Terroryzm zjawisko i przeciwdziałanie. Edukacja dla bezpieczeństwa wobec zagrożeń dla współczesnego świata
SPIS TREŚCI strona Wprowadzenie 3. Istota terroryzmu. 3 2. Wybrane definicje terroryzmu 4 3. Historia terroryzmu. 6 4. Zagrożenia terrorystyczne w Polsce, zagrożenie w szkole. 0 5. Terroryzm - podstawy prawne walki z zagrożeniem.. 2 6. Terroryzm co robić w sytuacji zagrożenia... 6 6.. Postępowanie w sytuacji zagrożenia atakiem bombowym. 6 6.2. Postępowanie w sytuacji otrzymania podejrzanej przesyłki.. 7 6.3. Postępowanie w przypadku skażenia środkami chemicznymi lub biologicznymi.. 7 6.4. Postępowanie z przypadku znalezienia się w grupie zakładników 9 6.5. Postępowanie w czasie operacji antyterrorystycznych... 9 6.6. Przygotowanie organizacji do nagłego zdarzenia... 9 Zakończenie. 20 Literatura.. 2
Wprowadzenie Terroryzm jako metoda prowadzenia walki nie jest nowym wynalazkiem. Już w I wieku naszej ery sekta Zelotów uciekała się do metod walki, które określilibyśmy dzisiaj mianem terrorystycznych. Aby wyzwolić Izrael spod panowania rzymskiego mordowali zarówno przedstawicieli władzy okupacyjnej, jak i Żydów kolaborujących z przeciwnikiem. Rosyjscy anarchiści z Narodnoj Rasprawy, bojownicy Frontu Wyzwolenia Narodowego w Algierii, czy żołnierze Irlandzkiej Armii Republikańskiej te ugrupowania, powszechnie uznawane za terrorystyczne, dzielą dekady. Pomimo upływu czasu i rozwoju technologii metody przez nich stosowane oraz ich cele, były jasno określone i na przestrzeni czasu nie uległy radykalnym zmianom. Jednak u progu XXI wieku zjawisko terroryzmu przeszło przeobrażenie. Współcześnie sprowadza się ono do ślepego, przesłaniającego wszystko odwetu, zemsty za nieraz wyimaginowane krzywdy. Gwałtowny rozwój nowoczesnych technologii i dostępność broni masowego rażenia w połączeniu z kolejną falą globalizacji stworzyły warunki do rozwoju terroryzmu określanego mianem terroryzmu ponowoczesnego. Terroryści ery ponowoczesnej nie mają jasno sprecyzowanych żądań, a jeśli tak, to są one niemożliwe do spełnienia dla przeciwnika. Nie dokonują selekcji ofiar swoich ataków, a struktura ich organizacji przeszła przeobrażenie. Obecnie doświadczamy zjawiska indywidualizacji terroryzmu. Rozwój technologii doprowadził do sytuacji, w której jedna osoba jest w stanie wyprodukować w mieszkaniu lub kupić broń niezbędną do przeprowadzenia ataku terrorystycznego. Szanse przeprowadzenia takiego zamachu są tym większe, że możliwość wykrycia terrorystów działających w pojedynkę jest niewielka. Ideologia motywująca jednostkę, lub niewielkie ugrupowanie może być zdecydowanie groźniejsza od tej, która cechuje duże organizacje terrorystyczne.. Istota terroryzmu Skomplikowaną kwestią jest zarówno analiza terroryzmu, zdefiniowanie samego pojęcia jak również ukazanie jego rozlicznych powiązań czy interakcji. Wyznacznikiem komplikującym zdefiniowanie terroryzmu, a zarazem ilustrującym jego złożoność, jest istnienie wielu definicji tego pojęcia np. w obrębie jednego państwa i jego struktur. Termin terror wywodzi się z języka łacińskiego i oznacza stosowanie przemocy, gwałtu, okrucieństwa w celu zastraszenia kogoś. Zaś oddziaływanie za pomocą strachu, gwałtu, represji, groźby, stosowania terroru wobec kogoś, prześladowania nazywane jest terroryzowaniem. Warto przy tym zwrócić uwagę na fakt, iż przez wiele dziesięcioleci termin terroryzm był używanym w kontekście historycznym, a nie współczesnym i odnosił się wyłącznie do opisu określonego rodzaju reżimu politycznego. Tak został po raz pierwszy opisany w oksfordzkim słowniku języka angielskiego już w 795 roku i tak był definiowany aż do lat 30 XX wieku. Jednakże w miarę rozwoju społecznego zbiorowości ludzkich ta forma oddziaływania rozszerza swój zakres podmiotowy i przedmiotowy. Obecnie staje się środkiem oddziaływania wąskich grup ludzi na państwa, organizacje i społeczność międzynarodową. W dobie globalizacji zjawisko, określane nazwą terroryzmu stało się problemem o międzynarodowym znaczeniu. Terroryzm, 3
bowiem pociąga za sobą coraz poważniejsze konsekwencje działań, za które zmuszone są płacić społeczeństwa niebędące stroną konfliktu. 2. Wybrane definicje terroryzmu Terroryzm przedstawiany jest jako metoda działania polegająca na przemocy wobec pojedynczych osób aparatu władzy (terroryzm indywidualny) lub wobec przypadkowych członków społeczeństwa, przez zamachy na urzędy, lokale publiczne, koszary (terroryzm zbiorowy). Celem tych aktów przemocy jest wymuszenie ustępstw legalnych władz (np. religijnych, politycznych, społecznych). Celem działania terrorystów jest również destabilizacja władzy przez zastraszenie ludzi biorących udział w jej sprawowaniu. Podstawowymi środkami terrorystów są zabójstwa, zamachy bombowe, porwania. Definicje terroryzmu stosowane w wybranych państwach i organizacjach międzynarodowych: Ujęcie terroryzmu w NATO Terroryzm to bezprawne użycie lub zagrożenie użyciem siły lub przemocy przeciwko jednostce lub własności w zamiarze wymuszenia lub zastraszenia rządów lub społeczeństw dla osiągnięcia celów politycznych, religijnych lub ideologicznych. Ujęcie terroryzmu przez CIA : Terroryzm, to groźba użycia przemocy albo jej użycie dla celów politycznych przez jednostki lub grupy, niezależnie czy działają one na rzecz czy też w opozycji do ustanowionej władzy państwowej, w sytuacji gdy powyższe