PROJEKT ROZPORZĄDZENIE NR.../2012 DYREKTORA REGIONALNEGO ZARZĄDU GOSPODARKI WODNEJ w GDAŃSKU z dnia.. 2012 r. w sprawie określenia wód wraŝliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie naraŝonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód naleŝy ograniczyć. Na podstawie art. 47 ust. 3 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, z późn. zm. 1 ) zarządza się co następuje: 1. Za wody wraŝliwe na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych w regionie wodnym Dolnej Wisły uznaje się wody powierzchniowe: 1) rzeki Drybok na terenie gmin wiejskich: Subkowy i Pelplin w powiecie tczewskim, 2) Kanału Granicznik na terenie gmin wiejskich: Subkowy, Pelplin, Gniew w powiecie tczewskim, 3) rzeki Motławy na terenie gmin wiejskich: Cedry Wielkie, Suchy Dąb i Pszczółki w powiecie gdańskim oraz gminy wiejskiej Tczew w powiecie tczewskim, województwo pomorskie; 4) rzeki Węgiermucy na terenie gmin wiejskich: Bobowo i Skórcz w powiecie starogardzkim oraz gminy wiejskiej Pelplin w powiecie tczewskim, 5) rzeki Janki na terenie gmin wiejskich: Morzeszczyn i Gniew w powiecie tczewskim oraz gmin wiejskich: Skórcz i Smętowo Graniczne w powiecie starogardzkim, województwo pomorskie; 6) rzeki Dopływ spod Piaseczna na terenie gminy wiejskiej Gniew w powiecie tczewskim, 7) rzeki Struga Młyńska na terenie gminy wiejskiej Gniew w powiecie tczewskim i gminy wiejskiej Smętowo Graniczne w powiecie starogardzkim, 8) rzeki Stary Nogat na terenie gmin wiejskich: Ryjewo i Kwidzyn w powiecie kwidzyńskim, 9) rzeki Młynówka Malborska i jeziora Dąbrówka na terenie gmin wiejskich: Stary Targ i Sztum w powiecie sztumskim, 2. Za wody wraŝliwe na zanieczyszczenie związkami azotu zeźródeł rolniczych uznaje się wody podziemne w zasięgu wyznaczonych obszarów szczególnie naraŝonych w regionie 1 Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2005 r. Nr 267, poz. 2255, z 2006 r. Nr 170, poz. 1217 i Nr 227, poz. 1658, z 2007 r. Nr 21, poz. 125, Nr 64, poz. 427 i Nr 75, poz. 493, Nr 88, poz. 587, Nr 147, poz. 1033, Nr 176, poz. 1238, Nr 181, poz. 1286 i Nr 231, poz. 1704, z 2008 r. Nr 199, poz. 1227 i Nr 227, poz. 1505, z 2009 r. Nr 168, poz. 1323 i Nr 215, poz. 1664, z 2010 r. Nr 44, poz. 253, Nr 96, poz. 620, Nr 44, poz. 253 i Nr 182, poz. 1228 oraz 2011r. Nr 32, poz. 159 1
wodnym Dolnej Wisły. 3.1. Za obszary szczególnie naraŝone w regionie wodnym Dolnej Wisły, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do wód określonych w 1 naleŝy ograniczyć uznaje się: 1) obszar w zlewniach rzek Drybok i Kanał Granicznik na terenie gmin wiejskich: Subkowy, Pelplin i Gniew w powiecie tczewskim, 2) obszar w zlewni rzeki Motławy na terenie gmin wiejskich: Cedry Wielkie, Suchy Dąb i Pszczółki w powiecie gdańskim oraz gminy wiejskiej Tczew w powiecie tczewskim, 3) obszar w zlewniach rzek Węgiermuca, Janka i Dopływ spod Piaseczna na terenie gmin wiejskich: Starogard Gdański, Bobowo, Skórcz i Smętowo Graniczne w powiecie starogardzkim oraz gminy wiejskiej Pelplin, Morzeszczyn i Gniew w powiecie tczewskim, 4) obszar w zlewni rzeki Struga Młyńska na terenie gminy wiejskiej Gniew w powiecie tczewskim i gminy wiejskiej Smętowo Graniczne w powiecie starogardzkim, 5) obszar w zlewni rzeki Stary Nogat na terenie gmin wiejskich: Ryjewo i Kwidzyn w powiecie kwidzyńskim, 6) obszar w zlewni rzeki Młynówka Malborska na terenie gmin wiejskich: Stary Targ i Sztum w powiecie sztumskim, 2. Granice obszarów szczególnie naraŝonych, o których mowa w ust. 1 stanowią granice obrębów ewidencyjnych gmin wymienionych w załączniku nr 1 do rozporządzenia. 3. Lokalizację obszarów szczególnie naraŝonych określa załącznik nr 2 do rozporządzenia. 3. Rozporządzenie wchodzi w Ŝycie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Pomorskiego. 2
