BUDOWA I UŻYCIE PROWIZORYCZNYCH URZĄDZEŃ WYBUCHOWYCH

Szybkobieżne Pojazdy Gąsienicowe (30) nr 2, 2012 Tomasz CISZEWSKI Antoni MONDEL BUDOWA I UŻYCIE PROWIZORYCZNYCH URZĄDZEŃ WYBUCHOWYCH Streszczenie: W artykule zaprezentowano przykłady budowy i użycia prowizorycznych urządzeń wybuchowych ang. Improvised Explosive Device (IED) w aspekcie bezpieczeństwa wojsk uczestniczących w konfliktach asymetrycznych. Artykuł opracowano na podstawie dostępnej wiedzy, badań własnych oraz doświadczeń praktycznych autorów, wynikających z udziału w misjach poza granicami kraju. Słowa kluczowe: prowizoryczne urządzenia wybuchowe, budowa i inicjowanie IED. 1. WSTĘP Asymetria w sferze działań militarnych oznacza działanie, organizowanie i myślenie odmienne od silniejszego przeciwnika w celu zwiększenia własnej przewagi, wykorzystania słabości silniejszego, przejęcia inicjatywy oraz zdobycia większej swobody działania. W konflikcie asymetrycznym słabsza strona wykorzystuje proste metody wytwarzania broni oraz łatwy dostęp do nowych technologii. Celem jej działań jest osłabienie morale silniejszego poprzez atakowanie jego słabych punktów. Przewagę regularnych armii w walce słabsza strona niweluje poprzez działania w dogodnym dla siebie środowisku oraz nierespektowanie międzynarodowego prawa konfliktów zbrojnych [7]. Ocena przebiegu działań w Iraku i Afganistanie wskazuje, iż największym zagrożeniem dla wojsk koalicji są prowizoryczne (improwizowane) urządzenia wybuchowe 1 w ang. określane, jako Improvised Explosive Devices (IED) [10], [14]. Pod tym pojęciem należy rozumieć urządzenie wykonane w sposób niestandardowy, zawierające niebezpieczne, szkodliwe środki pirotechniczne lub zapalające środki chemiczne przeznaczone do niszczenia, unieszkodliwiania, nękania lub odwracania uwagi, może zawierać materiały wojskowe, ale zwykle skonstruowane jest z elementów pochodzących z innych źródeł 2. O szerokim stosowaniu IED przez terrorystów decydują następujące czynniki [1], [5]: - niski koszt wytworzenia oraz prosta konstrukcja; - łatwość pozyskania materiałów wybuchowych i innych elementów do ich budowy; - możliwość spowodowania dużych strat, bez angażowania znacznych sił własnych oraz przebywania w pobliżu miejsca ataku. Zakres użycia IED jest duży, od niewielkich bomb (nawet ich atrap) mających zastraszyć lub zabić pojedynczą osobę, po duże urządzenia, których zadaniem jest spowodowanie znacznych strat w ludziach i sprzęcie. Do budowy IED wykorzystywane są: motory, samochody osobowe, pojazdy ciężarowe oraz cysterny z ładunkami łatwopalnymi. Główne elementy IED stanowią [8]: - urządzenie pobudzające; 1 Słownik definicji i terminów NATO, AAP - 6/2005/. 2 Wojska inżynieryjne. Terminologia, Norma Obronna NO-01-A005: 2010, pkt. 2.3.20. Płk dr inż. Tomasz CISZEWSKI, kpt. mgr inż. Antoni MONDEL Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych, Wrocław