działania mają przerazić bądź zastraszyć więcej osób niż tylko bezpośrednie ofiary. Pojęcie terroryzmu stosowane przez FBI Terroryzm to bezprawne użycie siły lub przemocy wobec osób lub mienia, celem zastraszenia lub wywarcia przymusu narząd, ludność cywilną albo części wyżej wymienionych, co zmierza do promocji celów politycznych lub społecznych. Definicja terroryzmu przyjęta przez środowiska akademickie Terroryzm [łac.], różnie umotywowane ideologicznie, planowane i zorganizowane działania pojedynczych osób lub grup skutkujące naruszeniem istniejącego porządku prawnego, podjęte w celu wymuszenia od władz państwowych i społeczeństwa określonych zachowań i świadczeń, często naruszające dobra osób postronnych. Działania te realizowane są z całą bezwzględnością, za pomocą różnych środków (przemoc fizyczna, użycie broni i ładunków wybuchowych), w celu nadania im rozgłosu i celowego wytworzenia lęku w społeczeństwie. Definicja terroryzmu przyjęta przez Departament Sprawiedliwości USA Terroryzm to gwałtowne kryminalne zachowanie najwyraźniej mające na celu: zastraszyć i zmuszać ludność cywilną 2 - wpłynąć na sposób sprawowania władzy przez zastraszanie i przymus lub 3 - wpłynąć na sposób sprawowania rządów przez zamach lub porwanie. Definicja przyjęta we Francji Terroryzm to rozmyślne działanie mające na celu poprzez zastraszanie lub przemoc, obalenie instytucji demokratycznych bądź przejęcie kontroli nad częścią terytorium narodowego,podlegającego władzy państwowej. Definicja przyjęta przez Rosję Terroryzm to przemoc lub grożenie jej zastosowaniem w stosunku do osób i organizacji, zniszczenie (uszkodzenie ) lub groźba zniszczenia majątku i innych obiektów, mogąca grozić 4
śmiercią ludzi. Problem jednoznacznego zdefiniowania terroryzmu istnieje od początku stosowania tego terminu. Brak możliwości dokładnej i akceptowanej przez wszystkich definicji staje się problemem na skalę międzynarodową, gdyż trudno osiągnąć konsensus w tej kwestii, a co za tym idzie skutecznie zwalczać terroryzm przy użyciu narzędzi polityczno-prawnych. Brak możliwości osiągnięcia zadowalającego kompromisu na arenie międzynarodowej w kwestii definicji terroryzmu wynika w głównej mierze z faktu, iż wiele państw nie tylko popiera terroryzm, jako metodę prowadzenia polityki, ale także go używa, nie widząc w tym nic nagannego. Ponadto terroryzm charakteryzuje się dynamiką rozwoju ciągłą ewolucją. Czy ktoś byłby w stanie wyobrazić sobie kilkadziesiąt lat temu porwanie samolotu pasażerskiego i samobójczy atak nim na jakiś obiekt? Dziś jesteśmy świadomi, że terroryzm nie zna granic ani moralnych, ani umownych. Jak mamy kilka rodzajów przemocy (fizyczna, werbalna, psychiczna itd.), tak mamy kilka rodzajów terroryzmu. Dzięki zabiegom różnego rodzaju psychologów, pojęcie przemocy zostało rozciągnięte na inne sfery niż fizyczna. Niestety pojęcie terroryzmu nadal utożsamiane jest jedynie z działaniami militarnymi. Realnie możemy wyróżnić takie rodzaje terroryzmu: Zbrojny Najczęściej kojarzony z pojęciem terroryzm. Polega na fali ataków sabotażowych, dywersyjnych lub zaczepnych, mających na celu zaszantażowanie lokalnej społeczności lub administracji w celu spełnienia swoich żądań. Jego zaprzestanie jest związane ze spełnieniem postulatów terrorystów. Popularny pośród skrajnych grup fundamentalistycznych lub politycznych (IRA, ETA, Al-Kaida, Bejtar), które nie są w stanie dojść do realizacji swoich postanowień innymi metodami. Ekonomiczny Ten typ terroryzmu to szantażowanie danej grupy społecznej poprzez restrykcje finansowe, kontrybucje, lichwę lub wszelakie należności materialne. Powszechnie jest praktykowany przez bankierskie gangi, nieuczciwe międzynarodowe koncerny, bądź przez zwyczajnych podwórkowych naciągaczy. Często wiąże się z groźbami kary sądowej za niespłacenie swoich żądań. Terroryści ekonomiczni, aby działać skuteczniej, zazwyczaj przekupują aparat prawniczy, bądź działają na krawędzi prawa wykorzystując luki w ustawach. Ideologiczny To szantażowanie danej społeczności w celu przyjęcia określonej ideologii, doktryny politycznej lub wyznania. Polega on na fali oszczerstw przeciwko osobom spoza pożądanego kręgu ideowego. Kłamstwa mają wywołać negatywne skojarzenia wobec szkalowanej grupy, często oskarżając je o przyczynianie się do terroryzmu zbrojnego. Popularnie stosowany pośród lewackich organizacji takich jak Antifa czy Nigdy Więcej, modernistów, socjalistów czy republikanów. Medialny Często jest związany z terroryzmem ideologicznym. Mechanizm jego jest w zasadzie podobny do ideologicznego z tą różnicą, że tutaj hasła są przesyłane drogą przekazu medialnego wprost, lub przy użyciu ukrytych symboli w nadawanych audycjach. Stosowany jest przez samodzielne wielkie koncerny medialne, wpływowe grupy z dostępem do popularnych środków masowego przekazu, lub mniej wpływowe grupki przy pomocy własnych, niskobudżetowych mediów. Społeczny Pewna hałaśliwa część społeczności próbuje wymusić na reszcie swoje poglądy, zamiłowania, sympatie czy opinie. Jest często związany z terroryzmem medialnym i ideologicznym, czasem też ze zbrojnym. Popularny pośród sekt, grup religijno-politycznych (takich jak SS Sekta Smoleńska), działaczy LGBT, feministek, lewaków czy modernistów. 5
