XX w. Suliszewo - przemurowany l. 70. XX w.

2% woj. zachodniopomorskie kościoły - rzuty prostokąt 44% tróboczne zamknięcie nawy 54% odrębne przezbiterium

NAWY PROSTOKĄTNE Stępień poł. XVII w. Stare Resko 2 poł. XVIII w.

NAWY PROSTOKĄTNE Żółtnica 1820 r.

NAWY Z TRÓJBOCZNYM ZAMKNIĘCIEM Sępolno Wielkie 1685 r. Garbno 1769 r.

NAWY Z TRÓJBOCZNYM ZAMKNIĘCIEM Dobrowo XIX w. Słonowice 1846 r.

NAWY Z PIĘCIOBOCZNYM PREZBITERIUM Rzecino 1862 r. Dębica kon. XVII w., 1907 r.

WIEŻE PRZY NAWIE Laski Wałeckie XVII/XVIII w. Gronowo 1 poł. XVIII w.

WIEŻE PRZY NAWIE Kołacz 2 poł. XVIII w., 1840 r. Drawień 1693 r., 1927 r.

WIEŻE W KORPUSIE NAWY Stare Worowo 1689 r. Lekowo 1751 r.

WIEŻE W KORPUSIE NAWY Mysłowice 1709 r. Radacz 1744 r., XX w.

PRZYBUDÓWKI (historyczne) Kowalki XVIII, XIX/XX w. Gorawino 1644 r., 2 poł. XVIII w.

PRZYBUDÓWKI (współczesne) Buślary Żydowo

WNĘTRZE (wystrój historyczny) Sława XVIII w.

WNĘTRZE (wystrój historyczny) Wielin XVII/XVIII w.

WNĘTRZE (wystrój historyczny) Ostre Bardo XVII/XVIII w.

PODSUMOWANIE ocena zespołu kościołów ryglowych kościoły wpisane są do rejestru zabytków kościoły użytkowane są na cele kultowe kościoły o oryginalnych formach architektonicznych kościoły z elementami historycznego wyposażenia kościoły ryglowe dominanta w krajobrazie Dziękuję za uwagę

Teresa Palacz Narodowy Instytut Dziedzictwa Oddział Terenowy w Poznaniu KOŚCIOŁY RYGLOWE DIECEZJI KOSZALIŃSKO KOŁOBRZESKIEJ CHARAKTERYSTYKA ZESPOŁU (część woj. wielkopolska)

Dzierżążno Wielkie, dekanat Jastrowie rok budowy 1595, przebudowa XVIII/XIX w. najstarszy obiekt na omawianym obszarze bardzo dobrze zachowana najstarsza część konstrukcji ryglowej

Dzierżążno Wielkie, dekanat Jastrowie fragment najstarszego rygla; więźba dachowa starsza konstrukcja storczykowa (ciemniejsze drewno) wzmocniona została nowszą ramą podwójnego stolca (dwie powiązane i przenikające się konstrukcje); ciekawa i stara konstrukcja wieży

Piecewo, dekanat Jastrowie 1664 r., przebudowany w poł. XIX w. Oszalowany w części nawy po 2000 r. Brzeźnica, dekanat Jastrowie - wieża 1650 r.; w 1847 rozebrano ryglową nawę; pozostały fragmenty konstrukcji ryglowej w szczycie obiektu zasłoniętego wieżą

Nowe Dwory, dekanat Trzcianka 1615 (wieża); 1792 (nawa) zdwojona konstrukcja ścian konstrukcja wieńcowa obudowana została konstrukcją ryglową bez wypełnienia

Herburtowo, dekanat Trzcianka Kościół powstał w 1782 roku, na miejscu spalonego po uderzeniu pioruna; jeden z trzech bez wieżowych kościołów (Huta Szklana i Pniewo). Jego budowniczym był Johann Schöneck. Konstrukcję tę powtórzył 10 lat później w zborze w Nowych Dworach. Kościół był prezentowany w 2012 roku na targach DENKMAL w Lipsku.

Lotyń, dekanat Jastrowie usytuowany najdalej na północy woj. wielkopolskiego; zbudowany w 1734 roku; obiekt o najbardziej rozczłonkowanej i ciekawej bryle

Huta Szklana, dekanat Trzcianka bardzo skromny w swej formie, bezwieżowy kościół zbudowany w 1774 roku dla osadników olęderskich; ryglowa konstrukcja ścian została zasłonięta tynkiem.

Pniewo, dekanat Jastrowie 1842 r.; Po 2000 roku obito deskami konstrukcję ryglową na zewnątrz. Widoczne śruby i gwoździe. Nie wymieniono elementów konstrukcji.

Kocień Wielki i Biernatowo, dekanat Trzcianka 1843 r. kościoły z tego samego roku: Kocień Wielki - częściowo obita deskami konstrukcja rygla w bardzo złym stanie; najlepiej wygląda odsłonięta konstrukcja; Kościół w Biernatowie bez podobnych zabiegów w stanie dobrym.

Osówka, dekanat Jastrowie kościół z 1798 roku Rozebrany; w latach 2011-13 zbudowano nowy obiekt; autentyczna pozostała tylko górna część wieży. Trwa konserwacja historycznego wyposażenia. Czy kościół powinien pozostać w rejestrze zabytków?

