Prawo wykroczen. 7.1. Pojęcie wykroczenia. Prawo wykroczeń

7 Prawo wykroczen 7.1. Pojęcie wykroczenia. Prawo wykroczeń Wykroczenie to czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu do 30 dni, ograniczenia wolności trwającego miesiąc, grzywny do 5000 zł lub nagany. Wykroczeniem jest tylko czyn zawiniony Przykłady Przykładami wykroczeń są: nieopuszczenie zbiegowiska publicznego pomimo wezwania, zakłócanie porządku publicznego, zwołanie zgromadzenia bez wymaganego zawiadomienia, wprowadzenie w błąd organu co do tożsamości własnej lub innej osoby, wprowadzenie do obrotu towaru bez wymaganych oznaczeń, uszkadzanie lub usuwanie ogłoszeń, afiszów lub plakatów, wykonywanie czynności zawodowych po użyciu alkoholu, niezachowanie wymaganej ostrożności przy trzymaniu zwierzęcia, spowodowanie zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym wskutek niezachowania należytej ostrożności, zanieczyszczanie drogi publicznej, niestosowanie się do znaków lub sygnałów drogowych, prowadzenie pojazdu bez uprawnień, kradzież rzeczy o wartości nieprzekraczającej 250 zł. a przestępstwa różnią się od przestępstw mniejszym stopniem społecznej szkodliwości. Odpowiada temu różnica w rodzajach i wysokości przewidzianych za nie kar. Za wykroczenia orzeka się ponadto środki karne, takie jak: zakaz prowadzenia pojazdów, przepadek przedmiotów, nawiązka, obowiązek naprawienia szkody, podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości. 154

Kary za wykroczenia Kary za przestępstwa Areszt od 5 do 30 dni Pozbawienie wolności od 1 miesiąca do 15 lat, 25 lat pozbawienia wolności, dożywotnie pozbawienie wolności Ograniczenie wolności w wysokości 1 miesiąca Grzywna od 20 do 5000 zł Ograniczenie wolności od 1 do 12 miesięcy Grzywna od 10 do 360 stawek dziennych; stawka dzienna od 10 do 2000 zł Nagana Na prawo wykroczeń składają się: materialne prawo wykroczeń, formalne (procesowe) prawo wykroczeń. Materialne prawo wykroczeń określa czyny będące wykroczeniami, kary, środki karne i inne środki oddziaływania stosowane wobec ich sprawców. Formalne prawo wykroczeń normuje tryb postępowania w sprawach o wykroczenia oraz obowiązki i uprawnienia stron oraz uczestników postępowania. Podstawowe źródła prawa wykroczeń to: kodeks wykroczeń (ustawa z dnia 20 maja 1971 r.) źródło materialnego prawa wykroczeń, kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r.) źródło formalnego prawa wykroczeń. Ponadto przepisy materialnego prawa wykroczeń znajdują się w innych ustawach, w tym w kodeksie karnym skarbowym (odpowiedzialność za wykroczenia skarbowe) oraz w kodeksie pracy (odpowiedzialność za wykroczenia prawom pracowników). Wykonanie orzeczeń w sprawach o wykroczenia normuje kodeks karny wykonawczy. Prawo wykroczeń Źródła prawa wykroczeń Pytania i polecenia 1. Część ogólna kodeksu wykroczeń normuje ogólne zasady odpowiedzialności za wykroczenia. Porównaj je z zasadami odpowiedzialności za przestępstwa (część ogólna k.k.). Wskaż podobieństwa i różnice. 2. Która z kar za wykroczenia ma charakter podstawowy, sądząc po częstotliwości, z jaką przewidują ją przepisy części szczególnej k.w. Praktyka wskazuje, że kara ta jest orzekana w 90% spraw o wykroczenia. 3. Która z kar za wykroczenia ma charakter wyjątkowy? Patrz art. 35 k.w. 4. W ustawodawstwach karnych kara grzywny występuje w dwóch formach: jako grzywna orzekana w stawkach dziennych lub jako grzywna kwotowa. Który z tych systemów ma zastosowanie w odpowiedzialności za przestępstwa, a który w odpowiedzialności za wykroczenia? Patrz art. 33 k.k. i art. 24 k.w. 155

