KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 16.2.2016 r. COM(2016) 49 final KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW w sprawie strategii UE dotyczącej skroplonego gazu ziemnego i magazynowania gazu {SWD(2016) 23 final} PL PL
WPROWADZENIE: WYKORZYSTANIE PEŁNEGO POTENCJAŁU ZWIĄZANEGO Z LNG I MAGAZYNOWANIEM GAZU NA RYNKU WEWNĘTRZNYM Strategia ramowa na rzecz stabilnej unii energetycznej opartej na przyszłościowej polityce w dziedzinie klimatu 1, opracowana przez Komisję Europejską, jest konkretnym wyrazem dążenia UE do przejścia na zrównoważony, bezpieczny i konkurencyjny system energetyczny. Efektywność energetyczna jako pełnoprawne źródło energii i rozwój niskoemisyjnych źródeł energii, takich jak odnawialne źródła energii, mają w tym kontekście podstawowe znaczenie. Jak podkreślono w komunikacie Stan unii energetycznej 2, występują także znaczące wyzwania geopolityczne związane z zapewnieniem bezpiecznych i stabilnych dostaw paliw kopalnych, w szczególności jeśli chodzi o towary, w przypadku których UE jest w dużym stopniu uzależniona od importu. W tym kontekście dalsza dywersyfikacja dostaw gazu ziemnego dla UE pozostaje kluczowym celem, zwłaszcza że produkcja krajowa w UE będzie się nadal zmniejszać w nadchodzących dziesięcioleciach. Podatność na zagrożenia spowodowana zwiększającym się uzależnieniem od importu może także zostać złagodzona, jeżeli system gazowy pozostanie elastyczny i będzie w stanie reagować na fluktuację dostaw. Niniejsza strategia ma na celu wykorzystanie potencjału związanego ze skroplonym gazem ziemnym (LNG) i magazynowaniem gazu, aby uczynić system gazowy UE bardziej zróżnicowanym i elastycznym, a tym samym przyczynić się do realizacji głównego celu unii energetycznej, jakim jest zapewnienie bezpiecznych, stabilnych i konkurencyjnych dostaw gazu. Jeśli chodzi o LNG, perspektywa gwałtownego (50 %) wzrostu globalnej podaży w ciągu kilku najbliższych lat, a co za tym idzie niższych cen, stwarza istotną szansę dla UE, zwłaszcza w kontekście bezpieczeństwa i odporności systemu gazowego. Chociaż wiele państw członkowskich posiada dojrzałe i płynne rynki gazu, z europejskiej strategii bezpieczeństwa energetycznego 3 z 2014 r. oraz z komunikatu w sprawie odporności europejskiego systemu gazowego w krótkim okresie 4 wynika jasno, że cztery państwa członkowskie w regionach Morza Bałtyckiego, Europy Środkowo-Wschodniej oraz Europy Południowo-Wschodniej są silnie uzależnione od jednego dostawcy, a zatem narażone na przerwy w dostawach. Wspomniane państwa członkowskie muszą szybko zwiększyć dostęp do zróżnicowanej gamy źródeł energii, a istotny wkład w tym względzie obok istniejących gazociągów, magazynów gazu, rozwoju południowego korytarza gazowego i centrów handlu płynnym gazem w regionie Morza Śródziemnego może zapewnić dostępność LNG. Działania na rzecz efektywności energetycznej i inwestycje w niskoemisyjne źródła energii (np. odnawialne źródła energii) są również kluczowe i należy poświęcić uwagę inwestycjom w infrastrukturę LNG lub infrastrukturę gazową, aby uniknąć ryzyka impasu technologicznego bądź sytuacji osieroconych aktywów w infrastrukturze związanej z paliwami kopalnymi. 1 COM(2015)80. 2 COM(2015)572. 3 COM (2014)330. 4 COM (2014)654. 2
LNG może także przynieść korzyści pod względem konkurencyjności, ponieważ rynki stają się narażone na zwiększoną presję konkurencyjną ze strony dostawców międzynarodowych. W niektórych przypadkach wpływ takich zmian może być znaczący, na przykład w odniesieniu do Litwy. Aby w pełni wykorzystać potencjał wynikający z dostępu do rosnącego międzynarodowego rynku LNG oraz uczynić UE atrakcyjnym rynkiem dla dostawców, UE musi zrobić trzy rzeczy: Po pierwsze, konieczne jest zapewnienia wdrożenia niezbędnej infrastruktury w celu dokończenia tworzenia rynku wewnętrznego i umożliwienia wszystkim państwom członkowskim korzystania z dostępu do międzynarodowych rynków LNG, bezpośrednio albo za pośrednictwem innych państw członkowskich. Jest to szczególnie pilne w przypadku państw członkowskich, które są w zbyt dużym stopniu uzależnione od jednego dostawcy. Po drugie, Unia Europejska musi zakończyć tworzenie wewnętrznego rynku gazu, tak aby wysyłać odpowiednie sygnały cenowe zarówno w celu przyciągnięcia LNG do miejsc, w których jest to potrzebne, jak i w celu umożliwienia dokonania koniecznych inwestycji w infrastrukturę. Po trzecie, UE musi zintensyfikować swoje wysiłki na rzecz współpracy z partnerami międzynarodowymi w celu promowania wolnych, płynnych i przejrzystych światowych rynków LNG. Oznacza to