A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 293, 2013 Barbara Pawełek, Jadwiga Kostrzewska, Artur Lipieta *** ANALIZA STATYSTYCZNA WYDATKÓW NA OBSZARY WSPÓLNEJ POLITYKI UNII EUROPEJSKIEJ W WYBRANYCH PASTWACH STREFY EURO **** 1. WSTP wiatowy kryzys finansowy silnie odczuły pastwa strefy euro. Skutki tego kryzysu maj zarówno charakter finansowy, jak i społeczno-ekonomiczny. Skuteczno łagodzenia skutków globalnego kryzysu zaley od poziomu rozwoju gospodarczego pastw borykajcych si z problemami. Wród pastw wymienianych jako te, którym najtrudniej przychodzi walka z kryzysem wymieniane s: Grecja, Włochy, Hiszpania, Portugalia i Irlandia. Pastwa te s członkami Unii Europejskiej i od wielu lat korzystaj z funduszy unijnych przeznaczanych na realizacj zada zwizanych ze wspóln polityk Unii. Budet Unii Europejskiej jest to plan finansowy, w którym ustalane s wydatki i dochody. Budet roczny funkcjonuje w ramach planu wieloletniego. rodki z budetu UE przeznaczane s na realizacj wspólnej polityki majcej na celu polepszenie ycia jej obywateli. Obecny plan obejmuje lata 2007 2013. Ustalono w nim maksymalne limity wydatków poszczególnych pozycji budetu uwzgldniajcych priorytety Unii. S one zwizane z przyjtymi zasadami polityki regionalnej, polityki spójnoci oraz polityki strukturalnej. Wspólna polityka Unii ma na celu wyrównanie rónic gospodarczych midzy regionami Unii, a w efekcie midzy poziomem ycia ich mieszkaców, w szczególnoci zatem rodki finansowe z budetu Unii przeznaczane s na pomoc obszarom opónionym gospodarczo (Becker, Egger i von Ehrlich 2010; Mohl i Hagen 2010). Zakres i intensywno problemów, z jakimi borykaj si obecnie gospodarki niektórych pastw strefy euro, wskazuj na ich słabo w stosunku do gospodarek pozostałych pastw strefy euro. Moe to oznacza, e cele, jakim ma słuy realizacja wspólnej polityki Unii nie zostały jeszcze osignite. Postawiono cztery pytania badawcze. Czy Grecja, Włochy, Hiszpania, Portugalia i Irlandia charakteryzowały si w zwizku z wyrównywaniem rónic gospodarczych midzy regionami Unii innym poziomem wydatków na obszary wspólnej polityki Unii Prof. UEK dr hab., Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie. Dr, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie. *** Dr, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie. **** Artykuł zawiera wybrane wyniki bada przeprowadzonych w ramach bada statutowych Katedry Statystyki Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie w 2011 r.
132 Barbara Pawełek, Jadwiga Kostrzewska, Artur Lipieta w latach 2000 2010 ni pozostałe pastwa strefy euro nalece do UE? Czy rónice wystpowały take midzy pastwami strefy euro nalecymi do UE-15 (tj. pastwami, które wstpiły do UE przed 2004 r.) a pastwami nalecymi do UE-12 (tj. pastwami, które wstpiły do UE w 2004 r. lub póniej)? Czy realizacji wspólnej polityki UE towarzyszył wzrost poziomu rozwoju gospodarczego Grecji, Włoch, Hiszpanii, Portugalii i Irlandii? Czy dystans dzielcy te pastwa od pastw majcych najwiksz warto DNB w przeliczeniu na mieszkaca zmalał? Głównym celem artykułu jest przedstawienie wybranych wyników analizy porównawczej pastw strefy euro nalecych do Unii Europejskiej ze wzgldu na rodki otrzymane z budetu UE na realizacj wspólnej polityki Unii w latach 2000 2010. Prezentowane analizy stanowi cz szerszego badania dotyczcego statystycznej analizy struktury wydatków na obszary wspólnej polityki Unii Europejskiej w latach 2000 2010. 