Decoupage PORADNIK KROK PO KROKU

Decoupage PORADNIK KROK PO KROKU

Spis treści spis treści Krok 1. Narzędzia i materiały, czyli robimy listę zakupów str. 3 1. Zestaw podstawowy str. 4 2. Rozszerzaj zestaw podstawowy o str. 10 Krok 2. Wybieramy przedmiot i przygotowujemy powierzchnię str. 12 1. Co możemy ozdobić techniką decoupage u? str. 13 2. Jak przygotować do zdobienia różnego rodzaju powierzchnie? str. 14 Krok 3. Podstawowe zdobienia techniką serwetkową str. 15 1. Jak przykleić wzór z serwetki metoda podstawowa str. 16 2. Jak przykleić wzór metodą na żelazko? str. 16 Krok 4. Wykorzystujemy dodatkowe techniki str. 17 1. Jak uzyskać efekt spękań str. 18 2. Jak wykorzystać pasty strukturalne str. 18 3. Jak postarzyć przedmiot metodą shabby chic na świeczkę str. 19 4. Jak ozdobić przedmiot płatkami złota str. 19 5. Jak używać płynu do transferów, czyli przenieść obrazek z wydruku na przedmiot str. 19 Krok 5. Lakierujemy str. 20

krok 1 Narzedzia i materialy czyli robimy listę zakupów

Zestaw podstawowy krok 1 W sklepach stacjonarnych i internetowych dla plastyków znajdziemy gotowe zestawy startowe, które zazwyczaj składają się z niewielkich przedmiotów do ozdobienia, kilku pojedynczych serwetek, pędzelków, farb, podkładu, papieru ściernego, kleju, lakieru i dodatkowych akcesoriów dekoracyjnych, czyli wszystkiego czego potrzebujemy, aby zacząć przygodę z decoupagem. Tego typu zestawy kosztują od około 50 do ponad 100 zł. Ich cena zależy od ilości dostępnych elementów. Narzędzia i materiały możemy także skompletować sami. Co powinniśmy wybrać? Farba akrylowa Na początek wystarczy biała farba akrylowa. Jest nietoksyczna, bezzapachowa, szybko schnie i jest bardzo łatwo dostępna. Można ją rozcieńczać i zmywać wodą. Farby akrylowe mogą różnić się stopniem krycia, np. te dla plastyków charakteryzują się znacznie większą pigmentacją, niż emulsje do ścian z marketów budowlanych. Stanowią dobrą bazę pod zdobienia techniką decoupage u. Gdzie kupić: sklepy dla plastyków markety budowlane sklepy z artykułami szkolnymi i biurowymi niektóre supermarkety sklepy internetowe farba akrylowa kupowana na sztuki w sklepach plastycznych ok. 6-12 zł/100 ml emulsja akrylowa kupowana w markecie budowlanym od ok. 16 zł/1l

Pamiętajmy, że jeśli serwetki nie będą się przyklejać, mieszanka jest zbyt rzadka, a jeśli się porwą, powinniśmy bardziej ją rozcieńczyć. Kleje wikolowe będą odpowiednie podczas stosowania metody przyklejania wzorów na żelazko. krok 1 Klej do decoupage u Najprostszym wyborem jest dedykowany klej do decoupage u. Jego konsystencja i właściwości sprawiają, że dokładnie przykleja serwetki i papier ryżowy do dobrze przygotowanych powierzchni, nie niszcząc ich i nie marszcząc. To zasługa idealnie dobranej, dość rzadkiej konsystencji. Klej do decoupage u nie pozostawia również żadnych grudek. Na początku jest biały, ale po szybkim wyschnięciu staje się przezroczysty. W sklepach dostaniemy również kleje 2 w 1 lub nawet 3 w 1, które spełniają dodatkowo funkcję werniksu lub werniksu i podkładu. Możemy kupić również klej do konkretnego rodzaju materiału, np. świec, ceramiki czy dekoracji z wykorzystaniem złoceń. Specjalne akcesoria do decoupage u możemy jednak zastąpić tańszymi klejami do drewna i papieru, np. typu Wikol. Są one znacznie gęstsze od tych przystosowanych do zdobień z wykorzystaniem serwetek, dlatego przed użyciem trzeba rozcieńczać je wodą w stosunku około 2 porcji kleju na 1 porcję wody. Do przyklejania motywów z serwetek lub cienkiego papieru nadawać się będzie również bezbarwny lakier akrylowy lub klej do tapet. Wykorzystajmy je przy zdobieniu dużych powierzchni, np. odnawianiu mebli. Warto również wiedzieć, że niegdyś w formie kleju stosowano roztrzepane białka jaj. Gdzie kupić: klej do decoupage u sklepy dla plastyków, sklepy z działem DIY, sklepy internetowe kleje wikolowe sklepy dla plastyków, niektóre sklepy z artykułami szkolnymi, sklepy internetowe klej do tapet, lakier akrylowy markety budowlane klej do decoupage u ok. 7-15 zł/125ml klej do decoupage u z werniksem od ok. 12 zł/100 ml klej wikolowy od ok. 3 zł/50g klej do tapet od ok. 8 zł/180g lakier akrylowy ok. 14 zł/200ml 5