intensyfikację dialogów z aktualnymi i przyszłymi dostawcami LNG oraz innymi głównych odbiorcami LNG w celu usunięcia przeszkód w handlu LNG na rynkach światowych. Oprócz poprawy bezpieczeństwa i konkurencyjności, LNG może w niektórych przypadkach umożliwić ograniczenie wpływu na środowisko, a w rezultacie służyć wsparciu unijnego celu w zakresie zrównoważonego rozwoju. Kluczowym sektorem w tym względzie jest branża transportowa, w której LNG będzie coraz częściej stosowany jako alternatywa dla paliw żeglugowych w transporcie morskim oraz dla oleju napędowego w przypadku pojazdów ciężarowych (np. samochodów ciężarowych). Niewielkie obiekty LNG mogą również odegrać rolę w ograniczaniu skutków dla środowiska w zakresie dostaw ciepła i energii, na przykład na potrzeby przemysłu lub innych odbiorców w odległych lub nieobjętych siecią obszarach, które są obecnie uzależnione od paliw kopalnych bardziej zanieczyszczających środowisko. Zmieniająca się sytuacja na rynkach gazu oznacza również zmianę dla unijnych magazynów gazu, które odgrywają kluczową rolę w optymalizacji wykorzystania infrastruktury gazowej i bilansowaniu systemu. Solidne i wystarczająco duże magazyny gazu mają kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa energetycznego i odporności w czasach poważnych zakłóceń dostaw. Jednakże, podobnie jak w przypadku LNG, pełen potencjał związany z magazynowaniem gazu w kontekście wsparcia bezpieczeństwa i odporności systemu gazowego nie jest obecnie wykorzystywany. Inwestycje w magazyny gazu są utrudnione przez przeszkody, które ograniczają transgraniczną dostępność gazu pomiędzy państwami członkowskimi, a także przez niesprzyjające warunki rynkowe. Zyski z operacji magazynowania znajdują się pod presją, co może zagrozić nie tylko przyszłym planowanym inwestycjom, ale także dotychczasowym poziomom zdolności magazynowej. 3
W przedmiotowej strategii, która stanowi wypełnienie zobowiązania podjętego w ramach unii energetycznej i została opracowana w konsultacji z szerokim gronem zainteresowanych stron 5, przeprowadzono bardziej szczegółową analizę powyższych kwestii i przedstawiono wnioski dotyczące tego, jakie konkretne działania mogą być konieczne. 5 W ramach tego procesu Komisja przeprowadziła trzymiesięczne konsultacje publiczne; ich wyniki zostały omówione bardziej szczegółowo w dokumencie roboczym służb Komisji dołączonym do niniejszego komunikatu. 4
1. UZUPEŁNIENIE BRAKUJĄCEJ INFRASTRUKTURY Infrastruktura LNG Na przestrzeni kilku dziesięcioleci UE zbudowała bardzo szeroką sieć gazową na całym kontynencie. Oprócz znaczącej produkcji krajowej wykorzystywane są połączenia gazociągowe do niektórych z największych źródeł zaopatrzenia w gaz na świecie, w tym do Rosji, Norwegii i Algierii. Obecne unijne terminale LNG zapewniają wystarczającą ogólną zdolność regazyfikacyjną, a planowane są dodatkowe obiekty 6. Nie są one jednak optymalnie rozmieszczone w całej UE, co jest jednym z czynników powodujących podatność na problemy w zakresie dostaw w przypadku niektórych państw członkowskich, które mają bardzo ograniczoną możliwość wyboru dostawcy gazu bądź nie mają jej wcale. Jednocześnie istniejące terminale w Europie miały w ostatnich latach stosunkowo niski wskaźnik wykorzystania potencjału 7 z powodu wyższych cen LNG w Azji, co przyciągało ruch towarowy z Europy, oraz ze względu na konkurencję w postaci gazu przesyłanego gazociągami. Wyzwanie wynikające z nieoptymalnego rozmieszczenia terminali LNG może zostać podjęte poprzez budowę nowych terminali w odpowiednich miejscach albo poprzez poprawę dostępu do istniejących terminali. Zwiększenie połączeń międzysystemowych z centrami handlu płynnym gazem, w których sprzedaje się gaz z istniejących terminali LNG lub gazociągów, poprawiłoby bezpieczeństwo dostaw w przypadku tych państw członkowskich, które mają obecnie dostęp jedynie do ograniczonej liczby źródeł dostaw, pomagając jednocześnie w integracji rynków transgranicznych. W przypadku każdej nowej infrastruktury kluczową kwestią jest opłacalność komercyjna. W przypadku terminala LNG zależy ona od możliwości dostępu do więcej niż tylko jednego rynku krajowego 8. Ponadto pojawienie się pływających jednostek magazynowych i regazyfikujących (FSRU) jako opłacalnych rozwiązań również wpłynęło na dynamikę inwestycji w zdolność importową 9. Przykład FSRU w Kłajpedzie pokazuje, że sama perspektywa pojawienia się na rynku nowego źródła LNG może być motorem poprawy bezpieczeństwa dostaw gazu i konkurencyjności cenowej 10. Nawet w przypadku należytego uzasadnienia ekonomicznego finansowanie terminali