Sprawozdanie z realizacji. Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV, Opieki nad Żyjącymi z HIV i Chorymi na AIDS na lata 2004 2006.

Sprawozdanie z realizacji Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV, Opieki nad Żyjącymi z HIV i Chorymi na AIDS na lata 2004 2006 za 2005 rok Warszawa 2006

SPIS TREŚCI: STRESZCZENIE...4 ROZDZIAŁ I Sytuacja epidemiologiczna...19 ROZDZIAŁ II Realizacja szczegółowych zadań w 2005 r. zakresie zapobiegania i zwalczania AIDS w ramach Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV, Opieki nad Żyjącymi z HIV i Chorymi na AIDS na lata 2004-2006..29 OBSZAR TEMATYCZNY: PROFILAKTYKA ZAKAŻEŃ HIV CEL OGÓLNY : ZMNIEJSZENIE POZIOMU ZACHOWAŃ RYZYKOWNYCH W GRUPACH DOCELOWYCH : Edukacja różnych grup społecznych i zawodowych w zakresie problematyki HIV...32 Działania skierowane do osób o wysokim poziomie zachowań ryzykownych...41 Organizacja działań profilaktycznych o tematyce HIV/AIDS...44 Kampanie profilaktyczne...46 Obchody Światowego Dnia AIDS (konferencja międzynarodowa, konferencje wojewódzkie, koncerty)...55 Inne (spektakle teatralne)...57 CEL OGÓLNY: POPRAWA DOSTĘPNOŚCI DO INFORMACJI I PORADNICTWA OPARTEGO NA BEZPOŚREDNIM KONTAKCIE Z INDYWIDUALNYM ODBIORCĄ : Działalność informacyjna....59 Ogólnopolski Telefon Zaufania, Poradnia Internetowa, inne..60 Strona internetowa Krajowego Centrum ds. AIDS..63 Materiały oświatowo-informacyjne wydawane przez Krajowe Centrum ds. AIDS w 2005 r... 67 Działalność Punktów Konsultacyjno Diagnostycznych (PKD), wykonujących anonimowo i bezpłatnie testy w kierunku HIV, połączona z poradnictwem przed- i potestowym..74 2

OBSZAR TEMATYCZNY: POPRAWA JAKOŚCI ŻYCIA W SFERZE PSYCHOSPOŁECZNEJ OSÓB ŻYJĄCYCH Z HIV, CHORYCH NA AIDS, ICH RODZIN I BLISKICH CEL OGÓLNY: POPRAWA DOSTĘPNOŚCI DO INFORMACJI I PORADNICTWA OPARTEGO NA BEZPOŚREDNIM KONTAKCIE Z INDYWIDUALNYM ODBIORCĄ : Działania skierowane do osób żyjących z HIV...81 OBSZAR TEMATYCZNY: ZAPEWNIENIE SZEROKIEJ DOSTĘPNOŚCI DO DIAGNOSTYKI I LECZENIA ARV Realizacja programu polityki zdrowotnej Ministerstwa Zdrowia Leczenie antyretrowirusowe osób żyjących z HIV i chorych na AIDS w Polsce...85 ROZDZIAŁ III Badania wynikające z realizacji Krajowego Programu...99 ANEKS. ZESTAWIENIE SPRAWOZDAŃ Z RESORTÓW ORAZ INNYCH INSTYTUCJI REALIZUJĄCYCH ZADANIA WYNIKAJĄCE Z KRAJOWEGO PROGRAMU: MINISTERSTWO EDUKACJI I NAUKI...114 MINISTERSTWO SPRAW WEWNĘTRZNYCH I ADMINISTRACJI...121 MINISTERSTWO SPRAWIEDLIWOŚCI (CENTRALNY ZARZĄD SŁUŻBY WIĘZIENNEJ) 131 MINISTERSTWO SPRAWIEDLIWOŚCI (WYDZIAŁ II NADZORU NAD ZAKŁADAMI DLA NIELETNICH)...134 MINISTERSTWO PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ..146 MINISTERSTWO TRANSPORTU I BUDOWNICTWA..148 MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ (WOJSKOWA SŁUŻBA ZDROWIA) 151 PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA...154 3

STRESZCZENIE

1. Wprowadzenie Rada Ministrów przyjmując Krajowy Program Zapobiegania Zakażeniom HIV, Opieki nad Żyjącymi z HIV i Chorymi na AIDS na lata 2004 2006, zobowiązała Ministra Zdrowia do opracowania sprawozdania rocznego i przedstawienia go Radzie Ministrów do końca kwietnia kolejnego roku. Rok 2005 jest więc już drugim rokiem realizacji zadań wynikających z Krajowego Programu realizowanych zarówno przez Krajowe Centrum ds. AIDS, będące Agendą Ministra Zdrowia, jak i innych partnerów Programu. Niniejsze Sprawozdanie zawiera szczegółowy opis zadań zrealizowanych w 2005 roku w trzech obszarach tematycznych: profilaktyka zakażeń HIV; pomoc i wsparcie dla osób żyjących z HIV, chorych na AIDS, ich rodzin i bliskich; zapewnienie szerokiej dostępności do diagnostyki i leczenia antyretorwirusowego. Do Sprawozdania dołączono także w postaci Aneksu szczegółowe zadania zrealizowane przez resorty i inne jednostki zobowiązane do współpracy w ramach Krajowego Programu z Krajowym Centrum ds. AIDS. 1. Sytuacja epidemiologiczna Sytuacja HIV/AIDS w Polsce według danych epidemiologicznych jest relatywnie stabilna, odmiennie niż ma miejsce w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Od początku epidemii, tj. od 1985 roku do końca 2005 r. w Polsce odnotowano 9798 zakażeń HIV, jednak szacunkowa liczba zakażeń HIV określana jest przez ekspertów na ok. 30 tys. Według danych skumulowanych, ponad 54% ogólnej liczby zakażeń miało związek ze stosowaniem narkotyków drogą dożylną, choć zakażeniu ulega coraz więcej osób o orientacji heteroseksualnej, bez narkomanii dożylnej w wywiadach. Osoby te zakażają się poprzez ryzykowne kontakty seksualne, często połączone ze stosowaniem środków psychoaktywnych. W ogólnej liczbie zakażeń przeważają mężczyźni. Z informacji zebranych w Punktach Konsultacyjno-Diagnostycznych wynika, że wzrasta liczba zakażeń w populacji mężczyzn mających seks z mężczyznami, przy czym wśród tych osób wzrasta także tendencja do niestosowania prezerwatyw. W ostatnich latach obserwuje się także wzrost liczby zakażeń u kobiet, co wynika z rozprzestrzeniania się wirusa w populacji osób heteroseksualnych. 5

