Uwaga: wykład autorski do bezpośredniego wykorzystania, bez możliwości rozpowszechniania i powielania Świadomość Michał Biały Aspekty świadomości: tło i doznania bieżące Tło poczucie odrębności jako osoby, świadomość własnego ciała, poczucie sprawowania kontroli na własnym ciałem i umysłem, poczucie miejsca w przestrzeni i czasie, poczucie realności otaczającego nas świata i odróżnianie doznań od urojeń. Tło daje podstawy do doznań bieżących. 1
Aspekty świadomości: doznania bieżące Doznania bieżące uświadomienie co się dzieje w naszym ciele i świecie, czynności intelektualne (czyli myślenie i zapamiętywanie), przeżywanie emocji, uczuć, potrzeb, akty woli. Występowanie świadomości własnego ciała. 2
Elekrofizjologiczne korelaty świadomości: synchroniczna aktywność neuronów, rytm gamma (40/s i wyższe częstotliwości). Integracja informacji czuciowej w TPO Czucie Uwaga Ruch i Głębia TPO Słuch Kształt, Kolor 3
Buba i Kiki Uwaga Dużo bodźców nie trafia do naszej świadomości (utajone poznanie i pamięć, powierzchowne postrzegania. Ważna w świadomości jest koncentracja uwagi. Gdy rozwiązujemy istotny problem a zarazem nowy, świadomość i uwaga angażują się w pełni (np. nauka jazdy na rowerze początkowo silna koncentracja potem obniżenie koncentracji i udziału świadomości. 4
Pomijanie połowiczne 5
Neuronalne podłoże świadomości Czy jest to jedna struktura w mózgu jak tego chciał Kartezjusz (szyszynka)? Czy świadomość tworzona jest dzięki rozległym sieciom neuronalnym obejmującymi węzły zasadnicze ważne w danej percepcji? Czy świadomość jest zdeterminowana budową sieci neuronalnych, a zatem czy istnieje wolna wola? Twór siatkowaty aktywujący Do tworu siatkowatego aktywującego należy strukturalnie górna część mostu, śródmózgowie, wzgórze i podwzgórze a w szczególności jądra szwu, miejsce sinawe, jądro konarowo-mostowe, jądra śródblaszkowe i siatkowate oraz bardzo ważna u ludzi poduszka wzgórza, neurony hypokretynowe i histaminowe podwzgórza. 6
Układ limbiczny Obszary kory przedczołowej 7
Kostka Neckera Rywalizacja obuoczna Gdy obraz w jednym oku i drugim oku różnią się całkowicie możemy badać które neurony odpowiadają za widok świadomy jednego z obrazów. 8
Znacząca cześć kory wzrokowej V1, V2 aktywuje się nawet przy znieczuleniu. W korach V1, V2, V3 odzwierciedla pobudzenie siatkówki a nie świadomy percept Kluczowe struktury: kora nowa Kora asocjacyjna, ale nie kora sensoryczna pierwotna. W układzie wzrokowym nie kora V1, V2 ale płaty skroniowe dolne korelują z widzeniem jednej z dwóch możliwości przy widzeniu figur dwuznacznych, widzenia obrazu gdy lewe i prawe oko widzi coś innego. Płaty skroniowe mają grupę neuronów połączonych z korą przedczołową (m.in. grzbietowo-boczna część związana z pamięcią operacyjną). 9
Nadrzędna rola układu wzrokowego Doświadczenie Libeta Co jest odczuwane jako wcześniejsze: drażnienie receptorów czy homunkulusa Drażnienie kory czuciowej daje wrażenie czucia z palca po stronie przeciwległej, które jest odczuwane później niż drażnienie palca??? 10
Wolna wola Inne doświadczenia Libeta wskazują, że świadomości chęci wykonania ruchu pojawia się po zmianie aktywności w układzie ruchowym Schizofrenia Objawy pozytywne: Pobudzenie Urojenia Zaburzenia mowy Spaczone myślenie Halucynacje Bezsenność Objawy negatywne: Apatia Spłycenie emocjonalne Utrata motywacji Utrata odczuwania przyjemności (anhedonia) Zubożenie mowy Izolacja społeczna 11
Zmiany układu mezolimbicznego i mezokortykalnego w schizofrenii Norma Schizofrenia Kora przedczołowa - Kora przedczołowa Układ limbiczny Układ limbiczny - VTA VTA Zaburzenia funkcjonowania przedniej części zakrętu obręczy 12
Nadmierne pobudzenie jader podstawy (gałka blada i jadro ogoniaste) układu limbicznego (amygdala i zakręty oczodołowe) powoduje pobudzenie kory skroniowej i halucynacje słuchowe, rzadziej wzrokowe. Zmiany anatomiczne obejmują mniejszy hipokamp po lewej stronie, jądro ogoniaste, gałkę bladą Oprócz zaburzeń w układach dopaminergicznym mezolimbicznym i mezokortykalnym w schizofrenii znacząca rolę wydaje się pełnić: układ glutaminergiczny (niedobór receptorów NMDA) o czym mogą świadczyć efekty zablokowania receptorów NMDA przez fencyklidynę. Pobudzenie receptorów NMDA przez glicynę i d-serynę może cofać objawy negatywne schizofrenii układ serotoninergiczny (efekty po LSD) 13
Depresja Objawy: brak doświadczania przyjemności, utrata zainteresowania światem, zaburzenia snu (mniej snu ale czasami nadmiar snu), zaburzenia apetytu i wagi (czasami odwrotnie), przemęczenie, gorsze myślenie i koncentracja, trudności w podejmowaniu decyzji, obniżenie popędu seksualnego, pesymistyczne myśli i myśli samobójcze. Zaburzenia w funkcjonowaniu układów: noradrenergicznego, serotoninergicznego i dopaminergicznego. Zaburzona funkcja obszaru 25 wg Brodmanna. 14
Funkcjonowanie pola 25 wydaje się korelować ze stanami depresji i manii. Obszar połączony z amygdala, hipokampem, jadrem półleżącym, ma wejścia NA, 5HT i DA Uszkodzenia pola 25 powodują brak ekspresji emocji, wadliwe odpowiedzi układu autonomicznego na bodźce emocjonalne, trudności w podejmowaniu decyzji Hamowanie wychwytu zwrotnego serotoniny Długotrwałe hamowanie wychwytu zwrotnego serotoniny powoduje zmniejszenie liczby autoreceptorów 5-HT1 15
Układ noradrenergiczny Zmiana stosunku receptorów beta do alfa w depresji: leczenie antydepresantami trójcyklicznymi czy elektrowstrząsami prowadzi do wzrostu liczby receptorów alfa a spadku gęstości receptorów beta. Mania Depresja bipolarna na przemian z występowaniem manii w trakcie, których pobudzenie, nadaktywność, wzrost libido i euforia. Mogą pojawiać się halucynacje i urojenia podobne jak w schizofrenii. Pozytywne reagowanie na leczenie solami litu (obniżenie IP3). 16