UZASADNIENIE do projektu rozporządzenia Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku w sprawie określenia wód wraŝliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie naraŝonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód naleŝy ograniczyć. Dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej, na podstawie delegacji ustawowej wynikającej z treści art. 47 ust. 3 ustawy z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 ze zmianami) określa wody powierzchniowe i podziemne wraŝliwe na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszary szczególnie naraŝone, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód naleŝy ograniczyć. PowyŜszy artykuł stanowi: Art. 47 ust. 3. Dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej określi, w drodze rozporządzenia, wody powierzchniowe i podziemne wraŝliwe na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszary szczególnie naraŝone, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód naleŝy ograniczyć, uwzględniając: 1) zawartość związków azotu w wodach powierzchniowych i podziemnych, ze szczególnym uwzględnieniem wód pobieranych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spoŝycia; 2) stopień eutrofizacji śródlądowych wód powierzchniowych, morskich wód wewnętrznych i wód przybrzeŝnych, dla których czynnikiem eutrofizacji jest azot; 3) charakterystykę terenu, ze szczególnym uwzględnieniem: rodzaju działalności rolniczej, struktury uŝytków rolnych, koncentracji produkcji zwierzęcej, rodzaju gleb i klimatu. Przepis ten stanowi implementację do prawodawstwa polskiego dyrektywy Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991r. w sprawie ochrony wód przed zanieczyszczeniem powodowanym przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych (zwanej dalej dyrektywą azotanową ). Ze względu na istotny wpływ źródeł rolniczych na jakość wód, Unia Europejska przywiązuje do tego zadania szczególną wagę, dokładnie analizując wdraŝanie dyrektywy azotanowej w krajach członkowskich. Obecnie obowiązującym jest Rozporządzenie nr 2/2008 Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku w sprawie określenia wód wraŝliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie naraŝonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód naleŝy ograniczyć (Dz.Urz.Woj. Kujawsko- Pomorskiego z 2008r. Nr 77, poz. 1277). W w/w rozporządzeniu za wody wraŝliwe oraz obszary szczególnie naraŝone (OSN) uznano: 7) wody rzeki Kotomierzycy OSN nr 1 na terenie gmin wiejskich: Pruszcz i Bukowiec połoŝonych w powiecie świeckim oraz gminy wiejskiej Dobrcz połoŝonej w powiecie bydgoskim, województwo kujawsko-pomorskie; 8) wody rzeki śackiej Strugi, Jeziora Kornatowskiego i Jeziora Czystego OSN nr 2 na terenie gmin wiejskich: Lisewo, Papowo Biskupie, Stolno - połoŝonych w powiecie chełmińskim, województwo kujawsko pomorskie; 9) wody rzeki TąŜyny OSN nr 3 na terenie gmin wiejskich Aleksandrów Kujawski, Koneck, Bądkowo, Waganiec i RaciąŜek połoŝonych w powiecie aleksandrowskim oraz 3