LNG bądź innych inwestycji w infrastrukturę może nadal napotykać trudności. Zasadniczo terminale LNG powinny być finansowane za pomocą odpowiednich taryf, ale w niektórych przypadkach to uczestnicy rynku ponoszą ryzyko inwestycji 11. Unijne fundusze mogą pomóc w zrekompensowaniu słabej opłacalności komercyjnej terminali, które są szczególnie ważne dla kwestii bezpieczeństwa dostaw. Pożyczki Europejskiego Banku Inwestycyjnego, w tym w ramach Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS), mogą być kolejnym źródłem długoterminowego finansowania infrastruktury LNG. Istotne jest jednakże, 6 Tabela przedstawiająca zdolność importową istniejących i planowanych terminali LNG znajduje się w sekcji 4 dokumentu roboczego służb Komisji (SWD(2016)23). 7 20 % w porównaniu ze średnią światową wynoszącą 33 %. Zob. również dokument roboczy służb Komisji. 8 Projekt w Krk (Chorwacja) jest tego wyraźnym przykładem. 9 Z uwagi na niższe koszty inwestycyjne i krótsze terminy realizacji. Wszystkie sześć ostatnio utworzonych terminali LNG to FSRU. 10 Zob. sekcja 4 dokumentu roboczego służb Komisji. 11 Terminale objęte zwolnieniem; zob. również sekcje 3 i 4 dokumentu roboczego służb Komisji. 5
aby przeprowadzić pełną analizę ekonomiczną dla nowych terminali i przyjąć najbardziej opłacalne rozwiązania 12. Infrastruktura magazynowa Łączne zdolności w zakresie magazynowania gazu w UE zwiększyły się znacząco w ciągu ostatnich 10 lat, co w połączeniu z alternatywnymi mechanizmami elastyczności (takimi jak bardziej płynny handel transgraniczny, dodatkowe zaopatrzenie z gazociągu i rosnąca dostępność LNG) doprowadziło do pewnego nadmiaru mocy produkcyjnych w niektórych regionach oraz zmniejszenia różnic między letnimi i zimowymi cenami gazu. Dostępność i rodzaj infrastruktury magazynowej różnią się znacznie w obrębie UE, w zależności od koszyka energetycznego, portfela dostaw i położenia geologicznego 13. Ogólnie rzecz biorąc, zwiększenie poziomu wzajemnych powiązań i stopnia współpracy regionalnej mogą doprowadzić do lepszego i bardziej efektywnego wykorzystania instalacji magazynowych. Ponadto niektóre państwa w sąsiedztwie UE, takie jak Ukraina, posiadają znaczną zdolność magazynową, którą można by zasadniczo dalej rozwijać i przyłączyć do sieci gazowej UE 14. Gdyby zdolność ta została udostępniona na potrzeby dostaw do UE, Unia mogłaby zoptymalizować swoje własne wolumeny magazynowanego gazu. Chociaż obecna zdolność magazynowa wydaje się wystarczająca, należy nadal dostosowywać wzajemne połączenia oraz regulacje, aby poprawić jej dostępność na poziomie transgranicznym i na szerszym poziomie regionalnym.- Powiązanie LNG i magazynowania gazu z rynkami Rozporządzeniem w sprawie TEN-E 15, przyjętym w 2013 r. wraz z instrumentem Łącząc Europę, ustanowiono stabilne europejskie ramy polityczne służące także wsparciu infrastruktury gazowej w UE (w tym w zakresie przesyłu, terminali LNG i magazynowania), identyfikowaniu potrzebnych Europie projektów oraz zapewnieniu ich terminowej realizacji 16. Realizacja polityki TEN-E została dodatkowo wzmocniona poprzez regionalne grupy wysokiego szczebla, których działania koncentrują się na regionach wskazanych jako zagrożone w testach wytrzymałościowych dotyczących gazu, przeprowadzonych przez UE w 2014, a także na położeniu kresu sytuacji Półwyspu Iberyjskiego będącego wyspą energetyczną 17. Grupy te uzgodniły ograniczoną liczbę kluczowych projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania (PWZ), które należy wdrożyć w trybie pilnym i priorytetowym. 12 Korzystanie z pomocy państwa jest zasadniczo zakazane, jeśli niepełne wykorzystanie istniejących infrastruktur wskazuje na brak konieczności budowy nowej infrastruktury. 13 Zob. sekcja 5 dokumentu roboczego służb Komisji. 14 Zob. również sekcja 5 dokumentu roboczego służb Komisji. 15 Rozporządzenie (UE) nr 347/2013 w sprawie wytycznych dotyczących transeuropejskiej infrastruktury energetycznej. Dz.U. L 115 z 25.4.2013, s. 39 75. 16 Druga unijna lista projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania została przyjęta w dniu 18 listopada 2015 r. C(2015) 8052 final. 17 W dziesięcioletnim planie rozwoju sieci z 2015 r. określono Półwysep Iberyjski jako obszar, który nie jest zintegrowany z resztą UE, a tym samym jest narażony na wahania cen na światowym rynku LNG. 6