2. ZAKRES PRAC BADAWCZYCH Przeprowadzona analiza uwzgldnia wydatki z budetu UE, które s jednoczenie przychodami dla pastw realizujcych wyróniony obszar wspólnej polityki UE. W artykule rozwaono rodki faktycznie przekazane z budetu Unii do poszczególnych pastw. Podstaw analiz s aktualne dane statystyczne zaczerpnite ze stron internetowych EUROSTAT i instytucji zwizanych ze wspóln polityk europejsk (UE budget 2010..., 2011). Badaniem objto 17 pastw nalecych do strefy euro, które obecnie s członkami Unii Europejskiej (grupa SE-17 w tabeli 1). W zalenoci od obowizujcego wieloletniego budetu Unii w analizie rozwaono róne obszary wspólnej polityki UE. Zgodnie z obszarami wyszczególnionymi w planie budetu Unii dla zmiennych reprezentujcych wysoko rodków przekazywanych na realizacj poszczególnych obszarów wspólnej polityki UE w latach 2000 2006 przyjto oznaczenia: Y 1 rolnictwo, Y 2 działania strukturalne, Y 3 polityki wewntrzne, Y 4 działanie zewntrzne, Y 5 pomoc przedakcesyjna, Y 6 wyrównania. W latach 2007 2010, zgodnie z nowym planem budetu Unii na lata 2007 2013, rozwaono nastpujce obszary wspólnej polityki: X 1 zrównowaony wzrost, X 2 zasoby naturalne, X 3 obywatelstwo, wolno, bezpieczestwo i sprawiedliwo, X 4 UE jako partner na arenie midzynarodowej, X 5 wyrównania na rzecz nowych pastw członkowskich UE. Wydatki na administracj zostały pominite w analizie z powodu ich odmiennego charakteru od pozostałych zmiennych (Lipieta i Pawełek 2011; Pawełek i Huptas 2012), co zwizane jest z faktem, e wikszo instytucji UE ma swoje siedziby w dwóch pastwach-załoycielach UE: Luksemburgu i Belgii.
Analiza statystyczna wydatków na obszary wspólnej polityki UE 133 Tabela 1. Pastwa członkowskie Unii Europejskiej w podziale na grupy ze wzgldu na przynaleno do strefy euro Symbol SE-17 NSE-10 Grupa Rok przystpienia do strefy euro lub kryterium przynalenoci do grupy C 1 1999 Pastwa Belgia (BE), Niemcy (DE), Hiszpania (ES), Francja (FR), Irlandia (IE), Włochy (IT), Luksemburg (LU), Holandia (NL), Austria (AT), Portugalia (PT), Finlandia (FI) C 2 2001 Grecja (EL) C 3 2007 Słowenia (SI) C 4 2008 Cypr (CY), Malta (MT) C 5 2009 Słowacja (SK) C 6 2011 Estonia (EE) C 7 C 8 pastwa UE-15, które nie przystpiły do strefy euro pastwa kandydujce do strefy euro Dania (DK), Szwecja (SE), Zjednoczone Królestwo (UK) Bułgaria (BG), Czechy (CZ), Łotwa (LV), Litwa (LT), Wgry (HU), Polska (PL), Rumunia (RO) Wszystkie rozwaane zmienne reprezentujce wydatki na obszary wspólnej polityki UE charakteryzuj si rozkładem asymetrycznym prawostronnie. To oznacza, e rodki wiksze od przecitnych s kierowane do mniej licznej grupy pastw ni połowa badanych obiektów. Wniosek ten wydaje si by zgodny z zasadami wspólnej polityki Unii Europejskiej, której celem jest zmniejszanie rónic gospodarczych midzy pastwami członkowskimi. Do realizacji głównego celu bada wykorzystano metody analizy skupie (metod Warda i metod k-rednich). Analizy przeprowadzono dla dwóch okresów, tj. lat 2000 2006 i 2007 2010. W kolejnych punktach zaprezentowano wybrane wyniki porzdkowania liniowego pastw UE nalecych do strefy euro, a nastpnie omówiono wyniki analizy taksonomicznej rozwaanych pastw strefy euro pod wzgldem podobiestwa struktury wydatków na obszary wspólnej polityki UE. 3. PORZDKOWANIE LINIOWE PASTW STREFY EURO NALECYCH DO UE Przed omówieniem wyników grupowania pastw strefy euro nalecych do Unii pod wzgldem podobiestwa struktury wydatków na obszary wspólnej polityki Unii w latach 2000 2010 warto spojrze, jak kształtowała si sytuacja analizowanych pastw pod wzgldem wielkoci DNB w przeliczeniu na mieszkaca. W tabeli 2 zamieszczono wyniki porzdkowania liniowego rozwaanych pastw strefy euro pod wzgldem wielkoci DNB w przeliczeniu na mieszkaca (od wartoci najwikszej do najmniejszej).
