Warszawa, 24 maja 2014 r. Opinia prawna w przedmiocie dopuszczalności odebrania stypendium doktoranckiego doktorantom zatrudnionym przez Uczelnię 1. Przedmiot opinii Przedmiotem opinii jest analiza dopuszczalności odebrania przyznanego we właściwym trybie stypendium doktoranckiego uczestnikom studiów III stopnia w związku z jednoczesnym zatrudnieniem na Uczelni. 2. Stan faktyczny Przewodnicząca Rady Uniwersytetu X zwróciła się do Zespołu Prawnego Rzecznika Praw Doktoranta z zapytaniem o dopuszczalność odebrania uczestnikom studiów III stopnia, którzy zostali zatrudnieni przez Uczelnię, stypendium doktoranckiego. Pytająca została bowiem poinformowana przez Kwestora o zakreślonych powyżej planach władz Uczelni. Polityka ta, zgodnie z twierdzeniem pytającej, miałaby być skierowana m.in. do doktorantów zatrudnionych na stanowisku inżynier - technik, na których nie ciążą takie obowiązki jak prowadzenia zajęć dydaktycznych czy publikowanie. Pytająca prosi o rozwianie wątpliwości, czy taka polityka i postępowanie jest zgodne z prawem i ewentualnie w jaki sposób doktoranci mogą się bronić wobec takiego postępowania władz Uczelni. 3. Stan prawny Przepisów odnoszących się do zakreślonych przez pytającego zagadnień poszukiwać należy w następujących aktach prawnych: ustawie z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U.2012.572 j.t.; dalej jako p.s.w.), Rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa wyższego z dnia 12 grudnia 2013 r. w sprawie studiów doktoranckich i stypendiów doktoranckich (Dz. U. z 2013 r., nr 1581), Regulaminie Studiów Doktoranckich
w Uniwersytecie X oraz Regulaminie przyznawania i wypłacania uczestnikom stacjonarnych studiów doktoranckich na Uniwersytecie X stypendium doktoranckiego i zwiększenia stypendium doktoranckiego z dotacji podmiotowej na dofinansowanie zadań projakościowych (dalej jako: Regulamin stypendialny). Zgodnie z art. 200 p.s.w.: 1. Uczestnik stacjonarnych studiów doktoranckich może otrzymywać stypendium doktoranckie. 2. Minimalne stypendium, o którym mowa w ust. 1, nie może być niższe niż 60% minimalnego wynagrodzenia zasadniczego asystenta ustalonego w przepisach o wynagradzaniu nauczycieli akademickich. 3. Decyzję o przyznaniu stypendium doktoranckiego, okresie jego pobierania oraz wysokości podejmuje w uczelni rektor, a w jednostce naukowej - jej dyrektor. 4. (uchylony). 5. Stypendia, o których mowa w ust. 1, w uczelni publicznej są finansowane w szczególności w ramach środków, o których mowa w art. 98 ust. 1, a w jednostkach naukowych w szczególności w ramach środków przewidzianych na rozwój kadr naukowych w przepisach o finansowaniu nauki. Zgodnie z 11 Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa wyższego z dnia 12 grudnia 2013 r. w sprawie studiów doktoranckich i stypendiów doktoranckich, stypendium doktoranckie na pierwszym roku studiów doktoranckich może być przyznane doktorantowi, który osiągnął bardzo dobre wyniki w postępowaniu rekrutacyjnym. Stypendium doktoranckie na drugim roku i kolejnych latach studiów doktoranckich może być przyznane doktorantowi, który: 1) terminowo realizuje program studiów doktoranckich; 2) wykazuje się zaangażowaniem w: a) prowadzeniu zajęć dydaktycznych w ramach praktyk zawodowych albo b) realizacji badań naukowych prowadzonych przez jednostkę organizacyjną uczelni albo jednostkę naukową; 3) w roku akademickim poprzedzającym złożenie wniosku o przyznanie stypendium doktoranckiego wykazał się znaczącymi postępami w pracy naukowej i w przygotowywaniu
