Palce młodego wspinacza zagrożenia treningu wspinaczkowego. Jakub Bielawski Kiedy ktoś zadaje ci pytanie zawodowe, a ty masz niewystarczającą wiedzę aby odpowiedzią usatysfakcjonować rozmówcę, a tym bardziej samego siebie nie pozostaje nic innego jak po powrocie do domu siąść do książek i szukać odpowiedzi. To podobno najszybsza droga aby się czegoś nauczyć?! Tak właśnie było z tematyką opisaną przeze mnie poniżej. Sporo pytań odnośnie specyficznego treningu wspinaczkowego dzieciaków zadawanych przez trenerów, instruktorów i rodziców zmotywowało mnie do głębszego zanurzenia się w temat wpływu obciążeń wspinaczkowych na aparat ruchu młodocianych, w tym głównie na palce. Temat treningu wspinaczkowego dzieci ugryźć możemy z wielu stron. Nie będąc specem od treningu nie chcę wchodzić w szczegóły fizjologii, fizjologii wysiłku czy przewagi jednego typu treningu nad innym. To wszystko już było, a poza tym znam wielu, którzy wiedzę na ten temat mają w małym palcu wiec odsyłam do Nich. Z mojego zawodowego punktu widzenia najbardziej interesujący jest wpływ wspinania na palce dzieciaków. Tego tez dotyczy większość pytań, które otrzymuje: co z campusem i czy mogą zapinać? Zdrowy rozsądek od razu mówi mi żeby dzieci i młodzież trzymać z dala od campusa. Poszukajmy na to jednak konkretnych argumentów. Przemysł wspinaczkowy rozwija się w dynamicznym tempie. Infrastruktura i dostępność sprawiły że powoli mało kto się nie wspina. Sekcje wspinaczkowe w każdym większym mieście to już nudny standard, a i indywidualne treningi stają się normą. Do świata wspinaczkowego wkradają się zdobycze innych dziedzin sportu trening funkcjonalny i przygotowanie motoryczne pod wspinaczkę mocno zmieniły podejście wspinaczy do trenowania. Do tego specyficzny trening wspinaczkowy oparty na przyrządach. Patrząc z boku coraz mnie w tym wspinaniu wspinania. W tym wszystkim musi znaleźć się miejsce dla najmłodszych adeptów. Wspinanie może być dla nich sportem i przygodą na całe życie. Trenując dzieci i młodzież warto postarać się o to aby nie doszło u nich do zaistnienia kontuzji i przeciążeń. Pokus będzie wiele. Zwłaszcza teraz kiedy różnice wiekowe w naszym sporcie zupełnie się zatarły i świetne starty w zawodach i przejścia skalne kilkunastolatków nikogo już nie dziwią. Trzeba pamiętać o tym że najdojrzalszy wspinaczkowo dzieciak robiący
8c to nie dorosły. Jego trening i życie wspinaczkowe powinny wyglądać inaczej niż u osoby dorosłej. Do 12 roku życia dzieci mają ograniczoną zdolność do rozwijania adekwatnej odpowiedzi metabolicznej na trening specyficzny ale posiadają zwiększone możliwości do rozwoju motorycznego. Z tego powodu trening dzieci powinien skupiać się głównie na wspinaniu i zwiększaniu jego ilości i różnorodności w przeciwieństwie do zwiększania intensywności treningu. Z punktu widzenia rozwoju i działania aparatu ruchu główne zagrożenie jakie niesie z sobą trenowanie dzieci w każdej dyscyplinie sportu to uszkodzenia tzw. płytek wzrostu czyli miejsc, w których kość długa przyrasta na długość. Jak nie trudno się domyślić w przypadku wspinających się dzieci najbardziej narażone będą płytki zlokalizowane w kościach palców - tam spotkamy się z największymi działającymi na nie niekorzystnie siłami. Czym jest płytka wzrostu? Punktem wyjścia dla każdej kości naszego organizmu jest tkanka chrzęstna. Rodzimy się z morfologicznie niedojrzałym i nie w pełni skostniałym szkieletem W miarę rozwoju i wzrostu dochodzi do zamiany tkanki chrzęstnej w kostną. Pełna dojrzałość układu szkieletowego do proporcji porównywalnych osobie dorosłej występuje średnio około 25 roku życia, możliwe są jednak osobnicze różnice. Kiedy szkielet rozwija się potrzebne są odpowiednie miejsca, w których kości będą przyrastać na długość. Takimi właśnie miejscami będą płytki wzrostu zlokalizowane w kościach długich, w tym i w palcach, które do kości długich zaliczamy. Płytką wzrostu nazywać będziemy miejsce w którym nowe komórki chrzęstne z jednej jej strony są intensywnie produkowane aby z drugiej strony przejść proces kalcyfikacji (odkładania Wapnia) i spowodować przyrost kości na długość. Znaleźć możemy jedną płytkę wzrostu na każdym z końców rosnącej kości długiej.