134 Barbara Pawełek, Jadwiga Kostrzewska, Artur Lipieta Tabela 2. Porzdkowanie liniowe rozwaanych pastw strefy euro pod wzgldem wielkoci DNB w przeliczeniu na mieszkaca w latach 2000 2010 Lp. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 ( /os.) 1 LU LU LU LU LU LU LU LU LU LU LU 59019,52_ 2 NL NL NL IE IE IE IE IE NL NL NL 35802,20_ 3 AT FI IE NL NL NL NL NL IE FI FI 34166,03_ 4 FI AT FI FI FI FI FI FI FI AT AT 33656_ 5 BE IE AT AT AT AT AT AT AT BE BE 32865,42_ 6 DE BE BE BE BE BE BE BE BE FR DE 30951,71_ 7 FR DE DE DE DE FR FR FR FR IE FR 30327_ 8 IE FR FR FR FR DE DE DE DE DE IE 28201,62_ 9 IT IT IT IT IT IT IT IT IT IT IT 25323,97_ 10 ES ES ES ES ES ES ES ES ES ES ES 22798,97_ 11 CY CY CY CY CY CY EL EL CY CY CY 21188,28_ 12 EL EL EL EL EL EL CY CY EL EL EL 19801,49_ 13 PT PT PT PT PT PT SI SI SI SI SI 17347,84_ 14 MT SI SI SI SI SI PT PT PT PT PT 15670,97_ 15 SI MT MT MT MT MT MT MT MT MT MT 14025,78_ 16 EE EE EE EE EE EE EE EE SK SK SK 12007,72_ 17 SK SK SK SK SK SK SK SK EE EE EE 10334,34_ Zwraca uwag fakt, e pastwa strefy euro nalece do grup C 1 i C 2 (tj. pastwa, które wstpiły do UE przed 2004 r.), za wyjtkiem Grecji i Portugalii, zajmuj w rankingu wysze (korzystniejsze) miejsca ni pastwa nalece do grup C 3 C 6 (tj. pastwa, które wstpiły do UE w 2004 r.). Przy tym Hiszpania i Włochy charakteryzowały si nisk na tle pozostałych pastw grupy C 1 wartoci DNB w przeliczeniu na mieszkaca w badanym okresie. Tylko Irlandia zajmuje wysok 2 lokat w latach 2003 2007 i 3 lokat w 2008 r. W kolejnych latach okresu 2000 2010 dla Grecji, Włoch, Hiszpanii i Portugalii obserwowano na ogół wzrost wartoci DNB w przeliczeniu na mieszkaca. rednie tempo zmian analizowanego wskanika kształtowało si nastpujco: 2,0% dla Włoch, 2,54% dla Portugalii, 3,86% dla Hiszpanii oraz 4,55% dla Grecji. Inaczej zaobserwowano w wypadku Irlandii: do 2007 r. nastpował wzrost wartoci DNB w przeliczeniu na mieszkaca (przecitnie o 6,8% rocznie), lecz po 2007 r. szybszy spadek (przecitnie o 9,5% rocznie). W analizowanym okresie najwysze wartoci DNB w przeliczeniu na mieszkaca w poszczególnych latach odnotowano dla Luksemburga. Dystans midzy wartociami analizowanego wskanika dla Grecji, Włoch, Hiszpanii, Portugalii i Irlandii a warto- ci tego wskanika dla Luksemburga w pocztkowych latach si zmniejszał, jednak po 2003 r. na ogół rósł. W 2000 r. wartoci DNB w przeliczeniu na mieszkaca stanowiły 27-55% wartoci odnotowanej dla Luksemburga, a w 2010 r. około 26-48%.
Analiza statystyczna wydatków na obszary wspólnej polityki UE 135 Tabela 3. Porzdkowanie liniowe badanych pastw strefy euro pod wzgldem sumy wydatków na rozwaane obszary wspólnej polityki Unii w przeliczeniu na mieszkaca kierowanych do poszczególnych pastw UE-27 w latach 2000 2010 Lp. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 ( /os.) 1 IE IE IE IE IE IE EL EL EL EE EE 596,02_ 2 EL EL EL PT EL EL IE IE LU EL EL 504,82_ 3 PT ES PT EL PT PT MT PT IE LU IE 452,38_ 4 ES PT ES ES ES ES PT LU PT PT LU 414,88_ 5 FI LU LU LU LU MT LU ES EE IE PT 408,78_ 6 LU FI FI FI FI LU CY EE ES SI SI 364,60_ 7 FR FR FR FR BE CY ES FI FI ES SK 349,05_ 8 IT AT AT AT FR FI FI FR SK FI ES 284,89_ 9 BE BE BE IT AT AT AT SK SI SK MT 252,68_ 10 AT IT IT BE CY FR EE AT FR AT FI 245_ 11 NL DE DE DE MT BE FR SI BE CY AT 215,02_ 12 DE NL NL NL IT IT SI BE AT FR CY 211,45_ 13 EE SI SI EE EE SI BE IT MT MT FR 197,29_ 14 SI EE MT SI DE EE IT MT IT BE BE 170,72_ 15 SK SK EE MT SI DE DE CY CY IT IT 152,93_ 16 CY MT CY CY NL NL NL DE DE DE DE 142,19_ 17 MT CY SK SK SK SK SK NL NL NL NL 124,21_ W tabeli 3 zamieszczono wyniki porzdkowania liniowego badanych