Struktura zakażonych według grup wiekowych w porównaniu z rokiem 2004 nie uległa istotnym zmianom. Zdecydowana większość zakażonych (84%) nie ukończyła 40 roku życia, natomiast osoby w wieku 20-39, 30-39 i poniżej 20 stanowią odpowiednio: 50%, 25% i 8% wszystkich zakażonych. 3. Realizacja Krajowego Programu 3.1 Ministerstwo Zdrowia - Krajowe Centrum ds. AIDS Krajowe Centrum ds. AIDS, działając w imieniu Ministra Zdrowia, zgodnie z przyjętym w Krajowym Programie podziałem celów i kierunków działań na trzy obszary tematyczne, zrealizowało na podstawie zarządzenia Ministra Zdrowia w sprawie KC ds. AIDS z dnia..(z późn. zm.) w roku 2005 następujące zadania szczegółowe: Obszar tematyczny: PROFILAKTYKA ZAKAŻEŃ HIV Cele ogólne: zmniejszenie poziomu zachowań ryzykowanych w grupach docelowych poprzez podniesienie poziomu wiedzy i zmianę postaw dotyczących ryzykownych zachowań oraz zwiększenie i stałe podwyższanie jakości bazy szkoleniowo-edukacyjnej; poprawa dostępności do informacji i poradnictwa opartego na bezpośrednim kontakcie z indywidualnym odbiorcą. Zrealizowane zadania szczegółowe: Działania edukacyjne dla zróżnicowanych grup odbiorców o zasięgu: ogólnopolskim ogółem przeszkolono 2102 osoby, wojewódzkim ogółem przeszkolono 7541 osób. a) Przeprowadzono szkolenia następujących grup odbiorców: pracowników ochrony zdrowia (średni personel medyczny, lekarze rodzinni, ginekolodzy, kierownicza kadra pielęgniarska, studenci medycyny); osób zajmujących się edukacją dzieci i młodzieży (pedagodzy, nauczyciele, katecheci, kuratorzy sądowi, pracownicy socjalni ośrodków opiekujących się osobami uzależnionymi i zakażonymi); edukatorów starających się o uzyskanie certyfikatu lub przedłużenie jego ważności, organizujących działania profilaktyczne w zakresie HIV/AIDS w różnych środowiskach (pracownicy Inspekcji Sanitarnej, przedstawiciele samorządu terytorialnego, administracji rządowej, w tym pracownicy policji, wojska, służby 6

więziennej, straży granicznej, pracownicy samorządów lokalnych; pełnomocnicy ds. HIV/AIDS i narkomanii); b) Programy wykorzystujące przede wszystkim metody pracy bezpośrednio w środowisku odbiorców o charakterze redukcji szkód, skierowane do osób charakteryzujących się wysokim poziomem zachowań ryzykownych, a mianowicie: sprzedających usługi seksualne; używających narkotyki drogą iniekcji; bardzo często zmieniające partnerów seksualnych, o różnej orientacji seksualnej (szkolenia dla barmanów klubów dla homoseksualistów); młodzieży (młodych dorosłych) narażonej na marginalizację, która nie uczy się, nie pracuje, przebywającej najczęściej w zaniedbanych bądź patologicznych środowiskach rodzinnych. c) Działania informacyjne, uwzględniające zróżnicowane potrzeby odbiorców, zrealizowane były poprzez: całodobowy Telefon Zaufania AIDS; Poradnię Internetową HIV/AIDS; czasopismo HIV/AIDS Review ; stronę internetową Krajowego Centrum ds. AIDS; biuletyn Kontra wydawany przez Krajowe Centrum ds. AIDS w nakładzie 7000 egzemplarzy oraz Biuletyn Internetowy e-kontra; materiały oświatowo-edukacyjne (w 2005 roku wydano 8 publikacji książkowych). d) Działalność Punktów Konsultacyjno-Diagnostycznych w zakresie: całorocznego prowadzenia anonimowego, bezpłatnego testowania w kierunku zakażenia HIV, połączonego z poradnictwem przed i po teście. e) Działania o charakterze społecznych kampanii medialnych zarówno o zasięgu wojewódzkim, jak i ogólnopolskim, zawierające: treści profilaktyczne przekazywane przy użyciu zróżnicowanych nośników informacji; wykorzystujące różne formy wyrazu takie, jak np. spektakle teatralne; konferencje oraz inne formy działań medialnych związane z obchodami Światowego Dnia AIDS. Realizatorami działań edukacyjnych były organizacje pozarządowe wyłonione w ramach otwartego konkursu ofert i wykonawcy wybrani na podstawie postępowania 7

o udzielenie zamówienia publicznego wspierani przez przedstawicieli samorządów różnego szczebla i struktur rządowych. Obszar tematyczny: POMOC I WSPARCIE DLA OSÓB ŻYJĄCYCH Z HIV, CHORYCH NA AIDS, ICH RODZIN I BLISKICH Cel ogólny: poprawa jakości życia w sferze psychospołecznej osób żyjących z HIV, chorych na AIDS, ich rodzin i bliskich Zrealizowane zadania szczegółowe: - zróżnicowane pod względem formy działania miały zasięg ogólnopolski i wojewódzki i były to m.in.: szkolenia stacjonarne, wyjazdowe, konferencje i seminaria; turnusy rehabilitacyjno-edukacyjne (także dla dzieci i rodziców); ogólnopolskie forum osób żyjących z HIV; grupy wsparcia; działania o charakterze poradniczo-konsultacyjnym; obóz integracyjno-rehabilitacyjny; grupy terapeutyczne. Obszar tematyczny: ZAPEWNIENIE SZEROKIEJ DOSTĘPNOŚCI DO DIAGNOSTYKI I LECZENIE ANTYRETROWIRUSOWE Cel ogólny: poprawa jakości i dostępności do diagnostyki i opieki medycznej nad ludźmi żyjącymi z HIV, chorymi na AIDS oraz osobami narażonymi na zakażenie HIV; ograniczenie zakażeń wertykalnych. Zrealizowane zadania szczegółowe: zapewniono szeroką dostępność do leczenia ARV według wskazań klinicznych dla 2647 pacjentów, w tym 96 dzieci zakażonych HIV (stan na dzień 31 grudnia 2005 r.); zagwarantowano diagnostykę wykorzystującą najnowsze metody i techniki; kontynuowano profilaktykę zakażeń wertykalnych ARV matka-dziecko (w roku 2005 leki antyretrowirusowe otrzymało 65 ciężarnych kobiet zakażonych HIV i ich 61 nowourodzonych dzieci); 8

kontynuowano stosowanie leków ARV w celach profilaktycznych po ekspozycji (zawodowej i pozazawodowej wypadkowej) na zakażenie HIV; Elementy ewaluacji programu: PRZEDSIĘWZIĘCIA BADAWCZE Analiza ankiet wypełnianych w Punktach Konsultacyjno-Diagnostycznych w 2004 r.; Analiza ankiet wypełnianych przez uczestników szkoleń prowadzonych na zlecenie Krajowego Centrum ds. AIDS; Analiza publikacji pojawiających się w prasie w roku 2004 dotyczących tematyki HIV/AIDS; Badanie efektywności multimedialnej kampanii społecznej w zakresie HIV/AIDS; Badanie wiedzy Polaków na temat HIV/AIDS oraz zachowań seksualnych. Na realizację Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV, Opieki nad Żyjącymi z HIV i Chorymi na AIDS Minister Zdrowia w roku 2005 przeznaczył następujące kwoty: 83 819 772,00 zł leczenie antyretrowirusowe (rozdział 85149 programy polityki zdrowotnej); 67 073 365,00 zł działalność profilaktyczna (rozdział 85152 zapobieganie i zwalczanie AIDS). 3.2 Ministerstwo Edukacji i Nauki Działania podejmowane przez Ministerstwo Edukacji i Nauki w 2005 roku w zakresie profilaktyki HIV/AIDS wynikały z planów określonych w Krajowym Programie Zapobiegania Zakażeniom HIV, Opieki nad Żyjącymi z HIV i Chorymi na AIDS na lata 2004-2006. Zrealizowane zadania miały charakter edukacyjno-profilaktyczny i skierowane były do następujących grup odbiorców: młodzieży szkolnej; nauczycieli i pracowników nadzoru pedagogicznego; studentów. Zrealizowano m.in. następujące zadania: kontynuowano realizację zajęć edukacyjnych dotyczących problematyki HIV/AIDS w ramach wychowania do życia w rodzinie; zorganizowano w dniach 14-15 listopada 2005 r. konferencję Zapobieganie HIV/AIDS w szkole; 9