Proces przekształcania płytki wzrostu z chrząstki w kość Każda z kości długich posiada przynajmniej dwie płytki wzrostu po jednej na każdym z końców. Determinują one późniejszą długość i kształt dojrzałej kości. Obszary wzrostu znajdujemy również w miejscach przyczepów ścięgien do kości i w chrząstce budującej powierzchnie stawowe. Kluczowym elementem przekształcającej się płytki wzrostu jest jej grzbietowa cześć, która jako ostatnia ulega skostnieniu dla tego będzie ona miejscem, w którym u wspinaczy najpierw możemy spodziewać się przeciążeń. Grzbietowy kierunek zamykania się płytki wzrostu Wszystkie te obszary wzrostowe aparatu kostnego są wyjątkowo wrażliwe na przeciążenia w wieku dziecięcym i młodocianym. Kiedy kość osiąga dojrzałość płytka zostaje zastąpiona tkanką kostną. Wzrost palców na długość ustaje w wieku ok. 17 lat, ale kluczowe momenty ich rozwoju zbiegają się ze skokiem pokwitaniowym (wzrostowym) przypadającym na 12-13 rok życia u dziewcząt i 13-15 rok życia u chłopców.
Nieskostniałe płytki wzrostu w kościach 8 letniego dziecka i zamknięte w przypadku kości 17 latka. Skoki wzrostowe i towarzyszące temu zmiany hormonalne to kluczowe momenty w rozwoju młodego organizmu. Dochodzi wtedy do wzrostu młodego organizmu na długość. Są to okresy, w których młody organizm jest w jeszcze większym stopniu narażony na przeciążenia. Strefy wzrostu (punkty kostnienia, płytki wzrostu) to aktywne neurofizjologicznie i biochemicznie obszary ciągłej pracy dodatkowo modulowanej pracą hormonów. Silne mięśnie, ścięgna i więzadła obciążające te miejsca mogą okazać się zbyt wielkim czynnikiem uszkadzającym. Te strefy to słabe punkty organizmu dziecięcego, a co dopiero młodego sportowca. Skok wzrostowy musi zbiec się w czasie z kontrolowanym osłabieniem tkanek miękkich otaczających stawy i kości, które muszą pozwolić na wzrost kości aby potem do tej nowej długości ponownie się zaadaptować. Złamania i uszkodzenia przeciążeniowe u młodocianych przeważnie zbiegają się z czasem skoku wzrostowego. Wśród wspinających się dzieci z tego typu uszkodzeniami spotykamy się głównie w kościach palców. W okresie skoku wzrostowego młody wspinacz musi zaadaptować się do dodatkowych kilku kilogramów kości, mięśni i tłuszczu. Trening prowadzony w tym okresie wymaga odpowiedniej wiedzy i pełnego skupienia ze strony osoby za niego odpowiedzialnej!!