5. Art. 54 k.w. przewiduje wydanie przepisów porządkowych dotyczących zachowania w miejscach publicznych, których naruszenie jest zagrożone grzywną. Kto korzysta z takiego uprawnienia? Patrz art. 40 ustawy o samorządzie gminnym (DzU z 2001 r. Nr 142, poz. 1591). 6. Zasady orzekania kary ograniczenia wolności za przestępstwa i wykroczenia są podobne, z pewnymi jednak wyjątkami. Jakie to wyjątki? Patrz art. 35 i 36 k.k. oraz art. 21 23 k.w. 7. Jedną z kar za wykroczenia jest nagana. Sprowadza się ona do potępienia moralnego sprawcy. Występuje jako kara alternatywna wobec kary grzywny. Znajdź w części szczególnej k.w. wykroczenia, za które przewidziana jest kara nagany. Jakie są przesłanki jej stosowania? Wobec sprawców jakich wykroczeń nie może być orzeczona? Patrz art. 36 k.w. 8. Na czym polega chuligański charakter wykroczenia? Patrz art. 47 5 k.w. 9. Jakie są zasady orzekania środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów? Za jakie wykroczenia jest orzekany? Patrz art. 29 i przepisy rozdziału XI k.w. 10. Art. 28 1 k.w. wylicza środki karne za wykroczenia, orzekane zamiast lub obok kar. Przepis ten nie zamyka jednak katalogu tych środków, stwierdzając na końcu, że środkami karnymi są także inne środki karne określone przez ustawę. Jeden z takich środków przewiduje ustawa o bezpieczeństwie imprez masowych (DzU z 2005 r. Nr 108, poz. 909). Jaki to środek? 11. Odpowiedzialność za jakie wykroczenia normują ustawy szczególne? Sprawdź m.in. w ustawach: o broni i amunicji, o odpadach, o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, o bezpieczeństwie imprez masowych. 12. Czy czyny zabronione określone w przepisach karnych ustawy o ochronie osób i mienia są wykroczeniami czy przestępstwami? Co o tym decyduje? 7.2. Wybrane typy wykroczeń Systematyka kodeksu wykroczeń porządkowi i spokojowi publicznemu Kodeks wykroczeń składa się z dwóch części: ogólnej i szczególnej. Część ogólna zawiera normy określające ogólne zasady odpowiedzialności za wykroczenia, część szczególna normuje odpowiedzialność za poszczególne wykroczenia. Przepisy części szczególnej są podzielone według rodzajów (typów) wykroczeń. Przedmiotem niniejszego rozdziału jest charakterystyka wybranych typów wykroczeń. Do grupy wykroczeń porządkowi i spokojowi publicznemu należą m.in.: demonstracyjne okazywanie lekceważenia narodowi polskiemu, Rzeczypospolitej Polskiej lub jej konstytucyjnym organom, nielegalne przekraczanie granicy państwowej, nieopuszczenie zbiegowiska publicznego mimo wezwania, zakłócanie porządku lub spokoju publicznego, naruszanie przepisów o zgromadzeniach, 156

naruszanie przepisów administracyjno-porządkowych, naruszanie wymagań ustawowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, wprowadzanie do obrotu towaru bez wymaganych oznaczeń. Komentarz Okazywanie lekceważenia narodowi polskiemu, Rzeczypospolitej Polskiej lub konstytucyjnym organom (np. Prezydentowi RP, Sejmowi, Senatowi) musi być popełnione w miejscu publicznym. Może polegać na działaniu (np. wypowiadanie obraźliwych słów) lub zaniechaniu (np. demonstracyjne powstrzymanie się od powstania podczas grania hymnu państwowego). Natomiast publiczne znieważenie narodu lub RP jest przestępstwem. Nie musi ono jednak nastąpić w miejscu publicznym (lecz np. za pośrednictwem środków przekazu) i może polegać jedynie na działaniu. Nielegalne przekroczenie granicy jest od 2005 r. wykroczeniem. Poprzednio było przestępstwem. Może polegać na przekraczaniu granicy bez wymaganych dokumentów lub w miejscu do tego nieprzeznaczonym. Przestępstwem pozostało dokonanie tego czynu przy użyciu przemocy, groźby lub podstępu. Nieopuszczenie zbiegowiska publicznego polega na niepodporządkowaniu się poleceniu Policji, Straży Miejskiej, Straży Pożarnej lub innego organu, wzywającego do opuszczenia miejsca, jeżeli zbiegowisko zakłóca porządek publiczny. Zakłócanie porządku lub spokoju publicznego oraz spoczynku nocnego, a także wywoływanie zgorszenia w miejscu publicznym może mieć postać krzyku, hałasu, alarmu lub innego wybryku. Kwalifikowany typ tego wykroczenia polega na chuligańskim jego charakterze lub dopuszczeniu się go pod wpływem alkoholu. Naruszanie przepisów o zgromadzeniach to m.in. przeszkadzanie w organizowaniu lub przebiegu legalnego zgromadzenia, zwoływanie zgromadzenia bez wymaganego zawiadomienia, bezprawne zajęcie miejsca przeznaczonego na legalne zgromadzenie, posiadanie podczas zgromadzenia broni, materiałów wybuchowych lub innych niebezpiecznych narzędzi. Karalne jest także podżeganie i pomocnictwo do tego