Przyjmując więc ogólnie, że terroryzm to akty przemocy lub ich groźba podejmowane celem zaszantażowania zarówno władzy, jak i opinii publicznej można wskazać szereg cech charakterystycznych. Za Z. Cesarzem, który w problemach politycznych współczesnego świata podaje charakterystykę działań terrorystycznych, przyjmuje się poniższe cechy, jako opisujące wszelkie działania, które możemy opisać mianem terroryzmu: Gloryfikacja siły jako jedynej i najskuteczniejszej metody walki politycznej; Okrucieństwo i brak skrupułów moralnych w podejmowanych akcjach, co pokazać ma z jednej strony siłę i determinacje terrorystów, z drugiej zaś wzmocnić strach przed terrorystami; Wzbudzenie silnego i powszechnego poczucia zagrożenia poprzez zastraszanie nie tylko elit politycznych, ale i całego społeczeństwa; Uzyskanie rozgłosu i zaistnienie w masmediach, bez masowego audytorium terrorysta jest bowiem nikim; Polityczny szantaż i wymuszanie określonych zmian politycznych; Akty przemocy i zbrodni nie zawsze mają doprowadzić do obalenia władzy i przjęcia steru rządów, w wielu przypadkach mają jednak na celu przygotowanie sytuacji rewolucyjnej, tj. doprowadzenia do anarchizacji życia publicznego, zastraszenia i zdemoralizowania funkcjonariuszy państwowych, zademonstrowania siły terrorystów, sprowokowania represji i ograniczania swobód obywateli przez państwo celem upowszechnienia nastrojów buntu. Podsumowując kilka wyżej wymienionych definicji terroryzm i jego działalność stanowi zagrożenie nie tylko dla życia,ale również dla poszczególnych państw i organizacji międzynarodowych. Jest poważnym problemem współczesnego świata, gdyż z uwagi na swoją istotę może zagrażać porządkowi społecznemu, stosunkom międzynarodowym a przy zastosowaniu środków masowej zagłady wręcz istnieniu ludzkości. Dlatego też terroryzm uznaje się za akt gwałtu o znaczeniu międzynarodowym. 3. Historia terroryzmu Terroryzm nie jest zjawiskiem nowym. Opracowania naukowe nie uściślają dokładnego czasu i miejsca pierwszych w historii ludzkości aktów terrorystycznych. Przyjmuje się, że pierwszym w dziejach terrorystą był Herostrates z Efezu, który w 356 p.n.e. podpalił świątynię Artemidy. Herostrates był ubogim szewcem, chcącym uzyskać sławę poprzez zniszczenie budowli uważanej przez Greków za jeden z ówczesnych cudów świata. Kolejnym przykładem aktów terroru był proces wychowywania i szkolenia Spartan w starożytnej Grecji. Młodych ludzi przygotowywano do walki i zabijania przeciwnika. Kandydaci na wojowników musieli przejść rodzaj rytuału lub manewrów, polegających na zabijaniu helotów, czyli spartańskich niewolników wywodzących się z ludności podbitych ziem. Terroryzm pojawił się także w Atenach, kiedy po klęsce w wojnie peloponeskiej Spartanie narzucili Ateńczykom władzę komisji oligarchicznej. W trakcie rządów Trzydziestu Tyranów stracono 500 obywateli, a dalszych 5000 wyrzucono z Aten. Miasto ogarnięte zostało prześladowaniami oraz plądrowaniem majątków. W Atenach panował powszechny strach przed niespodziewanym aresztowaniem, płatnym donosicielstwem i tajną policją. Tysiąc lat później, około 090 r., podobną metodę na terenie Persji stosowali członkowie szyickiej sekty Assasinów założonej przez Hassana ibn Sabbaha (zwanego Starcem z Gór). 6
W pierwszej połowie XII wieku Mongołowie utworzyli zmilitaryzowane państwo, dokonując bezustannych podbojów, stosując ludobójstwo i terroryzm. Mongolskie najazdy i utrzymywanie w poddaństwie ziem ruskich miało znaczący wpływ na ukształtowanie się kultury politycznej Rosji. W latach 564 572 car Iwan Groźny wprowadził rządy skrajnego terroryzmu, wydzielając z części Rosji ziemie poddane władzy terrorystycznych oddziałów siepaczy. Słowo terroryzm i terror upowszechniły się w okresie Rewolucji Francuskiej, kiedy w latach 793 794 Komitet Ocalenia Publicznego Trybunału Rewolucyjnego, komitety rewolucyjne i ich agenci, stosowali na wielką skalę represje przeciw faktycznym i wyimaginowanym wrogom rewolucji. Najbardziej krwawy okres rządów Komitetu Bezpieczeństwa Publicznego podczas rewolucji francuskiej został nazwany terrorem, a zasiadających w komitecie jakobinów zwano terrorystami. W tym okresie w publicznym gilotynowaniu, pacyfikowaniu i mordowaniu więźniów zginęło około 40 000 ofiar. Około 300 000 Francuzów poddano represjom i przetrzymywano w więzieniach. W niektórych rejonach Francji stosowano krwawe egzekucje i ludobójcze metody pacyfikacji bez żadnych postanowień sądowych. Terroryzm pojawił się w drugiej połowie XIX wieku za sprawą anarchistów głoszących hasła buntu przeciwko ówczesnym porządkom społecznym. Pod koniec XIX wieku doszło w całej Europie do serii ataków terrorystycznych. W 874 r. we Włoszech odbyło się wiele zamachów terrorystycznych, a w Hiszpanii działała grupa terrorystyczna Mano Negra ( Czarna Ręka ). W tym okresie nastąpiły pierwsze zamachy na głowy państw. W najsłynniejszych zamach terrorystycznych zginęli: prezydent Francji, L. Cornot w 884, premier Hiszpanii, C. de Castillo w 897, cesarzowa austriacka Elżbieta w 898, król włoski Humbert w 900, prezydent Stanów Zjednoczonych, W. McKinley w 90, premier Hiszpanii, J. Canalejas w 92, następca tronu austriackiego Ferdynand i jego żona Zofia w 94. Jednak z biegiem czasu celami terrorystów przestali być indywidualni politycy, a stawało się nim społeczeństwo lub określone jego grupy (urzędnicy państwowi, itp.). Celem ataków na społeczeństwo miało być wywołanie niechęci do rządu. Na przełomie XIX i XX