Kompetencje Dla Przyszłości rozwój potencjału zawodowego studentów i absolwentów UMK projekt realizowany w ramach Poddziałania 4.1.1 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki KATARZYNA JAGIEŁKA ŚCIEŻKI KARIER ZAWODOWYCH ABSOLWENTÓW WYDZIAŁU CHEMII UMK Biuro Zawodowej Promocji Studentów i Absolwentów UMK Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Toruo 2011 1
NAUCZYCIEL Szkoły od roku 1999 nie mają obowiązku zgłaszania ofert pracy dla nauczycieli w Wydziałach Edukacji Urzędów Miasta lub w Kuratoriach Oświaty. Prowadzą natomiast rejestr danych osobowych z dokumentów aplikacyjnych, nadsyłanych pocztą lub dostarczanych osobiście. Osoby upoważnione do wyboru kandydata do pracy korzystają zazwyczaj z istniejącej bazy. Pierwszy etap rekrutacji w szkołach polega na przeglądaniu wspomnianych dokumentów pod kątem odpowiedniego kandydata do pracy. PROCES REKRUTACJI Osoba aplikująca na stanowisko nauczyciela chemii posiada kierunkowe wykształcenie oraz uprawnienia do nauczania w szkołach. Niektóre szkoły preferują wyższe uczelnie publiczne. Ważne jest również doświadczenie zawodowe, zdobyte podczas praktyk zawodowych. Elementem branym pod uwagę jest dobrze napisany list motywacyjny, z którego wynikają pożądane kompetencje oraz predyspozycje do tego zawodu. Rekrutujący chce mied pewnośd, że osoba poszukująca pracy aplikuje do szkoły ze względu na swoje cele zawodowe i aspiracje, a nie koniecznośd podyktowaną przez sytuację na rynku pracy. Często spotykamy się z opinią, że o przyjęciu do pracy decydują znajomości. Utwierdzeni w tym przekonaniu studenci nie podejmują działao zmierzających do zdobycia pracy. W tym przypadku stajemy się niewolnikami terminu znajomości, które postrzegane są w kategoriach: trzeba mied plecy, dad łapówkę lub znad osoby na stanowiskach. Tymczasem istnieje jeszcze inne znaczenie znajomości. Jest to tzw. polecenie kandydata jako godnego uwagi pracownika, którego mieliśmy okazję poznad w środowisku pracy. Osoby godne polecenia najczęściej angażują się w swoje działania. Dzięki temu są postrzegane przez wykładowców lub opiekunów praktyk, jako osoby przygotowane do zajęd, rzetelnie wykonujące swoje obowiązki, otrzymujące wyróżnienie za przeprowadzone lekcje dydaktyczne itp. Osoby aktywne są zauważane i przy nadążającej się okazji typu: czy nie zna Pan/Pani dobrego kandydata do pracy w charakterze nauczyciela chemii?, otrzymują list z referencjami lub polecenie słowne, potwierdzające kompetencje pedagogiczne. W tym przypadku ktoś za nas ręczy, opierając się na naszych doświadczeniach zawodowych i umiejętnościach, a nie na stopniu pokrewieostwa czy innych relacji i tzw. układów. Ta druga forma jest jak najbardziej dopuszczalna, o ile nie pomija rządowych rozporządzeo czy konkursów. Dlatego warto wyrobid sobie opinię osoby godnej polecenia i podjąd aktywne działania zmierzające w tym kierunku. Jest to tzw. inwestycja w siebie, która jak każda inna, wymaga na początku wkładu własnego tak, by po pewnym czasie móc zebrad należne profity. 2
SYSTEM AWANSU ZAWODOWEGO 9 miesięcy Nauczyciel stażysta Komisja kwalifikacyjna (rozmowa kwalifikacyjna) 2 lata i 9 miesięcy Nauczyciel kontraktowy Komisja egzaminacyjna (egzamin) 2 lata i 9 miesięcy Nauczyciel mianowany Komisja kwalifikacyjna (analiza dorobku zawodowego) Nauczyciel dyplomowany Rysunek 1 Etapy awansu zawodowego nauczyciela 1 ZADANIA Obowiązki nauczyciela na kolejnych szczeblach ich rozwoju zostały opracowane na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 1 grudnia 2004 roku. NAUCZYCIEL STAŻYSTA a) Nauczyciel stażysta przedkłada dyrektorowi szkoły projekt planu rozwoju zawodowego w terminie 20 dni od dnia rozpoczęcia zajęd. b) Dyrektor szkoły zatwierdza projekt planu rozwoju zawodowego nauczyciela w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia zajęd lub zwraca go nauczycielowi do poprawy ze wskazaniem, w formie pisemnej, zakresu niezbędnych zmian. c) Nauczyciel obowiązany jest niezwłocznie poprawid projekt planu rozwoju zawodowego zgodnie z zaleceniami dyrektora szkoły i ponownie przedłożyd projekt dyrektorowi szkoły. d) Dyrektor szkoły zapewnia nauczycielowi odbywającemu staż warunki do: 3