wykroczenia. Naruszanie przepisów administracyjno-porządkowych to m.in. organizowanie i przeprowadzanie publicznej zbiórki ofiar bez zezwolenia, żebranie w miejscu publicznym przez osobę mającą środki egzystencji lub zdolną do pracy, żebranie w sposób natarczywy lub oszukańczy, bezprawne umieszczanie ogłoszeń, nieumieszczenie lub nieoświetlenie tabliczki z numerem porządkowym nieruchomości. Naruszenie wymagań ustawowych dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej to m.in.: wykonywanie działalności gospodarczej bez wymaganego zgłoszenia do ewidencji, wpisu do rejestru działalności lub wymaganej koncesji albo zezwolenia, a także niedopełnienie obowiązku zgłoszenia zmiany danych objętych wpisem. bezpieczeństwu osób i mienia to m.in.: wywołanie stanu niebezpieczeństwa wadliwym wykonaniem lub użytkowaniem urządzeń, 157 bezpieczeństwu osób i mienia

niezabezpieczenie miejsca niebezpiecznego dla życia lub zdrowia wbrew obowiązkowi, niezawiadomienie odpowiedniego organu o grożącym niebezpieczeństwie wbrew obowiązkowi, rzucanie kamieniami lub innymi przedmiotami w pojazd będący w ruchu, niezachowanie zwykłych lub nakazanych środków ostrożności przy trzymaniu zwierzęcia, nieoświetlenie miejsc dostępnych dla publiczności wbrew obowiązkowi, naruszanie zabezpieczeń przeciwpowodziowych, nieostrożne obchodzenie się z ogniem, naruszanie przepisów dotyczących zapobiegania i zwalczania pożarów. Komentarz Przedmiotem ochrony w tej grupie wykroczeń jest bezpieczeństwo osób i mienia, niemające jednak charakteru powszechnego zagrożenia. W takim wypadku miałyby zastosowanie przepisy kodeksu karnego normujące odpowiedzialność za przestępstwa bezpieczeństwu powszechnemu (art. 163 i nast.). Odpowiedzialność za wykroczenia tej grupy obejmuje sytuacje stwarzające potencjalne niebezpieczeństwo. Narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu stanowi przestępstwo (art. 160 k.k.). Niektóre z tych wykroczeń popełniają osoby, na których ciąży obowiązek przeciwdziałania niebezpieczeństwu (np. obowiązek zawiadomienia o niebezpieczeństwie, obowiązek zabezpieczenia lub oświetlenia miejsca). Są to m.in. inspektorzy sanitarni, administratorzy nieruchomości, kierownicy zakładów pracy. Naruszanie przepisów przeciwpożarowych to m.in. niewyposażanie budynków w odpowiednie urządzenia, nieusuwanie materiałów stwarzających niebezpieczeństwo pożaru, niewłaściwe eksploatowanie urządzeń, niestosowanie przepisanej odległości od budynków przy ustawianiu stert i stogów, rozniecanie ognia na terenie lasu. Zwykłymi środkami ostrożności przy trzymaniu zwierzęcia są środki ogólnie przyjęte (np. trzymanie na uwięzi złego psa), a nakazane środki to te, które wynikają z obowiązujących przepisów, w szczególności z uchwał rad gmin ustalających szczegółowe zasady utrzymania czystości i porządku w gminie. bezpieczeństwu i porządkowi w komunikacji bezpieczeństwu i porządkowi w komunikacji to m.in.: niszczenie, uszkadzanie, usuwanie znaku, sygnału, urządzenia ostrzegawczego lub zabezpieczającego, spowodowanie zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym wskutek niezachowania należytej ostrożności, prowadzenie pojazdu w stanie po spożyciu alkoholu, prowadzenie pojazdu bez wymaganych świateł, zanieczyszczanie drogi publicznej, pozostawienie na niej pojazdu lub innego przedmiotu, 158

niestosowanie się do znaków lub sygnałów drogowych, nieudzielenie pomocy ofierze wypadku przez uczestnika wypadku drogowego, prowadzenie pojazdu bez uprawnień lub bez wymaganych dokumentów, wykraczanie innym przepisom o bezpieczeństwie i porządku ruchu na drogach publicznych. Komentarz Przepisy normujące odpowiedzialność za wykroczenia bezpieczeństwu i porządkowi w komunikacji są powiązane z regulacjami ustawy Prawo o ruchu drogowym, zwanej popularnie kodeksem drogowym. Od wykroczeń tych trzeba odróżnić przestępstwa bezpieczeństwu w komunikacji (art. 173 i nast. k.k.), które mają postać katastrof drogowych, sprowadzenia ich bezpośredniego niebezpieczeństwa oraz spowodowania wypadków pociągających za sobą skutki dotyczące życia