wieku ormiański ruch nacjonalistyczny we wschodniej Turcji zastosował terrorystyczną strategię w walce z osmańskim rządem. Ataki terrorystyczne skierowane na przedstawicieli, administracji i policji były popierane społecznie. Także Macedończycy podjęli terrorystyczną walkę przeciwko Turkom. Natomiast Serbowie założyli nacjonalistyczne organizacje, których działalność miała głównie charakter antyhabsburski. Pierwsza wojna światowa wybuchła w następstwie zamachu na habsburskiego arcyksięcia Ferdynanda w 94 r. w Sarajewie, który zginął z rąk bośniackiego Serba, członka organizacji Mlada Bosna. Terroryzm w tym okresie miał podłoże nacjonalistyczne. Na początku XX wieku coraz głośniej było o terroryzmie zainspirowanym ideologiami nacjonalistycznymi. Dążenie Ulsteru do Irlandii przybrało formę terroryzmu separatystycznego Irlandzkiej Armii Republikańskiej (IRA). Przedstawiciele IRA, którzy nie uznali traktatu brytyjskoirlandzkiego, rozpoczęli walkę terrorystyczną. W wyniku licznych zamachów zginęło i zostało rannych wiele osób. Kulminacją tych zamachów był atak w centrum handlowym w Coventry. Kolejny etap terroryzmu irlandzkiego nastąpił w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku. W latach trzydziestych XX wieku znaczenie pojęcia terroryzm uległo istotnej zmianie. W tym okresie rzadziej posługiwano się tym pojęciem do określania ruchów rewolucyjnych oraz przemocy skierowanej przeciwko rządom oraz ich przywódcom. Zdecydowanie częściej pojęcie 7
terroryzm służyło do opisywania praktyk masowych represji, które były stosowane przez państwa totalitarne, a także ich dyktatorskich przywódców przeciwko własnym obywatelom. W Polsce działaniem o znamionach terroryzmu było zamordowanie pierwszego prezydenta RP, Gabriela Narutowicza, w 922 roku. Postęp techniczny zwiększył możliwości dokonywanych aktów terrorystycznych, w następstwie czego zmieniono cel wspomnianych zamachów. Częściej były nimi autobusy, pociągi samoloty i statki. W roku 930 miało miejsce pierwsze porwanie samolotu. Kilku peruwiańskich terrorystów opanowało samolot, chcąc w ten sposób nielegalnie przekroczyć granice Peru. Od tego czasu rozpoczęła się inwazja zamachów terrorystycznych na środki lokomocji. Kolejna fala terroryzmu pojawiła się w Palestynie, gdzie Arabowie i Żydzi stosowali terror jako metodę rozwiązywania konfliktu. Już na początku lat 70. dwudziestego stulecia palestyński terroryzm przybrał charakter terroryzmu międzynarodowego, w którym terroryści mogli zaatakować dowolny cel na świecie. Za datę początku terroryzmu międzynarodowego przyjmuje się porwanie samolotu izraelskich linii lotniczych w Rzymie w 968 roku. W dniu 5 września 972 roku doszło do ataku terrorystycznego podczas Igrzysk Olimpijskich w Monachium. Duża grupa uzbrojonych Palestyńczyków z organizacji Czarny Wrzesień uprowadziła sportowców ekipy Izraela. Podczas nieudolnej próby odbicia wszyscy zakładnicy zginęli. W latach 70. i 80. XX wieku terroryzm nabrał charakteru międzynarodowego. Świadczyły o tym powiązania pomiędzy grupami terrorystycznymi wywodzącymi się z różnych państw. Akty terrorystyczne stały się jedną z najpopularniejszych metod walki politycznej wielu ugrupowań, które starają się rozwiązywać w ten sposób wiele problemów społeczno-politycznych, religijnych i narodowościowych. W tym okresie pojawiło się zjawisko wspierania finansowego i logistycznego terroryzmu przez niektóre kraje (ZSRR, Kuba, Libia). Początki sakralizacji terroryzmu datuje się na lata 80. XX wieku, czyli okres po zwycięstwie rewolucji islamskiej w Iranie. Przemoc religijna stała się ostatecznym sposobem na wyrażenie poczucia niepewności i lęku, cechującym przede wszystkim społeczeństwa państw pozostających w tyle w dążeniu do dobrobytu. W państwach niehomogenicznych etnicznie to właśnie religia jest siłą konstytuująca wspólnotę i broniącą przed kulturową unifikacją, którą niesie ze sobą proces globalizacji. Terroryzm wyrosły na gruncie religijnym wyraźnie rozszerza definicję wroga. Nie ogranicza się jedynie do przedstawicieli władzy politycznej, ale dąży do osiągnięcia jak najwyższej liczby ofiar, tolerując straty po stronie swoich współwyznawców i usprawiedliwiając je koniecznością walki ze złem. Ostatni okres, obejmujący również czasy współczesne, związany jest z wystąpieniem czwartej, tzw. religijnej fali terroryzmu. Jej początki łączy się z następującymi wydarzeniami: wybuchem rewolucji islamskiej w Iranie oraz z inwazją ZSRR na Afganistan. Podczas wojny w Afganistanie (979 989) powstały komórki rekrutacyjne dla bojowników islamskich oraz sieć powiązań pomiędzy walczącymi a wspierającymi ich społecznościami muzułmańskimi na świecie. Kontakty te wykorzystano przy utworzeniu Al-Kaidy w 988 roku, uznawaną obecnie za najgroźniejszą organizację terrorystyczną. W dniu września 200 r. doszło do największego w dziejach ataku terrorystycznego, zamachu na World Trade Center i Pentagon. Niewątpliwie tragiczny w skutkach był także atak terrorystyczny przeprowadzony września 2004 roku w Biesłanie, w północnej Osetii, przez komando czeczeńskich i arabskich terrorystów. Terroryzm ujawnia się w czynach bezprawnych. Najczęściej takimi czynami są: uprowadzanie i zawładnięcie samolotów, 8