W przypadku uszkodzenia płytki wzrostu proces produkcji komórek i wzrostu kości może zostać zaburzony od kierunku wzrostu, tempa wzrostu nawet do zahamowania wzrostu. Przekształcająca się płytka wzrostu jest najsłabszym ogniwem całej kości - od 2 do 5 razy słabsza niż przylegające do niej więzadła. Kluczowe w rozwoju i wzroście nowej kości są odpowiednie bodźce i odpoczynki potrzebne do regeneracji i adaptacji. Nie może być tu jednak mowy o extremalnych przeciążeniach. Z tego powodu według wielu autorytetów lekarskich i tych ze świata sportu extremalne techniki treningowe powinny być dedykowane osobom powyżej 18 roku życia. W przypadku wspinaczy myśleć tu będziemy o specyficznym treningu palców (campus i nadużywanie chwytu zamkniętego). Mało jest badań i publikacji dotyczących wpływu obciążeń wspinaczkowych na młodocianych. Stanowczo za mało mówi się również i uświadamia trenerów i instruktorów wspinaczki w tym temacie. Zmiany przeciążeniowe i urazy nabyte w wieku dorastania na pewno nie odbiją się tylko na późniejszej formie wspinaczkowej młodego wspinacza ale z pewnością na jakości jego poza wspinaczkowego życia również. W przypadku młodocianych nie może być mowy o treningu z bólem lub zaciśnięciu zębów aż ból sam ustąpi. Każdy nawet najmniejszy incydent bólowy u młodocianego powinien być zaraz zgłaszany i diagnozowany medycznie przez lekarza. Niektóre uszkodzenia pozostawione same sobie mogą doprowadzić do nieodwracalnych zmian a nawet zahamować wzrost i rozwój kości. Co w takim razie z chwytem zamkniętym czyli popularną łódką stosowaną przez dzieci? Czy rzeczywiście powinno unikać się go w treningu? Trudno znaleźć wspinacz, który w momencie robienia swojej życiówki w akcie desperacji i już na odlotach nie poratuje się łódą? Łuczek jako najmocniejszy chwyt jest ostatnią deską ratunku dla palców ułożonych na mikro krawądce. W momencie walki nikt z nas nie myśli jak chwytać tylko po prostu chwyta tak jak potrafi najmocniej. A czy wśród konkurujących na treningu dzieci walka nie jest na porządku dziennym? I chociażby dla tego warto wplatać w trening świadome i kontrolowane używanie łódki na w miarę wygodnych chwytach. Po co? Bo tylko w ten sposób możemy zaadaptować tkanki do takich ekstremalnych obciążeń, które potem w kryzysowym momencie muszą sprostać ogromnym przeciążeniom. Warto w treningu dać ścięgnom i więzadłom odpowiednich bodźców po to aby w sytuacji kryzysowej nas nie zawiodły. Wszystko oczywiście pod
kontrolą trenera i nie jako główny nacisk w treningu. O zaletach chwytu wyciągniętego pisałem już nie raz! Badania na temat uszkodzeń palców u wspinających się dzieci. Wśród zawodników juniorskiej kadry Niemiec Volker Schöffl odnajduje dwie trzecie trenujące regularnie na campusie z przebytymi incydentami złamań w obrębie płytki wzrostu. Większość przeciążeń i urazów palców w grupie młodocianych wspinaczy ma miejsce podczas treningu a nie samego wspinania. Campus i nadużywanie chwytu zamkniętego to według tego autora to główni winowajcy takiego stanu rzeczy (Schöffl). Shigeo Omori i Hajime na przestrzeni 3 lat przebadali medycznie palce 182 zawodników - wspinaczy w wieku od 7 do 19 lat. U 77.6% wykazano deformacje stawów palców i przykurcz zgięciowy czyli niemożność płaskiego położenia dłoni na płaskiej powierzchni. There is really no place for the campus board, the double dynamo, or the use of additional weights, in anyone under the age of roughly 18-20 years old. Volker Schöffl, co-author of One Move too Many. and surgeon/researcher specialising in climbing injuries over 20yr W przypadku nie wspinających się dzieci uszkodzenia płytek wzrostu stanowią 15% dziecięcych złamań. Występują dwa razy częściej u chłopców niż u dziewczyn z największa ilością w przedziale wieku 14-16 lat u chłopców i 11-13 lat u dziewcząt. Połowa uszkodzeń płytek wzrostu ma miejsce w dystalnym odcinku kości promieniowej przedramienia, a następnie w kościach podudzia - piszczel i strzałka. Do uszkodzenia płytek wzrostu w przypadku trenujących wspinanie dzieci dochodzi częściej chronicznie na skutek zbyt intensywnego treningu. Miejscem uszkodzeń są najczęściej płytki wzrostu w paliczkach palców.