Lakier akrylowy Po ozdobieniu przedmiotu musimy go jeszcze zabezpieczyć i sprawić, aby wzór całkowicie wtopił się w powierzchnię. Na koniec stosuje się więc kilka (od 3 do nawet 10 w zależności od potrzeb oraz rodzaju lakieru) warstw lakieru. Wybrać możemy jego wykończenie: matowe, satynowe lub błyszczące oraz rodzaj. W sklepach dla plastyków znajdziemy dedykowane produkty do decoupage u, które są bezzapachowe i nie wchodzą w reakcje z klejem. Są jednak dość drogie oraz rzadkie, dlatego należy nakładać więcej warstw. Podczas malowania musimy również uważać na smugi po pociągnięciach pędzlem. Ich zaletą jest dostępność, niższa cena oraz wydajność. Są gęstsze od produktów przeznaczonych do decoupage u, dlatego możemy nakładać mniej warstw. Alternatywą są lakiery, które znajdziemy w sklepach budowlanych: akrylowe i poliuretanowe. Jeśli zależy nam na bezzapachowym lakierze, który będzie bezpieczny dla dzieci, wybierzmy akrylowy. Nie będzie on też zmieniał koloru po czasie oraz pod wpływem promieni słońca. Lakier poliuretanowy będzie jednak najodpowiedniejszy przy technice wykorzystującej spękania. Gdzie kupić: sklepy dla plastyków markety budowlane sklepy stolarskie lakier akrylowy ok. 14 zł/200 ml lakier poliuretanowy ok. 13 zł/200 ml lakier do decoupage u ok. 15-25 zł/120 ml Cena lakierów akrylowych i poliuretanowych w przeliczeniu za litr maleje wraz z pojemnością. Im większa puszka lakieru, tym zakup bardziej nam się opłaca. krok 1

Pędzle, wałki i gąbki Służą one do cieniowania farbami lub ściągania nadmiaru kleju. Możemy je jednak zastąpić nawet zwykłą gąbką kuchenną lub łazienkową. Przy wyrównywaniu powierzchni przyklejonych serwetek oraz malowaniu większych powierzchni przydatne mogą okazać się również wałki. Wybierzmy te najprostsze, wykonane z gąbki. krok 1 Podczas kompletowania zestawu bazowego do decoupage u szczególną uwagę powinniśmy zwrócić na jakość oraz odpowiedni dobór pędzelków, gąbek lub wałków, którymi nakładać będziemy farbę lub podkład, klej i lakier. Przygotujmy osobne narzędzia do kolejnych warstw i podczas pracy trzymajmy się tego doboru. Oznacza to, że potrzebujemy minimum 3 pędzelków. Do podstawowych czynności tj. malowanie podkładem, przyklejanie i lakierowanie najlepsze będą te syntetyczne, elastyczne, średnie lub duże z płasko ułożonymi włoskami. Zwróćmy uwagę czy włosie jest dobrze przymocowane i nie wychodzi z podstawy. Przydatny może się okazać też cienki pędzelek do techniki wyrywania motywów z serwetek na mokro oraz domalowywania szczegółów. W sklepach z artykułami do decoupage u znajdziemy również niewielkie gąbki w kształcie okrągłych stempelków umieszczonych na drewnianej rączce. 7 Gdzie kupić: sklepy papiernicze sklepy dla plastyków markety budowlane Płaskie pędzle od ok. 15 zł/zestaw, od ok. 6 zł/szt. Gąbki do decoupage u od ok. 16 zł/zestaw, od ok. 7 zł/szt. Wałek gąbkowy od ok 7 zł/szt.