obserwacji zajęd dydaktycznych, wychowawczych oraz innych prowadzonych w szkole, w szczególności zajęd prowadzonych przez nauczyciela tego samego przedmiotu lub rodzaju zajęd w tej samej lub innej szkole; udziału w formach kształcenia ustawicznego, jeżeli wynika to z zatwierdzonego planu rozwoju zawodowego i potrzeb szkoły; korzystania z pomocy merytorycznej i metodycznej poradni psychologicznopedagogicznej lub innych placówek i instytucji oświatowych. e) W szczególnie uzasadnionych przypadkach, w czasie trwania stażu dyrektor szkoły może pisemnie zobowiązad nauczyciela do zmiany planu rozwoju zawodowego lub zmienid nauczycielowi opiekuna stażu. f) W czasie trwania stażu nauczyciel może wprowadzad zmiany w planie rozwoju zawodowego za zgodą dyrektora szkoły. g) W terminie 30 dni od dnia zakooczenia stażu nauczyciel składa dyrektorowi szkoły sprawozdanie z realizacji planu rozwoju zawodowego. h) Opiekun stażu przedstawia dyrektorowi szkoły projekt oceny dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu w terminie 14 dni od dnia zakooczenia stażu przez nauczyciela. NAUCZYCIEL KONTRAKTOWY Nauczyciel stażysta ubiegający się o awans na stopieo nauczyciela kontraktowego w okresie odbywania stażu powinien w szczególności: a) poznawad organizację, zadania i zasady funkcjonowania szkoły, w tym: przepisy związane z funkcjonowaniem szkoły; sposób prowadzenia dokumentacji obowiązującej w szkole; przepisy dotyczące zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków nauki i pracy; b) uczestniczyd jako obserwator w zajęciach prowadzonych przez opiekuna stażu lub innych nauczycieli, w wymiarze co najmniej jednej godziny zajęd w miesiącu oraz omawiad z prowadzącym obserwowane zajęcia; c) prowadzid zajęcia z uczniami, w obecności opiekuna stażu lub dyrektora szkoły, w wymiarze co najmniej jednej godziny zajęd w miesiącu oraz omawiad je z osobą, w obecności której zajęcia zostały przeprowadzone; d) uczestniczyd w wewnątrzszkolnych formach doskonalenia zawodowego nauczycieli. Wymagania niezbędne do uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego obejmują: a) znajomośd organizacji, zadao i zasad funkcjonowania szkoły, w której nauczyciel odbywał staż; b) umiejętnośd prowadzenia zajęd w sposób zapewniający właściwą realizację statutowych zadao szkoły, w której nauczyciel odbywał staż; c) znajomośd środowiska uczniów, ich problemów oraz umiejętnośd współpracy ze środowiskiem uczniów; d) umiejętnośd omawiania prowadzonych i obserwowanych zajęd. 4
Nauczyciel kontraktowy ubiegający się o awans na stopieo nauczyciela mianowanego w okresie odbywania stażu powinien w szczególności: a) uczestniczyd w pracach organów szkoły związanych z realizacją zadao dydaktycznych, wychowawczych, opiekuoczych lub innych wynikających ze statutu szkoły oraz potrzeb szkoły i środowiska lokalnego; b) pogłębiad wiedzę i umiejętności zawodowe, samodzielnie lub przez udział w różnych formach kształcenia ustawicznego; c) poznawad przepisy dotyczące systemu oświaty, a w przypadku nauczycieli, o których mowa w art. 1 ust. 1 pkt 2 i ust. 1a Karty Nauczyciela przepisy dotyczące pomocy społecznej lub postępowania w sprawach nieletnich, w zakresie funkcjonowania szkoły - z uwzględnieniem specyfiki typu i rodzaju szkoły, w której odbywa staż. NAUCZYCIEL MIANOWANY Wymagania niezbędne do uzyskania stopnia nauczyciela mianowanego obejmują: a) umiejętnośd organizacji i doskonalenia warsztatu pracy, dokonywania ewaluacji własnych działao, a także oceniania ich skuteczności i dokonywania zmian w tych działaniach; w przypadku nauczycieli, o których mowa w art. 1 ust. 1a Karty Nauczyciela - umiejętnośd samodzielnego opracowania indywidualnych planów pracy z dzieckiem i prowadzenia karty pobytu dziecka oraz aktywnego działania w zespole do spraw okresowej oceny sytuacji wychowanków; b) umiejętnośd uwzględniania w pracy potrzeb rozwojowych uczniów, problematyki