Infrastruktura UE istotna w kontekście strategii dotyczącej LNG i magazynowania gazu. Brakujące połączenia: infrastruktura, którą należy zbudować/rozbudować w celu poprawy powiązań terminali LNG z rynkiem wewnętrznym. Niebieskie kropki oznaczają istniejące terminale LNG. W strategii dotyczącej LNG i magazynowania gazu określono podgrupę projektów mających szczególne znaczenie dla osiągnięcia jej celów (zob. mapa) 18. Modele 19 pokazują, że realizacja tych kluczowych projektów PWZ położyłaby kres uzależnieniu od jednego źródła dostaw i zapewniłaby wszystkim państwom członkowskim dostęp do LNG (za pomocą terminali albo pośrednio 20 poprzez połączenia wzajemne lub dostęp do centrów handlu płynnym gazem). Projekty te mogłyby zapewnić rzeczywiste bezpieczeństwo gazowe i konkurencję cenową na rynkach UE. W szczególności: grupa ds. tworzenia gazowych połączeń międzysystemowych w Europie Środkowej i Południowo-Wschodniej (CESEC) określiła sześć kluczowych priorytetowych projektów, które przyczyniają się do zapewnienia dostępu do LNG państwom regionu położonym wzdłuż dwóch głównych korytarzy biegnących z terminalu w Krk w kierunku wschodnim oraz z Grecji w kierunku północnym; w planie działań w zakresie połączeń międzysystemowych na rynku energii państw bałtyckich (BEMIP) określono sześć kluczowych projektów priorytetowych, które przyczyniają się do zapewnienia dostępu do LNG i instalacji magazynowych w 18 Szczegółowy wykaz i opis projektów można znaleźć w sekcji 7 dokumentu roboczego służb Komisji. 19 Wyniki modelowania w zakresie LNG oraz magazynowania gazu oraz dalsze informacje można znaleźć w sekcji 8 dokumentu roboczego służb Komisji. 20 Modele pokazują również potrzebę dokończenia budowy korytarza Północ-Południe w Europie Środkowej, aby umożliwić swobodny przepływ gazu we wszystkich kierunkach. 7
regionie poprzez połączenie trzech państw bałtyckich i Finlandii z siecią europejską; oraz grupa wysokiego szczebla ds. Europy Południowo-Zachodniej określiła dwa projekty, które będą służyć wyeliminowaniu wąskich gardeł oraz połączeniu rynków regionalnych. Ponadto w analizie wskazuje się konsekwentnie na Irlandię w kontekście braku dywersyfikacji dostaw oraz wymienia się Cypr i Maltę jako wyspy energetyczne. UE i państwa członkowskie powinny zaangażować się w dążenie do szybkiego podjęcia ostatecznych decyzji inwestycyjnych w sprawie tych priorytetowych projektów, których realizacja zapewni całej UE dostęp do wielu źródeł gazu. W ten sposób doprowadzą one w końcu do zagwarantowania wszystkim obywatelom UE przystępnych cenowo i bezpiecznych dostaw gazu. Komisja będzie monitorować postępy i potrzebę podjęcia dodatkowych działań w odniesieniu do poszczególnych projektów w swoim rocznym sprawozdaniu na temat stanu unii energetycznej. Punkty działania: Komisja popiera prace prowadzone w ramach wspomnianych wyżej grup wysokiego szczebla i zachęca państwa członkowskie i promotorów projektów do priorytetowego potraktowania kwestii przyspieszenia ostatecznych decyzji w sprawie tych kluczowych projektów. Wzywa państwa członkowskie i grupy regionalne do poczynienia szybkich postępów w tym względzie, a także do szybkiego ustalenia konkluzji odnośnie do przyszłej rentowności terminali LNG. Postępy powinny być omawiane na zainicjowanym niedawno forum ds. infrastruktury energetycznej; należy nasilić działania zmierzające do zakończenia analizy kosztów i korzyści w celu określenia najbardziej optymalnych terminali LNG lub dalszych połączeń wzajemnych służących powiązaniu ich z rynkami oraz we współpracy z grupami regionalnymi Komisja powinna dopilnować, aby promotorzy projektów byli świadomi dostępnych opcji finansowania projektów (np. w ramach Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych, instrumentu Łącząc Europę oraz, w stosownych przypadkach, Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego), oraz aby rozważone zostały rozwiązania techniczne (takie jak FSRU), ze szczególnym uwzględnieniem projektów dotkniętych utrudnieniami lub opóźnieniami. 2. ZAKOŃCZENIE TWORZENIA WEWNĘTRZNEGO RYNKU GAZU: ASPEKTY HANDLOWE, PRAWNE I REGULACYJNE Uczynienie z UE atrakcyjnego rynku LNG Oprócz odpowiedniej infrastruktury niezbędne są również właściwie funkcjonujące i płynne rynki gazu, aby odbiorcy w UE mogli korzystać z potencjału LNG pod względem dywersyfikacji, a także przynajmniej w perspektywie krótko- i średnioterminowej jako wysoce konkurencyjnej alternatywy dla gazociągów. 8