Papier ścierny W podstawowym zestawie do decoupage u powinien znaleźć się papier ścierny o różnej gramaturze. Przyda się on nie tylko do zmatowienia ozdabianej powierzchni, ale także przecierania kolejnych warstw lakieru. Dzięki temu nasz przedmiot będzie idealnie gładki, bez grudek, niewielkich pyłków czy nierówności. Papierem ściernym wykonamy również efektowne przetarcia. Wybierzmy ten o gramaturze od ok. 150-220 oraz kilka drobnoziarnistych, np. o gramaturze 400. Serwetki i papier do decoupage u Kiedy mamy już bazę, możemy zająć się wyborem wzorów, które przyklejać będziemy na przedmiot. Technika decoupage u polega na zdobieniu przy użyciu serwetek lub cieniutkiego papieru ryżowego. Materiały te doskonale wtapiają się w dobrze przygotowaną przez nas strukturę i wyglądają niczym namalowane. W doborze ogranicza nas jedynie wyobraźnia. Możemy wykorzystać zarówno specjalne serwetki sprzedawane na sztuki lub te, których zazwyczaj używamy podczas przyjęć. W decoupage u wykorzystujemy tylko zewnętrzną warstwę z nadrukiem. Motywy możemy wycinać, wyrywać na sucho lub na mokro. Z dalszej części przewodnika dowiesz się, jak wykorzystać wszystkie te techniki. krok 1 Gdzie kupić: markety budowlane Papier ścierny w arkuszu ok. 1,50-3 zł/szt. Papier ścierny w rolce ok. 9 zł / szt. Gdzie kupić: supermarkety sklepy z akcesoriami dla domu sklepy papiernicze sklepy dla plastyków opakowanie standardowych serwetek 3 7 zł/20 szt. pojedyncze serwetki do decoupage u 0,50-2 zł /szt. papier ryżowy 4 15 zł/arkusz

Przydadzą Ci się również: nożyczki nożyk paleta malarska pęseta taśma malarska ściereczka z mikrofibry

Rozszerzaj zestaw podstawowy o: krok 1 Kiedy opanujemy już podstawową w decoupage u technikę serwetkową, nasze prace możemy wzbogacać o dodatkowe efekty, np. spękania, przetarcia, postarzanie czy złocenia. W tym celu będą nam potrzebne specjalne preparaty, które kupimy w stacjonarnych lub internetowych sklepach a akcesoriami dla plastyków i hobbystów. Preparaty do spękań Jedną z najbardziej efektownych metod zdobienia, którą wykorzystuje się w decoupage u jest uzyskiwanie spękań. Służą do tego specjalne preparaty. W sklepach znajdziemy lakiery jednoskładnikowe, które nakładamy na jedną warstwę farby, czekamy do przeschnięcia i malujemy kolejną, najlepiej jaśniejszą farbą. W efekcie uzyskamy rozległe spękania w kolorze pierwszej warstwy. Drobniejsze, przypominające stare obrazy olejne pęknięcia dają preparaty dwuskładnikowe, inaczej zwane lakierami do mikrospękań lub medium dwuskładnikowym. Aby je podkreślić warto wetrzeć w nie dodatkowo patynę lub porporinę w proszku. Lakier jednoskładnikowy ok. 9 zł/50 ml Preparaty dwuskładnikowe ok. 10 zł / 2 butelki po 20 ml Patyna postarzająca lub porporina Patyna lub porporina w proszku służą do podkreślania spękań lub postarzania przedmiotów zdobionych metodą decoupage u. Dostępne są w różnych kolorach: ciemnych, jasnych, imitujących złoto czy srebro. Nakłada się je pędzelkiem, gąbką lub wciera szmatką. Patyny schną nawet do 48 godzin. Gotową pracę możemy lakierować dopiero po całkowitym wyschnięciu patyny. Patyna ok. 12 zł/20 ml Porporina ok. 15 zł/15 ml 10