środowiska lokalnego oraz współczesnych problemów społecznych i cywilizacyjnych; c) umiejętnośd wykorzystywania w pracy technologii informacyjnej i komunikacyjnej; d) umiejętnośd zastosowania wiedzy z zakresu psychologii, pedagogiki i dydaktyki oraz ogólnych zagadnieo z zakresu oświaty, pomocy społecznej lub postępowania w sprawach nieletnich, w rozwiązywaniu problemów związanych z zakresem realizowanych przez nauczyciela zadao; e) umiejętnośd posługiwania się przepisami dotyczącymi systemu oświaty, pomocy społecznej lub postępowania w sprawach nieletnich, w zakresie funkcjonowania szkoły, w której nauczyciel odbywał staż. Nauczyciel mianowany ubiegający się o awans na stopieo nauczyciela dyplomowanego w okresie odbywania stażu powinien w szczególności: a) podejmowad działania mające na celu doskonalenie warsztatu i metod pracy, w tym doskonalenie umiejętności stosowania technologii informacyjnej i komunikacyjnej; b) realizowad zadania służące podniesieniu jakości pracy szkoły; c) pogłębiad wiedzę i umiejętności służące własnemu rozwojowi oraz podniesieniu jakości pracy szkoły, samodzielnie lub przez udział w różnych formach kształcenia ustawicznego z uwzględnieniem specyfiki typu i rodzaju szkoły, w której odbywa staż. 5
NAUCZYCIEL DYPLOMOWANY Wymagania niezbędne do uzyskania stopnia nauczyciela dyplomowanego obejmują: a) uzyskanie pozytywnych efektów w pracy dydaktycznej, wychowawczej lub opiekuoczej na skutek wdrożenia działao mających na celu doskonalenie pracy własnej i podniesienie jakości pracy szkoły, a w przypadku nauczycieli, o których mowa w art. 9e ust. 1-3 Karty Nauczyciela - uzyskanie pozytywnych efektów w zakresie realizacji zadao odpowiednio na rzecz oświaty, pomocy społecznej lub postępowania w sprawach nieletnich, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub pełnioną funkcją; b) wykorzystywanie w pracy technologii informacyjnej i komunikacyjnej; c) umiejętnośd dzielenia się wiedzą i doświadczeniem z innymi nauczycielami, w tym przez prowadzenie otwartych zajęd, w szczególności dla nauczycieli stażystów i kontraktowych, prowadzenie zajęd dla nauczycieli w ramach wewnątrzszkolnego doskonalenia zawodowego lub innych zajęd; d) realizację co najmniej trzech z następujących zadao: opracowanie i wdrożenie programu działao edukacyjnych, wychowawczych, opiekuoczych lub innych związanych odpowiednio z oświatą, pomocą społeczną lub postępowaniem w sprawach nieletnich, wykonywanie zadao doradcy metodycznego, egzaminatora okręgowej komisji egzaminacyjnej, eksperta komisji kwalifikacyjnej lub egzaminacyjnej dla nauczycieli ubiegających się o awans zawodowy, rzeczoznawcy do spraw programów nauczania, programów wychowania przedszkolnego, podręczników lub środków dydaktycznych, a w przypadku nauczycieli szkół artystycznych także konsultanta współpracującego z Centrum Edukacji Artystycznej, poszerzenie zakresu działao szkoły, w szczególności dotyczących zadao dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuoczych, uzyskanie umiejętności posługiwania się językiem obcym na poziomie zaawansowanym, a w przypadku nauczycieli języków obcych - uzyskanie umiejętności posługiwania się drugim językiem obcym na poziomie zaawansowanym, wykonywanie zadao na rzecz oświaty, pomocy społecznej lub postępowania w sprawach nieletnich we współpracy z innymi osobami, instytucjami samorządowymi lub innymi podmiotami, uzyskanie innych znaczących osiągnięd w pracy zawodowej; e) umiejętnośd rozpoznawania i rozwiązywania problemów edukacyjnych, wychowawczych lub innych, z uwzględnieniem specyfiki typu i rodzaju szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony. 6