pastw pod wzgldem sumy wydatków na rozwaane obszary wspólnej polityki w przeliczeniu na mieszkaca kierowanych do poszczególnych pastw UE-27 w latach 2000 2010. Przed 2004 r. pastwa z grup C 1 i C 2 otrzymywały wicej rodków z budetu Unii w przeliczeniu na mieszkaca ni pastwa nalece do grup C 3 C 6. Przystpienie kolejnych pastw do Unii w 2004 r. zmieniło kolejno uporzdkowania pastw. W uporzdkowaniu badanych pastw strefy euro pod wzgldem sumy wydatków na rozwaane obszary wspólnej polityki Unii w przeliczeniu na mieszkaca w 2010 r. (tab. 3) cztery z piciu pastw, które kryzys dotknł najmocniej, otrzymały dotacje unijne na poziomie przekraczajcym warto mediany. Tylko Włochy zajły odległe 15 miejsce w tym rankingu. Z kolei w uporzdkowaniu badanych pastw strefy euro pod wzgldem nominalnej sumy wydatków na rozwaane obszary wspólnej polityki Unii w 2010 r. (UE budget 2010..., 2011) pierwsze miejsce zajmuje Hiszpania z kwot 13101,87 mln, czwarte Włochy (9227,67 mln ), pite Grecja (5707,01 mln ), szóste Portugalia (4348,49 mln ) i ósme Irlandia (2021,15 mln ). Na powysze spostrzeenia warto spojrze w kontekcie poziomu rozwoju gospodarczego rozwaanych pastw (mierzonego DNB na mieszkaca tab. 2). W 2010 r. Irlandia charakteryzowała si wyszym poziomem rozwoju (ósme miejsce wród rozwaanych 17 pastw z 28201,62 na osob) ni Włochy (dziewite miejsce z 25323,97 na osob). Za tymi dwoma pastwami uplasowały si Hiszpania (dziesite miejsce z 22798,97 na osob), Grecja (dwunaste miejsce z 19801,49 na osob) i Portugalia (czternaste miejsce z 15670,97
136 Barbara Pawełek, Jadwiga Kostrzewska, Artur Lipieta na osob). Mona zatem stwierdzi, e w 2010 r. kolejno pastw ze wzgldu na warto pozyskanych rodków unijnych nie jest przeciwna do uporzdkowania tych pastw ze wzgldu na poziom rozwoju gospodarczego. 4. ANALIZA TAKSONOMICZNA PASTW STREFY EURO NALECYCH DO UE Analiz taksonomiczn pastw strefy euro nalecych do Unii Europejskiej ze wzgldu na rodki otrzymane z budetu UE na realizacj wspólnej polityki Unii w latach 2000 2010 przeprowadzono z wykorzystaniem hierarchicznej metody aglomeracyjnej Warda oraz optymalizujcej wstpny podział metody k-rednich (Gatnar i Walesiak 2009, s. 407 433). W metodzie Warda przy wyznaczaniu macierzy odległoci przyjto kwadrat odległoci euklidesowej. Dziki temu wzmocniono znaczenie obserwacji odstajcych, a jednoczenie osłabiono wpływ małych odległoci midzy obiektami na wyniki grupowania (Kostrzewska i Pawełek 2007, s. 53 66). Metoda Warda posłuyła do ustalenia wstpnej liczby klas, któr nastpnie przyjto w metodzie k-rednich. Badanie zostało przeprowadzone równolegle dla dwóch okresów, tj. lata 2000 2006 (łcznie 7 lat) i 2007 2010 (łcznie 4 lata). Analizujc zaprezentowane wyniki naley pamita, e rozwaane s dwie struktury wydatków zwizane z rónymi budetami unijnymi (róne zmienne i róne długoci okresów). W obu okresach dane statystyczne zostały poddane unitaryzacji zerowanej (Pawełek 2008, s. 47 77) ze wspólnymi (U_WP) lub indywidualnymi (U_IP) parametrami. Zastosowanie wspólnych parametrów oznacza pominicie w rozwa- aniach faktu, e w budecie UE s zapisane maksymalne limity wydatków na realizacj poszczególnych zada zwizanych z obszarami wspólnej polityki. Przyjcie z kolei indywidualnych parametrów oznacza uwzgldnienie wspomnianych rónych limitów. W celu porównania stopnia podobiestwa podziałów uzyskanych w danym okresie przy rónych sposobach normalizacji wyznaczono miar podobiestwa wyników dwóch podziałów zaproponowan przez E. Nowaka (Walesiak 2006; Kostrzewska i Pawełek 2007). Miara ta umoliwia okrelenie stopnia podobiestwa w sposobie przypisywania obiektów do skupie