- materiał wybuchowy (MW); - środek inicjujący wybuch; - źródło zasilania (opcjonalnie); - kadłub (opakowanie); - element zwiększający skuteczność IED (opcjonalnie). Tomasz CISZEWSKI, Antoni MONDEL 2. METODY INICJOWANIA IED Inicjowanie wybuchu IED najczęściej realizowane jest poprzez [8]: - użycie zwieraczy naciskowych (kołkowych, płytkowych) wykonanych z drewnianych desek, do których mocowane są metalowe listwy rozdzielone izolatorem. Listwy z przymocowanymi przewodami elektrycznymi, połączone z zapalnikiem elektrycznym i źródłem zasilania tworzą tzw. elektryczną sieć wybuchową. Przyłożenie siły do zwieracza (najechanie lub nadepnięcie) wywołuje styk metalowych elementów, a to z kolei powoduje zamknięcie obwodu i przepływ prądu od źródła zasilania do zapalnika (rys. 1); Rys. 1. Schemat działania IED inicjowanego płytą naciskową, oprac. własne - użycie czujników pasywnej podczerwieni (Passive Infrared - PIR) reagujących na ruch lub ciepło wytwarzane przez obiekt znajdujący się w sektorze ich działania. Gdy obiekt znajdzie się w zasięgu czujnika, następuje jego aktywacja oraz przekazanie impulsu elektrycznego do zapalnika, który inicjuje wybuch IED; - napięcie lub zwolnienie odciągu, wywołane przez jego przecięcie lub zerwanie, powodujące wyciągnięcie zawleczki i zadziałanie zapalnika; - użycie czujników aktywnej podczerwieni (Active Infrared - AIR) emitujących wiązkę podczerwieni, której przerwanie zamyka obwód elektryczny i powoduje przekazanie impulsu do zapalnika; - użycie czujników światła, gdy następuje zmiana strumienia światła w pobliżu czujnika, wywołująca zamknięcie obwodu elektrycznego i przekazanie impulsu do zapalnika - zmianę pola magnetycznego w pobliżu czujnika, w wyniku której zamykany jest obwód elektryczny i przekazywany impuls do zapalnika; - poruszenie urządzenia (przesunięcie lub zmianę kąta ustawienia), w wyniku którego czujnik zamyka obwód elektryczny i przekazuje impuls do zapalnika.

Budowa i użycie prowizorycznych urządzeń wybuchowych IED są skutecznym środkiem walki, stosowanym przez terrorystów w walce z regularnymi oddziałami wojskowymi oraz bezbronną ludnością cywilną. Niskie koszty wykonania, dostępność ich komponentów oraz prosta konstrukcja sprawiają, że urządzenia te mogą być wytwarzane w domowych warunkach przez ludzi bez specjalistycznego przygotowania. Istotną rolę w efektywności użycia IED odgrywają systemy odpalania, które można podzielić na następujące grupy: a) inicjowane przez ofiarę: - naciskowy (PPIED - Pressure-Plate Improvised Explosive Devices); - ciągniony; - antypodniesieniowy (Anti-Lift Switch); b) inicjowane przez zamachowca: - radiowy (RCIED - Remote Control Improvised Explosive Devices); - z użyciem przewodu (CWIED - Command Wire Improvised Explosive Devices); - samobójczy (PBIED - Person-Borne Improvised Explosive Devices) / SVBIED - Suicide Vehicle Born Improvised Explosive Devices); - samochody pułapki (VBIED - Vehicle Born Improvised Explosive Device); c) zapalniki czasowe: - mechaniczny (zegar lub zmęczenie materiału); - elektryczny (zegar lub miernik czasu); - chemiczny (zapalnik chemiczny). IED inicjowane przez ofiarę stanowią przyczynę większości strat ponoszonych przez wojska koalicji. Urządzenia te są łatwe do zainstalowania, proste technicznie oraz bezpieczne dla zamachowca, gdyż podczas wysadzania nie wymagają fizycznego kontaktu z IED. Najczęściej ustawiane są na drogach przemieszczania wojsk koalicji. W Afganistanie na porządku dziennym są ataki na patrole koalicji. Poniżej (rys. 2) przedstawiono sytuację po ataku IED na patrol, który nie zwrócił uwagi na sztuczne skanalizowanie ruchu przygotowane przez terrorystów. Kamienie i głazy ustawione na drodze zmusiły kierowcę do jazdy po określonej trasie. Znaczna odległość wraku HMMWV od miejsca wybuchu świadczy o dużej ilości użytego MW. W incydencie zginęło 3 żołnierzy. Rys. 2. Sytuacja po ataku IED na patrol - sztuczne skanalizowanie ruchu [11]