przeprowadzono w Centrum Metodycznym Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 60 godz. kurs doskonalący dla 280 nauczycieli z 6 powiatów (słupskiego, wołoskiego, warszawsko-praskiego, strzyżewskiego, grodziskiego w woj. wielkopolskim i mazowieckim), zawierający zagadnienia związane z HIV/AIDS; przeprowadzono w szkołach gimnazjalnych program profilaktyczno-wychowawczy Pomost oraz warsztaty szkoleniowe AMOR ; przeprowadzono badanie Zagrożenia i zapobieganie niedostosowaniu społecznemu, w którym uwzględniono realizację programu wychowawczego i programu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży oraz realizację zajęć edukacyjnych wychowanie do życia w rodzinie; realizacja programu szkoleniowego AMOR dla specjalistów zajmujących się edukacją osób niepełnosprawnych. Program dotyczył przygotowania osób niepełnosprawnych intelektualnie do pełnienia ról osobistych w dorosłym życiu, ze szczególnym uwzględnieniem sfery psychoseksualnej człowieka, a także profilaktyki HIV/AIDS. 3.3 Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji Sprawozdanie obejmuje informacje z działań podejmowanych przez następujące służby podległe Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji : A. Komendę Główną Policji B. Głównego Inspektora Sanitarnego C. Państwową Straż Pożarną D. Straż Graniczną E. Biuro Ochrony Rządu F. Zakłady Opieki Zdrowotnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji A. Działania podejmowane w roku 2005 w ramach Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV, Opieki nad Żyjącymi z HIV i Chorymi na AIDS na lata 2004-2006 przez Komendę Główną Policji oraz podległe jej jednostki skierowane były głownie na: działania edukacyjne prowadzone w szkołach policyjnych obejmujące zarówno słuchaczy, jak i funkcjonariuszy w służbie czynnej, skierowane na przygotowanie do zachowania bezpieczeństwa w czasie wykonywania zadań służbowych, 10

sposobów postępowania w przypadku kontaktu z materiałem zakaźnym są to bloki wpisane na stałe w programy kształcenia różnych kursów; działalność edukacyjno-informacyjną skierowaną do dzieci, młodzieży, rodziców i nauczycieli dotyczącą problematyki HIV/AIDS, narkomanii oraz komercji seksualnej w kontekście mi. in. podejmowania ryzykownych zachowań prowadzone w formie pogadanek, warsztatów, wykładów i prelekcji w szkołach. B. Główny Inspektor Sanitarny Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w ramach ww. programu swoje działania w 2005 r. koncentrował wokół: edukacji profilaktycznej prowadzonej wśród służb resortu spraw wewnętrznych w zakresie podstawowej wiedzy o zakażeniu HIV oraz zapobieganiu zakażeniom krwiopochodnym u osób narażonych na kontakt z materiałem zakaźnym mającej na celu ukształtowanie odpowiednich postaw i zachowań zdrowotnych. C. Państwowa Straż Pożarna kontynuowała działalność związaną z edukacją funkcjonariuszy państwowej straży pożarnej w szczególności w zakresie wykształcenia prawidłowych nawyków w czasie prowadzenia akcji ratowniczych. D. Straż Graniczna koncentrowała swoje działania wokół: badań kandydatów do służby w kierunku wykrycia nosicieli wirusa HIV; edukacji własnych służb w zakresie zagadnień dotyczących problematyki HIV/AIDS, w szczególności w kontekście specyfiki służby. Koszty finansowe realizacji programu przez Straż Graniczną wyniosły 40 400,00 zł i związane były głównie z badaniami laboratoryjnymi kandydatów do służby. E. Biuro Ochrony Rządu koncentrowało się głownie na badaniach w kierunku obecności HIV dla kandydatów do służby w Biurze Ochrony Rządu oraz funkcjonariuszy oddelegowanych do służby poza granicami kraju. F. Zakłady Opieki Zdrowotnej MSWiA w roku 2005 w podejmowały działania na rzecz: pracowników służby zdrowia w zakresie szkolenia, edukacji i profilaktyki zakażeń HIV oraz opieki nad chorymi na AIDS prowadzone w formie szkoleń, konferencji, wykładów, pogadanek, projekcji filmowych i sesji plakatowych; podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracowników ZOZ MSWiA na potrzeby prowadzonych przez zakłady opieki zdrowotnej działań w zakresie problematyki HIV/AIDS (wspomnieć tu należy m.in. o szkoleniach dotyczących postępowania z materiałem zakaźnym, postępowania z pacjentem zakażonym w tym zasad zachowania ostrożności); 11

osób zakażonych HIV, chorych na AIDS oraz ich rodzin i bliskich, szczególnie w obszarze udzielania pomocy psychologicznej i wsparcia indywidualnego w postaci prowadzonej terapii oraz poradnictwa; innych służb i grup zawodowych w zakresie szkoleń podejmujących problematykę zakażeń HIV; pacjentów trafiających do placówek służby zdrowia, którzy mieli możliwość uczestnictwa w projekcjach filmowych, pogadankach i wykładach dzieci i młodzieży zarówno przebywających w placówkach opieki zdrowotnej MSWiA jak i na terenie placówek oświatowych. Na realizację zadań w roku 2005 w ramach Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV, Opieki na Żyjącymi z HIV i Chorymi na AIDS na lata 2004-2006 Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji w podległych ministrowi Zakładach Opieki Zdrowotnej wydało 219 010,51 zł. 3.4 Ministerstwo Sprawiedliwości W Ministerstwie Sprawiedliwości dwie jednostki mu podległe realizują zadania wynikające z Krajowego Programu. 3.4.1. Zadania Krajowego Programu zrealizowane przez Biuro Służby Zdrowia Centralnego Zarządu Służby Więziennej były zgodne z przyjętym w Krajowym Programie harmonogramem i obejmowały w 2005 roku następujące działania: rutynowe proponowanie wykonywania badań w kierunku HIV osadzonym w zakładach penitencjarnych; edukację osadzonych ze szczególnym uwzględnieniem młodocianych; zapewnienie dostępu osadzonym do materiałów edukacyjnych związanych z HIV/AIDS; monitorowanie zjawisk związanych z HIV/AIDS w jednostkach penitencjarnych; stałe uaktualnianie i wprowadzanie jednolitych standardów opieki nad osobami żyjącymi z HIV i chorymi na AIDS w placówkach penitencjarnych; funkcjonowanie więziennej służby zdrowia w ogólnopolskim komputerowym systemie dystrybucji leków antyretrowirusowych oraz w bazie danych o osobach leczonych w Biurze Służby Zdrowia CZSW; 12

nadzór i egzekwowanie przestrzegania przez personel więziennej służby zdrowia procedur medycznych związanych z pracą z materiałem zakaźnym; zapewnienie bezpośredniego i natychmiastowego systemu udzielania świadczeń zdrowotnych osobom po ekspozycji na zakażenie HIV zarówno w stosunku do osadzonych, jak i funkcjonariuszy; realizację programu redukcji szkód w odniesieniu do zakażeń HIV, HBS, HCV dla więziennej służby zdrowia; podpisanie umowy na rok 2005 w sprawie realizacji programu Polityki Zdrowotnej Ministerstwa Zdrowia Leczenie antyretrowirusowe osób żyjących z wirusem HIV w Polsce finansowanego z budżetu państwa; współpracę z organizacjami rządowymi i pozarządowymi; system poradnictwa psychologicznego i medycznego przed i po wykonanym teście. 3.4.2. Zadania zrealizowane przez Wydział II Nadzoru nad Zakładami Dla Nieletnich obejmowały m.in. następujące działania: zapoznano nauczycieli z książką Zapobieganie HIV/AIDS i chorobom przenoszonym drogą płciową, edukacja młodzieży szkolnej opublikowaną w Internecie, z Konwencjami i zaleceniami Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącymi postępowania w miejscu pracy wobec osób żyjących z HIV/AIDS na podstawie artykułu Justyny Sobeyko członka Polskiego Towarzystwa Naukowego AIDS, Prawami osób żyjących z HIV i chorych na AIDS w miejscu pracy w świetle regulacji prawnych Unii Europejskiej na podstawie artykułu Włodzimierza Nowackiego zajmującym się monitorowaniem zagadnień związanych z integracją europejską w dziedzinie ochrony zdrowia w Krajowym Centrum ds. AIDS; szkolenia z zakresu zasad zapobiegania zakażeniom HIV i WZW. Prawdy i mity o HIV i AIDS - szkolenie pracowników niepedagogicznych Jak nie zarazić się wirusem HIV ; zorganizowano konferencję poświęconą problematyce związanej z HIV pt. Pokonać lęk - konferencja szkoleniowa w Zakładzie Poprawczym dla chłopców uzależnionych od środków odurzających i psychotropowych oraz nosicieli wirusa HIV w Białymstoku; 13