na podstawie rozwaanych zmiennych. Jednake klasy wyodrbnione w jednym podziale odpowiadajce klasom wyodrbnionym w drugim podziale nie musz si charakteryzowa tak sam struktur wydatków na rozwaane obszary wspólnej polityki Unii. W celu okrelenia, które skupienia charakteryzuj si podobn lub odmienn struktur wydatków potrzebna jest dodatkowa analiza wartoci zmiennych, bdcych podstaw klasyfikacji, w pastwach z poszczególnych skupie. W tym celu wykorzystano rednie wartoci zmiennych w wyodrbnionych klasach. Przed omówieniem szczegółowych wyników analizy taksonomicznej warto poczyni kilka uwag. W latach 2000 2003 pastwa nalece do grup C 3 C 6 (tab. 1), nie naleały jeszcze do Unii Europejskiej. Naturalne jest, e pastwa te mogły by do siebie podobne ze wzgldu na struktur wydatków na obszary wspólnej polityki Unii. Dla pastw tych w latach 2000 2003 nie odnotowano
Analiza statystyczna wydatków na obszary wspólnej polityki UE 137 adnych wydatków z budetu Unii na rolnictwo (Y 1 ), działania strukturalne (Y 2 ) oraz wyrównania (Y 6 ). Z kolei w latach 2007 2010 pastwa te, bdc ju członkami UE, nie otrzymywały rodków w ramach obszaru wyrównania na rzecz nowych pastw członkowskich UE (Y 5 ). Z drugiej strony, pastwa nalece do grup C 1 i C 2 w latach 2000 2006 nie otrzymywały rodków z budetu Unii na obszary: działanie zewntrzne (Y 4 ), pomoc przedakcesyjn (Y 5 ), ani na wyrównania (Y 2 ), w latach 2007 2010 natomiast na obszary: UE, jako partner na arenie midzynarodowej (X 4 ) oraz wyrównania na rzecz nowych pastw członkowskich UE (X 5 ), co mogło powodowa podobiestwo struktury wydatków kierowanych z budetu UE na rzecz tych pastw w podanych okresach. Poniej omówiono wybrane wyniki analizy taksonomicznej pastw SE-17 pod wzgldem podobiestwa struktury wydatków na obszary wspólnej polityki Unii dla dwóch wariantów oraz dwóch sposobów normalizacji. W wariancie A uwzgldniono wydatki w przeliczeniu na mieszkaca danego pastwa, w wariancie B natomiast wydatki w przeliczeniu na DNB. Rozwaenie struktury wydatków w przeliczeniu na mieszkaca pozwoliło na uwzgldnienie wielkoci poszczególnych pastw pod wzgldem liczby mieszkaców. Z drugiej strony rozwaenie struktury wydatków w przeliczeniu na DNB pozwoliło na uwzgldnienie sytuacji gospodarczej poszczególnych pastw UE-27. Z uwagi na róne obszary wspólnej polityki, grupowanie pastw pod wzgldem podobiestwa rozwaanej struktury przeprowadzono dla kadego badanego okresu osobno. Wyniki analizy taksonomicznej zamieszczono w tabelach 4 7 i na rysunkach 1 8. Poniej omówiono krótko najwaniejsze zmiany w uzyskanych podziałach pastw SE-17 pod wzgldem podobiestwa struktury wydatków w obu wariantach analizy (wariant A i wariant B). Nastpnie zaprezentowano szczegółow analiz struktury wydatków w poszczególnych klasach obu podziałów. Tabela 4. Wyniki podziału badanych pastw strefy euro w latach 2000-2006 (wariant A) Normalizacja K 1 K 2 Klasa K 3 U_WP EL, ES, IE, PT CY, MT, SI, SK, EE AT, BE, DE, FI, FR, LU, NL, IT U_IP EL, ES, IE, PT CY, MT AT, BE, DE, FI, FR, LU, NL, IT, SI, SK, EE W latach 2000 2006 Grecja, Hiszpania, Irlandia i Portugalia tworzyły wspóln klas (K 1 ) pod wzgldem podobiestwa struktury wydatków na rozwa- ane obszary w przeliczeniu na mieszkaca (wariant A, tab. 4). Charakteryzowały je wysokie dotacje w przeliczeniu na mieszkaca na realizacj zada zwizanych z rolnictwem (Y 1 ) i działaniami strukturalnymi (Y 2 ) (rysunki 1 i 2). Włochy natomiast zostały zaklasyfikowane do jednej klasy (K 3 ) z pozostałymi pastwami z grup C 1 i C 2. Pastwa nalece do grup C 3 C 6 albo tworzyły jedn klas (K 2 U_WP) albo wyróniona była grupa C 4 (K 2 U_IP).