uprowadzanie innych środków komunikacji (np. statków, pociągów, autobusów) razem z pasażerami w charakterze zakładników, akty sabotażu gospodarczego, włamania, napady, żądania okupu, zabójstwa zamachy na życie, zdrowie czy wolność przedstawicieli władz, a także osób, które podlegają ochronie międzynarodowej, uprowadzanie i przetrzymywanie w charakterze zakładników osób, które pochodzą z innych państw niż teren działania terrorystów (np. dziennikarzy, duchownych), użycie broni automatycznej, rakiet i ładunków wybuchowych w miejscach publicznych i wywołanie dzięki temu szczególnego zagrożenia dla osób postronnych. Większość działań terrorystycznych jest związana z braniem zakładników, w celu nasilenia dramatyzmu akcji terrorystycznej, zdobycia rozgłosu dla głoszonej idei, a także umocnienia pozycji terrorystów przy pertraktacjach. Ponadto, terroryzm wiąże się często z handlem ludźmi, handlem narkotykami, bronią oraz materiałami rozszczepialnymi (np. rakiety). Sprzyjające warunki do rozwoju terroryzmu oraz działania organizacji o charakterze terrorystycznym stwarzają: terroryzm bliskowschodni, fundamentalizm muzułmański (dżihad), tendencje nacjonalistyczne w byłej NRD, nacjonalizm postsowiecki, rozpad Jugosławii. Od aktów terrorystycznych należy odróżnić zwyczajne czyny kryminalne o znamionach działań terrorystycznych. Do takich aktów można zaliczyć anonimowe telefony o podłożeniu materiałów wybuchowych w obiektach użyteczności publicznej czy też eksplozje ładunków na tle porachunków między gangami przestępczymi lub z motywu zemsty bądź w celu zastraszenia urzędników państw (prokuratorów, sędziów, celników). Na przestrzeni wieków ewolucję przeszła struktura organizacji terrorystycznych. Z grup bojowników działających nieraz na zapleczu ugrupowań politycznych (zwłaszcza org. terrorystyczne o charakterze separatystycznym), stały się doskonale prosperującymi organizacjami ekonomicznymi. Oprócz realizacji wytyczonych sobie celów, współczesna organizacja terrorystyczna sama musi zadbać również o sprawny system dowodzenia, finansowania, rekrutacji i szkolenia nowych członków oraz transport broni i materiałów niezbędnych do przeprowadzania zamachów. Ekonomizacja terroryzmu posunęła się tak daleko, że w literaturze pojawiła się nowa kategoria tak zwanych fałszywych ugrupowań terrorystycznych. Są to organizacje, których wyłącznym celem jest akumulacja zysków, a żądania polityczne wykorzystują tylko i wyłącznie dla zdobywania pieniędzy. Rozwój technologiczny, umiędzynarodowienie się terroryzmu i wykorzystywanie go przez państwa, jako elementu polityki zagranicznej, przyczyniło się do rozwoju super i infoterroryzmu zjawisk wcześniej nieznanych. O ile terroryści określani mianem ponowoczesnych nie zrezygnowali z tradycyjnych środków prowadzenia walki, o tyle trudno nie zauważyć pewnych zmian w tym zakresie. Systematycznie modernizowane materiały wybuchowe i broń palna, są ciągle dominującymi instrumentami przeprowadzania zamachów. Mimo to współcześni terroryści nieraz potrafią zaskoczyć służby bezpieczeństwa pomysłowością i wykorzystaniem broni, do której nie posiadali wcześniej dostępu (25). Tak stało się w 995 roku, gdy japońska sekta Aum Shinrikyo dokonała gazowego ataku na tokijskie metro oraz w 200 roku, gdy zamachowcy z ugrupowania Osamy ibn Ladena wykorzystali samoloty pasażerskie do ataku na wieżowce w Nowym Jorku i Pentagon. W pierwszym przypadku terroryści wykorzystali broń masowego 9
rażenia, natomiast w drugim posłużyli się pozornie niegroźnym narzędziem do przeprowadzenia najkrwawszego zamachu terrorystycznego w historii. O ile terroryści dokonywali już zamachów z wykorzystaniem broni masowego rażenia, o tyle były to nieliczne przypadki. Dlatego zamachy z użyciem broni chemicznej, biologicznej, lub nuklearnej postrzegane są w kategoriach przyszłości i dalszej ewolucji zjawiska terroryzmu. Niemniej jednak superterroryzm jest perspektywą budzącą niepokój. Hamulce, które ograniczały terrorystów działających jeszcze kilkanaście lat wcześniej okazują się nieskuteczne wobec dzisiejszych zamachowców działających z pobudek religijnych (np. al-kaida) lub nacjonalistycznoreligijnych (np. Hamas, Hezbollah). Również technologiczna bariera utrudniająca dostęp terrorystów do broni nuklearnej może niedługo okazać się łatwiejsza do pokonania. Wpływ na to ma chaos i mniej restrykcyjna kontrola nad radzieckim arsenałem nuklearnym po upadku ZSRR oraz pojawienie się aspiracji atomowych takich państw jak Iran czy Korea Północna. Zagrożenie jest tym większe, że w posiadanie broni jądrowej może wejść państwo aktywnie wspierające terroryzm, gotowe złamać memorandum na niewykorzystywanie broni nuklearnej, a nieposiadające odpowiednich środków przenoszenia. Bariera technologiczna jest zdecydowanie cieńsza w przypadku broni biologicznej lub chemicznej. Bronie te są przede wszystkim tańsze i możliwe do wyprodukowania nawet w domowych warunkach, w przeciwieństwie do broni nuklearnej. Specjaliści od terroryzmu zgadzają się co do opinii, że wykorzystanie którejś z tych broni jest realnym ryzykiem. Udowodnili to terroryści z sekty Najwyższa Prawda rozpylając gaz w tokijskim metrze, oraz prawdopodobnie członkowie Al-Kaidy, rozsyłając listy z bakteriami wąglika. Szczególnie zabójcza jest broń biologiczna, ponieważ sama się namnaża i rozprzestrzenia, za pośrednictwem osób zakażonych. W związku z tym skutki ataku terrorystycznego mogą być odczuwalne na większym obszarze, niż w przypadku wykorzystania broni chemicznej, a