Mechanizm uszkodzenia płytki wzrostu. Możemy spotkać się z ostrym uszkodzeniem na przykład podczas upadku lub wyjechania z chwytu. Częściej jednak spotykamy się z chronicznym uszkadzaniem - przeciążeniem spowodowanym zbyt intensywnym treningiem, treningiem na campusie i nadużywaniem chwytu zamkniętego, który powoduje kompresje i duże siły ścinające obciążające płytkę wzrostu w paliczku. Spójrzmy co na temat treningu młodzieży na campusie mówi Brytyjska fizjoterapeutka Nina Leonfellner współpracująca z czołówką tamtejszych zawodników: Czy w przypadku treningu campusowego młodocianych możemy jednak mówić o wyjątkach? Autorka tak opiniuje tę sprawę: jeżeli młody wspinacz trenuje indywidualnie, przedstawia symptomy dobrego genu kolagenu, trenuje statyczne zwisy na chwycie wyciągniętym z odciążeniem stopniem, następnie sięgnięcia również z pomocą stopnia, prowadzi odpowiedni trening stabilizacji centralnej i obwodowej, posiada rzetelną wiedzę na temat tego jak używać campusa i oczywiście używa tylko chwytu otwartego a to wszystko kontroluje trener stojący na straży młodzieńczej energii to możemy brać pod uwagę fakt wcześniejszego treningu campusowego. Autorka dodaje jednak, że mówi tu tylko o wyjątkach, o dzieciakach obdarzonych potężnym talentem i ciekawie określonym przez nią dobrym genie kolagenu. Dla przypomnienia KOLAGEN to główne białko tkanki łącznej. Występujący w kilkunastu odmianach, które znaleźć możemy w ścięgnach i więzadłach. Według brytyjskiej fizjoterapeutki trening dzieci powinien być mocno zindywidualizowany i ostrożny w bezkrytycznym adaptowaniu wskazówek odpowiednich do treningu osób dorosłych. Trenowanie dzieci powinno być powierzone wysoko wyspecjalizowanej i odpowiednio wyedukowanej kadrze trenerskiej. Niektórzy autorzy zdają się twierdzić, że możemy mówić o młodych sportowcach genetycznie zaprogramowanych i przystosowanych do wspinania. Z genetyczną predyspozycja czy bez, na straży kariery wspinaczkowej najmłodszych powinni stać odpowiednio wyszkoleni trenerzy i instruktorzy przy wsparciu środowiska medycznego uświadomionego we wspinaniu.
Chroniczny ból stawów u młodych wspinaczy może świadczyć o uszkodzeniach zaistniałych w obrębie chrzęstnych części palców. Brak ostrego urazu ale systematyczny wzrost bólu ograniczający używanie chwytu zamkniętego i nawet zaciskania pięści mogą świadczyć o uszkodzeniu płytek wzrostu w palcach. Zdjęcia rentgenowskie potwierdzają zmiany i uszkodzenia w obrębie płytek wzrostu a w niektórych przypadkach nawet ich oderwanie od kostnej części paliczka! zrotowanie i skrócenie palca niedokończony wzrost palca deformacje stawów międzypaliczkowych Symptomy uszkodzeń płytki wzrostu: opuchnięcie stawów ciągły ból ograniczona ruchomość palców ograniczona możliwość używania chwytu zamkniętego z powodu bólu i opuchlizny
Diagnoza uszkodzenia płytek wzrostu opiera się na badaniu rtg i opisie w 5 stopniowej skali Saltera-Harrisa. Poniżej w przypadku dystalnego odcinka kości piszczelowej. Typ 3 uszkodzenia płytki wzrostu w podstawie paliczka środkowego wg skali Saltera u 15 letniego wspinacza
Jak uniknąć tego typu problemów? Unikanie treningu na campusie do przynajmniej 18 roku życia Unikanie chwytu zamkniętego, trening i zachęcanie do chwytu otwartego Unikanie zbyt długich i częstych sesji treningowych czas na odpoczynek i adaptacje Unikanie przez dzieci dodatkowych obciążeń podczas treningu w postaci kamizelek czy doczepianych kg Limitowanie dynamicznych ruchów Odpowiednie odżywienie Patrząc na aktualną czołówkę skalną i zawodniczą sporą grupą są tam cudowne dzieciaki, również na naszym Polskim podwórku ich nie brakuje. Czy są to genetycznie predysponowani mistrzowie? Teraz ciężko to stwierdzić. Czas pokaże czy był to rzeczywiście talent poparty dobrze i zdrowo prowadzonym treningiem czy bomba przeciążeń i kontuzji wybuchająca za kilka lub kilkanaście lat? Na dzień dzisiejszy wierze w to, że osoby trenujące młode osoby robią to z pełną odpowiedzialnością! Zalecenia UIAA - brak treningu na campusie dla osób poniżej 18 roku życia!! Pisząc powyższy tekst posiłkowałem się artykułami podanymi w bibliografii. Przetłumaczyłem, uporządkowałem i zredagowałem przemyślenia osób podanych poniżej. Jakub Bielawski www.fizjoterapia-bielawski.pl Bibliografia 1. Morrison AB, Schöffl VR (2007). Physiological responses to rock climbing in young climbers. Br J Sports Med, 41(12), 852-861. 2. Hochholzer T, Schöffl V (2003). One Move too many how to understand the injuries and overuse syndromes of rock climbing. Lochner-Verlag, Germany.
3. Hochholzer T, Schoffl VR (2005). Epiphyseal fractures of the finger middle joints in young sport climbers. Wilderness and Environmental medicine. 16;139-42. 4. Injury Management and Prevention: Junior Climbers Robin O'Leary, Nina Leonfellner