Tomasz CISZEWSKI, Antoni MONDEL Innym przykładem IED inicjowanego przez ofiarę jest urządzenie ustawiane w gruncie i dokładnie maskowane (Trip Wire), aby ofiara zainicjowała jego wybuch w momencie napięcia (naciągnięcia) odciągu. W celu zwiększenia strat oraz oddzielenia sił głównych od patrolu czołowego Trip Wire są instalowane tak, aby pociągnięcie za odciąg było wywołane przez drugi, bądź kolejny pojazd w kolumnie. Na rys. 3 przedstawiono IED typu naciągowego, którego wybuch nastąpił pod drugim pojazdem (MRAP) kolumny. Rys. 3. Przykład IED typu Trip Ware [11] Kolejnym typem jest IED antypodniesieniowe (Anti - Lift Switch). Podczas wspólnego patrolu sił afgańskich i amerykańskich, żołnierze USA dostrzegli leżący na ziemi magazynek AK47 (rys. 4). To cenna rzecz dla Afgańczyków i nie jest normalne, aby taki przedmiot leżał na gruncie. Wezwano saperów, którzy stwierdzili, iż magazynek był tylko przynętą, a pod nim znajdował się ładunek MW w postaci 2 rakiet TYP 64 107 mm. Rys. 4. IED typu Anti-Lift Switch [11] Następną grupę stanowią IED inicjowane przez zamachowca. Terroryści muszą widzieć cel ataku, stąd urządzają stałe punkty inicjowania IED w odległości 150-300 m od celu, prostopadle i powyżej miejsca podłożenia IED, wykorzystując właściwości terenu dla własnej ochrony. Powszechne staje się użycie do ataku na wojska koalicji kolejnych IED, po wybuchu pierwszego urządzenia.

Budowa i użycie prowizorycznych urządzeń wybuchowych Duże zagrożenie dla wojsk koalicji stwarzają IED inicjowane elektrycznie (rys. 5). Cechą ich użycia jest dążenie do skanalizowania ruchu pojazdów do tzw. strefy śmierci, jego spowolnienie w celu łatwiejszego wycelowania oraz wykorzystanie naturalnych lub sztucznych znaczników jako punktów odniesienia do obiektu ataku. Celem ataku z użyciem IED są nie tylko kolumny pododdziałów bojowych. Często dochodzi do uderzeń na wyspecjalizowane pododdziały EOD (Explosive Ordnance Disposal) zajmujące się rozpoznaniem i rozminowaniem terenu oraz usuwaniem przedmiotów wybuchowych. Droga - + PUNKT OGNIOWY SYSTEM ODPALANIA ZAPALNIK Ciek wodny Most/przepust drogowy Rys. 5. IED inicjowane sposobem elektrycznym, oprac. własne Na zdjęciu (rys. 6) przedstawiono sytuację po ataku na EOD. W wyniku eksplozji IED składającego się z dwóch min przeciwpancernych TC - 6 (łączna masa MW około 12 kg), odpalonego sposobem elektrycznym, zginęły trzy osoby. Rys. 6. Miejsce po wybuchu IED z min TC - 6 pod pojazdem EOD [11] W Afganistanie odnotowano liczne przypadki użycia IED inicjowanych drogą radiową. Do spowodowania ich wybuchu terrorysta wykorzystuje radionadajnik, z którego wysyła fale radiowe do odbiornika umieszczonego w obwodzie elektrycznym urządzenia. Poprzez umieszczenie odbiornika - nadajnika w linii IED uzyskuje się zasięg do 5 km (rys. 7). Nadajnik może być wykorzystywany do bezpośredniej inicjacji wybuchu lub tylko do uzbrojenia IED, wprowadzając je w stan gotowości do wybuchu.