nawet nuklearnej. Podsumowując, zjawisko terroryzmu pod koniec XX i na początku XXI wieku przeszło przeobrażenie. Współcześnie obok terroryzmu klasycznego współistnieje znacznie groźniejsza forma przemocy określana w literaturze jako terroryzm ponowoczesny. Terroryści wpisujący się w ten model prowadzenia walki nie dokonują szczegółowej selekcji celów, nie wysuwają racjonalnych żądań, ani nie formułują przesłania do tak zwanej strony trzeciej. Motywy nimi kierujące mają najczęściej charakter religijny, a przeprowadzenie zamachu podnoszone jest do rangi aktu sakralnego. Rozszerzenie definicji wroga oraz ewolucja metod przeprowadzania ataków terrorystycznych spowodowała wzrostu liczby ofiar zamachów. Współczesny, coraz bardziej brutalny i nieprzewidywalny, terroryzm rzuca wyzwanie bogatym i wysoko rozwiniętym państwom, o demokratycznym, a zatem bardzo wrażliwym, systemie sprawowania władzy. 4. Zagrożenia terrorystyczne w Polsce, zagrożenie w szkole Islamski terroryzm ma charakter kroczący. Zamach terrorystyczny w każdym kraju prowadzi do ujawnienia uśpionych dotąd siatek, które same wyniszczają się w samobójczych atakach a ich niedobitki wyłapywane są przez policję. Zaostrzone środki ostrożności i nowe doświadczenia zdobyte przez służby specjalne uniemożliwiają szybką odbudowę struktur, dlatego terroryzm musi się przemieszczać: najpierw Stany Zjednoczone, potem Hiszpania, teraz Wielka Brytania. Kto następny? Zapewne Włochy, ewentualnie Holandia oba kraje prowadzą proamerykańską politykę i mają liczne społeczności muzułmańskich imigrantów. Ale wkrótce może nadejść czas na Polskę. 0
Przeanalizujmy nasze aktywa i pasywa biorąc pod uwagę dwa kryteria stosowane przez terrorystów: spektakularność i dostępność. Prawdopodobieństwo ataku terrorystycznego zwiększa opinia Rzeczpospolitej jako państwa proamerykańskiego a zwłaszcza polskie zaangażowanie w okupację Iraku zamach w którymś z naszych miast byłby kolejnym przykładem dotkliwej kary wymierzanej sojusznikom Waszyngtonu. Z drugiej strony spektakularność takiej akcji osłabiałby fakt satelitarnego statusu Polski większy rozgłos przynoszą zamachy w USA czy Europie Zachodniej. Dlatego przyjrzyjmy się dostępności naszego kraju jako potencjalnego obiektu ataku. Skłonna jestem tu podchodzić sceptycznie do urzędowego optymizmu władz, na każdym kroku zapewniających, że jesteśmy przygotowani na najgorsze. Polska wydaje się być słabo przygotowana na zapobieżenie zamachowi: polskie społeczeństwo nie ma odruchu czujności wobec podejrzanych zachowań (porzucone w miejscach publicznych pakunki itp.), brakuje specjalistycznego sprzętu (choćby tych wszechobecnych kamer, pozwalających na tak szybkie zidentyfikowanie zamachowców z Londynu), szwankuje system koordynacji. Nieustanne polityczne perturbacje i związane z nimi reorganizacje nie sprzyjają stabilizacji pracy służb specjalnych. Niedobrze o sprawności organów ścigania świadczy fakt, że Polska jest państwem jedynym chyba w Europie! w którym bezkarnie zabija się komendanta głównego policji. W rezultacie islamscy radykałowie mogą postrzegać Polskę jako słabe ogniwo zachodniego imperializmu a to zachęci ich do uderzenia. Ale mamy też atut. To, że do tej pory Polska nie stała się obiektem ataku zawdzięczamy, skłonny jestem przypuszczać, brakowi licznej społeczności imigranckiej. Modus operandi islamistów polega bowiem na użyciu osób zadomowionych w danym kraju. Nawet Saudyjczycy, którzy dokonali zamachu na World Trade Centre, mieszkali w Stanach Zjednoczonych od dłuższego czasu. Tacy ludzie są wtopieni w krajobraz a więc trudni do wykrycia; znajomość terenu, procedur, zwyczajów ułatwia im dokonanie zamachów. Nie muszą przemycać broni czy materiałów wybuchowych z zagranicy. Tu działa statystyka: w dużej społeczności łatwiej znaleźć kandydatów na zamachowców. W Wielkiej Brytanii 32 proc. tamtejszych muzułmanów uważa zachodnią cywilizację za wykwit dekadencji, który trzeba zwalczać, a 6 proc. (ok. 00.000) pochwala zamachy terrorystyczne. Spośród z nich z kolei tylko znikomy procent jest gotowy, by zaryzykować własne życie i samemu dokonać zamachu. Im większa grupa tym prawdopodobieństwo narodzin grupy terrorystycznej większe. Tymczasem polska społeczność muzułmańska jest nieliczna choć w ciągu ostatniej dekady jej liczebność wzrosła pięciokrotnie, to i tak liczy zaledwie 25 tysięcy. Większość z nich wyznaje islam w wersji zeuropeizowanej. Choć w Polsce też daje się odczuć wpływ fundamentalizmu wyrażający się w dążeniu do przywrócenia czystości wierze (działalność radykalnych organizacji islamskich takich jak Stowarzyszenie Braci Muzułmanów Ryszarda Rusnaka czy Związek Muzułmanów Polskich Farhata Khana) to jest to tylko blady cień światowego trendu. Powtórzmy: nie każdy muzułmanin jest fundamentalistą i nie każdy fundamentalista jest terrorystą. Jak do tej pory nie ma podstaw, by oskarżać polskich muzułmanów o brak lojalności. Potencjalnie groźniejsi mogą okazać się neofici, których do wojującego islamizmu przyciągnie nienawiść do systemu: były takie przypadki w latach 90. w Niemczech, gdzie na islam przeszli lewaccy terroryści z Komórek Antyimperialistycznych. Nie można wszakże wykluczyć, że powtórzy się casus XVII-wiecznych Lipków i Czeremisów, którzy wobec narastającej w Rzeczpospolitej kontrreformacji i nietolerancji religijnej przeszli na stronę turecką.