i zdrowia ludzkiego. Przedmiotem przepisów kodeksu wykroczeń w tym zakresie są czyny powodujące zagrożenie bezpieczeństwa, które nie ma charakteru powszechnego, jak również wszelkie naruszenia przepisów o utrzymaniu porządku w ruchu drogowym. Wykroczenie spowodowania zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym może się ograniczać wyłącznie do przekroczenia przepisów, jeżeli stwarza to zagrożenie w ruchu drogowym (np. przejazd przez skrzyżowanie na czerwonym świetle powodujący zakłócenie ruchu). Może też spowodować szkodę materialną (np. uszkodzenie wskutek kolizji innego samochodu), a nawet lekkie uszkodzenie ciała człowieka, tj. uszkodzenie powodujące naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni (skutkiem przestępstwa spowodowania wypadku komunikacyjnego z art. 177 1 k.k. jest średnie lub ciężkie uszkodzenie ciała). Kwalifikowany typ tego wykroczenia polega na dopuszczeniu się go w stanie po spożyciu alkoholu lub podobnie działającego środka. Wykroczenie prowadzenia pojazdu w stanie po spożyciu alkoholu lub podobnie działającego środka należy odróżnić od przestępstwa prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego (art. 178a k.k.). Znamieniem wykroczenia jest stan po spożyciu alkoholu, który zachodzi, gdy zawartość alkoholu we krwi wynosi od 0,2 do 0,5 promila (lub w wydychanym powietrzu od 0,1 do 0,25 mg w 1 dcm 3 ). Natomiast stan nietrzeźwości zachodzi, gdy zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila (lub w wydychanym powietrzu 0,25 mg). Podobnie działający środek to narkotyk, lek psychotropowy itp. Sprawcą wykroczenia polegającego na nieudzieleniu niezwłocznej pomocy ofierze wypadku drogowego jest osoba prowadząca pojazd, która uczestniczy w wypadku. Wykroczenie to pociąga za sobą zakaz prowadzenia pojazdów. W razie ucieczki z miejsca wypadku w grę wchodzi odpowiedzialność za przestępstwo (art. 178 1 k.k.). zdrowiu to m.in.: zanieczyszczanie wody pitnej, naruszanie przepisów sanitarnych w obrocie środkami spożywczymi lub ich produkcji, przy świadczeniu usług, przy uboju i obrocie mięsem, zdrowiu 159

uchylanie się od obowiązku szczepień ochronnych lub badań, nieprzestrzeganie przepisów o zapobieganiu chorobom zakaźnym, wenerycznym i ich zwalczaniu. Stosowne przepisy są zawarte w ustawie o bezpieczeństwie żywności i żywienia, ustawie o chorobach zakaźnych i zakażeniach oraz rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie wykazu obowiązkowych szczepień ochronnych oraz zasad przeprowadzania i dokumentacji szczepień. mieniu mieniu to m.in.: kradzież, przywłaszczenie, niszczenie lub uszkodzenie cudzej rzeczy ruchomej, której wartość nie przekracza 250 zł, wyręb, kradzież lub przywłaszczenie drzewa z lasu, którego wartość nie przekracza 75 zł, paserstwo mienia o wartości do 250 zł (rzeczy ruchome) lub 75 zł (drzewo), szalbierstwo, drobna kradzież ogrodowa, niezawiadomienie o znalezieniu rzeczy lub zwierzęcia, samowolne użycie cudzej rzeczy, kradzież, przywłaszczenie, zniszczenie lub uszkodzenie cudzej rzeczy przedstawiającej wartość niemajątkową (np. pamiątkowej fotografii), urządzanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej gry hazardowej, udostępnianie w tym celu środków lub pomieszczenia. Komentarz Kradzież, przywłaszczenie, niszczenie lub uszkodzenie cudzej rzeczy są wykroczeniami, o ile wartość rzeczy nie przekracza 250 zł. Kradzież leśna jest wykroczeniem, o ile wartość drzewa nie przekracza 75 zł. Paserstwo rzeczy lub drzewa o wartości nieprzekraczającej podanych kwot jest także wykroczeniem. Jeżeli podane kwoty są wyższe, wymienione czyny są przestępstwami. Jeżeli znamieniem kradzieży jest użycie lub groźba użycia przemocy albo doprowadzenie człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności, to mimo iż wartość rzeczy nie przekracza 250 zł, czyn taki stanowi przestępstwo rozboju (art. 280 k.k.). Szalbierstwo to wyłudzenie płatnego świadczenia bez zamiaru uiszczenia należności. Może polegać na wyłudzeniu przejazdu koleją lub innym środkiem lokomocji (warunkiem odpowiedzialności jest, aby