Tomasz CISZEWSKI, Antoni MONDEL NADAJNIK ODBIORNIK DTMF PUNKT OGNIOWY ZAPALNIK SYSTEM ODPALANIA Rys. 7. IED inicjowane z użyciem fal radiowych, oprac. własne Następną grupę IED inicjowanych przez zamachowca stanowią Spider Devices, określane tak ze względu na podobieństwo wizualne do pająka. Urządzenia te wykorzystują do odbioru fal radiowych odbiorniki Dual -Tone Multi - Frequency (DTMF). Aby nie wzbudzać podejrzeń poszczególne modele Spider Devices posiadają własną obudowę oraz wygląd przedmiotów powszechnego użytku. Najczęściej odpalane są przy użyciu radia lub radiostacji tonowych. Starsze modele Spider Devices posiadają krótką żywotność baterii, co skraca okres ich gotowości do działań. Najnowsze modele wyposażone są w baterie o długiej żywotności, zapewniające możliwość użycia IED, nawet do dwóch miesięcy. Konstrukcja Spider Device umożliwia wykonanie kilku ataków przy użyciu jednego nadajnika. Na rys. 8 przedstawiono schemat wykorzystania Spider Divice do realizacji dwóch ataków za pomocą tego samego nadajnika fal radiowych. ANTENA # 2 9 3 + - ICOM # 2 9 3 BATTERY + - @ 6 # 9 BATTERY DTMF ODBIORNIK ELECTRIC BLASTING CAPS DTMF ODBIORNIK ELECTRIC BLASTING CAPS Rys. 8. Wykorzystanie Spider Device do dwóch ataków, oprac. własne W aglomeracjach miejskich Afganistanu największe zagrożenie dla wojsk koalicji stwarzają tzw. samochody pułapki VBIED. Są to pojazdy mechaniczne wypełnione MW, którego wybuch inicjowany jest przy użyciu Spider Device. Ataki z wykorzystaniem VBIED stosowane są po wytworzeniu efektu skanalizowania ruchu pojazdów. Najlepsze warunki do tych ataków stwarzają jezdnie wielopasmowe rozdzielone pasami rozgraniczającymi, gdzie terroryści ustawiają pojazd z MW.

Budowa i użycie prowizorycznych urządzeń wybuchowych Następną grupę stanowią IED, w których do inicjowania wybuchu stosowane są zapalniki czasowe. Do odmierzania czasu wykorzystywane są różnego rodzaju zegarki cywilne oraz wojskowe zapalniki czasowe. IED tego typu stosowane są do atakowania celów stałych rozmieszczonych przy drogach. Użycie ich zapewnia większe bezpieczeństwo zamachowcom, lecz ogranicza kontrolę nad IED. W Afganistanie obserwuje się rosnącą liczbę ataków samobójczych, szczególnie niebezpiecznych i trudnych do przeciwdziałania, z uwagi na brak wyraźnych oznak wskazujących, iż dana osoba lub pojazd może stanowić zagrożenie. Wyróżnia się dwie kategorie ataków samobójczych: PBIED (Personal Bomber IED) oraz SVBIED (Sueside Vehicle Born IED). Zdjęcie poniżej przedstawia PBIED, w którym karton po wodzie wykorzystano jako opakowanie dla dwóch granatów połączonych drutem służącym do wyciągnięcia zawleczek. Rys. 9. PBIED w kartonie [11] W przypadku PBIED zamachowiec sam wybiera cel, miejsce oraz czas ataku. Może być także dodatkowo wspierany przez drugą osobę, która odpali (za niego) IED. Urządzenie tego typu porównywane jest z "ruchomą bombę", w której człowiek stanowi inteligentny system odpalania ładunku MW. Najczęstszym sposobem jego odpalania jest zamknięcie obwodu elektrycznego poprzez zetknięcie ze sobą dwóch przewodów. Odmianą ataków samobójczych są uderzenia z wykorzystaniem samochodów pułapek (SVBIED). Zazwyczaj w pojeździe znajduje się tylko jedna osoba, a samochód może wykonywać nieskoordynowane ruchy na drodze w czasie, gdy samobójca uzbraja SVBIED. Przykład ułożenia ładunku MW w pojeździe przedstawiono na poniższym zdjęciu (rys. 10) Rys. 10. Klasyczny sposób rozłożenia ładunku MW w pojeżdzie (SVBIED) [11] Jako cele ataków samobójczych SVBIED najczęściej wybierane są nieopancerzone pojazdy w konwojach lub pojazdy o niższym standardzie opancerzenia. Największa liczba ataków z ich użyciem ma miejsce w rejonach miejskich. Do ataków na wojska koalicji, jako SVBIED, wykorzystywane są także rowery, motorowery oraz motory.