5. Terroryzm - podstawy prawne walki z zagrożeniem Współczesny terroryzm jest globalnym zjawiskiem międzynarodowym. Dla jego zwalczania niezbędne jest ścisłe współdziałanie państw cywilizowanych na arenie międzynarodowej. Szczególną rolę odgrywają w tej współpracy konwencje i umowy międzynarodowe. Najważniejsze z nich dotyczą tzw. terroryzmu lotniczego: Konwencja w sprawie przestępstw i niektórych czynów popełnianych na pokładzie statków powietrznych, sporządzona w Tokio dnia 4 września 963 r. (Dz. U. z 97 r. Nr 5, poz. 47); Konwencja o zwalczaniu bezprawnego zawładnięcia statkami powietrznymi, sporządzona w Hadze 6 grudnia 970 r. (Dz. U. z 972 r. Nr 25, poz. 8); Konwencja o zwalczaniu bezprawnych czynów skierowanych przeciwko bezpieczeństwu lotnictwa cywilnego, sporządzona w Montrealu dnia 23 września 97 r. (Dz. U. z 976 r. Nr 8, poz. 37) wraz z protokołem uzupełniającym, sporządzonym w Montrealu dnia 24 lutego 988 r. (Dz. U. z 2006 r. Nr 48, poz. 348); Konwencja w sprawie przeciwdziałania bezprawnym czynom przeciwko bezpieczeństwu żeglugi morskiej, sporządzona w Rzymie dnia 0 marca 988 r. (Dz. U. z 994 r. Nr 29, poz. 635) wraz z protokołem w sprawie przeciwdziałania bezprawnym aktom przeciwko bezpieczeństwu stałych platform umieszczonych na szelfie kontynentalnym, sporządzonym w Rzymie dnia 0 marca 998 r. (Dz. U. z 2002 r. Nr 22, poz. 2); Międzynarodowa Konwencja przeciwko braniu zakładników, sporządzona w Nowym Jorku dnia 8 grudnia 979 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 06, poz. 23); Konwencja o ochronie fizycznej materiałów jądrowych wraz z załącznikami I i II otwarta do podpisu w Wiedniu i Nowym Jorku w dniu 3 marca 980 r. (Dz. U. z 989 r. Nr 7, poz. 93); Konwencja w sprawie znakowania plastycznych materiałów wybuchowych w celu ich wykrywania, podpisana w Montrealu dnia marca 99 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 35, poz. 948); jednym z motywów jej podpisania było między innymi wyprodukowanie przez Czeską Zbrojeniówkę krótkiej serii bezzapachowego semtexu, użytego następnie do czynów zabronionych na świecie; Konwencja o zapobieganiu przestępstwom i karaniu sprawców przestępstw przeciwko osobom korzystającym z ochrony międzynarodowej, w tym przeciwko dyplomatom, sporządzona w Nowym Jorku dnia 4 grudnia 973 r. (Dz. U. z 983 r. Nr 37, poz. 68); Międzynarodowa Konwencja o zwalczaniu terrorystycznych ataków bombowych, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 5 grudnia 997 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 66, poz. 438); Międzynarodowa Konwencja o zwalczaniu finansowania terroryzmu, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 9 grudnia 999 r. (Dz. U. z 2004 Nr 263, poz. 2620); Europejska Konwencja o zwalczaniu terroryzmu, sporządzona w Strasburgu dnia 27 stycznia 977 r. (Dz. U. z 996 r. Nr 7, poz. 557); Konwencja o bezpieczeństwie personelu Organizacji Narodów Zjednoczonych i personelu współdziałającego, sporządzona w Nowym Jorku 9 grudnia 994 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 72, poz. 67) 2
oraz inne konwencje, a także umowy biratelarne zawarte między państwami również przez Polskę, w sprawach związanych ze zwalczaniem terroryzmu. Polska ratyfikowała większość konwencji międzynarodowych, zawarła wiele umów dwustronnych dotyczących zwalczania terroryzmu oraz uchwaliła wewnętrzne akty normatywne dotyczące zwalczania terroryzmu (ustawa z dnia 6 listopada 200 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowania terroryzmu Dz. U. z 200 r. Nr 46, poz. 276, z późn. zm.). Art. 22a ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze (Dz. U. Nr 30, poz. 2, z późn. zm.) zezwalał na zestrzelenie porwanego samolotu pasażerskiego. Jednak Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 30 września 2008 r. orzekł, że przepis ten jest niezgodny z Konstytucją RP i artykuł ten został uchylony (wyrok K 44/ 07). Ustawa z dnia 6 czerwca 997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.) definiuje przestępstwo o charakterze terrorystycznym w art. 5 20 jako [ ] czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 5 lat, popełniony w celu: ) poważnego zastraszenia wielu osób, 2) zmuszenia organu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa albo organu organizacji międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności, 3) wywołania poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej Polskiej, innego państwa lub organizacji międzynarodowej, a także groźba popełnienia takiego czynu. Do karania takich czynów odnoszą się również artykuły Rozdziału XIII kk Odpowiedzialność za przestępstwa popełnione za granicą: art. 09 kk odpowiedzialność polskiego obywatela, art. 0 kk odpowiedzialność cudzoziemca, art. 2 kk zasada ochronna bezwzględna, art. 3 kk zasada represji wszechświatowej. W sytuacji ewentualnych zamachów terrorystycznych sprawców takich czynów można karać między innymi na podstawie przepisów części szczególnej kodeksu karnego: art. 8 ludobójstwo, art. 8a zbrodnie przeciwko ludzkości, art. 20 kk stosowanie środków masowej zagłady, art. 2 kk wytwarzanie, gromadzenie, przesyłanie środków masowej zagłady. Rozdział XVII Przestępstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej art. 27 zdrada główna, art. 28 kk zamach stanu, art. 34 kk zamach na życie prezydenta RP. Rozdział XVIII Przestępstwa przeciwko obronności art. 40 zamach w celu osłabienia sił zbrojnych. Rozdział XIX Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu art. 48 zabójstwo, 2, 3, art. 56 kk ciężki uszczerbek na zdrowiu, art. 60 kk narażenie na niebezpieczeństwo. Rozdział XX Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu art. 63 kk niebezpieczeństwo powszechne, art. 64 kk sprowadzenie niebezpieczeństwa powszechnego, art. 65 kk sprowadzenie innego niebezpieczeństwa powszechnego, 3