Płyn do transferów Przy pomocy płynu do transferów możemy przenieść dowolny, czarno-biały lub kolorowy wydruk laserowy na tkaniny, drewno, papier czy gumę. Konturówki Aby podkreślić szczegóły naszej pracy, warto wykorzystać farby w konturówce. Pozwalają one na precyzyjne wykonanie misternych wzorów. Są dostępne w wielu kolorach. W sklepach znajdziemy nawet odcienie złota i srebra. krok 1 Płyn do transferów ok. 15 zł/50g Konturówka ok. 12 zł / 20 ml Akcesoria i preparaty do złoceń Przedmiot zdobiony metodą decoupage u możemy dodatkowo pokryć płatkami złota lub srebra w różnych odcieniach. Służą do tego specjalne kleje oraz dekoracyjne płatki. Efekt możemy utrwalić lakierem poliuretanowym. Pasty strukturalne Pasty strukturalne wykorzystujemy, jeśli chcemy uzyskać trójwymiarowy efekt. Dodatkowo możemy posłużyć się szablonami. Zestaw startowy ok. 20 zł Klej do złoceń ok. 12 zł /50 ml Płatki złota ok. 33 zł / 100 arkuszy Mix płatków złota ok. 15 zł/100 ml Pasta strukturalna ok. 11 zł/50 ml Szablon ok. 10-20 zł / w zależności od wzoru i rozmiaru

krok 2 Wybieramy przedmiot i przygotowujemy powierzchnię

Co możemy ozdobić techniką decoupage u? 1 krok 2 Jeśli dobrze przygotujemy wybraną powierzchnię, praktycznie wszystko możemy ozdobić techniką decoupage u. Na początek warto wybrać przedmiot z surowego drewna. Niewielkie ozdoby, szkatułki, deski do krojenia itp. znajdziemy w wielu sklepach dla plastyków oraz sieciówkach, które oferują akcesoria do decoupage u. Kiedy już opanujemy podstawy, będziemy mogli ozdobić np.: 3 2 5 4 6 7 8 13 1. butelki i słoiki 2. doniczki 3. buty 4. świece 5. bombki choinkowe i pisanki 6. porcelanę 7. akcesoria kuchenne 8. stare meble

Jak przygotować do zdobienia różnego rodzaju powierzchnie? 1. Metal przetrzyj przedmiot detergentem, alkoholem lub octem, aby go odtłuścić przetrzyj gruboziarnistym papierem ściernym użyj pędzelka do otrzepania z pyłu przetrzyj wilgotną ściereczką pokryj przedmiot bazą do powierzchni metalowych lub farbą akrylową 3. Drewno Nowe przedmioty z surowego drewna przetrzyj drobnym papierem ściernym ścieraj zgodnie z kierunkiem układania się słojów, aby nie porysować powierzchni pozbądź się odstających zadr wyrównaj powierzchnię użyj pędzelka do otrzepania pyłu przetrzyj wilgotną ściereczką pomaluj przedmiot farbą akrylową Stary przedmiot z drewna, np. odnawiany mebel krok 2 2. Porcelana, plastik, szkło przetrzyj przedmiot detergentem, alkoholem lub octem, aby go odtłuścić pokryj przedmiot bazą do powierzchni gładkich (danego materiału) 3 przetrzyj mebel wodą z detergentem, aby go odtłuścić pozostaw do wyschnięcia zeszlifuj lub zetrzyj papierem ściernym stare warstwy lakieru lub farby jeśli warstwa jest gruba i ciężko schodzi, możesz usunąć ją przy pomocy specjalnych środków chemicznych użyj pędzelka do otrzepania z pyłu przetrzyj wilgotną ściereczką użyj masy szpachlowej do drewna, by wypełnić ewentualne ubytki i zarysowania pomaluj przedmiot farbą akrylową 2 1