Poczyniono znaczne postępy we wdrażaniu istniejącego prawodawstwa UE dotyczącego energii, w szczególności trzeciego pakietu energetycznego i kodeksów sieci 21. Dalsze wdrożenie wszystkich przepisów powinno zapewnić powstanie w pełni funkcjonującego wewnętrznego rynku gazu. Istniejące terminale LNG (podobnie jak istniejące gazociągi) są objęte trzecim pakietem energetycznym. Chociaż ma to na celu uelastycznienie zewnętrznych punktów wejścia na rynek wewnętrzny oraz spowodowanie, by dostęp stron trzecich stał się normą regulacyjną, znaczna liczba terminali LNG jest obecnie wyłączona z dostępu stron trzecich 22. W tym względzie krajowe organy regulacyjne powinny: kontynuować zapewnianie równych warunków działania dla istniejących terminali; umożliwiać wprowadzanie nowych usług, w tym w odniesieniu do nowych technologii w terminalach LNG; oraz kontynuować egzekwowanie przejrzystych i skutecznych rynkowych mechanizmów alokacji zdolności przesyłowych w terminalach LNG objętych zwolnieniem, aby przyciągnąć nowe podmioty na unijne rynki gazu. Najprostszym sposobem obrotu dostawami LNG na rynkach europejskich jest korzystanie z centrów handlu płynnym gazem, które skupiają dużą liczbę sprzedawców i nabywców i pozyskują gaz z kilku źródeł. Obecnie tylko kilka państw członkowskich UE posiada wystarczająco płynne rynki 23. W innych częściach Europy rynki gazu są znacznie mniej rozwinięte: regiony Europy Środkowej, Południowo-Wschodniej i Południowo-Zachodniej nie dysponują własnymi wystarczająco płynnymi rynkami i nie mają dostępu do rynków w Europie Północno-Zachodniej. Istnieje ryzyko, że państwa w tych regionach zostaną pozbawione korzyści, jakie oferuje dostęp do międzynarodowych rynków LNG, oraz ogólnie konkurencja na rynkach gazu. Dlatego istotne jest, aby państwa członkowskie we współpracy z krajowymi organami regulacyjnymi podjęły wszelkie niezbędne działania w celu zakończenia tworzenia wewnętrznego rynku gazu, wyeliminowania pozostałych barier regulacyjnych, handlowych i prawnych oraz zapewnienia dostępu do tych rynków efektywnym regionalnym centrom handlu gazem. W wielu przypadkach 24 podejście regionalne okazało się skuteczne, jeśli chodzi o wprowadzenie państw na właściwą ścieżkę prowadzącą do poprawy funkcjonowania rynku; wspomniane inicjatywy regionalne powinny również uwzględniać priorytety tej strategii, aby uczynić UE atrakcyjnym rynkiem dla LNG. Punkty działania: w kontekście BEMIP Komisja zachęca krajowe organy regulacyjne do sporządzenia, do połowy 2016 r., planu działania określającego środki mające na celu (i) zarządzanie procesem zakończenia odstępstwa wynikającego z trzeciego pakietu, aby w pełni otworzyć bałtycki rynek gazu tak szybko, jak jest możliwe, oraz (ii) określenie kroków niezbędnych do utworzenia strefy jednolitego rynku; 21 Reguły konkurencji są również ściśle egzekwowane, co tym samym zapobiega zakłóceniom na rynku wewnętrznym gazu i zwiększa bezpieczeństwo dostaw. 22 Zob. sekcja 4 dokumentu roboczego służb Komisji. 23 Rynki te obejmują około 75 % całkowitego zapotrzebowania na gaz w UE (źródło: ACER na podstawie modelu docelowego dla gazu). 24 W szczególności BEMIP, CESEC i Europa Południowo-Zachodnia. 9
w kontekście CESEC Komisja zachęca krajowe organy regulacyjne, aby do połowy 2016 r. zaproponowały ambitną mapę drogową rozwiązań regulacyjnych, która będzie stanowić wsparcie dla procesu CESEC, oraz aby regularnie informowały grupę wysokiego szczebla i ministrów na temat postępów w tym zakresie; oraz w kontekście grupy wysokiego szczebla ds. Europy Południowo-Zachodniej Komisja zamierza priorytetowo potraktować ścisłą współpracę zarówno na poziomie technicznym, jak i politycznym, aby wesprzeć zakończenie budowy wschodniej osi gazowej, która jest potrzebna do lepszego połączenia Półwyspu Iberyjskiego z wewnętrznym rynkiem gazu oraz umożliwienia mu dostępu do centrów handlu płynnym gazem, co przyczyni się tym samym do dalszej dywersyfikacji portfela dostaw gazu. Magazynowanie gazu na rynku wewnętrznym Kontekst regionalny determinuje w znacznym stopniu zapotrzebowanie na zdolność magazynową i jej dostępność oraz rolę, jaką magazynowanie odgrywa w kwestii dostaw gazu i bezpieczeństwa energetycznego. W związku z tym podejście do regulacji magazynowania różni się znacznie w poszczególnych państwach i regionach. Podobnie taryfy dotyczące przesyłu gazu do i z magazynów różnią się istotnie w całej UE; w niektórych przypadkach dostawcy muszą płacić dwukrotnie, przy zatłaczaniu i przy pobieraniu gazu. Tego rodzaju struktury taryfowe mogą sprawić, że magazynowanie gazu stanie się mniej atrakcyjne, a w przypadku nadmiernie wysokich taryf nawet niekonkurencyjne. W związku z tym kwestia opłat za przesył gazu do i z magazynów powinna być przedmiotem prac mających na celu opracowanie ogólnoeuropejskich kodeksów sieci, aby zapewnić równe warunki działania między konkurującymi instrumentami elastyczności, a struktury taryfowe powinny