Tomasz CISZEWSKI, Antoni MONDEL 3. NOWE TRENDY BUDOWY I UŻYCIA IED Charakterystyczne miejsca w terenie, w których najczęściej podkładane są IED stanowią: zakręty i zwężenia dróg; przepusty i mosty; wzgórza; sypki grunt oraz koryta rzek i strumieni. Krajobraz Afganistanu jest bezbarwny. Jeżeli występuje tam coś kolorowego może to oznaczać pozostawiony przez terrorystów znacznik IED. Przeciwnik może także zostawiać ślady nieświadomie. Uwagę powinny zwracać jaskrawe barwy lontu detonującego lub świeżo kopany grunt o innym kolorze, ponadto wszelkie odbiegające od natury kształty i obiekty (np. opony lub skały ułożone w stos), które mogą stanowić punkty celowania do odpalenia IED (rys. 11). Istotne znaczenie ma także zachowanie miejscowej ludności (zarówno pieszych, jak i w pojazdach), która może posiadać wiedzę dotyczącą podłożonych IED. Rys. 11. Oznaki ustawienia IED [11] Aby zwiększyć skuteczność przeciwdziałania oraz unikania ataków IED należy porzucić do niedawna istniejący pogląd, że drogi utwardzone są bezpieczniejsze od gruntowych. Ponadto trzeba unikać rutyny i schematów, głównie poprzez zmianę tras i zachowania patroli. Przed rozpoczęciem patrolu należy zapewnić kompatybilność urządzeń zakłócania we wszystkich jego pojazdach. Podczas patrolu trzeba obserwować pobocza dróg oraz zwracać uwagę na znaczniki, które mogą być użyte jako punkty celowania. W przypadku wykrycia IED należy natychmiast informować odpowiednie służby i komórki [3], [9]. Terroryści stale modyfikują IED okresowo zmieniając sposób ich inicjowania. Urządzenia o działaniu naciskowym na pewien czas zastępują inicjowanymi przewodowo, by po pewnym okresie znów je stosować na teatrze działań. W celu zwiększenia skuteczności ataków, IED o działaniu naciskowym często dublowane są przewodowo. Przeciwnik stale poszukuje najefektywniejszych sposobów wyrządzenia strat koalicji. Część IED jest wcześniej umieszczana w podłożu i aktywowana dopiero po otrzymaniu informacji o zbliżającym się patrolu. Umożliwia to inicjację wybuchu IED, adekwatnie do kierunku poruszania się patroli. Taktyka oraz techniki budowy IED ciągle się zmieniają. Wprowadzenie przez koalicję bardziej odpornych pojazdów powoduje reakcję przeciwnika polegającą na zwiększeniu ilość użytego MW w celu zwiększenia mocy IED. Obserwuje się zmiany w mechanizmach inicjowania wybuchu IED. Terroryści modyfikują budowę urządzeń, zapalników, sposoby odpalania oraz montują elementy na nieusuwalność, co utrudnia pracę saperom koalicji. Przykładem tego jest IED w postaci szybkowaru, naczynia popularnego w Afganistanie (rys. 12). Szybkowar wypełniony MW, może być przygotowany na dwa sposoby: - urządzenie inicjujące umieszczone jest wewnątrz pojemnika i odpalane przez RCIED; - zapalnik, odbiornik radiowy i źródło zasilania umieszczone są wewnątrz, z anteną na zewnątrz naczynia.