krok 3 Podstawowe zdobienia techniką serwetkową

Jak przykleić wzór z serwetki metoda podstawowa? Na przygotowaną, pokrytą farbą akrylową lub podkładem do decoupage u powierzchnię możemy już przykleić wybrany wzór z serwetki. Pamiętajmy, że potrzebujemy jedynie wierzchniej warstwy serwetki, na której znajduje się nadruk. Na początku najlepiej rozplanować sobie układ motywów, zaznaczyć miejsca, w których mają się one znaleźć i przygotować potrzebne elementy. Jak to zrobić? Jeśli potrzebujemy konkretnego wzoru z obrysem, np. pojedynczego kwiatka czy rysunku ptaka, możemy dokładnie wyciąć go nożyczkami. Większe kompozycje najlepiej wyrywać metodą na sucho lub na mokro. Dzięki temu dokładnie i bez wyraźnych granic wtopią się w naszą bazę. Wyrywając na sucho musimy zachować ostrożność, aby nie przerwać wybranego wzoru w nieodpowiednim miejscu. Większą precyzje uzyskamy metodą na mokro, do której potrzebny nam będzie cienki pędzelek zwilżony wodą. Przykładamy go w miejscu, w którym chcemy oderwać wzór. Nasiąknięty papier przerwie się dokładnie w tym miejscu, w którym chcemy. Kiedy mamy już gotowe motywy, przykładamy je do miejsca, w którym chcemy je umieścić i przy pomocy płaskiego, średniej wielkości pędzelka lub gąbki przyklejamy je zaczynając od wewnątrz i powoli docierając do granic. Uważajmy na zagięcia lub pęcherzyki powietrza. Nieco inaczej przyklejamy wzory z grubszego od serwetek papieru do decoupage u. Należy je najpierw zwilżyć wodą, odsączyć, nanieść na spodnią warstwę klej, przykleić i posmarować klejem po wierzchu. Po wyschnięciu kleju ozdobiony serwetkami przedmiot pokrywamy jeszcze kilkoma warstwami lakieru, dzięki którym nasz wzór dobrze wtopi się w powierzchnię i będzie wyglądał niczym namalowany. Jak przykleić wzór metodą na żelazko? Jeśli mamy do przyklejenia dużą powierzchnię serwetki, możemy to zrobić metodą na żelazko. W tym celu najpierw smarujemy klejem miejsce, w którym ma znaleźć się wzór, a następnie przykładamy motyw i lekko wygładzamy palcami. Ustawiamy żelazko na najniższą temperaturę i zaprasowujemy pokrytą serwetką powierzchnię. Możemy to zrobić przez papier do pieczenia, uważając, aby nie przykleił się on do wzoru. Po przeprasowaniu wzór pokrywamy kolejną warstwą kleju. Czekamy do wyschnięcia i utrwalamy lakierem. krok 3 16

krok 4 Wykorzystujemy dodatkowe techniki

Jak uzyskać efekt spękań? Postarzające przedmiot wykonany techniką decoupage u spękania możemy uzyskać dwoma rodzajami preparatów. Jak je stosować? Jak uzyskać duże spękania preparatem jednoskładnikowym? Jednoskładnikowymi preparatami możemy uzyskać duże spękania. Jeśli nałożymy go pociągłymi ruchami pędzla będą one podłużne i regularne, a jeśli gąbką do decoupage u, zaokrąglone. Tego typu lakier nakładamy przed zdobieniem serwetkami na podkładową farbę akrylową. Podobnie jak w wypadku przetarć, musimy zdecydować, jaki kolor będzie jedynie przebijał w miejscu pęknięć. Farbę w tym kolorze nakładamy jako pierwszą. Następnie pokrywamy ją lakierem jednoskładnikowym i warstwą farby w kontrastowym kolorze. Jak uzyskać małe spękania preparatem dwuskładnikowym? Bardzo drobne spękania, kojarzące się ze starymi obrazami olejnymi uzyskamy przy pomocy preparatów dwuskładnikowych. Możemy ich użyć już po ozdobieniu przedmiotu serwetkami. Nie będziemy potrzebować też dwóch warstw kontrastujących ze sobą farb. Wykorzystujemy dwa preparaty, które kupimy w zestawie. Używamy ich w kolejności, jaką zalecił producent: najpierw ten przeznaczony do spękań, później lakier, który po chwili zacznie pękać. Aby podkreślić powstałe rysy, musimy wetrzeć w powierzchnię patynę lub porporinę. Jak wykorzystać pasty strukturalne? Pasty strukturalne służą do tworzenia trójwymiarowych ozdób, najczęściej wykonanych przy pomocy szablonów. Dzięki nim możemy uzyskać na naszej pracy wypukłe ornamenty. Przy zakupie odpowiedniego preparatu zwróćmy uwagę na opis. Niektóre pasty przyjmują kolor nanoszonych farb lub patyny, inne zachowują jasny kolor. Znajdziemy również środki kolorowe, z brokatem lub o barwie złota czy srebra. Wybierzmy taki, który pasuje do naszego projektu. Wystarczy, że w wybranym miejscu przyłożymy szablon i nałożymy grubszą warstwę pasty, a uzyskamy wzór 3D. krok 4