sprawca co najmniej dwukrotnie był już za to karany karami pieniężnymi) albo na wyłudzeniu pożywienia lub napoju w zakładzie żywienia zbiorowego, wstępu na imprezę artystyczną, rozrywkową lub sportową, działania automatu lub innego podobnego świadczenia. Samowolne użycie cudzej rzeczy jest wykroczeniem. Jeżeli jednak przedmiotem użycia jest pojazd mechaniczny, wówczas następuje przestępstwo z art. 289 k.k. obyczajności publicznej Do wykroczeń obyczajności publicznej należą: publiczne dopuszczenie się nieobyczajnego wybryku, umieszczenie w miejscu publicznym nieprzyzwoitego ogłoszenia, napisu lub rysunku, używanie w miejscu publicznym nieprzyzwoitych słów, 160

natarczywe lub w inny sposób naruszające porządek publiczny proponowanie innej osobie dokonania z nią czynu nierządnego w celu uzyskania korzyści materialnej. Komentarz Przepisy normujące odpowiedzialność za wykroczenia tej grupy mają na celu ochronę moralności publicznej. Nieobyczajny wybryk to czyn, który narusza zasady współżycia społecznego w zakresie dobrych obyczajów i jest zdolny wywołać zgorszenie u przeciętnego obywatela. Takim wybrykiem jest np. demonstracyjne załatwianie potrzeby fizjologicznej w miejscu publicznym. Znamię nieprzyzwoitości oznacza takie ogłoszenie, napis, rysunek lub słowa, które mogą wywołać oburzenie społeczne i dają wyraz lekceważeniu uczuć innych osób. Przepis przewidujący odpowiedzialność za wykroczenie wymienione w ostatnim punkcie umożliwia zwalczanie naruszających porządek publiczny przejawów prostytucji, która sama nie jest karalna, zgodnie z przyjętą przez Polskę konwencją. Karalne jest też, jako przestępstwo, eksploatowanie prostytucji i nakłanianie do niej, dokonywane w celu osiągnięcia korzyści majątkowej (art. 203 i 204 k.k.). Do wykroczeń urządzeniom użytku publicznego należą: utrudnianie lub uniemożliwianie, ze złośliwości lub swawoli, korzystania z urządzeń użytku publicznego, (telefonów, oznaczenia ulic, ławek, zegarów, przyrządów alarmowych, instalacji oświetleniowej, automatów, urządzeń służących do utrzymania czystości), niszczenie lub uszkadzanie roślinności na terenach przeznaczonych do użytku publicznego, deptanie trawników lub zieleńców, dopuszczanie do ich niszczenia przez nadzorowane zwierzęta, usuwanie, niszczenie lub uszkadzanie drzew, krzewów lub żywopłotów przydrożnych, zanieczyszczanie lub zaśmiecanie miejsc dostępnych dla publiczności (dróg, ulic, placów, ogrodów, trawników itp.). obowiązkowi ewidencji i przepisom o dowodach osobistych to: niedopełnienie w terminie obowiązku zgłoszenia w urzędzie stanu cywilnego faktu urodzenia lub zgonu, niedopełnienie obowiązku meldunkowego, niezawiadomienie właściwego organu o niedopełnieniu przez inną osobę obowiązku meldunkowego (dotyczy osób, na których taki obowiązek spoczywa, np. właścicieli lub administratorów budynków), prowadzenie zakładu opieki zdrowotnej lub zakładu leczniczego dla zwierząt bez wymaganego wpisu do rejestru lub ewidencji, reklamowanie udzielanych świadczeń zdrowotnych lub usług z zakresu medycyny weterynaryjnej, uchylanie się od obowiązku posiadania lub wymiany dowodu osobistego, zatrzymanie cudzego dowodu osobistego, niezwrócenie dowodu osobistego w razie utraty obywatelstwa, urządzeniom użytku publicznego obowiązkowi ewidencji i przepisom o dowodach osobistych 161

niezawiadomienie o znalezieniu własnego dowodu osobistego, zgłoszonego jako utracony, niezwrócenie znalezionego własnego dowodu osobistego, w miejsce którego wydano już nowy dowód osobisty lub znalezionego cudzego dowodu osobistego. a zadania ochronne to ważny obszar działania pracownika ochrony. Zgodnie z ustawą o ochronie osób i mienia zadania ochronne polegają m.in. na zapobieganiu przestępstwom i wykroczeniom skierowanym chronionym dobrom. W trakcie tych działań pracownik ochrony ma prawo stosowania środków przewidzianych ustawą i na warunkach w niej określonych. Oto przykłady: zastosowanie siły fizycznej wobec osób zakłócających porządek publiczny i zagrażających chronionemu dobru (art. 51 k.w.), niedopuszczenie na obszar, na