odzwierciedlać koszty. Należy również uwzględnić aspekty technologiczne magazynowania, aby zagwarantować zdolność nowych magazynów gazu i infrastruktury gazowej do przyjmowania w przyszłości różnych rodzajów gazu, w tym biometanu i innych gazów odnawialnych. To z kolei powinno ułatwić większe wykorzystanie zdolności magazynowej na potrzeby magazynowania biogazu, a tym samym przejście do gospodarki niskoemisyjnej. Operatorzy instalacji magazynowych stoją jednakże w obliczu spadku różnic cen gazu w okresach letnim i zimowym, skutkującego niższą opłacalnością magazynowania gazu, co sprawia, że magazynowanie staje się wrażliwe na wszelkie wzrosty kosztów. Aby umożliwić osiągnięcie pełnego potencjału magazynowania jako elastycznego instrumentu oraz zapewnić efektywne wykorzystanie infrastruktury, organy regulacyjne powinny umożliwić i wspierać rozwijanie oraz świadczenie przez operatorów instalacji magazynowych nowych usług, które będą swobodnie zbywalne na rynkach wtórnych i ponad granicami. Tego rodzaju zmiany i rozwiązania nie powinny wprowadzać dyskryminacji pomiędzy użytkownikami magazynów. Konkurencja między operatorami zapewni dostawcom usług magazynowania i ich klientom możliwość negocjowania warunków umownych odzwierciedlających ich potrzeby w najbardziej efektywny sposób.- Ścisłe egzekwowanie reguł konkurencji ma zagwarantować, że tak właśnie będzie. Strategia UE dotycząca magazynowania gazu powinna także obejmować lepsze połączenie rynków regionalnych, ponieważ można jeszcze na potrzeby magazynowania wykorzystać 10
korzyści płynące z synergii w ramach wewnętrznego rynku energii. Efektywne wykorzystywanie obiektów magazynowych wymaga ścisłej współpracy między państwami członkowskimi na szczeblu regionalnym i konsultacji z krajami sąsiadującymi. Zwiększona współpraca regionalna podniesie poziom zaufania do dostępności i przystępności instalacji magazynowych poza terytorium danego państwa członkowskiego. W tym kontekście oraz w odniesieniu do współpracy między państwami członkowskimi i regionami, alokacja zdolności magazynowych i przesyłowych w punktach połączeń międzysystemowych nie zawsze wydaje się być dostatecznie zharmonizowana, co może powodować przeciążenia. Jeśli chodzi o zdolności magazynowe i przesyłowe w punktach połączeń międzysystemowych, procesy alokacji powinny umożliwiać przedsiębiorcom rezerwowanie ich jednocześnie i z odpowiednim wyprzedzeniem w stosunku do potrzeb; mogłoby to przyczynić się do optymalizacji wykorzystania magazynowania na poziomie regionalnym. Komisja zachęca państwa członkowskie do współdziałania i ściślejszej współpracy z krajami sąsiadującymi w tej kwestii. Punkty działania: Komisja wzywa państwa członkowskie do zapewnienia odpowiedniego dostępu fizycznego do magazynów, w tym pod względem mocy w sieci przesyłowej; Komisja zachęca państwa członkowskie do ścisłego współdziałania z krajami sąsiadującymi w celu optymalizacji wykorzystania magazynowania na poziomie regionalnym; oraz Komisja dąży do optymalizacji wykorzystania magazynowania poprzez zakończenie prac nad kodeksami sieci i ich dostosowanie w stosownych przypadkach. Optymalizacja roli magazynowania dla bezpieczeństwa dostaw gazu Chociaż dostępna zdolność magazynowa w UE wydaje się odpowiednia, może wystąpić ryzyko konieczności zamykania obiektów, jeżeli ilość magazynowanego gazu będzie nadal spadać. W większości przypadków przywrócenie zdolności magazynowej jest niemożliwe z technicznego punktu widzenia i każde tego rodzaju zamknięcie byłoby definitywne. Ryzyko to może się pojawić wskutek tego, że rynek nie wynagradza w pełni korzyści w zakresie bezpieczeństwa dostaw w związku z gazem magazynowanym na potrzeby sytuacji kryzysowych 25.-- Niektóre państwa członkowskie rozwiązują ten problem, wykorzystując rezerwy strategiczne i nakładając obowiązki w zakresie magazynowania. Zważywszy że wolumeny zastrzeżone jako rezerwy strategiczne są trwale wycofane z rynku, obowiązek magazynowania wymaga od uczestników rynku wprowadzania i utrzymywania pewnego minimalnego poziomu gazu magazynowanego w określonych okresach, w szczególności w sezonie zimowym 26. Jednakże aby uniknąć zbędnych kosztów dla systemu gazowego, które mogłyby ograniczać ogólną konkurencyjność gazu w stosunku do innych paliw, powinny one podlegać rygorystycznym warunkom, uszczegółowionym na poziomie regionalnym w ocenach ryzyka, 25 Zob. sekcja 5 dokumentu roboczego służb Komisji. 26 Zob. sekcja 6 dokumentu roboczego służb Komisji w celu uzyskania dodatkowych informacji. 11