Budowa i użycie prowizorycznych urządzeń wybuchowych Tego typu IED zakopywane jest w gruncie lub ustawione na jego powierzchni i dokładnie maskowane. Urządzenia te mogą być ustawiane z elementami nieusuwalności. Rys. 12. IED - szybkowar wypełniony MW wyposażony w zapalnik elektryczny [2] Nowe rozwiązanie IED stanowi użycie pozornego przewodu jako przysłowiowego wabika. Zadaniem jego jest przyciągnięcie uwagi patrolu, który po wstępnym rozpoznaniu i stwierdzeniu zagrożenia wzywa EOD w celu dokładnego rozpoznania niebezpiecznego miejsca. Po przybyciu EOD, terroryści odpalają z dystansu IED, używając do tego celu właściwej (drugiej) elektrycznej sieci wybuchowej (rys. 13). - + PUNKT OGNIOWY SYSTEM ODPALANIA ZAPALNIK Przewód pozorny EOD Rys. 13. Użycie pozornego przewodu do ataku IED, oprac. własne Nowy trend w użyciu IED stanowi umieszczenie odbiornika fal radiowych poza zasięgiem systemu DUKE stosowanego przez wojska koalicji do zakłócania fal radiowych (rys. 14). Jednocześnie stosowany jest kabel pozorny, który ma przyciągnąć uwagę patrolu oraz zmusić go do wezwania EOD. Przeciwnik odpala IED drogą radiową przy użyciu odbiornika Spider Device, umieszczonego poza zasięgiem systemu DUKE w odległości ponad 50 m. Innym przykładem nowej tendencji inicjowania wybuchu IED są urządzenia podkładane na zakrętach i zwężeniach dróg w postaci tzw. łańcucha Daisy (rys. 15). Patrol po rozpoznaniu przedmiotu uznawanego za potencjalnie niebezpieczny zatrzymuje się w bezpiecznej odległości i wzywa EOD. Systemy DUKE w pojazdach koalicji zapewniają osłonę w promieniu ok. 25-50 m, dlatego terroryści umieszczają odbiornik Spider Device w miejscu znajdującym się poza jego zasięgiem. Odpalenie IED następuje w momencie, gdy kolumna pojazdów znajduje się w strefie ładunków MW tworzących łańcuch Daisy.