którym odbywa się chronione zgromadzenie, osób chcących zakłócić jego przebieg (art. 52 pkt 1 k.w.), usunięcie z obszaru chronionego zgromadzenia osób posiadających broń lub inne niebezpieczne przedmioty (art. 52 pkt 5 k.w.), uniemożliwienie umieszczenia nielegalnego ogłoszenia w chronionym miejscu (art. 74 k.w.), uniemożliwienie usunięcia znaku ostrzegającego o grożącym niebezpieczeństwie w chronionym miejscu (art. 74 k.w.), uniemożliwienie uszkodzenia chronionego wału przeciwpowodziowego (art. 80 k.w.), ujęcie osoby rzucającej kamieniami w chroniony samochód (art. 76 k.w.), interwencja wobec osób utrudniających ruch na drodze publicznej na chronionym obszarze (art. 90 k.w.), przeciwdziałanie wykroczeniom chronionemu mieniu (art. 119 i nast. k.w.). Pytania i polecenia Czy dany czyn jest wykroczeniem? Do której grupy wykroczeń należy? Który przepis kodeksu wykroczeń przewiduje jego karalność? a) Lokatorzy jednego z mieszkań urządzają w nocy głośne zabawy, zakłócając spokój sąsiadom. b) A prowadzi sprzedaż napojów alkoholowych bez zezwolenia. c) Podczas spaceru na uczęszczanej ulicy A spuścił ze smyczy groźnego psa. Pies nie wyrządził nikomu szkody. d) Mimo wezwań lokatorów administrator zwleka z naprawą oświetlenia klatki schodowej w administrowanym budynku. e) Kierownik sklepu mięsnego zlecił jednej z pracownic wydawanie towaru i przyjmowanie pieniędzy. f) A podczas jazdy samochodem drogą publiczną nie miał zapiętych pasów. g) A prowadził samochód, mając 0,2 mg alkoholu w 1 dcm 3 wydychanego powietrza. 162

h) Rowerzysta wjechał na przejście dla pieszych, nie zauważywszy czerwonego światła, i potrącił przechodnia. Lekarz stwierdził u niego ogólne potłuczenia i wystawił mu 4-dniowe zwolnienie z pracy. i) A nagle wbiegł na jezdnię, zmuszając kierowców do gwałtownego hamowania. j) A przeszedł przez jezdnię na czerwonym świetle, ponieważ nikt nie jechał. k) A nie zgłosił w urzędzie w ciągu przepisanych ustawą 3 dób wniosku o zameldowanie w mieszkaniu, w którym przebywa z zamiarem stałego pobytu. l) A zgłosił w urzędzie wniosek o zameldowanie w mieszkaniu, w którym przebywa. Urząd odmówił zameldowania, stwierdzając, że A nie ma uprawnień do zajmowania tego mieszkania. Mimo to A nadal mieszka w tym mieszkaniu. ł) A nie usunął nieczystości po swoim psie z miejskiego trawnika. m) A złośliwie zniszczył automat telefoniczny. Wartość szkody wynosi 2000 zł. n) A w swoim mieszkaniu organizuje nieodpłatnie grę w kości o pieniądze. o) A odpłatnie użycza swego mieszkania pokerzystom. p) Uczestnicy zorganizowanego wbrew zakazowi wiecu nie opuszczają miejsca zgromadzenia mimo wezwania policji do rozejścia się. r) A wyniósł z cudzego lasu stertę ściętego drzewa o wartości 100 zł. s) A zerwał i zabrał z cudzego ogrodu bukiet kwiatów. t) A znieważył B, używając wobec niego obelżywych słów. u) A od miesiąca przechowuje znaleziony w parku cudzy aparat fotograficzny. W tym czasie nie poszukiwał właściciela aparatu, nie zawiadomił biura rzeczy znalezionych ani innego organu. w) A znalazł aparat fotograficzny. Nie ma jednak zamiaru poszukiwać jego właściciela ani zawiadamiać o tym fakcie kogokolwiek. Aparat jest wart 1000 zł. 7.3. Postępowanie w sprawach o wykroczenia Postępowanie w sprawach o wykroczenia jest szczególnym rodzajem postępowania karnego. Jego celem jest ujawnienie wykroczenia, wykrycie jego sprawcy, orzeczenie w kwestii odpowiedzialności karnej oraz ewentualnie wykonanie kary i środków karnych. Etapami tego postępowania są: czynności wyjaśniające, postępowanie przed sądem I instancji, postępowanie odwoławcze, postępowanie wykonawcze. Prawo postępowania w sprawach o wykroczenia (prawo procesowe wykroczeń) to normy prawne regulujące to postępowanie. Podstawowym jego źródłem jest kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r.). Do postępowania w tych sprawach stosuje się odpowiednio szereg przepisów kodeksu postępowania karnego, zgodnie z art. 1 2 k.p.w. Pojęcie i etapy postępowania Prawo postępowania w sprawach o wykroczenia 163