kurs Pierwsza pomoc przedmedyczna (w programie profilaktyka zakażeń i zastosowanie środków ochrony osobistej) oraz specjalistyczny kurs z zakresu problemów HIV/AIDS i profilaktyki uzależnień od środków psychoaktywnych; programy profilaktyczne w zakresie HIV/AIDS i edukacji zdrowotnej, w zakresie profilaktyki HIV/STD i narkomanii: Program profilaktyczny dla młodzieży w zakresie HIV/AIDS, Zamknięci w sobie, realizacja programu Młodzi i AIDS, Jak zabezpieczyć się przed HIV, Wiedza Świadomy wybór - Odpowiedzialność, Przeciw uzależnieniom, program Zapobiegania Narkomanii ODLOT, Autorski Program ODLOT Q ZDROWIU - wdrażanie programów zawartych w pakietach edukacyjnych IPZiT szkolny program w zakresie profilaktyki i przeciwdziałania HIV/AIDS, Autorski program profilaktyczno leczniczy oddziaływań zdrowotnych i promujących zdrowy styl życia ; Teatr Profilaktyczny: współpraca z Wojewódzką Stacją Sanitarno Epidemiologiczną w Olsztynie w celu przeprowadzania badań wśród wychowanków z grup ryzyka na obecność w ich organizmach wirusa HIV; 3.5 Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Zagadnienia dotyczące problematyki HIV/AIDS znalazły się m.in. w dwóch autorskich przedmiotach: Problemy i kwestie społeczne oraz Patologie społeczne. W ramach pierwszego przedmiotu pojawiają się zagadnienia związane z takimi sprawami, jak: kontakty społeczne osób z HIV/AIDS, stosunek społeczeństwa lęki i obawy, relacje z rodziną, relacje ze znajomymi, rola pracownika socjalnego w udzielaniu pomocy chorym na AIDS i zakażonym HIV, różne formy pomocy i świadczeń, pomoc instytucjonalna. W ramach przedmiotu Patologie społeczne pojawiają się epidemiologiczne zagadnienia AIDS. Jednakowoż Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej nie posiada informacji o kontynuacji i wspieraniu programów zwiększających szanse podjęcia pracy przez osoby z grup docelowych, w tym szczególnie: programów w zakresie nabycia umiejętności aktywnego i skutecznego poszukiwania pracy; programów związanych z pośrednictwem pracy dla osób z grupy docelowej; 14

programów ukierunkowanych na podnoszenie poziomu wykształcenia i kwalifikacji zawodowych lub reorientacji zawodowej godnie z istniejącymi potrzebami rynku pracy. Wskazuje to na brak realizacji programów specyficznych dla osób będących nosicielami wirusa HIV i chorych na AIDS. Jednocześnie w związku z brakiem informacji, które wskazywałby na dyskryminację osób zakażonych wirusem HIV i osób chorych na AIDS w odstępstwie do różnych ogniw oparcia społecznego, Minister Pracy i Polityki Społecznej nie przewiduje na 2006 rok szczególnych działań. 3.6 Ministerstwo Transportu i Budownictwa Zadania wynikające z Krajowego Programu w roku 2005 realizowane były przez: PKP S.A. Oddział Kolejowa Medycyna Pracy, Centrum Naukowe Medycyny Kolejowej; Akademia Morska w Szczecinie i w Gdyni; Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Szczecinie. Zadania szczegółowe: nadzorowanie przestrzegania wewnętrznych instrukcji dotyczących: przygotowania narzędzi do sterylizacji parowej, postępowania z ostrymi przedmiotami, postępowania z odpadami medycznymi, postępowania w sytuacji ekspozycji zawodowej. badania na nosicielstwo HIV u 228 studentów III i IV rok studiów Akademii Morskiej w Szczecinie kierunków: nawigacja oraz mechanika i budowa maszyn, kierowanych na praktyki pływające semestralne (badania na uzyskanie międzynarodowego świadectwa zdrowia badanie na koszt studentów); szkolenie około 650 studentów I roku Akademii Morskiej w Szczecinie na temat możliwości zakażeń HIV szkolenie podczas tzw. dni adaptacyjnych Uczelni (październik 2005 r.); badanie na nosicielstwo HIV kandydatów na I rok studiów na tzw. kierunki pływające. Badania wstępne przeprowadzone u 525 studentów Akademii Morskiej w Gdyni; 15

przeszkolenie 3 grup studentów (łącznie 120 osób) Akademii Morskiej w Gdyni w ramach cyklu seminariów pt. Ochrona zdrowia promocja zdrowia w miejscu pracy szkolenie liderów zorganizowanych we współpracy z Akademią Medyczną w Gdańsku. Przedsiębiorstwo Państwowe Porty Lotnicze wymieniony w Krajowym Programie Dział Służby Medycznej P.P. Porty Lotniczej nie istnieje. W strukturze przedsiębiorstwa działa Zespół Ratownictwa Medycznego jako Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej, który nie jest uczestnikiem Programu ze względu na charakter zadań. 3.7 Ministerstwo Obrony Narodowej W strukturze Ministerstwa Obrony Narodowej jednostką realizującą zadania wynikające z Krajowego Programu jest Wojskowa Służba Zdrowia. W roku 2005 zrealizowała ona m.in. następujące zadania szczegółowe: edukację społeczności wojskowej poprzez: promocję i edukację mające na celu kształtowanie postaw odpowiedzialności za własne zdrowie, promocję postaw akceptacji wobec żyjących z HIV/AIDS, profilaktykę ryzykownych zachorowań w miejscach spotkań; edukację pracowników służby zdrowia poprzez: szkolenie z zakresu najnowszych doniesień o problemach HIV/AIDS personelu medycznego, opracowanie standardowych procedur dotyczących postępowania po ekspozycji zawodowej, przestrzeganie ogólnych zasad ostrożności; badania w kierunku zakażeń HIV poprzez: usprawnienie badań wykonywanych poborowym (kandydatom na dawców krwi), powszechne wdrażanie wzorcowych zasad postępowania przy badaniu HIV, przygotowanie informacji dla dawcy przekazywanej przed wykonaniem testu, okresową ocena pracowni wykonujących badania metodami serologicznymi i genetycznymi; bieżące kontrole standardów bezpieczeństwa krwi i jej składników poprzez: przestrzeganie kryteriów zdrowotnych opracowanych w przepisach dla krwiodawstwa, skuteczne informowanie krwiodawców o zakażeniu HIV, wstępne poradnictwo po teście; 16