gminy Dąbrowa Biskupia połoŝonej w powiecie inowrocławskim, kujawsko - pomorskie. województwo Stosownie do art. 47 ust. 4 ustawy Prawo wodne, co 4 lata wymienione wody i obszary poddawane są weryfikacji w celu uwzględnienia zmian czynników nieprzewidzianych podczas ich wyznaczania. Dlatego w 2011 roku Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku przystąpił po raz kolejny do przeglądu wód powierzchniowych i podziemnych w obszarze działania RZGW Gdańsk i dokonał weryfikacji wód wraŝliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie naraŝonych, z których odpływ azotu do tych wód naleŝy ograniczyć. Weryfikacja ta była zdeterminowana kilkukrotnymi wystąpieniami Komisji Europejskiej, skierowanymi do Rzeczpospolitej Polskiej na podstawie art. 258 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, wskazującymi na uchybienia zobowiązań naszego kraju, względem z dyrektywy azotanowej. Ostatnie wystąpienie Komisji Europejskiej w w/w sprawie nastąpiło pismem z dnia 24 listopada 2011r. w którym Sekretariat Generalny Komisji Europejskiej skierował do Rzeczpospolitej Polskiej Uzasadnioną opinię Naruszenie nr 2010/2063 w związku z uchybieniem zobowiązań wynikających z art. 3 wraz z załącznikiem I oraz art. 5, takŝe w związku z załącznikiem II pkt A(2), A(3), A(4), oraz załącznikiem III pkt.1(1) (3), pkt 2(1) dyrektywy Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991r. dotyczącej ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego. W dokumencie tym Komisja Europejska wskazuje, Ŝe mimo wezwania w 2010 r. do usunięcia naruszenia, Polska nie usunęła uchybień wynikających z niewłaściwego wdroŝenia dyrektywy azotanowej. Komisja nie podziela opinii władz Polski, Ŝe dotychczasowy status wyznaczania wód wraŝliwych i OSN-ów jest wystarczający, albowiem status ten nie uwzględnia zasady przezorności. Komisja uwaŝa, Ŝe oprócz wód, w których poziom azotanów przekracza 50 mg NO 3 /l, istnieją na obszarze naszego kraju równieŝ wody poza wyznaczonymi dotychczas obszarami szczególnie naraŝonymi, które w przypadku, gdy nie zostaną podjęte działania na mocy art. 5 dyrektywy azotanowej, mogą przekroczyć to stęŝenie. Komisja nie przyjmuje teŝ argumentów Polski, Ŝe główną przyczyną zwiększonej zawartości azotanów w wodach są bardzo często źródła komunalne, w tym m.in. ścieki bytowe z obszarów nie podłączonych do kanalizacji zbiorczej lub objętych turystyką i rekreacją. Zdaniem Komisji w miejscach gdzie jedną z potencjalnych przyczyn zanieczyszczenia wód azotanami są źródła rolnicze, to niezaleŝnie od istnienia innych źródeł, naleŝy w tych miejscach wyznaczyć obszary szczególnie naraŝone i podejmować działania na mocy art. 5 dyrektywy azotanowej stanowiąc programy działań. W związku z powyŝszym Ministerstwo Środowiska wspólnie z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi na spotkaniu, które odbyło się w dniu 16 grudnia 2010 r., podjęło ustalenia w sprawie spójnej strategii w zakresie wyznaczania w Polsce w latach 2012-2015 obszarów szczególnie naraŝonych na zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi zobowiązało się do przekazania Ministerstwu Środowiska oraz Krajowemu Zarządowi Gospodarki Wodnej, naukowych dowodów oraz analizy na temat stanu rolnictwa w Polsce wraz z oceną presji rolniczej i jej wpływu na stan wód powierzchniowych i podziemnych wraz ze wskazaniem obszarów szczególnie naraŝonych na zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego. 4