Sąd i jego właściwość Strony postępowania Oskarżyciel publiczny Obwiniony Przebieg postępowania W I instancji orzeka sąd rejonowy. W większości sądów rejonowych sprawy te rozpoznają sądy grodzkie, jako wydziały sądów rejonowych. Sądem odwoławczym jest: sąd okręgowy do rozpoznawania apelacji oraz zażaleń na postanowienia i zarządzenia zamykające drogę do wydania wyroku, sąd rejonowy w innym równorzędnym składzie do rozpoznawania pozostałych zażaleń. Stronami postępowania są oskarżyciel publiczny i obwiniony. Ten, czyje dobro prawne zostało naruszone lub zagrożone wykroczeniem, czyli pokrzywdzony, może działać jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Każda strona ma prawo: składać wnioski dowodowe, wypowiadać się na temat wszystkich kwestii podlegających rozstrzygnięciu, zadawać pytania świadkom i biegłym oraz składać środki zaskarżenia od wydanych rozstrzygnięć. Oskarżyciel publiczny jest w postępowaniu sądowym stroną oskarżycielską oraz rzecznikiem interesu społecznego, co zobowiązuje go do bezstronności. Ponadto jest on uprawniony do prowadzenia czynności wyjaśniających, podczas których występuje w charakterze organu procesowego. Z reguły funkcję oskarżyciela publicznego pełni policja. W niektórych sprawach funkcję tę pełnią inne organy (np. w sprawach o wykroczenia prawom pracownika Państwowa Inspekcja Pracy). W każdej sprawie wniosek o ukaranie może wnieść prokurator, stając się oskarżycielem publicznym. Obwinionym jest osoba, której wniesiono wniosek o ukaranie w sprawie o wykroczenie. Oprócz uprawnień przysługujących każdej stronie, obwinionego chronią gwarancje procesowe, zapewniające mu możliwość obrony przed niesłusznym ukaraniem. Należą do nich: prawo do traktowania go jako niewinnego, zgodnie z zasadą domniemania niewinności, prawo do korzystania z pomocy obrońcy, prawo do obrońcy z urzędu, jeżeli wykaże on, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony, prawo do ogłoszenia lub doręczenia mu wniosku o ukaranie oraz rozstrzygnięcia podlegającego zaskarżeniu wraz z tłumaczeniem, jeżeli obwiniony nie zna języka polskiego, prawo do milczenia; obwiniony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani dostarczania dowodów na swoją niekorzyść, prawo składania wyjaśnień, prawo odmowy składania wyjaśnień, prawo odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania. Podstawą wszczęcia postępowania jest wniosek o ukaranie złożony do sądu przez oskarżyciela publicznego albo w sprawach ściganych na żądanie pokrzywdzonego oraz w przypadku określonym w art. 27 2 k.p.w. przez osobę pokrzywdzoną wykroczeniem. Dowodami w postępowaniu w sprawach o wykroczenia są: wyjaśnienia obwinionego, zeznania świadków, opinia biegłych, oględziny miejsca, rzeczy lub osoby, dokumenty, eksperyment procesowy. 164

W postępowaniu w sprawach o wykroczenia można stosować następujące środki przymusu: zatrzymanie osoby na gorącym uczynku popełnienia wykroczenia lub bezpośrednio potem, jeżeli zachodzą podstawy do zastosowania wobec niej postępowania przyspieszonego lub nie można ustalić jej tożsamości, przymusowe doprowadzenie obwinionego w razie nieusprawiedliwionej nieobecności na rozprawie, jeżeli jego obecność jest konieczna, przymusowe doprowadzenie świadka w razie niestawienia się na wezwanie bez usprawiedliwienia. Czynności wyjaśniające przeprowadza się w celu ustalenia, czy istnieją podstawy do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie oraz zebrania danych niezbędnych do sporządzenia wniosku o ukaranie. Przeprowadza je policja lub inny uprawniony organ. W trakcie rozprawy w I instancji sąd rozstrzyga o przedmiocie postępowania. Na rozprawę składają się: wywołanie sprawy, przewód sądowy, przemówienia końcowe stron i wyrokowanie. W trakcie przewodu sądowego odbywa się postępowanie dowodowe. Wyrok skazujący zapada, jeżeli postępowanie dowodowe potwierdziło winę obwinionego w popełnieniu zarzucanego mu wykroczenia. Sąd wydaje wyrok uniewinniający, gdy przeprowadzone postępowanie nie potwierdziło popełnienia przez obwinionego zarzucanego mu czynu albo stwierdzono istnienie okoliczności wyłączającej