Przedmowa Barbara Czerska.................................. 11 Autorzy.................................................... 17 Wykaz skrótów.............................................. 19 Rozdział I. Zagadnienia wstępne Tadeusz Pieńkowski................ 23 1.1. Epidemiologia.......................................... 23 1.2. Czynniki ryzyka......................................... 24 1.3. Badania przesiewowe..................................... 25 1.4. Rozpoznanie, klasyfikacja i stopniowanie....................... 26 1.5. Leczenie radykalne...................................... 31 1.6. Patologia.............................................. 32 Rak przedinwazyjny wewnątrzprzewodowy...................... 33 Rak przedinwazyjny zrazikowy (lobular neoplasia)................. 33 Czynniki rokownicze w raku inwazyjnym....................... 34 Regionalne pachowe węzły chłonne........................... 34 Wielkość guza pierwotnego................................. 36 Typ histologiczny raka.................................... 36 1.7. Stopień złośliwości....................................... 36 Markery proliferacji...................................... 37 Receptory estrogenów i progestagenów........................ 38 Receptor HER-2......................................... 39 Komórkowe czynniki wzrostu i ich receptory.................... 40 Markery inwazyjności..................................... 40 Wskaźniki neoangiogenezy................................. 41 Geny regulujące cykl komórkowy i apoptozę.................... 41 Wiek chorych.......................................... 41 Kategorie czynników rokowniczych........................... 41 Piśmiennictwo............................................. 42 Rozdział II. Predyspozycje genetyczne do rozwoju nowotworów Anna Niwińska.................................... 47 2.1. Słabe predyspozycje...................................... 47 2.2. Silne predyspozycje...................................... 47 2.3. Opieka nad rodzinami obciążonymi dużym ryzykiem zachorowania na raka piersi. Poradnia Genetyczna.......................... 48 5
2.4. Strategie służące zmniejszeniu ryzyka zachorowania na raka piersi/jajnika........................................... 50 Piśmiennictwo............................................. 51 Rozdział III. Typy biologiczne Anna Niwińska..................... 53 3.1. Wyznaczanie profilu ekspresji genów.......................... 53 Technika mikromacierzy DNA.............................. 53 3.2. Typy biologiczne raka piersi................................ 53 Piśmiennictwo............................................. 55 Rozdział IV. Leczenie hormonalne Tadeusz Pieńkowski.............. 57 4.1. Hormonoterapia. Przegląd metod............................ 58 4.1.1. Selektywne modyfikatory receptora estrogenowego........... 58 Tamoksyfen....................................... 58 Inne selektywne modyfikatory receptora estrogenowego....... 58 4.1.2. Ablacja (owariektomia) i supresja farmakologiczna czynności jajników.......................................... 59 4.1.3. Inhibitory aromatazy................................ 59 4.1.4. Inne leki......................................... 60 Progestageny...................................... 60 Pozostałe leki hormonalne............................ 61 4.2. Hormonalne leczenie uzupełniające........................... 61 Tamoksyfen....................................... 61 Farmakologiczna ablacja czynności jajników i owariektomia.... 62 4.2.1. Inhibitory aromatazy................................ 64 Anastrozol........................................ 64 Letrozol.......................................... 66 Egzemestan....................................... 68 Inhibitory aromatazy w leczeniu uzupełniającym. Metaanaliza... 69 4.3. Leczenie hormonalne chorych na raka piersi w stadium rozsiewu..... 70 Tamoksyfen....................................... 70 Farmakologiczna ablacja czynności jajników i owariektomia.... 71 4.3.1. Inhibitory aromatazy................................ 72 Anastrozol........................................ 72 Letrozol.......................................... 72 Egzemestan....................................... 73 Aminoglutetymid................................... 74 4.3.2. Czyste antyestrogeny................................ 74 Piśmiennictwo............................................. 76 Rozdział V. Chemioterapia Tadeusz Pieńkowski.................... 81 5.1. Chemioterapia uzupełniająca................................ 81 Antracykliny...................................... 82 6
7 Spis treści Taksany.......................................... 84 5.1.1. Znaczenie dawki. Leczenie mieloablacyjne................. 87 5.1.2. Leczenie sekwencyjne................................ 90 5.1.3. Działania niepożądane............................... 91 Wczesne działania niepożądane......................... 91 Przewlekłe, późne działania niepożądane.................. 92 5.1.4. Zastosowanie trastuzumabu w leczeniu uzupełniającym....... 93 5.2. Przedoperacyjne leczenie ogólnoustrojowe...................... 96 5.3. Obserwacja po leczeniu radykalnym.......................... 99 5.4. Leczenie chemiczne u chorych na raka piersi w stadium rozsiewu..... 99 Antracykliny...................................... 101 Docetaksel........................................ 102 Paklitaksel........................................ 104 Winorelbina....................................... 106 Kapecytabina...................................... 107 Pochodne platyny................................... 108 Iksabepilon....................................... 108 Erybulina........................................ 109 Trastuzumab...................................... 109 Lapatynib........................................ 111 Bisfosfoniany...................................... 113 Piśmiennictwo............................................. 114 Rozdział VI. Leczenie ogólnoustrojowe podsumowanie Tadeusz Pieńkowski................................ 