ZAROBKI Tabela 1 Płace zasadnicze nauczycieli od 1 września 2010 roku (kwoty brutto) 2 1 2 3 Poziom wykształcenia Tytuł zawodowy magistra z przygotowaniem pedagogicznym Tytuł zawodowy magistra bez przygotowania pedagogicznego, tytuł zawodowy licencjata (inżyniera) z przygotowaniem pedagogicznym Tytuł zawodowy licencjata (inżyniera) bez przygotowania pedagogicznego, dyplom ukooczenia kolegium nauczycielskiego lub nauczycielskiego kolegium języków obcych nauczyciel stażysta Stopnie awansu zawodowego nauczyciel kontraktowy nauczyciel mianowany nauczyciel dyplomowany 2039 2099 2383 2799 1794 1838 2077 2437 1584 1622 1822 2130 4 Pozostałe wykształcenie 1363 1393 1552 1807 KOMPETENCJE Oprócz odpowiedniego wykształcenia i doświadczenia zawodowego należy posiadad szereg kompetencji miękkich niezbędnych do pełnej realizacji misji nauczycielskiej. Do kluczowych kompetencji w tym zawodzie należą: uczenie i szkolenie, komunikatywnośd, zarządzanie zespołem, praca z grupą, budowanie relacji, sumiennośd i dokładnośd, samodzielnośd, odpornośd na stres, planowanie i koordynowanie, branie odpowiedzialności, wytrwałośd i konsekwencja, mobilizowanie innych, profesjonalizm i etyka, zaangażowanie i dążenie do rozwoju, asertywnośd, elastycznośd. 7
PRZYKŁAD ŚCIEŻKI KARIERY Irena Włodarczyk 3 absolwentka chemii na UMK w Toruniu Pracownik technikum, nauczyciel chemii, obecnie zajmuje stanowisko Dyrektora Szkoły. Co zadecydowało o wyborze zawodu? Niezbędne dla mnie było określenie celu zawodowego oraz podjecie decyzji o podjęciu kroków zmierzających do pracy w charakterze nauczyciela w szkole średniej zawodowej lub technikum. Najbardziej interesował mnie profil chemiczny, spożywczy, gastronomiczny lub pokrewny. Niezbędne było ukooczenie kursu pedagogicznego oraz odbycie praktyki zawodowej w szkole. Czy od razu po studiach zaczęła Pani pracę w szkole? Nie, najpierw zdobyłam doświadczenie zawodowe w przemyśle na stanowisku laboranta. Dopiero później otrzymałam propozycją pracy w technikum chemicznym, którą przyjęłam. Co należało do Pani obowiązków? Do moich obowiązków należała praktyczna nauka zawodu przez dwa lata na hali technologicznej, a więc przeprowadzanie procesów elektrolizy, absorpcji, krystalizacji, transportu materiałów sypkich, fluidyzacji, ługowania, filtracji, zatężania, ratyfikacji, destylacji itp. Po paru latach otrzymałam propozycję nauczania chemii i chemicznych przedmiotów zawodowych w laboratoriach oraz pracowni chemicznej (analiza ilościowa i jakościowa produktów), pracowni preparatyki organicznej i nieorganicznej oraz pracowni analizy wody. Co uważa Pani za swój największy sukces? Przygotowanie autorskich programów nauczania do prowadzenia zajęd w pracowni chemicznej. Oba programy zostały zatwierdzone przez MEN i zostały wdrożone do realizacji w technikum i liceum zawodowym. W jaki sposób podnosiła Pani swoje kwalifikacje zawodowe? Zdobywałam nowe kwalifikacje poprzez kusy i szkolenia w Centrum Edukacji Nauczania m.in. z zakresu programów edukacyjnych, konstrukcji testów nauczycielskich, edukacji ekologicznej, pracy z trudnym uczniem oraz kontaktów interpersonalnych. 8
Jak wyglądał przebieg Pani drogi zawodowej po wprowadzeniu ustawy o stopniach awansu zawodowego w 2004 roku? Złożyłam wniosek o rozpatrzenie stażu na nauczyciela dyplomowanego co wiązało się z przygotowaniem planu rozwoju zawodowego i szeregu działao, którym należało sprostad. Przygotowałam publikację w formie biuletynu w ramach WDN (Wewnętrznego Szkolenia Nauczycieli). Publikacje zostały przekazane do Biblioteki Pedagogicznej. Ze scenariuszy opublikowanych w biuletynie korzystali inni nauczyciele. W tym czasie uzyskałam tytułu egzaminatora maturalnego z chemii. Ukooczyłam studia podyplomowe i uzyskałam kwalifikacje do nauczania matematyki. Po uzyskaniu tytułu nauczyciela dyplomowanego, z uwagi na wyróżniająca się postawę i aktywnośd dotyczącą rozwoju szkoły, otrzymałam propozycję pracy na stanowisku dyrektora szkoły, która przyjęłam. Wkrótce ukooczyłam kurs dla kadry kierowniczej. Co należy do Pani obowiązków jako dyrektora szkoły? Organizuję pracę szkoły, ustalam plan zajęd, organizuję i nadzoruję przebieg egzaminów maturalnych, organizuję zajęcia pozalekcyjne i nadal uczę chemii. 1 Na podstawie Awans zawodowy nauczyciela, CODN 2011 (oprac. Anna Bielawiec-Osioska) 2 Źródło: Ministerstwo Edukacji Narodowej 3 Imię i nazwisko, na prośbę rozmówcy, zostało zmienione 9