Jak postarzyć przedmiot metodą shabby chic na świeczkę? Efektowne przetarcia w stylu shabby chic uzyskamy, wykorzystując zwykłą świeczkę. Oprócz niej do tej metody będziemy również potrzebować farb w dwóch kontrastujących odcieniach. Zdecydujmy, który kolor będzie podstawowy, a który będzie prześwitywał w miejscach przecierania. Przygotujmy również papier ścierny oraz narzędzia do malowania. Kiedy pomalujemy przedmiot na kolor, który w założeniu ma jedynie przebijać w wyznaczonych miejscach, smarujemy go świeczką tam, gdzie mają pojawić się przetarcia. Następnie malujemy go grubą warstwą farby w kolorze dominującym. Po wyschnięciu szlifujemy papierem ściernym. W miejscach, gdzie znajduje się wosk ze świeczki, warstwa farby zacznie mocniej się przecierać. Jak ozdobić przedmiot płatkami złota? Zdobienie płatkami złota wymaga sporej wprawy, ale daje spektakularne efekty. Możemy nimi pokrywać różne materiały, np. drewno, tkaniny, metal, tynk, papier. Dobrze wyglądają na dużych powierzchniach lub jedynie podkreślając wybrane elementy wzoru. Aby nałożyć je na powierzchnię musimy użyć specjalnego kleju do metalicznych płatków. Pokrywamy nim miejsce, które chcemy ozdobić i chwilę czekamy do delikatnego przeschnięcia. Warstwy kleju muszą być cienkie i bardzo równo rozłożone, ponieważ mogą wpłynąć na rozkładanie się płatków. Najlepiej więc sprawdzi się wałek. Kiedy klej przeschnie możemy nanieść metaliczne płatki lub większe arkusze złota 19 lub srebra. Do mniejszych fragmentów użyjmy pęsety, a jeśli chcemy nakleić większe płaty, posłużmy się podkładką, z której delikatnie i stopniowo zsuwać będziemy ozdobę. Płatki przyklejamy równo, uważając, aby się nie podarły lub pozaginały. Następnie całość wyrównujemy, przeczesując miękkim pędzelkiem. Ewentualne ubytki zakrywamy kolejną warstewką złota lub srebra. Ostatnim etapem jest pokrycie pozłacanej powierzchni lakierem. Najlepiej zrobić to następnego dnia, aby mieć pewność, że klej całkowicie wysechł. Jak używać płynu do transferów, czyli przenieść obrazek z wydruku na przedmiot? Ciekawą metodą zdobienia przedmiotów jest transfer grafik przy pomocy specjalnego medium. Aby przenieść dany wzór np. na drewno lub tkaninę, potrzebujemy czarno-białego lub kolorowego wydruku laserowego, płynu do transferów, patyczka kosmetycznego, którym będziemy go nanosić oraz szpatułki do wygładzania powierzchni. Wybraną grafikę przykładamy w miejsce, w które ma zostać przeniesiona i pokrywamy cienką warstwą medium. Następnie dokładnie i stopniowo przecieramy całość szpatułką. Nanosimy kolejną warstwę płynu i ponownie dociskamy. Wzór odciskany na tkaninach możemy również przeprasować przed oderwaniem kartki z wydrukiem oraz już po odbiciu grafiki na materiale. Żelazko powinno być ustawione na najniższą temperaturę. krok 4

krok 5 Lakierujemy

Ostatnim etapem pracy nad projektem z wykorzystaniem technik decoupage u jest lakierowanie. Ozdobiony przedmiot pokrywa się w zależności od rodzaju wybranego lakieru od 3 do nawet 15 warstw lakieru, dzięki któremu wybrany przez nas wzór dokładnie wtapia się w powierzchnię i wygląda, jakby był na niej namalowany. W ten sposób również utrwalamy i zabezpieczamy naszą pracę. Aby uzyskać najlepsze efekty, najlepiej pomiędzy kolejnymi warstwami lakieru zeszlifować je drobnoziarnistym papierem ściernym. krok 5