Tarnówka, dekanat Jastrowie 1773 r. największy z kościołów w wielkopolskiej części diecezji; część rygla do wymiany

Węgorzewo Szczecineckie, dekanat Jastrowie zagrożony kościół, ryglowe ściany nawy oraz pokrycie dachu wymagają pilnej interwencji

Lotyń wnętrze kościoła z zachowanymi emporami oraz polichromią roślinną, po 1945 r. uzupełnioną o sceny figuralne; wiszący krucyfiks

Nowe Dwory zachowany pomnik poległych z I wojny światowej; zachowane fragmenty cmentarza ewangelickiego i obok cmentarz katolicki herbowe witraże z 1615 r.

Pniewo witraż z 1596 r., wstawiono w okna kościoła w 1842 r.; pięknie odnowiona ambona

Różne formy kościołów ryglowych w Wielkopolsce: Oborniki Wlkp. 1766 r.; Golina 2 poł. XVII w.; Rusko 1833 r.; Ostrów Wlkp. 1788/XIX

Leszno Zaborowo poł. XVII w./xix w. trwa remont kościoła; w 2012 roku postawiono nową wieżę, w miejscu starej, która groziła zawaleniem; powrót dzwonów na wieżę

Dubino, pow. rawicki - unikatowy zespół ryglowych stodół. Kotlin - alkierzowy szkieletowy dwór w Kotlinie z 2 poł. XVIII w., częściowo murowany z XIX (fot. z lat 2010 i 1988).

POZNAŃ KOŚCIOŁY RYGLOWE DIECEZJI KOSZALIŃSKO KOŁOBRZESKIEJ W pięknie odnowionej ryglowej kamienicy na Jeżycach (ul. Dąbrowskiego 42) znalazła swe miejsce stylowa restauracja. Zaprasza na przysmaki wielkopolskiej kuchni regionalnej Dziękuję za uwagę

Beata Dygulska Narodowy Instytut Dziedzictwa Oddział Terenowy w Gdańsku KOŚCIOŁY RYGLOWE DIECEZJI KOSZALIŃSKO KOŁOBRZESKIEJ CHARAKTERYSTYKA ZESPOŁU (część woj. pomorskie)

DATOWANIE: - 2 połowa XVII w. 5 obiektów - XVIII w. 9 obiektów - 1 ćw. XIX w. 3 obiekty - 1923 rozbudowa kościoła XIXwiecznego SIERPOWO, kościół p.w. św. Judy Tadeusza, 1668 r.

FORMA ARCHITEKTONICZNA: - rzut prostokąta, bez wydzielonego prezbiterium - wieża wbudowana w strop nawy OLSZANOWO, kościół p.w. św. Franciszka z Asyżu, 2 poł. XVII w.

FORMA ARCHITEKTONICZNA: rzut prostokąta, prezbiterium zamknięte poligonalnie PIENIĘŻNICA, kościół p.w. św. Marcina, 1814 r.

FORMA ARCHITEKTONICZNA: rzut prostokąta, z wydzielonym prezbiterium CZARNE, kościół p.w. Wniebowzięcia NMP, 1755 r.

FORMA ARCHITEKTONICZNA: rzut krzyża, powstały w wyniku kilkukrotnych rozbudów CHARNOWO, kościół p.w. Znalezienia Krzyża Świętego, XV w., 1625, 1847 i 1863 r.

FORMA ARCHITEKTONICZNA: BRZEZIE, kościół p.w. św. Wawrzyńca Męczennika, 1812 r., rzut trójnawowy, powstały w wyniku rozbudowany w 1923 r.

FORMA ARCHITEKTONICZNA: kościół z wieżą dostawioną do elewacji zachodniej KRZEMIENIEWO, kościół p.w. Chrystusa Króla Wszechświata, 1762 r.

FORMA ARCHITEKTONICZNA: kościół z wieżą dostawioną do elewacji zachodniej, wyodrębnioną w rzucie kościoła TRZCINNO, kościół p.w. Macierzyństwa NMP, 2 poł. XVII w.

FORMA ARCHITEKTONICZNA : kościół bezwieżowy, fachy wypełnione strychułami NADZIEJEWO, kościół p.w. Andrzeja Apostoła, 1753 r.

ARANŻACJA I WYSTRÓJ WNĘTRZA: empory boczne i ołtarzowa TRZCINNO, kościół p.w. Macierzyństwa NMP, 2 poł. XVII w.

ARANŻACJA I WYSTRÓJ WNĘTRZA: empory boczne BRZEZIE, kościół p.w. św. Wawrzyńca Męczennika, 1812 r., empory z 1923 r.

STAN ZACHOWANIA: 2010-2012 - kompleksowa konserwacja w ramach programu Dziedzictwo i kultura Małych Ojczyzn w powiecie człuchowskim CZARNE, kościół p.w. Wniebowzięcia NMP, 1755 r.

STAN ZACHOWANIA: BIŃCZE, kościół p.w. Świętej Rodziny, 1761 r. rozbudowany w 1983 r.

STAN ZACHOWANIA: BIŃCZE, kościół p.w. Świętej Rodziny, 1761 r., rozbudowany w 1983 r.

STAN ZACHOWANIA: BIŃCZE, kościół p.w. Świętej Rodziny, 1761 r. rozbudowany w 1983 r. Dziękuję za uwagę