138 Barbara Pawełek, Jadwiga Kostrzewska, Artur Lipieta Y1 Y2 Y3 Y4 Y5 Y6 Rysunek 1. rednie wartoci zmiennych w klasach dla lat 2000 2006 (wariant A, U_WP) 1,0 0,9 0,8 0,7 Y1 Y2 Y3 Y4 Y5 Y6 Rysunek 2. rednie wartoci zmiennych w klasach dla lat 2000 2006 (wariant A, U_IP) Wynik ten wskazuje, e wród pastw z grup C 1 i C 2 odnotowano inn struktur wydatków w przeliczeniu na mieszkaca w porównaniu do struktury wród pastw z grup C 3 C 6. Wystpuje take zrónicowanie pastw z grup C 1 i C 2 na te, które dobrze radz sobie z obecnym kryzysem oraz na te, które mocno odczuwaj kryzys (klasy K 1 i K 3 ). Wyjtek stanow Włochy, które s zaliczane do pastw, w których skutki kryzysu s silnie odczuwane. Rónica w charakterystyce uzyskanych klas dla rónych sposobów normalizacji polega na wzmocnieniu znaczenia obszaru pomoc przedakcesyjna (Y 5 ) w przypadku klasy K 3 (rysunek 2). Jest to spowodowane włczeniem do tej klasy Słowenii, Słowacji i Estonii. Tabela 5. Wyniki podziału badanych pastw strefy euro w latach 2000-2006 (wariant B) Normalizacja K 1 K 2 Klasa K 3 U_WP EL, ES, IE, PT CY, MT AT, BE, DE, FI, FR, LU, NL, IT, SI, SK, EE U_IP EL, ES, IE, PT CY, MT AT, BE, DE, FI, FR, LU, NL, IT, SI, SK, EE Analizujc wyniki podziału badanych pastw strefy euro ze wzgldu na podobiestwo struktury wydatków na obszary wspólnej polityki UE w latach 2000 2006 w przeliczeniu na DNB (wariant B, tab. 5) mona zauway, e Grecja, Hiszpania, Irlandia i Portugalia take tworzyły wspóln klas K 1 (tab. 5). Podobnie jak w wariancie A charakteryzowały je wysokie dotacje w przeliczeniu na DNB na realizacj zada zwizanych z rolnictwem (Y 1 ) i działaniami strukturalnymi (Y 2 ) (rysunki 3 i 4). Włochy tak samo jak w wariancie A zostały zaklasyfikowane do jednej klasy z pozostałymi pastwami z grup C 1 i C 2 (klasa K 3 ). Cypr i Malta utworzyły dwuelementow klas (K 2 ), natomiast pastwa nalece do grup C 3, C 4 i C 6 znalazły si w klasie zawierajcej wikszo pastw z grup C 1 i C 2 (K 3 ).
Analiza statystyczna wydatków na obszary wspólnej polityki UE 139 0,7 Y1 Y2 Y3 Y4 Y5 Y6 Rysunek 3. rednie wartoci zmiennych w klasach dla lat 2000 2006 (wariant B, U_WP) 0,8 0,7 Y1 Y2 Y3 Y4 Y5 Y6 Rysunek 4. rednie wartoci zmiennych w klasach dla lat 2000 2006 (wariant B, U_IP) Take w przypadku wariantu B widoczne jest zrónicowanie sytuacji w pastwach grup C 1 i C 2 pod wzgldem struktury wydatków w przeliczeniu na DNB. Sporód pastw, które obecnie mocno odczuwaj kryzys wyróniaj si Włochy zaliczone do klasy K 3 charakteryzujcej si m.in. wysokimi wydatkami na obszar polityki wewntrzne (Y 3 ) (U_IP, rysunek 4). Tabela 6. Wyniki podziału badanych pastw strefy euro w latach 2007-2010 (wariant A) Normalizacja K 1 K 2 Klasa K 3 U_WP EE, EL, PT, LU IE AT, BE, DE, FI, FR, NL, IT, ES, CY, MT, SI, SK U_IP EL, PT, LU CY, MT, SI, SK, EE AT, BE, DE, FI, FR, NL, IT, ES, IE 1,2 1,0 0,8 X1 X2 X3 X4 Rysunek 5. rednie wartoci zmiennych w klasach dla lat 2007 2010 (wariant A, U_WP) 0,9 0,8 0,7 X1 X2 X3 X4 Rysunek 6. rednie wartoci zmiennych w klasach dla lat 2007 2010 (wariant A, U_IP) Analiza taksonomiczna badanych pastw przeprowadzona dla lat 2007 2010 pokazuje, e w przypadku wariantu A (wydatki na rozwaane obszary w przeliczeniu na mieszkaca) w jednej klasie (K 1 ) znajdowały si Grecja i Portugalia (tab. 6). Natomiast Irlandia albo tworzyła jednoelementow klas (K 2 U_WP), albo dołczyła wraz z Hiszpani do pozostałych pastw grup C 1 i C 2 (K 3 U_IP). Pastwa grup C 3 C 6 albo tworzyły wspóln klas (K 2 U_IP), albo