opracowanie procedur nadzoru stosowanych w przypadku ciężkich niepożądanych wydarzeń, poważnych powikłań u biorców, podczas kontroli epidemiologicznej dawców. 3.8 Państwowa Inspekcja Sanitarna W 2005 roku jednostki podległe Państwowej Inspekcji Sanitarnej zrealizowały następujące zadania szczegółowe wynikające z realizacji Krajowego Programu. a) Podniesienie poziomu wiedzy i zmiana postaw dotyczących ryzykownych zachowań w grupach docelowych poprzez: realizację programu edukacyjnego Razem Przeciw Zagrożeniom dla młodzieży szkół gimnazjalnych (WSEE Wrocław); realizację programu Profilaktyka HIV/AIDS wśród młodzieży szkół ponadgimnazjalnych na terenie Gorzowa Wlkp. ; edukacja młodzieżowych liderów zdrowia (w oparciu o program Bez ryzyka ); realizację programu edukacyjnego Zawsze razem dla uczniów szkół podstawowych; realizację programu edukacyjnego Mali przyjaciele dla dzieci w wieku przedszkolnym; realizację programu edukacyjnego Bądź czujny, zdrowie masz tylko jedno dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych; kurs szkoleniowy Słuchaj, ucz się, żyj dla młodzieży szkół ponadgimnazjalnych (PSSE Lubaczów); realizację programu Bezpieczna granica dla funkcjonariuszy straży miejskiej i granicznej (WSSE Białystok); organizację konkursu na tekst i wykonanie piosenki dotyczącej profilaktyki HIV/ AIDS pt. MAT wygrywa Miłość, Akceptacja, Tolerancja dla młodzieży szkół ponadgimnazjalnych; organizację happeningów i różnorodnych imprez (124) w środowiskach lokalnych; współorganizację kampanii społecznej ABC Zapobiegania skierowanej do kobiet i mężczyzn w wieku 18 29 lat; 17

zorganizowanie w ramach kampanii ABC Zapobiegania 11 konferencji prasowych (przez PIS); współpracę z regionalnymi i lokalnymi mediami w ramach kampanii ABC Zapobiegania : - spoty prezentujące Kampanię emitowane przez stacje radiowe i telewizyjne, - 270 informacji, wywiadów, artykułów prasowych, - 400 informacji, audycji, wywiadów radiowych i telewizyjnych. udział PIS w kampanii przygotowanej przez ONZ w Warszawie (UNDP, WHO i UNHCR) pt. Kobieta a HIV skierowanej do kobiet i personelu medycznego: - w ramach kampanii Państwowi Wojewódzcy Inspektorzy Sanitarni w 5 województwach w siedzibach WSSE zorganizowali spotkania z udziałem wojewódzkich konsultantów ds. ginekologii, położnictwa i neonatologii, chorób zakaźnych oraz personelu medycznego zajmującego się ochroną zdrowia kobiet w wieku rozrodczym i noworodków oraz z udziałem pracowników PIS i przedstawicieli lokalnych mediów; - pracownicy PIS dostarczyli materiały oświatowo-zdrowotne do zakładów opieki zdrowotnej (poradni K); - w 5 WSSE odbyły się konferencje prasowe na w/w temat, w wyniku których temat zaistniał w prasie, radiu, telewizji; organizację wojewódzkiej kampanii medialnej pt. Wakacje a zakażenie HIV skierowanej przede wszystkim do osób wyjeżdżających na wakacje. (WSSE Gorzów Wielkopolski). b) Usprawnienie systemu funkcjonowania Punktów Konsultacyjno-Diagnostycznych anonimowego i bezpłatnego testowania w kierunku HIV: w 6 siedzibach stacji sanitarno-epidemiologicznych kontynuowana jest działalność Punktów Anonimowego Testowania. Państwowa Inspekcja Sanitarna udostępnia nieodpłatnie pomieszczenia, w których prowadzona jest w/w działalność. 18

ROZDZIAŁ I Sytuacja epidemiologiczna

1. HIV/AIDS W POLSCE I W KRAJACH SĄSIEDNICH Według szacunków UNAIDS pod koniec 2005 roku na świecie żyło ok. 40 milionów osób zakażonych HIV lub chorych na AIDS. Rozprzestrzenianie się zakażeń HIV w niektórych regionach przybrało rozmiary pandemii. Każdego dnia na świecie zakaża się HIV ok. 14 tys. osób, z czego ok. 10% stanowią dzieci. Ok. 50% zakażeń dotyczy osób między 16 a 24 rokiem życia. Każdego dnia na świecie umiera z przyczyn związanych z HIV/AIDS około 8 tys. osób. W krajach Europy Zachodniej dzięki kontynuacji działań prewencyjnych oraz wprowadzeniu terapii antyretrowirusowej sytuacja uległa pewnej stabilizacji. Co prawda obserwuje się spadek zachorowań na AIDS, jednak liczba nowych zakażeń HIV stale wzrasta. Wskaźnik prewalencji zakażeń HIV w Unii Europejskiej (25) w 2003 roku wynosił średnio 14,2 na milion mieszkańców, a w analogicznym okresie w Polsce 15,5 na milion mieszkańców. Niepokojącym zjawiskiem odnotowywanym w krajach Europy Zachodniej jest także wzrost liczby zakażeń przenoszonych drogą płciową. W ostatnim czasie pojawiły się ponadto doniesienia z niektórych krajów, mówiące o nasileniu zjawiska oporności na leki antyretrowirusowe. Występowanie tego zjawiska w USA i wysoko uprzemysłowionych krajach europejskich szacuje się na 10 15%. W ciągu ostatnich kilku lat szczególnie niepokojąca stała się sytuacja w regionie Europy Wschodniej. Krajem o największej dynamice zakażeń w porównaniu z latami ubiegłymi w tym regionie jest Estonia. Podobnie niepokojąco wygląda sytuacja na Ukrainie, gdzie według szacunków UNAIDS żyje ok. pół miliona osób zakażonych HIV i/lub chorych na AIDS. W Federacji Rosyjskiej każdego miesiąca rejestruje się ponad 5,5 tys. zakażeń, a szacunkowe dane mówią nawet o dwóch milionach osób zakażonych. Najwyższe wskaźniki prewalencji i incydencji zakażeń HIV odnotowano w regionie Kaliningradu. 2. SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA HIV/AIDS W POLSCE Epidemia HIV/AIDS stworzyła w Polsce, tak jak na całym świecie, całkiem nową sytuację, wymagającą podjęcia odpowiednich kroków takich, jak: efektywna promocja zdrowia i zapobieganie zakażeniom, rozwój możliwości diagnostycznych i 20

terapeutycznych, realizacja programów ograniczających skutki zdrowotne i społeczne epidemii, budowanie i rozwój organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Pierwszy przypadek zakażenia HIV wykryty został w Polsce w roku 1985, natomiast pierwsze zachorowanie na AIDS zdiagnozowano w roku 1986. W początkowych latach główną drogę rozprzestrzeniania się zakażeń HIV w Polsce stanowiło stosowanie środków psychoaktywnych w iniekcjach oraz męskie kontakty homoseksualne. Od 1985 roku do końca 2005 roku w Polsce odnotowano 9798 zakażeń HIV. Jednak szacunkowa liczba zakażeń HIV określana jest przez ekspertów na 20-30 tys. Według danych skumulowanych ponad 54% ogólnej liczby zakażeń miało związek ze stosowaniem narkotyków drogą dożylną. Od roku 2000 zauważa się spadek zakażeń związanych ze stosowaniem narkotyków drogą dożylną oraz wzrost zakażeń innymi drogami. Natomiast od roku 2001 obserwuje się dosyć wyraźnie odwrócenie pewnych trendów epidemii. Wiele osób zakaża się poprzez ryzykowne kontakty seksualne, często połączone ze stosowaniem środków psychoaktywnych. Z informacji zebranych z PKD wynika, że rośnie liczba zakażeń w populacji mężczyzn mających seks z mężczyznami. Z licznych doniesień wynika, iż w grupie tej istotnie spadły wskaźniki stosowania prezerwatyw. 800 Główne drogi zakażenia HIV w Polsce w latach 1985-2005 700 600 500 inne drogi zakażenia 400 300 200 100 0 zakażenia w związku z używaniem narkotyków drogą dożylną 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Najwięcej badań w kierunku HIV (ponad 80%) wykonuje się w krwiodawstwie, jednak większość wyników dodatnich (ponad 70%) uzyskuje się, badając osoby zgłaszające się z powodu złego stanu zdrowia lub ryzykownych zachowań. Z tego ok. 20% zakażeń HIV wykrywa się w punktach anonimowego i bezpłatnego testowania, połączonego 21