EOD Tomasz CISZEWSKI, Antoni MONDEL Nadajnik Przewód pozorny Zasięg DUKE DTMF Odbiornik Rys. 14. Sposób inicjowania IED omijający pracę urządzeń DUKE, oprac. własne Ładunek pozorny DTMF Łańcuch Daisy Rys. 15. Łańcuch Daisy - sposób inicjowania IED omijający pracę DUKE, oprac. własne Kolejnym rozwiązaniem są IED typu koń trojański (rys. 16). Budowa urządzenia zapewnia gotowość jego użycia, nawet w przypadku przecięcia przewodu zasilającego. Przecięcie przewodu nie powoduje dezaktywacji urządzenia i nadal możliwe jest jego odpalenie za pomocą fal radiowych. Rys. 16. IED typu koń trojański [2]

Budowa i użycie prowizorycznych urządzeń wybuchowych 4. ZAKOŃCZENIE Przedstawione w artykule przykłady budowy i użycia IED nie wyczerpują w pełni przedmiotowej problematyki. Zakres jej jest bowiem szeroki i obejmuje wiele kwestii szczegółowych. Rozwiązanie jej przekracza możliwości pojedynczych państw. Konieczna jest zatem międzynarodowa współpraca w zakresie przeciwdziałania zagrożeniom IED. Należy zjednoczyć i ukierunkować wysiłki specjalistów z różnych krajów. Obecnie tylko najbardziej znaczące państwa prowadzą działalność naukowo - badawczą i wdrożeniową związaną z rozwiązaniem problematyki IED. Należy mieć świadomość, że zjawisko IED stale się rozprzestrzenia i wkrótce może przekroczyć granice konfliktów zbrojnych [4]. Poszczególne kraje NATO winny wziąć, adekwatnie do swoich możliwości, odpowiedzialność za rozwiązanie problematyki IED. Warunkiem skutecznego przeciwdziałania IED (Counter - Improvised Explosive Devices C - IED) jest posiadanie aktualnej wiedzy dotyczącej: parametrów technicznych, budowy oraz inicjowania IED. Dzięki temu można opracować sposoby, które pozwolą wykrywać i neutralizować tego typu broń. Konieczna jest priorytetyzacja scenariuszy działań, pod kątem największych zagrożeń (konwoje, patrole piesze w terenie zurbanizowanym) oraz stosowanych typów IED. Różnorodność środków używanych do budowy IED oraz ciągła ewolucja ich konstrukcji i sposobów użycia wymaga ciągłego pogłębiania wiedzy na ten temat. Główne kierunki C - IED powinny obejmować obszary szkolenia wojsk oraz rozwiązań technicznych i technologicznych pojazdów wojskowych i sprzętu do wykrywania i neutralizacji IED, w tym w szczególności należy: - powołać grupy ekspertów w zakresie C IED do zbierania, analizy i oceny danych dotyczących programów i projektów związanych z detekcją i neutralizacją IED realizowanych w poszczególnych krajach. - opracować efektywną metodę detekcji IED. Rozwiązania problemu poszukuje się w zastosowaniu platform wielosensorowych. Istotą ich jest połączenie różnego rodzaju sensorów: promieniowania podczerwonego, fal akustycznych, skażeń chemicznych, zagrożeń biologicznych, skażeń radiologicznych, MW oraz inteligentnej elektroniki do wykrywania i oceny zagrożeń IED. Zespół odpowiedzialny za C-IED (PT - C-IED: Project Team Counter IED) proponuje następujące rozwiązania doraźne, które mogą przyczynić się do poprawy sytuacji [5], [6]: - organizowanie w krajach NATO kursów szkoleniowych dla ekspertów C-IED; - budowę i organizację laboratorium do analizy dowodów zebranych w miejscu wybuchu IED (dobór, rotacja i szkolenie załóg; przepływ informacji; infrastruktura; współdziałanie ze środowiskiem zewnętrznym oraz wsparcie logistyczne). 5. LITERATURA [1] BERDAK S.: Improwizowane urządzenia wybuchowe IED - nową bronią w rękach terrorystów oraz podejmowane działania w celu ochrony wojsk przed skutkami ich użycia, Warszawa 2008 r. [2] BURUŁO R.: Ewolucja taktyki prowadzonych działań oraz taktyki wykorzystywanego sprzętu, Oddział Analiz i Wymagań Operacyjnych, Warszawa 2009 r. [3] CISZEWSKI T., BUDNY L., Przeciwdziałanie użyciu materiałów wybuchowych i niebezpiecznych oraz improwizowanych urządzeń wybuchowych we współczesnych konfliktach zbrojnych, cz.1, IED - niekonwencjonalna broń współczesnego świata, praca naukowo - badawcza, Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych im. gen. T. Kościuszki, Wrocław 2009r.