odpowiedzialność za wykroczenie (np. stan wyższej konieczności, niepoczytalność). Środkami odwoławczymi są apelacja i zażalenie. Apelacja służy od wyroku sądu I instancji, natomiast zażalenie przysługuje w wypadkach wskazanych w ustawie (np. na postanowienie o umorzeniu postępowania). Środki odwoławcze wnosi się w terminie 7 dni od daty dostarczenia odpisu rozstrzygnięcia. W postępowaniu odwoławczym stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące postępowania przed sądem I instancji oraz wskazane w art. 109 2 k.p.w. przepisy kodeksu postępowania karnego. Postępowanie wykonawcze polega na wykonaniu prawomocnych rozstrzygnięć. Odbywa się ono według przepisów kodeksu karnego wykonawczego. Postępowanie mandatowe prowadzi policja oraz inne uprawnione organy (m.in. Państwowa Inspekcja Pracy, Państwowa Straż Łowiecka, Straż Ochrony Kolei). W postępowaniu tym można nałożyć grzywnę w drodze mandatu karnego w wysokości 500 zł, a gdy czyn wypełnia znamiona określone w dwóch lub więcej przepisach ustawy do 1000 zł (wyjątek organy Państwowej Inspekcji Pracy mogą nałożyć w tym trybie grzywnę w wysokości do 2000 zł, a w razie recydywy do 5000 zł). Mandaty karne mogą być nakładane tylko wtedy, gdy: schwytano sprawcę na gorącym uczynku lub bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia, stwierdzono popełnienie wykroczenia naocznie pod nieobecność sprawcy albo za pomocą urządzenia pomiarowego lub kontrolnego, a nie zachodzi wątpliwość co do osoby sprawcy. Przepisy przewidują trzy rodzaje mandatów karnych: mandat gotówkowy, wydany ukaranemu po uiszczeniu grzywny funkcjonariuszowi, który ją nałożył, Postępowanie mandatowe 165

mandat kredytowany, wydany ukaranemu za potwierdzeniem odbioru, mandat kredytowany zaoczny, wystawiony w razie stwierdzenia wykroczenia pod nieobecność sprawcy. Funkcjonariusz nakładający grzywnę jest obowiązany poinformować sprawcę wykroczenia o prawie odmowy przyjęcia mandatu i o skutkach odmowy. W razie odmowy przyjęcia mandatu lub nieuiszczenia w wyznaczonym terminie grzywny nałożonej mandatem zaocznym, organ, którego funkcjonariusz nałożył grzywnę, występuje do sądu z wnioskiem o ukaranie. W następstwie złożenia wniosku sąd rozpoznaje sprawę w trybie zwyczajnym. Pytania i polecenia 1. Czy sąd może samodzielnie wszcząć postępowanie w sprawie o wykroczenie? Mówi o tym zasada skargowości patrz art. 14 1 k.p.k. w zw. z art. 8 k.p.w. 2. Jedną z podstawowych zasad procesu karnego, w tym postępowania w sprawach o wykroczenia, jest zasada bezstronności. Mówi o niej art. 4 k.p.k., stosowany w postępowaniu w sprawach o wykroczenia na mocy art. 8 k.p.w. Na czym ta zasada polega? 3. Bezstronność w postępowaniu karnym gwarantują także przepisy k.p.k. o wyłączeniu sędziego (art. 41 i nast.), mające zastosowanie w postępowaniu w sprawach o wykroczenia na mocy art. 16 1 k.p.w. Jakie przyczyny decydują o wyłączeniu sędziego w obu postępowaniach? 4. W czym przejawia się zasada informacji, obowiązująca w postępowaniu w sprawach o wykroczenia? Jaki jest skutek jej naruszenia? Patrz art. 16 k.p.k. w zw. z art. 8 k.p.w., art. 46 1, 54 6, 67 2 4 k.p.w., art. 100 6 k.p.k. w zw. z art. 38 k.p.w. oraz art. 386 k.p.k. w zw. z art. 81 k.p.w. 5. W sprawach o niektóre wykroczenia wymienione w ustawie postępowanie może być wszczęte jedynie na żądanie pokrzywdzonego. Znajdź takie wykroczenia w części szczególnej k.w. 6. W jakich wypadkach pokrzywdzony może samodzielnie wnieść wniosek o ukaranie? Patrz art. 27 k.p.w. 7. W postępowaniu w sprawach o wykroczenia w jakich składach orzeka: a) sąd rejonowy, c) sąd apelacyjny, b) sąd okręgowy, d) Sąd Najwyższy? Patrz art. 13 15 k.p.w. 8. Ilu maksymalnie obrońców może mieć obwiniony? Czy ich liczba jest taka sama jaką ma oskarżony w postępowaniu karnym (trzech)? Patrz art. 4 k.p.w. 9. Kiedy obwiniony musi mieć obrońcę w postępowaniu w sprawach o wykroczenia? Kiedy wyznacza się obrońcę z urzędu? Patrz art. 21 i 22 k.p.w. 10. Kiedy istnieje obowiązek doręczenia stronie: a) samego wyroku, b) wyroku wraz z uzasadnieniem? Patrz art. 35 k.p.w.