z poradnictwem przed i po teście. Jak wynika z danych CZSW, ok. 20 % zakażeń HIV wykrywa się w zakładach penitencjarnych. Największą, jak dotychczas, liczbę zakażeń (809 osób) odnotowano w roku 1990. W następnych latach liczba ta wahała się w granicach od 384 (w 1993 roku) do 656 (w 2004 roku). 900 800 700 600 500 400 300 200 100 Sytuacja epidemiologiczna HIV/AIDS w Polsce w latach 1985-2005 0 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 zakażenia HIV zachorowania na AIDS zgony W latach 1985 1995 zakażenia HIV i zachorowania na AIDS wykrywano głównie wśród mieszkańców dużych aglomeracjach miejskich. Na początku lat dziewięćdziesiątych wskaźnik nowo wykrytych zakażeń (na 100.000 mieszkańców) był najwyższy w województwach południowo-zachodniej Polski. 22

Średnia roczna liczba zakażeń HIV zgłaszanych do PZH jako nowo wykryte w latach 1999-2004 (według województw) W roku 2005 najwięcej zakażeń miało miejsce wśród mieszkańców województw: dolnośląskiego, pomorskiego, warmińsko-mazurskiego, łódzkiego i opolskiego. Sytuację tę ilustruje poniższy wykres. Wskaźnik zakażeń HIV wykrytych w roku 2005 wg poszczególnych województw (na 100 000 mieszkańców) Świętokrzyskie Wielkopolskie Podkarpackie Lubelskie Podlaskie Małopolskie Zachodniopomorskie Lubuskie Kujawsko - Pomorskie Śląskie Mazowieckie Opolskie Polska Łódzkie Warmińsko-Mazurskie Pomorskie Dolnośląskie 0,31 0,53 0,57 0,60 0,67 0,83 0,94 1,09 1,16 1,21 1,40 1,52 1,72 1,94 2,38 2,69 4,19 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00 4,50 Ze względu na brak miarodajnych danych epidemiologicznych trudno jednoznacznie wypowiedzieć się co do dróg rozprzestrzeniania się zakażeń HIV w Polsce (por. wykres). 23

Prawdopodobna droga zakażenia HIV w roku 2005 8% 5% 1% 0% 0% 0% 21% 65% inne / brak danych utrzymujący ryzykow ne kontakty heteroseksualne dzieci matek zakażonych biorcy krw i stosujący narkotyki w iniekcjach mężczyźni homo- i biseksualni chorzy na hemofilię zakażenia jatrogenne W 2005 roku zakażenia bez informacji o drodze zakażenia stanowiły 65% wszystkich zakażeń. Fakt ten należy tłumaczyć tendencją wzrostową liczby zakażeń, do których dochodzi poprzez kontakty heteroseksualne, zazwyczaj niezwiązane z realnym zakażeniem HIV. Wpływ na statystyki zbiorcze mówiące o 54% zakażeń poprzez stosowanie narkotyków dożylnych w dużej mierze ma sytuacja z lat poprzednich. W ogólnej liczbie zakażeń przeważają mężczyźni. Jednak w ostatnich latach obserwuje się wzrost liczby zakażeń u kobiet, co związane jest z rozprzestrzenianiem się wirusa w populacji osób heteroseksualnych. 24

Zakażenia HIV i zachorowania na AIDS odnotowane w roku 2005 wg płci 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 kobiety HIV mężczyźni HIV kobiety AIDS mężczyźni AIDS Tak jak w większości krajów, AIDS jest problemem głównie ludzi młodych. 58% osób, które uległy zakażeniu HIV, nie ukończyło 29 roku życia, w tym blisko 8% w momencie zakażenia nie ukończyło dwudziestego roku życia. Zakażenia HIV w poszczególnych grupach wiekowych ilustruje poniższy wykres. Zakażenia HIV zarejestrowane w Polsce w latach 1985-2005 wg wieku 9% 4% 4% 8% 25% <20 20-29 30-39 40-49 >50 brak danych 50% Przedstawione powyżej dane epidemiologiczne wskazują na relatywnie stabilną sytuację epidemiologiczną HIV/AIDS w Polsce, odmiennie, niż ma to miejsce w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Biorąc pod uwagę szybko wzrastającą liczbę zakażeń HIV w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, należy zwrócić uwagę na istnienie 25

potencjalnego ryzyka gwałtownego rozprzestrzeniania się epidemii w regionie, co może mieć bezpośrednie przełożenie także na sytuację w Polsce. Poniższy wykres przedstawia wskaźnik nowo zdiagnozowanych zakażeń HIV, zgłoszonych w 2002 roku w europejskim regionie Światowej Organizacji Zdrowia. Walka z epidemią obejmuje nie tylko kwestie związane z HIV/AIDS, lecz również te odnoszące się do niektórych chorób zakaźnych i zakażeń przenoszonych drogą płciową. Szkolenia skierowane do różnych grup zawodowych oraz wydawnictwa edukacyjne mają charakter interdyscyplinarny, co pozwala na działania profilaktyczne w różnych grupach społecznych. Wieloletnie doświadczenia wyniesione z walki z epidemią HIV/AIDS wykazały, że promocja i ochrona praw człowieka, w tym praw w zakresie zdrowia reprodukcyjnego, są podstawowym komponentem zapobiegania zakażeniom HIV, a także ograniczania negatywnego wpływu epidemii HIV/AIDS na życie społeczne. 26

3. POLITYKA PAŃSTWA W ZAKRESIE HIV/AIDS W stopniowo dokonującym się postępie w tworzeniu stabilnej strategii państwa w walce z epidemią HIV/AIDS oparto się m.in. na rekomendacjach zawartych w następujących dokumentach i deklaracjach: Rozporządzeniu Rady Ministrów z dn. 13.09.2005 w sprawie zwalczania AIDS i zapobiegania zakażeniom HIV (Dz. U. Nr 189, poz. 1590/2005). Dokumencie roboczym Komisji Europejskiej Skoordynowane i zintegrowane podejście w zwalczaniu HIV/AIDS w obrębie Unii Europejskiej i jej sąsiedztwie KE 2004; Deklaracji Wileńskiej UE 2004; Deklaracji Dublińskiej WHO, UE 2004; Krajowym Programie Zapobiegania Zakażeniom HIV, Opieki nad Żyjącymi z HIV i Chorymi na AIDS na lata 2004 2006; Deklaracji Zobowiązań w sprawie HIV/AIDS (Declaration of Committement on HIV/AIDS) przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne podczas Sesji Specjalnej ONZ poświeconej walce z epidemią HIV/AIDS w dniu 27 czerwca 2001; Milenijnych celach rozwoju zawartych w Deklaracji Milenijnej (The United Nation Millennium Declaration) przyjętej przez ONZ podczas 55 Sesji ONZ we wrześniu 2000 roku; Pekińskiej Deklaracji Działań (Beijing Platform for Action) (Pekin 1995) oraz późniejszych inicjatywach i działaniach mających na celu wdrażanie Deklaracji Pekińskiej i Platformy na Rzecz Działania (Platform for Action) przyjętych podczas 23 Sesji Specjalnej Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych w czerwcu 2000 roku; Programie Działań z Międzynarodowej Konferencji Ludności i Rozwoju (Programme of Action of the International Conference on Population and Development) (Kair 1994). Zapewnienie właściwej realizacji polityki państwa w zakresie walki z epidemią HIV/AIDS realizowane jest m.in. poprzez: wytyczenie polityki państwa na poziomie rządowym, poprzez przyjęcie przez Radę Ministrów do realizacji Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV, 27