Spełnieniem tego zobowiązania jest wykonana - na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi - przez Instytut Uprawy, NawoŜenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy (IUNG-PIB) w Puławach, praca pt. Ocena presji rolniczej na stan wód powierzchniowych i podziemnych oraz wskazanie obszarów szczególnie naraŝonych na zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego. Praca ta została przekazana do Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej i regionalnych zarządów gospodarki wodnej i zgodnie z ustaleniami z w/w spotkania, stanowi podstawę weryfikacji wód wraŝliwych i obszarów szczególnie naraŝonych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych w Polsce na lata 2012-2015. Wykonawca w/w opracowania, w celu wyznaczenia OSN-ów zastosował podejście modelowe. Było to podyktowane faktem, Ŝe monitoring wód powierzchniowych, prowadzony przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, nie obejmuje wszystkich zlewni na poziomie jednolitych części wód (JCW). A w ramach monitoringu wód glebowo-gruntowych, prowadzonego przez Krajową Stację Chemiczno-Rolniczą, pod kierunkiem IUNG-PIB, pomiary stęŝeń azotu wykonywane są jedynia w ok. 1200 punktach na terenie całego kraju. W związku z powyŝszym reprezentatywność tych wyników do typowania obszarów szczególnie naraŝonych na zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego jest zbyt mała. W opracowaniu wszystkie obliczenia prowadzące do wydzieleń OSN-ów prowadzono na rastrze o romiarze 100 m na 100 m (1 ha). Do OSN-ów zaliczono: powierzchnie uŝytków rolnych, dla których przewidywane przez model stęŝenie azotu azotanowego w wodach odpływu przekracza wartość 10 mg N-NO 3 /l oraz powierzchnie zlewni jezior dotkniętych eutrofizacją. Model oparto w znacznej mierze o kryteria i wzory określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryterium wyznaczania wód wraŝliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. Nr 241, poz. 2093). Dokonano takŝe kalibracji modelu na danych z Oceny eutrofizacji rzek w JCW z lat 2007-2009 (GIOŚ 2010) dotyczących maksymalnego stęŝenia lub odpowiedniego percentyla azotu azotanowego. Przyjęta przez model wartość progowa stęŝenia azotu azotanowego odpowiada wartości progu stęŝenia dla wody pitnej, a w przeliczeniu na stęŝenia azotanów wynosi 44,3 mg NO 3 /l. Wartość ta jest niŝsza niŝ wartość, która zgodnie z rozporządzeniem o wyznaczaniu wód wraŝliwych określa zanieczyszczenie azotanami (50 mg NO 3 /l) i nieco wyŝsza od wartości, od której wody uznaje się za zagroŝone zanieczyszczeniem azotanami pochodzenia rolniczego (40 mg NO 3 /l). W związku z powyŝszym do wydzielenia OSN-ów przyjęto próg z nadmiarem w stosunku do obowiązujących przepisów, co pozostawia margines bezpieczeństwa chroniący przed efektami niepewności oszacowań modelu. Inne dane wykorzystane do modelu to: wartości opadu i ewapotranspiracji potencjalnej, pojemność wodna gleb w profilu glebowym o miąŝszości 90 cm, polowa pojemność wodna poszczególnych gatunków gleb. Na ich podstawie model obliczył średni roczny odpływ dla Polski, który został skonfrontowany z danymi dotyczącymi ładunków azotu ze źródeł komunalnych i rolniczych. Wstępne wydzielenie obszarów szczególnie naraŝonych objęło jednostki administracyjne (obręby geodezyjne), w których suma: powierzchni uŝytków rolnych, na których model przewidywał stęŝenia azotu azotanowego w odpływie większe od 10 mg NO 3 /l oraz powierzchni uŝytków rolnych w zlewniach jezior zeutrofizowanych, była większa od 50% powierzchni uŝytków rolnych w danym obrębie geodezyjnym. Wydzielenia wstępne poddano weryfikacji w oparciu o wyniki państwowego monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych, czego wynikiem było wyłączenie obrębów w zlewniach jednolitych części wód rzek, w których nie stwierdza się 5