125 Uzupełniające leczenie ogólnoustrojowe................... 125 Taktyka leczenia w nawrocie raka....................... 127 Piśmiennictwo............................................. 128 Rozdział VII. Leczenie antyangiogenne Marek Z. Wojtukiewicz, Ewa Sierko.................... 129 Piśmiennictwo............................................. 135 Rozdział VIII. Radioterapia Anna Niwińska....................... 137 8.1. Radioterapia uzupełniająca................................. 137 8.1.1. Wskazania do radioterapii uzupełniającej.................. 137 8.1.2. Napromienianie po operacji oszczędzającej................. 137 8.1.3. Obszar napromieniany............................... 138 8.1.4. Technika napromieniania............................. 138 8.1.5. Leczenie oszczędzające w raku piersi w stadium zaawansowania miejscowego....................................... 139 8.1.6. Napromienianie po mastektomii........................ 139 Obszar napromieniania............................... 140
Technika napromieniania............................. 141 Sekwencja chemioterapia / leczenie ukierunkowane radioterapia...................................... 141 8.1.7. Postępy w radioterapii uzupełniającej..................... 141 Przyspieszone napromienianie części gruczołu piersiowego po operacji oszczędzającej............................. 141 Hypofrakcjonowanie (AHWBI)......................... 143 Radioterapia ze zmienną intensywnością wiązki (IMRT)....... 144 Techniki napromieniania z dostosowaniem do ruchomości oddechowej napromienianie 4D....................... 144 8.2. Działania niepożądane radioterapii........................... 144 8.3. Napromienianie w raku piersi w stadium zaawansowania miejscowego........................................... 145 Napromienianie wznowy lokoregionalnej....................... 145 8.4. Radioterapia paliatywna................................... 146 Powtórne napromienianie............................. 147 Piśmiennictwo............................................. 148 Rozdział IX. Sytuacje specjalne................................. 151 9.1. Przerzut raka piersi do ośrodkowego układu nerwowego podstawowe zagadnienia Anna Niwińska............................... 151 9.1.1. Nowotworowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych......... 151 Patofizjologia...................................... 152 Objawy kliniczne................................... 152 Czynniki rokownicze................................. 152 Rozpoznanie...................................... 153 9.1.2. Leczenie chorych z nowotworowym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych............................... 153 Leczenie dokanałowe................................ 154 Radioterapia...................................... 154 Leczenie ogólnoustrojowe............................. 155 Nowe leki........................................ 155 9.1.3. Rokowanie w nowotworowym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych............................... 156 9.1.4. Przerzut do mózgu.................................. 156 Czynniki ryzyka przerzutu do mózgu..................... 157 Czynniki decydujące o przeżyciu chorych z przerzutem do mózgu........................................ 157 9.1.5. Leczenie chorych z przerzutem do mózgu................. 157 Napromienianie całego mózgu (WBRT)................... 158 Leczenie neurochirurgiczne............................ 158 Radioterapia jako uzupełnienie operacji................... 159 Radiochirurgia (SRS), radioterapia stereotaktyczna frakcjonowana.. 159 8
Chemioterapia..................................... 160 Hormonoterapia.................................... 161 Leczenie ukierunkowane molekularnie.................... 161 Nowe leki........................................ 163 Podsumowanie..................................... 163 9.2. Rak piersi a ciąża Maria M. Litwiniuk........................ 163 9.2.1. Rak piersi związany z ciążą............................ 164 Epidemiologia..................................... 164 Rozpoznanie raka piersi u kobiet w ciąży.................. 164 Stopniowanie choroby............................... 165 9.2.2. Leczenie kobiet w ciąży chorych na raka piersi............. 166 Leczenie operacyjne................................. 166 Znaczenie charakterystyki biologicznej raka................ 167 Leczenie uzupełniające............................... 168 Chemioterapia..................................... 168 Leczenie wspomagające.............................. 170 Leki ukierunkowane przeciwko HER-2.................... 170 Leczenie hormonalne................................ 171 Radioterapia...................................... 171 Przerwanie ciąży................................... 172 Przerzut do łożyska................................. 172 Rokowanie........................................ 172 Wpływ przebytej wcześniej ciąży na rokowanie.............. 172 Ciąża po leczeniu z powodu raka piersi................... 173 Karmienie piersią po leczeniu z powodu raka piersi.......... 173 9.3. Leczenie hormonalne mężczyzn chorych na raka piersi Tadeusz Pieńkowski..................................... 173 Piśmiennictwo............................................. 174 Rozdział X. Nowości w leczeniu ogólnoustrojowym Agnieszka Jagiełło-Gruszfeld.......................... 183 10.1. Leczenie ogólnoustrojowe chorych na raka piersi we wczesnym stadium zaawansowania.................................. 183 10.2. Leczenie ogólnoustrojowe chorych na raka piersi w stadium rozsiewu............................................. 185 Leczenie chorych na ER- lub PgR-dodatniego raka piersi w stadium rozsiewu................................. 185 Chemioterapia u chorych na raka piersi w stadium rozsiewu.... 186 Leczenie chorych na raka piersi z nadmierną ekspresją receptora HER-2.................................... 187 Piśmiennictwo............................................. 188 9