planach działań zapobiegawczych i planach na wypadek sytuacji nadzwyczajnej, zgodnie z propozycją przedstawioną w ramach przeglądu rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa dostaw 27. W szczególności państwa członkowskie powinny zapewnić, aby tego rodzaju środki nie wpływały niekorzystnie na zdolność innych państw członkowskich do zapewnienia dostaw gazu swoim odbiorcom ani na rozwój krajowych rynków gazu. Aby zagwarantować, że wszyscy uczestnicy rynku w państwach członkowskich mają dostęp do wystarczającej ilości magazynowanego gazu na poziomie regionalnym, Komisja będzie działać na rzecz usunięcia istniejących barier, w tym barier regulacyjnych, które uniemożliwiają, by magazynowanie pełniło rolę konkurencyjną jako instrument elastyczności dostaw, jak również na rzecz zapewnienia, w kontekście regionalnych planów działań zapobiegawczych i planów na wypadek sytuacji nadzwyczajnej, aby rozwiązanie to mogło osiągnąć swój pełny potencjał. Punkty działania: Opierając się na proponowanym przeglądzie rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwo dostaw gazu, Komisja wzywa państwa członkowskie do optymalizacji skuteczności i efektywności wykorzystania magazynowania transgranicznego za pomocą regionalnych planów działań zapobiegawczych i planów na wypadek sytuacji nadzwyczajnej; oraz Komisja zachęca państwa członkowskie do podejmowania działań w kontekście wspomnianych planów, aby ułatwić dostępność i przystępność magazynowania na szerszym poziomie regionalnym. 3. ROLA UE JAKO UCZESTNIKA MIĘDZYNARODOWYCH RYNKÓW LNG Międzynarodowe rynki LNG szykują się na poważną zmianę w kontekście procesu rozwijania istotnych zdolności skraplania gazu w Australii i Stanach Zjednoczonych w perspektywie do 2020 r. oraz potencjalnych znaczących przyszłych dostaw z innych źródeł, w tym z rejonu Morza Śródziemnego 28. Oczekuje się, iż ceny LNG w najbliższych kilku latach będą niższe niż w niedawnej przeszłości, w związku z czym wzrośnie prawdopodobnie import do UE. Większy i bardziej płynny światowy rynek LNG stanowi szansę dla UE. Jednakże globalizacja rynku LNG ma również istotny wymiar w kontekście polityki zagranicznej: jako główny importer LNG (drugi co do wielkości po Japonii) UE jest bardzo zainteresowana promowaniem swobodnych, płynnych i przejrzystych rynków LNG na całym świecie. W tym 27 Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącego środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu i uchylającego rozporządzenie Rady 994/210. 28 Zob. sekcja 2 dokumentu roboczego służb Komisji. 12
celu UE powinna ściśle współdziałać z partnerami międzynarodowymi oraz na forach międzynarodowych w celu zapewnienia, aby uczestnicy rynku nie byli pozbawieni możliwości nawiązywania stosunków handlowych (np. wskutek ograniczeń terytorialnych) oraz aby zapobiec wszelkim ograniczeniom w swobodnym handlu zarówno w normalnych warunkach rynkowych, jak i w przypadku wstrząsów zewnętrznych. Należy aktywnie stosować instrumenty dyplomacji energetycznej UE, opisane w planie działania w dziedzinie dyplomacji energetycznej, w realizacji tego celu na poziomie dwustronnym i wielostronnym, jak określono w punktach działania poniżej. Punkty działania: Komisja, wspólnie z wysoką przedstawiciel i wiceprzewodniczącą, powinna prowadzić regularne dyskusje dotyczące LNG z Australią i nadal ściśle współdziałać z innymi obecnymi i potencjalnymi dostawcami (takimi jak Katar, Nigeria, Egipt, Angola, Mozambik, Tanzania, Izrael, Liban, Iran, Irak i Libia). Należy również w dalszym ciągu priorytetowo traktować prowadzenie na wysokim szczeblu dialogu energetycznego z Algierią, Stanami Zjednoczonymi i Kanadą. UE powinna ściśle współdziałać z innymi dużymi importerami LNG, takimi jak Japonia (zwłaszcza w kontekście jej przewodnictwa w grupie G7 w 2016 r.), Korea Południowa, Chiny i Indie, z Międzynarodową Agencją Energetyczną, a także na forach wielostronnych w celu ochrony wspólnych interesów w zakresie promowania przejrzystych i płynnych rynków LNG odpornych na wstrząsy zewnętrzne. Zgodnie ze zrewidowaną decyzją w sprawie umów międzyrządowych (IGA), publikowaną wraz z niniejszym komunikatem, Komisja powinna sprawdzić, czy odpowiednie umowy międzyrządowe, w tym umowy dotyczące LNG między państwami członkowskimi a państwami spoza UE, są zgodne z prawem UE. 4. ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ I WYKORZYSTANIE LNG JAKO PALIWA ALTERNATYWNEGO W SEKTORACH TRANSPORTU, CIEPŁOWNICTWA I ENERGII Jak zauważono we wstępie, LNG ma w niektórych przypadkach potencjał umożliwiający ograniczenie obecnego wpływu na środowisko, na przykład w sektorze transportu, w przypadku gdy zastępuje on paliwa takie jak olej napędowy czy ciężki olej opałowy. Wykorzystanie LNG w samochodach ciężarowych i żegludze może przyczynić się do ograniczenia emisji różnych zanieczyszczeń, a w przypadku żeglugi może umożliwić tej branży spełnienie wymogów dotyczących zmniejszenia zawartości siarki i azotu w paliwach żeglugowych stosowanych w obszarach kontroli emisji. W obu przypadkach wykorzystanie LNG może doprowadzić do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, w szczególności po zmieszaniu z płynnym biometanem, pod warunkiem ograniczenia emisji metanu (zob. poniżej). Podobne uwagi można odnieść do wykorzystania LNG na niewielką skalę na potrzeby produkcji ciepła i energii, a UE powinna nadal wspierać rozwój LNG jako paliwa alternatywnego w miejscach, gdzie zastępuje on powodujące większe zanieczyszczenia paliwa konwencjonalne oraz nie wypiera odnawialnych źródeł energii, zgodnie z długoterminowymi celami w zakresie zrównoważonego rozwoju. Konkretny wpływ na środowisko zależeć będzie od szeregu czynników na różnych etapach łańcucha dostaw LNG i powinien być oceniany indywidualnie w każdym przypadku. Kluczowym czynnikiem w tym względzie (tak jak w przypadku gazociągów i gazu ziemnego w ogóle) jest wartość wszelkich emisji metanu, a producenci i operatorzy wszystkich 13
instalacji zasilania lub technologii LNG powinni dążyć do minimalizowania tego rodzaju emisji, a tym samym ogólnego wpływu emisji gazów cieplarnianych związanych z wykorzystaniem LNG. Innym kluczowym czynnikiem jest długoterminowa dostępność niskoemisyjnych rozwiązań alternatywnych. Odnawialne źródła energii lub efektywność energetyczna mogą stanowić w wielu przypadkach wysoce opłacalne rozwiązania i należy uważnie przeanalizować tego rodzaju warianty przy okazji wszelkich decyzji dotyczących infrastruktury LNG, w szczególności w celu uniknięcia impasu technologicznego bądź sytuacji osieroconych aktywów. Dodatkowe szczegółowe informacje na temat poruszonych wyżej kwestii można znaleźć w dokumencie roboczym służb Komisji towarzyszącym niniejszemu komunikatowi. Punkty działania: WNIOSKI Komisja wzywa państwa członkowskie do zapewnienia pełnego wdrożenia dyrektywy 2014/94/UE w sprawie paliw alternatywnych, w tym do utworzenia punktów uzupełniania LNG w sieci korytarzy TEN-T oraz w portach morskich i śródlądowych. Komisja nadal prowadzi prace mające na celu stworzenie zharmonizowanych ram regulacyjnych i normalizacyjnych, które sprzyjać będą rozwojowi LNG w żegludze, we współpracy z zainteresowanymi stronami, między innymi poprzez Europejskie Forum Zrównoważonej Żeglugi. Utworzenie płynnych i konkurencyjnych rynków, umożliwiających LNG i innym nowym dostawom gazu dotarcie do uprzednio odizolowanych rynków i konkurowanie na nich, ma podstawowe znaczenie dla osiągnięcia celów unii energetycznej. Analiza Komisji wskazuje, że pełne wdrożenie kluczowych PWZ wskazanych przez grupy wysokiego szczebla usunie lub przynajmniej złagodzi główne słabości zidentyfikowane w trakcie testów wytrzymałościowych. Dlatego też konieczne jest, aby szybko zbudować brakujące połączenia infrastrukturalne oraz podjąć niezbędne działania w celu promowania płynnych i konkurencyjnych rynków, w tym działania umożliwiające zapewnienie dostępu do LNG oraz wspieranie nowych centrów handlu płynnym gazem w regionach Europy Środkowej, Południowo-Wschodniej i Południowo-Zachodniej oraz Morza Bałtyckiego i Morza Śródziemnego. Tam, gdzie pozwalają na to warunki geologiczne, magazynowanie gazu odgrywa zasadniczą rolę w równoważeniu zwykłych dziennych i sezonowych wahań podaży i popytu. Jednakże skuteczność i efektywność wykorzystania magazynowania ponad granicami państw członkowskich i na poziomie regionalnym, zarówno w normalnych warunkach rynkowych, jak i w sytuacjach kryzysowych, mogłaby zostać ulepszona. Powinno to zostać uwzględnione w przyszłych regionalnych planach działań zapobiegawczych i planach na wypadek sytuacji nadzwyczajnej w ramach proponowanej rewizji rozporządzenia dotyczącego bezpieczeństwa dostaw gazu. Środki określone w niniejszym komunikacie zajmują centralne miejsce w polityce unii energetycznej i mają potencjał, aby osiągnąć cel, jakim jest bezpieczny i konkurencyjny rynek gazu w całej UE, lecz będą wymagać zdecydowanych działań, w szczególności na szczeblu państw członkowskich i regionów. Komisja przedstawi sprawozdanie na temat postępów w realizacji strategicznych celów dotyczących LNG i magazynowania gazu w swoim 14
dorocznym raporcie o stanie unii energetycznej, określając wszelkie dodatkowe niezbędne środki. 15