140 Barbara Pawełek, Jadwiga Kostrzewska, Artur Lipieta dołczały do klasy, w której były Grecja i Portugalia lub do klasy zawierajcej wikszo pastw z grup C 1 i C 2 (K 1 i K 3 U_WP). W przypadku danych poddanych normalizacji ze wspólnymi parametrami, klasa obejmujca Grecj i Portugali charakteryzowała si m.in. wysokimi dotacjami zwizanymi ze zrównowaonym wzrostem (X 1 ) (rysunek 5). Natomiast przewag nad pastwami z tej grupy w pozyskiwaniu rodków na obszar zasoby naturalne (X 2 ) miała Irlandia. Z uwagi na due zrónicowanie składu przede wszystkim klas K 2 i K 3, ich charakterystyki znacznie róni si w zalenoci od sposobu normalizacji danych (rysunki 5 i 6). Wyniki podziału badanych pastw strefy euro ze wzgldu na podobiestwo struktury wydatków na obszary wspólnej polityki UE w latach 2007 2010 w przeliczeniu na DNB (wariant B, tab. 7) wskazuj, e w jednej klasie znalazły si Grecja, Estonia i Słowacja (K 1 ). Klasa ta charakteryzuje si wysokimi dotacjami na zrównowaony wzrost (X 1 ) i zasoby naturalne (X 2 ). Klasy K 2 i K 3 znacznie róni si składem i co za tym idzie ich charakterystyka zmienia si w zalenoci od zastosowanej metody normalizacji danych (rysunki 7 i 8). Tabela 7. Wyniki podziału badanych pastw strefy euro w latach 2007-2010 (wariant B) Normalizacja K 1 K 2 Klasa K 3 U_WP EL, PT, EE, SK CY, MT, SI, BE, DE, LU, NL, IT AT, FI, FR, ES, IE U_IP EL, EE, SK CY, MT, SI AT, BE, DE, LU, NL, FI, FR, IT, ES, IE, PT 0,7 0,8 X1 X2 X3 X4 0,7 X1 X2 X3 X4 Rysunek 7. rednie wartoci zmiennych w klasach dla lat 2007 2010 (wariant B, U_WP) Rysunek 8. rednie wartoci zmiennych w klasach dla lat 2007 2010 (wariant B, U_IP) Podobiestwo podziałów otrzymanych przy zastosowaniu rónych normalizacji w wariancie A (wydatki w przeliczeniu na mieszkaca) było znaczne (0,709 dla lat 2000 2006) lub umiarkowane (46 dla lat 2007 2010). W wariancie B natomiast (wydatki w przeliczeniu na DNB) dla lat 2000 2006 otrzymano takie same podziały przy zastosowaniu obu normalizacji, natomiast podziały w ramach tego wariantu były umiarkowanie podobne (40) dla lat
Analiza statystyczna wydatków na obszary wspólnej polityki UE 141 2007 2010. Analizowano take podobiestwo podziałów otrzymanych w dwóch rozwaanych wariantach w danym okresie. Podobiestwo to dla lat 2000 2006 było wysokie (0,709 U_WP) lub idealne (1,0 U_IP), natomiast dla lat 2007 2010 było umiarkowane (33 U_WP, 95 U_IP). Wyniki te pokazuj, e struktura wydatków w przeliczeniu na mieszkaca (wariant A) lub DNB (wariant B) w pocztkowych latach badanego okresu (budet 2000 2006) była bardzo podobna. Natomiast struktura wydatków w latach 2007 2010 na obszary wspólnej polityki zapisane w planie na lata 2007 2013 była róna w zalenoci od przyjtego wariantu analizy oraz sposobu normalizacji. 5. PODSUMOWANIE W artykule przedstawiono wybrane wyniki analizy porównawczej pastw strefy euro nalecych do Unii Europejskiej ze wzgldu na rodki otrzymane z budetu UE na realizacj wspólnej polityki Unii w latach 2000 2010 w dwóch wariantach: z uwzgldnieniem liczby mieszkaców pastwa (wydatki w przeliczeniu na mieszkaca) lub z uwzgldnieniem poziomu rozwoju gospodarczego pastwa (wydatki w przeliczeniu na DNB). W obu wariantach zastosowano dwa sposoby normalizacji, które albo nie uwzgldniaj, albo uwzgldniaj limity wydatków na poszczególne obszary wspólnej polityki. W sytuacji globalnego kryzysu ekonomicznego silnie dotykajcego pastwa strefy euro szczególna uwaga została powicona takim pastwom jak: Grecja, Włochy, Hiszpania, Portugalia i Irlandia. Przeprowadzona analiza pozwoliła na sformułowanie odpowiedzi na