rozprawy doktorskiej. Ponadto akt ten precyzuje w 13, iż: stypendium doktoranckie jest przyznawane na okres 12 miesięcy i wypłacane co miesiąc. Rozporządzenie stanowi także, iż stypendium doktoranckie jest przyznawane niezależnie od otrzymywanych przez doktoranta: 1) świadczeń ze środków funduszu pomocy materialnej dla studentów i doktorantów, o których mowa w art. 199 ust. 1 pkt 1-4 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym; 2) stypendium ministra za wybitne osiągnięcia, o którym mowa w art. 199 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym; 3) stypendium doktorskiego, o którym mowa w art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki. 3. W przypadku przedłużenia okresu odbywania studiów doktoranckich rektor uczelni albo dyrektor jednostki naukowej może przyznać stypendium doktoranckie na ten okres. 4. W przypadku skreślenia doktoranta z listy uczestników studiów doktoranckich zaprzestaje się wypłaty stypendium doktoranckiego z pierwszym dniem miesiąca następującego po miesiącu, w którym decyzja o skreśleniu stała się ostateczna. 5. Doktorantowi otrzymującemu stypendium doktoranckie, który ukończył studia doktoranckie w terminie krótszym niż określony w akcie o utworzeniu tych studiów oraz uzyskał wyróżniającą ocenę rozprawy doktorskiej, za okres pozostały do terminu ukończenia studiów doktoranckich wypłaca się środki finansowe w wysokości stanowiącej iloczyn kwoty otrzymywanego miesięcznie stypendium doktoranckiego oraz liczby miesięcy, o które został skrócony okres odbywania studiów doktoranckich, nie większej jednak niż 6 miesięcy. Na mocy 7 Regulaminu studiów doktoranckich, doktorant (rozumiany jako uczestnik studiów doktoranckich) ma prawo m.in. do otrzymania stypendium doktoranckiego oraz zwiększenia tego stypendium z dotacji podmiotowej na dofinansowanie zadań projakościowych, na zasadach określonych w odrębnym zarządzeniu Rektora. Z kolei 2 Regulaminu stypendialnego stanowi, iż stypendium doktoranckie może być przyznane uczestnikowi stacjonarnych studiów doktoranckich, zwanemu dalej doktorantem, który terminowo realizuje program studiów doktoranckich i wykazuje się zaangażowaniem w prowadzeniu zajęć dydaktycznych w ramach praktyk zawodowych albo zaangażowaniem w realizację badań naukowych prowadzonych przez dany wydział.
4. Analiza Analiza przedstawionych powyżej aktów prawnych wskazuje, iż wśród przesłanek obligatoryjnych dla otrzymania stypendium doktoranckiego wymienić należy posiadanie statusu uczestnika studiów III stopnia (niekiedy akty prawne posługują się po prostu określeniem doktoranta ) oraz osiągnięcie określonych przepisami prawa wyników w nauce (także postępów w przygotowaniu rozprawy doktorskiej). Przytoczony przepis art. 200 p.s.w., konstytuujący stypendium doktoranckie, nie wprowadza żadnych ograniczeń w przedmiocie możliwości podjęcia zatrudnienia. Co więcej, w doktrynie przepis ów jest szeroko komentowany. Każdorazowo wskazuje się, iż jest to stypendium odrębne od stypendiów przyznawanych z funduszu pomocy materialnej, niezależne od stypendiów jednostek samorządu terytorialnego, stypendiów ustanawianych przez osoby fizyczne i prawne, jak również od stypendium dla osób, którym wszczęto przewód doktorski. W swoim komentarzu P. Orzeszko wprost pisze, że: doktoranci otrzymujący stypendium, o którym mowa w ust. 1, mogą podejmować pracę zarobkową w dowolnym wymiarze czasu pracy (P. Orzeszko, Komentarz do art. 200 p.s.w., [w:] Prawo o szkolnictwie wyższym. Komentarz, red. W. Sanetra, M. Wierzbowski, LEX 2013). Jak wskazuje komentator jest to wynikiem uchylenia ust. 4 art. 200 p.s.w., który w pierwotnym brzmieniu, jak się wydaje, niezasadnie ograniczał prawa doktorantów w dostępie do stypendium doktoranckiego. Spośród zatrudnionych doktorantów mogli je bowiem pobierać tylko ci, którzy byli zatrudnieni w niepełnym wymiarze czasu pracy. Skoro więc ustawa nie wprowadza szczególnych ograniczeń w przedmiocie możliwości połączenia zatrudnienia na uczelni oraz możliwości pobierania stypendium doktoranckiego, wydaje się iż nie ma przeszkód, by taki uczestnik studiów doktoranckich, niejako w uznaniu za jego osiągnięcia naukowe i postępy w pracy naukowej owe stypendium otrzymywał. Prawo do pobierania stypendium doktoranckiego jest bowiem jednym z podstawowych praw doktorantów. Fakt zatrudnienia na uczelni nie pozbawia go przecież ipso iure statusu doktoranta. Pomimo zatrudnienia osoba taka nadal przecież pracuje nad rozprawą doktorską, powiększa dorobek naukowy aktywizując się na interesujących go polach badawczych, wreszcie realizuje przewidziany program studiów.