Tomasz CISZEWSKI, Antoni MONDEL [4] CISZEWSKI T., KAMYK Z.: Metodyka przeciwdziałania zagrożeniom IED, Konferencja naukowa nt.: Międzynarodowa Konferencja Naukowo - Techniczna Problemy detekcji i utylizacji materiałów niebezpiecznych, ISBN 978-83-911434-6-9, Wojskowy Instytut Techniki Inżynieryjnej we Wrocławiu, Kościerzyna 2010 r., s. 195-208. [5] CISZEWSKI T., KAMYK Z.: Przeciwdziałanie zagrożeniom IED w kontekście doktryn NATO, Konferencja Naukowa nt.: Kierunki i możliwości rozwoju narodowych zdolności w zakresie przeciwdziałania improwizowanym urządzeniom wybuchowym (C-IED), Dowództwo Wojsk Lądowych, Biuletyn Dowództwa Wojsk Lądowych, Wrocław, Wrocław 2010 r., s. 96-108. [6] CISZEWSKI T., KAMYK Z.: Zagrożenie IED w konfliktach asymetrycznych, Konferencja Naukowa nt.: Kierunki i możliwości rozwoju narodowych zdolności w zakresie przeciwdziałania improwizowanym urządzeniom wybuchowym (C-IED), Biuletyn Dowództwa Wojsk Lądowych, Wrocław 2010 r., s. 109-117. [7] CISZEWSKI T., KAMYK Z.: Zagrożenie IED we współczesnych konfliktach zbrojnych, Międzynarodowa Konferencja Naukowo - Techniczna Problemy detekcji i utylizacji materiałów niebezpiecznych, ISBN 978-83-911434-6-9, Wojskowy Instytut Techniki Inżynieryjnej we Wrocławiu, Kościerzyna 2010 r., s. 45-54. [8] CISZEWSKI T., SASKA P.: Budowa i klasyfikacja improwizowanych urządzeń wybuchowych, Międzynarodowa Konferencja Naukowo - Techniczna Problemy detekcji i utylizacji materiałów niebezpiecznych, ISBN 978-83-911434-6-9, Wojskowy Instytut Techniki Inżynieryjnej we Wrocławiu, Kościerzyna 2010 r., s.31-43. [9] CISZEWSKI T.: Zarządzanie sytuacją kryzysową w środowisku zagrożonym IED, Materiały z konferencji naukowej Zarządzanie kryzysowe w regionie, ISSN 1731-8157, Zeszyty Naukowe WSOWL im. gen. Tadeusza Kościuszki, Wrocław 2010 r., nr.3. s. 205-224. [10] KOWALKOWSKI S.: Zagrożenia i przeciwdziałanie IED, PWL, 2009 r., nr 5. [11] Materiały ze szkolenia C-IED na teatrze działań - Kurs ISAF, Afganistan 2010 r. [12] Norma Obronna NO-01-A005: 2010 r., Wojska Inżynieryjne, Terminologia. [13] Saska P., Klimentowski F., Kowalczyk P., Charakterystyka improwizowanych urządzeń wybuchowych stosowanych w konflikcie irackim, Zeszyty Naukowe WSOWL nr 1/2008, Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych, Wrocław 2008 r. [14] Słownik Terminów i Definicji Wojsk Inżynieryjnych NATO (AAP-19). [15] Słownika Definicji i Terminów NATO, AAP-6 /2005/. THE CONSTRUCTION AND DEPLOYMENT OF IMPROVISED EXPLOSIVE DEVICES Abstract: In this article, the examples of construction and deployment of Improvised Explosive Devices (IED) are presented in the aspect of safety of armies involved in asymmetric conflicts outside of their countries. Moreover, the course of action required to counteract the threats of IED are discussed (in the form of the training, technique or technology). Key Words: improvised explosive devices, construction and deployment IED.