Opieki nad Żyjącymi z HIV i Chorymi na AIDS zgodnego z rekomendacjami międzynarodowymi; utworzenie ogólnopolskiej sieci specjalistycznych ośrodków terapii ARV; utworzenie ogólnopolskiej sieci Punktów Konsultacyjno-Diagnostycznych, wykonujących testy w kierunku HIV, połączone z poradnictwem okołotestowym; systematyczny wzrost nakładów finansowych przeznaczanych z budżetu państwa na leczenie ARV; współpracę sektora rządowego z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego działającymi na polu walki z epidemią HIV/AIDS, poprzez wsparcie merytoryczne i finansowe; włączenie władz lokalnych do realizacji strategii państwa w zakresie walki z epidemią HIV/AIDS oraz powołanie wojewódzkich koordynatorów odpowiedzialnych za wdrażanie Krajowego Programu walki z epidemią na poziomie lokalnym. Priorytety strategii państwa w zakresie walki z epidemią HIV/AIDS zawarte są w Krajowym Programie Zapobiegania Zakażeniom HIV, Opieki nad Żyjącymi z HIV i Chorymi na AIDS na lata 2004 2006 przyjętym w 2004 r. przez Radę Ministrów. Program ten ukierunkowany jest głównie na: usprawnienie istniejącego systemu zapobiegania zakażeniom HIV; edukację społeczeństwa, ochronę i promocję praw człowieka, wzmocnienie roli kobiet; zapewnienie zintegrowanego systemu opieki nad osobami żyjącymi z HIV/AIDS. 28

ROZDZIAŁ II Realizacja szczegółowych zadań w 2005 r. w zakresie zapobiegania i zwalczania AIDS w ramach Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV, Opieki nad Żyjącymi z HIV i Chorymi na AIDS na lata 2004-2006

Krajowe Centrum ds. AIDS, działając w imieniu Ministra Zdrowia, zgodnie z przyjętym Krajowym Programem Zapobiegania Zakażeniom HIV, Opieki nad żyjącymi z HIV i Chorymi na AIDS na lata 2004-2006 było w 2005 roku realizatorem zadań zgodnie z poniższym zestawieniem tabelarycznym w podziale na obszary problemowe (tematyczne) oraz cele ogólne. Realizacja szczegółowych zadań w zakresie zapobiegania i zwalczania AIDS w ramach Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV, Opieki nad Żyjącymi z HIV i Chorymi na AIDS na lata 2004-2006 cel ogólny zrealizowane zadania strona: OBSZAR TEMATYCZNY : PROFILAKTYKA ZAKAŻEŃ HIV ZMNIEJSZENIE POZIOMU ZACHOWAŃ RYZYKOWNYCH W GRUPACH DOCELOWYCH Edukacja różnych grup społecznych i zawodowych w zakresie problematyki HIV Działania skierowane do osób o wysokim poziomie zachowań ryzykownych Organizacja działań profilaktycznych o tematyce HIV/AIDS 32 41 44 POPRAWA DOSTĘPNOŚCI DO INFORMACJI I PORADNICTWA OPARTEGO NA BEZPOŚREDNIM KONTAKCIE Z INDYWIDUALNYM ODBIORCĄ Działalność informacyjna 59 Działalność Punktów Konsultacyjno- Diagnostycznych (PKD), wykonujących anonimowo i bezpłatnie testy w kierunku HIV, połączona z poradnictwem przed- i potestowym 74 OBSZAR TEMATYCZNY : POMOC I WSPARCIE DLA OSÓB ŻYJĄCYCH Z HIV, CHORYCH NA AIDS, ICH RODZIN I BLISKICH POPRAWA JAKOŚCI ŻYCIA W SFERZE PSYCHOSPOŁECZNEJ OSÓB ŻYJĄCYCH Z HIV, CHORYCH NA AIDS, ICH RODZIN I BLISKICH Działania skierowane do osób żyjących z HIV 81 30

OBSZAR TEMATYCZNY : ZAPEWNIENIE SZEROKIEJ DOSTĘPNOŚCI DO DIAGNOSTYKI I LECZENIE ARV POPRAWA JAKOŚCI I DOSTĘPNOŚCI DO DIAGNOSTYKI I OPIEKI MEDYCZNEJ NAD LUDŹMI ŻYJĄCYMI Z HIV, CHORYMI NA AIDS ORAZ OSOBAMI NARAŻONYMI NA ZAKAŻENIE HIV Realizacja programu polityki zdrowotnej Ministerstwa Zdrowia Leczenie antyretrowirusowe osób żyjących z HIV i chorych na AIDS w Polsce 86 OGRANICZENIE ZAKAŻEŃ WERTYKALNYCH 31

OBSZAR TEMATYCZNY: PROFILAKTYKA ZAKAŻEŃ HIV CEL OGÓLNY: ZMNIEJSZENIE POZIOMU ZACHOWAŃ RYZYKOWNYCH W GRUPACH DOCELOWYCH Zadanie: Edukacja różnych grup społecznych i zawodowych w zakresie problematyki HIV/AIDS 32

W 2005 roku na realizację programów edukacyjnych z zakresu profilaktyki HIV/AIDS przekazano organizacjom pozarządowym kwotę 820.579,95 zł, w tym: 525.979,95 zł (uwzględniając kwoty zwrotów) z 2810 dotacje celowe z budżetu na finansowanie lub dofinansowanie zadań zleconych do realizacji fundacjom i 2820 - dotacje celowe z budżetu na finansowanie lub dofinansowanie zadań zleconych do realizacji stowarzyszeniom; 294.600 zł z 4300 zakup usług pozostałych. Typ działalności Zasięg Liczba umów Kwota Edukacja różnych Ogólnopolski 13 630.242,11 zł grup społecznych i zawodowych Wojewódzki 47 190.337,84 zł Suma 60 820.579,95 zł Grupa odbiorców Typ działalności Zasięg Liczba adresatów Pracownicy ochrony zdrowia Edukatorzy dzieci i młodzieży Służby interwencyjne Inni Edukacja różnych grup społecznych i zawodowych Ogólnopolski 2102 809 966 294 33 Wojewódzki 7541 ------- 1205 6336 ------ Suma 9643 809 2171 6630 33 33

SZKOLENIA O ZASIĘGU OGÓLNOPOLSKIM Krajowe Centrum ds. AIDS kierowało swoje działania w ramach szkoleń o zasięgu ogólnopolskim do różnych grup społecznych i zawodowych (tabela poniżej), ze szczególnym uwzględnieniem grupy pracowników ochrony zdrowia. Osoby przeszkolone w ramach tych szkoleń zobowiązane są do tworzenia strategii szkoleń na terenie swojego województwa. Dobór metod szkolenia i ewaluacji miał gwarantować dalszy przekaz wiedzy i umiejętności (np. powołanie lokalnych zespołów ds. HIV/AIDS, szkolenia kaskadowe). Grupa odbiorców szkoleń o zasięgu ogólnopolskim: szkolenie pracowników ochrony zdrowia: - lekarze z klinik zakaźnych; - lekarze rodzinni; - lekarze medycyny pracy - ginekolodzy; - kierownicza kadra pielęgniarska; - średni personel medyczny; - inni (prolongata certyfikatu doradcy). szkolenie edukatorów dzieci i młodzieży: - pedagodzy; - nauczyciele; - katecheci; - kuratorzy sądowi; - pracownicy socjalni ośrodków opiekujących się osobami uzależnionymi i zakażonymi; - inni (prolongata certyfikatu doradcy). szkolenie odpowiedzialnych za politykę społeczną i zdrowotną - pracownicy samorządów lokalnych; - pełnomocnicy ds. HIV/AIDS i narkomanii; - inni. Realizatorami szkoleń o zasięgu ogólnopolskim były organizacje pozarządowe, które wyłoniono w ramach otwartego konkursu ofert, oraz wykonawcy wybrani na podstawie postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, m.in.: Społeczny Komitet ds. AIDS, Polska Fundacja Pomocy Humanitarnej Res Humanae, Fundacja Edukacji Społecznej, Fundacja Na Rzecz Zapobiegania Narkomanii MARATON, NZOZ Poradnia Profilaktyki i Terapii Uzależnień Monar Puławy, Górnośląskie Stowarzyszenie Wspólnota. 34