Co więcej wskazać należy, iż Regulamin stypendialny obowiązujący na Uczelni pytającej, przewiduje wprost sytuację, kiedy doktorant zostaje pozbawiony prawa do stypendium doktoranckiego. Sytuacja taka została uregulowana w 15 ust. 3, zgodnie z którym w przypadku skreślenia doktoranta z listy uczestników studiów doktoranckich zaprzestaje się wypłacania stypendium doktoranckiego oraz zwiększenia stypendium doktoranckiego z pierwszym dniem miesiąca następującego po miesiącu, w którym decyzja o skreśleniu stała się ostateczna. Brak klarownego przepisu statuującego dopuszczalność pozbawienia doktoranta prawa do stypendium doktoranckiego z momentem podjęcia pracy na uczelni, uprawnia do stwierdzenia, że działanie takie jest niezgodne z prawem. Nadto, warto odnieść się w tym przypadku także do reguł pozaprawnych. Nie da się bowiem pogodzić takiego działania ze strony władz Uczelni z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami obowiązującymi w nauce. Naturalna rzeczą jest bowiem system gratyfikacji obowiązujący na uczelniach. Przyznanie stypendium doktoranckiego stanowi przecież z jednej strony wyraz uznania dla aktywności naukowej i postępów w pracy, z drugiej zaś impuls motywujący do dalszego działania i postępów naukowych. Inny zaś cel i motywy wiążą się z wynagrodzeniem za pracę, które stanowi ekwiwalent za świadczoną pracę, z uwzględnieniem jej charakteru, jakości i ilości. Tym samym uznać należy, iż nie sposób utożsamiać tych dwóch instytucji, bowiem każda z nich zdeterminowana jest innymi przesłankami. Jedno ze świadczeń nie może więc wyłączać w tym przypadku drugiego. Odnosząc się do drugiej kwestii poruszonej przez pytającą dotyczącą obrony przez nieuprawnionym działaniem ze strony władz Uczelni, odnieść należy się do przepisu art. 200 p.s.w. oraz 10 Rozporządzenia w sprawie studiów doktoranckich i stypendiów doktoranckich, zgodnie z którymi decyzję o przyznaniu stypendium doktoranckiego, okresie jego pobierania oraz wysokości podejmuje w uczelni rektor, a w jednostce naukowej - jej dyrektor. W związku z powyższym uznać należy, iż w kwestiach związanych z przyznaniem stypendium doktoranckiego organem władnym do decydowania jest rektor uczelni. Zwrócić nadto należy uwagę, iż rektor jest przełożonym wszystkich doktorantów, a także pracowników uczelni, w tym także kwestora. Decyzje odnoszące się do przyznania stypendium doktoranckiego wydawane są przez rektora, on również jest organem odwoławczym w tym przedmiocie.
5. Wnioski W przedmiotowej sprawie brak jest podstaw do odebrania uczestnikom studiów doktoranckich stypendium doktoranckiego. W obecnym stanie prawnym nie ma bowiem przepisu, który uniemożliwiałby pobieranie tego rodzaju stypendium w przypadku jednoczesnego zatrudnienia doktoranta przez uczelnię. Zespół Prawny Rzecznika Praw Doktoranta