zanieczyszczenia azotem (zawartość azotanów nie przekracza 10 mg NO 3 /l). Następnie wyłączono obręby w granicach administracyjnych miast oraz połoŝone na terenach leśnych. Na końcu wyłączono obręby, w których powierzchnia uŝytków rolnych ze stwierdzoną presją rolniczą jest mniejsza od 100 ha. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wraŝliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. Nr 241, poz. 2093), za wody wraŝliwe na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych uznaje się wody zanieczyszczone oraz wody zagroŝone zanieczyszczeniem, jeŝeli nie zostaną podjęte działania ograniczające bezpośredni lub pośredni zrzut do tych wód azotanów i innych związków azotowych mogących przekształcić się w azotany, pochodzących z działalności rolniczej. Za wody zanieczyszczone uznaje się: 1) śródlądowe wody powierzchniowe, a w szczególności wody, które pobiera się lub zamierza się pobierać na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spoŝycia i wody podziemne, w których zawartość azotanów wynosi powyŝej 50 mg NO 3 /l; 2) śródlądowe wody powierzchniowe, wody w estuariach oraz morskie wody wewnętrzne i morza terytorialnego, wykazujące eutrofizację, którą skutecznie moŝna zwalczać przez zmniejszenie dawek dostarczanego azotu. Za wody zagroŝone zanieczyszczeniem uznaje się: 1) śródlądowe wody powierzchniowe, a w szczególności wody, które pobiera się lub zamierza się pobierać na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spoŝycia i wody podziemne, w których zawartość azotanów wynosi od 40 do 50 mg NO 3/l i wykazuje tendencję wzrostową; 2) śródlądowe wody powierzchniowe, wody w estuariach oraz morskie wody wewnętrzne i morza terytorialnego, wykazujące tendencję do eutrofizacji, którą skutecznie moŝna zwalczać przez zmniejszenie dawek dostarczanego azotu. Przy ocenie stopnia i rodzaju zanieczyszczenia wód podziemnych związkami azotu, poza wartością azotanów, uwzględnia się równieŝ zawartości: tlenu rozpuszczonego, azotu amonowego i azotu azotanowego. Przy ocenie stopnia eutrofizacji śródlądowych wód powierzchniowych i morskich stosuje się wskaźniki określone w załączniku nr 1 do w/w rozporządzenia. Biorąc pod uwagę wszystkie wymienione powyŝej czynniki, Dyrektor RZGW w Gdańsku wyznaczył, jako obszary szczególnie naraŝone na azotany pochodzenia rolniczego, obręby geodezyjne wskazane przez IUNG, jako te będące pod znaczącą presją rolniczą. Za wody wraŝliwe natomiast uznano wody znajdujące się na wyznaczonych obszarach OSN. IUNG w swoim opracowaniu zidentyfikował takŝe obręby leŝące w strefie zanieczyszczenia wód podziemnych azotanami >50 mg NO 3 /l z lat 2004-2010 z trzech róŝnych baz monitoringu (krajowej, regionalnej i azotany) uzyskanych z GIOŚ. Wpisują się więc one w wyznaczone w projekcie rozporządzenia OSN-y. Wyznaczone OSN-y powstały poprzez pogrupowanie wskazanych przez IUNG obrębów geodezyjnych w granicach zlewni jednolitych części wód powierzchniowych. Wynika to z faktu, Ŝe kalibracja modelu została wykonana na danych dotyczących jakości wód z Oceny eutrofizacji rzek w jednolitych częściach wód powierzchniowych z lat 2007-2009 i w dalszej perspektywie ułatwi ich analizę. 6
Na terenie województwa pomorskiego wyznaczonych zostało 6 obszarów szczególnie naraŝonych (OSN), z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do wód naleŝy ograniczyć, o łącznej powierzchni 87655,56 ha, co stanowi 2,5% powierzchni regionu wodnego Dolnej Wisły. 7