postawione pytania. Zgodnie z przewidywaniami Grecja, Hiszpania, Portugalia i Irlandia charakteryzowały si innym poziomem wydatków na obszary wspólnej polityki Unii w latach 2000 2010 ni pozostałe pastwa strefy euro nalece do UE. Wyjtek stanowiły Włochy, które wykazywały podobiestwo pod tym wzgldem do pozostałych pastw, które wstpiły do UE przed 2004 r. Midzy pastwami strefy euro nalecymi do UE-15 (tj. pastwami, które wstpiły do UE przed 2004 r.) a pastwami nalecymi do UE-12 (tj. pastwami, które wstpiły do UE w 2004 r. lub póniej) wystpowały rónice ze wzgldu na poziom wydatków na obszary wspólnej polityki UE w latach 2000 2010. W latach 2000 2010 realizacji wspólnej polityki UE towarzyszył wzrost poziomu rozwoju gospodarczego Grecji, Włoch, Hiszpanii i Portugalii, a w Irlandii pocztkowo odnotowano wzrost poziomu rozwoju gospodarczego, lecz po 2007 r. spadek. Niestety dystans dzielcy Grecj, Włochy, Hiszpani, Portugali i Irlandi od pastw majcych najwiksz warto DNB w przeliczeniu na mieszkaca wzrósł w 2010 r. w stosunku do 2000 r.
142 Barbara Pawełek, Jadwiga Kostrzewska, Artur Lipieta BIBLIOGRAFIA Becker S.O., Egger P.H., von Ehrlich M. (2010), Going NUTS: The effect of EU Structural Funds on regional performance, Journal of Public Economics, Vol. 94. Gatnar E., Walesiak M. (red) (2009), Statystyczna analiza danych z wykorzystaniem programu R, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Kostrzewska J., Pawełek B. (2007), Analiza rynku pracy w ujciu terytorialnym, Wiadomoci Statystyczne, nr 10. Lipieta A., Pawełek B. (2011), Badanie przestrzenno-czasowego zrónicowania redystrybucji Dochodu Narodowego Brutto Unii Europejskiej w latach 2004 2008, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica, Vol. 253. Mohl P., Hagen T. (2010), Do EU structural funds promote regional growth? New evidence from various panel data approaches, Regional Science and Urban Economics, Vol. 40, Issue 5. Pawełek B. (2008), Metody normalizacji zmiennych w badaniach porównawczych złoonych zjawisk ekonomicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków. Pawełek B., Huptas R. (2012), Analiza statystyczna zrónicowania wykorzystania rodków unijnych przez polskie regiony szczebla NUTS 2 w okresie od stycznia 2007 r. do czerwca 2010 r., Zeszyty Naukowe UEK Metody analizy danych, Kraków, nr 876. UE budget 2010 Financial Report (2011), European Commission, Publications Office of the European Union, Luxembourg. Walesiak M. (2006), Uogólniona miara odległoci w statystycznej analizie wielowymiarowej, wyd. drugie rozszerzone, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław. Artur Lipieta, Barbara Pawełek, Jadwiga Kostrzewska STATISTICAL ANALYSIS OF SPENDING ON AREAS OF COMMON EU POLICY IN SELECTED EURO AREA COUNTRIES The article presents results of taxonomic analysis of euro area countries belonging to the European Union in terms of similarity of the structure of spending on areas of common EU policy in 2000 2010. In a situation of global economic crisis strongly affects the euro area countries, special attention is devoted to such countries as Greece, Italy, Spain, Portugal and Ireland. As expected, Greece, Spain, Portugal and Ireland were characterized by a different level of spending on areas of common EU policy in 2000 2010 than the other euro area countries belonging to the EU. Exception was Italy, which showed a similarity in this respect to the other countries that joined the EU before 2004. The study used cluster analysis methods such as the method of Ward and k-means.