Przeszkolono między innymi następujące grupy odbiorców: 150 pracowników służb interwencyjnych, 144 żołnierzy (w tym głównie oficerów i podoficerów wojska polskiego), 244 kuratorów sądowych, 703 pracowników ochrony zdrowia, 50 studentów medycyny, 30 pracowników PKD, 26 certyfikowanych doradców pracujących w PKD. Specyfika grupy zawodowej dookreślała szczegółową tematykę szkolenia, na przykład: pracownikom Punktów Konsultacyjno-Diagnostycznych przekazywano fachową wiedzę z zakresu leczenia, diagnostyki i profilaktyki HIV/AIDS niezbędną przy poradnictwie przed i po teście, zasady komunikacji z pacjentem, aspekty prawne, medyczne, psychologiczne i etyczne; dokonano wymiany doświadczeń doradców z poszczególnych punktów; pracownikom ochrony zdrowia (ginekolodzy, pielęgniarki, położne, lekarze chorób zakaźnych, studenci położnictwa i inni) przekazywano wiedzę z zakresu HIV/AIDS, m.in. na następujące tematy: opieka nad ludźmi żyjącymi z HIV/AIDS, poradnictwo okołotestowe, bezpieczeństwo i higiena w miejscu pracy, zasady komunikacji z pacjentem seropozytywnym, aspekty prawne, medyczne, psychologiczne i etyczne, najnowsze badania i osiągnięcia medyczne w tym zakresie; pracownikom służb interwencyjnych (policja, wojsko) przekazywano wiedzę z zakresu nabywania i kształtowania właściwych nawyków pracy, zapewniających bezpieczeństwo pracy, informacje z zakresu postępowania poekspozycyjnego, a także kształtowania właściwych postaw w stosunku do problemu i osób żyjących z HIV; pracownikom sądownictwa (kuratorzy sądowi) przekazywano wiedzę z zakresu problematyki prawnej obejmującą osoby zakażone i ich bliskich, możliwości niesienia pomocy osobom zakażonym (medycznej, prawnej i socjalnej), zagrożeń zakażenia w konkretnych sytuacjach oraz możliwości profilaktyki i postępowania poekspozycyjnego; pracownikom działającym w środowisku lokalnym (samorząd terytorialny, inspekcja sanitarna, pracownicy socjalni) przekazywano informacje poszerzające 35

ich wiedzę z zakresu prawnego, medycznego, psychologicznego i etycznego, a także z zakresu odpowiedzialności instytucjonalnej, realizowanych zadań w zakresie HIV/AIDS, wypracowania strategii współpracy z innymi organizacjami i instytucjami oraz pozyskiwania środków na realizację działań, umiejętność szacowania ryzyka zakażenia w środowisku oraz wdrażania środków zapobiegawczych. Programy szkoleniowe miały za zadanie: podnieść poziom wiedzy w zakresie HIV/AIDS, uwzględniając aktualne informacje i osiągnięcia naukowe w tej dziedzinie; ukształtować i wzmocnić prawidłowe postawy w odniesieniu do wybranych zagadnień HIV i AIDS wobec osób żyjących z HIV i AIDS w miejscu pracy z zachowaniem odpowiednich procedur postępowania; zwiększyć liczbę profesjonalnych edukatorów w zakresie wybranych zagadnień HIV i AIDS; zaktywizować daną grupę adresatów w kierunku dalszej edukacji oraz przekazywania uzyskanej wiedzy swoim współpracownikom, podopiecznym i stosowania jej na swoim stanowisku pracy, a dobór metod szkolenia i ewaluacji miał gwarantować dalszy przekaz wiedzy i umiejętności; wykształcić umiejętności współpracy z innymi instytucjami i organizacjami (I i II sektor działalności publicznej) w celu wdrażania lokalnych programów profilaktycznych zgodnie z obowiązującymi przepisami i oceną potrzeb. Uczestnicy po zakończeniu szkolenia otrzymywali certyfikat potwierdzający nabyte umiejętności i uprawnienia lub zaświadczenie o uczestnictwie w szkoleniu. ZREALIZOWANE SZKOLENIA O ZASIĘGU OGÓLNOPOLSKIM TO MIĘDZY INNYMI: SZKOLENIE Z ZAKRESU PROFILAKTRYKI HIV/AIDS DLA PRACOWNIKÓW OCHRONY ZDROWIA Program zrealizowany przez Polską Fundację Pomocy Humanitarnej Res Humanae był przeprowadzony przede wszystkim dla średniego personelu medycznego (276 pielęgniarek) oraz lekarzy (24). Podstawowym celem szkolenia było doskonalenie warsztatu zawodowego pracowników ochrony zdrowia, utrwalanie zasad bezpieczeństwa 36

pracy, kształtowanie i wzmacnianie prawidłowych postaw w odniesieniu do osób żyjących HIV oraz w miejscu pracy z zachowaniem odpowiednich procedur sanitarnych, poprawa relacji pracownik ochrony zdrowia-pacjent żyjący z HIV oraz opieka nad pacjentem żyjącym z HIV zgodnie z zasadami etyki lekarskiej i pielęgniarskiej z zachowaniem praw pacjenta i człowieka. PROJEKT SZKOLENIOWY DLA LEKARZY PRACUJĄCYCH W KLINIKACH I SZPITALACH ZAKAŹNYCH Szkolenie było zrealizowane przez Społeczny Komitet ds AIDS. Przeszkolono 22 osoby. Była to już druga grupa osób przeszkolonych o tej specjalizacji. Ordynatorzy klinik zakaźnych, którzy uczestniczyli w szkoleniu w ubiegłym roku, zgłosili zapotrzebowanie na szkolenie dla pozostałych lekarzy. Głównym celem szkolenia była poprawa umiejętności wczesnego wykrywania i rozpoznawania zakażenia HIV, poprawa jakości opieki osób leczonych oraz elementy poradnictwa dla osób żyjących HIV, ich bliskich i opiekunów. Wśród aspektów psychospołecznych epidemii HIV przekazano informacje dotyczące seksualnej transmisji HIV oraz używania środków psychoaktywnych, a także sposoby zmniejszenia ryzyka zakażenia. PROJEKT SZKOLENIOWY - PROLONGATA CERTYFIKATU DLA DORADCÓW PRACUJĄCYCH W PUNKCIE KONSULTACYJNO-DIAGNOSTYCZNYM. PORADNICTWO PRZED I PO TEŚCIE. Program realizowany również przez Społeczny Komitet ds AIDS. W szkoleniu wzięło udział 11 osób, które uzyskały certyfikat doradcy uprawniający do prowadzenia poradnictwa na czas określony. Zajęcia miały na celu uaktualnienie wiedzy doradców pracujących w punktach, zwiększenie umiejętności psychologicznych niezbędnych w procesie rozmowy z osobami zgłaszającymi się do punktów oraz zwiększenie umiejętności rozwiązywania trudnych problemów związanych z poradnictwem. Weryfikacja zdobytej wiedzy i umiejętności była dokonywana na podstawie symulowanej sytuacji poradnictwa przed i po teście (poza egzaminem pisemnym i ustnym). Zgłoszono także potrzebę superwizji pracy doradców w miejscu poradnictwa, szczególnie pracujących w małych zespołach, gdzie nie ma możliwości zweryfikowanie swojej pracy. 37