art. 65a kk finansowanie terroryzmu, art. 66 kk zawładnięcie statkiem morskim lub powietrznym, art. 67 kk umieszczenie na statku urządzeń lub substancji zagrażających bezpieczeństwu statku, art. 7 kk bezprawny wyrób, gromadzenie, przetwarzanie, posiadanie materiałów, urządzeń wybuchowych. Rozdział XXI Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji art. 73 sprowadzenie katastrofy. Rozdział XXIII Przestępstwa przeciwko wolności art. 89 kk pozbawienie wolności. Rozdział XXIX Przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego art. 223 czynna napaść na funkcjonariusza państwowego. Rozdział XXX Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości art. 232 kk wpływanie przemocą lub groźbą bezprawną na czynności sądu. Rozdział XXXII Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu art. 252 kk wzięcie lub przetrzymywanie zakładnika. Rozdział XXXIII Przestępstwa przeciwko ochronie informacji art. 269 kk uszkodzenie danych informatycznych o szczególnym znaczeniu (tzw. cyberterroryzm). Karane są także inne przestępstwa, które pozostają w zbiegu z wyżej wymienionymi. Prawo polskie nie definiuje pojęcia organizacji terrorystycznej. Wprowadza jednak odpowiedzialność karną za kierowanie, a także uczestnictwo w organizacji przestępczej art. 258 kk. Organizacja terrorystyczna jest również zorganizowaną grupą przestępczą lub związkiem o charakterze zbrojnym. Istotnym narzędziem prawnym w walce z terroryzmem jest instytucja świadka koronnego (ustawa z dnia 25 czerwca 997 r. o świadku koronnym Dz. U. z 2007 r. Nr 36, poz. 232, z poźn. zm.) oznaczającego sprawcę czynu, który za określone obietnice co do poniechania ścigania go lub złagodzenia odpowiedzialności, zdecyduje się złożyć zeznania obciążające innych współuczestników lub sprawców będących groźniejszymi niż on przestępcami. Policja oraz inne służby przy zwalczaniu między innymi terroryzmu mogą stosować również, przewidziane prawem, czynności operacyjno-rozpoznawcze, np. praca z OZI, zakup kontrolowany i inne. Służby przewidziane do zwalczania terroryzmu w Polsce Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ustawa z dnia 24 marca 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu Dz. U. z 200 r. Nr 29, poz. 54, z późn. zm.). Zgodnie z ustawą organy agencji są organami administracji rządowej uprawnionymi do rozpoznawania, zapobiegania i zwalczania zagrożeń godzących w bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz jego porządek konstytucyjny. Zgodnie z art. 5 ust. pkt. 2 ustawy, agencja ma za zadanie rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw, między innymi szpiegostwa, terroryzmu, naruszenia tajemnicy państwowej i innych przestępstw godzących w bezpieczeństwo państwa. Policja (ustawa z dnia 6 kwietnia 990 r. o Policji Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277, z późn. zm.). Mimo że wprost nie mówi się w ustawie na temat zwalczania terroryzmu, to Policja powołana jest między innymi do zapobiegania i zwalczania wszelkiego rodzaju przestępstw oraz dbania o porządek i bezpieczeństwo publiczne. 4
Straż Graniczna (ustawa z dnia 2 października 990 r. o Straży Granicznej Dz. U. z 20 r. Nr 6, poz. 675). Straż Graniczna zwalcza terroryzm między innymi w zakresie migracji osób, oraz przemytu urządzeń i materiałów wybuchowych i substancji niebezpiecznych. Straż Pożarna (ustawa z dnia 24 sierpnia 99 r. o Państwowej Straży Pożarnej Dz. U. z 2009 r. Nr 2, poz. 68, z późn. zm.) jest przewidziana do zwalczania terroryzmu między innymi w zakresie organizowania akcji ratowniczych oraz ewakuacji ludzi i mienia z terenów zagrożonych. Biuro Ochrony Rządu (ustawa z dnia 6 marca 200 r. o Biurze Ochrony Rządu Dz. U. z 2004 r. Nr 63, poz. 72, z późn. zm.) prowadzi między innymi rozpoznanie pirotechniczno-radiologicznego obiektów Sejmu i Senatu. Oddziały Sił Zbrojnych zgodnie z ustawą o Policji oraz rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 9 lipca 2005 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu użycia oddziałów i pododdziałów Policji oraz Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w razie zagrożenia bezpieczeństwa publicznego lub zakłócenia porządku publicznego. Służba Kontrwywiadu Wojskowego (ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego Dz. U. Nr 04, poz. 709, z późn. zm.) w zadaniach i uprawnieniach ma wprost ujęte zwalczanie terroryzmu. Służba Wywiadu Wojskowego zgodnie z ustawą do jej zadań należy między innymi rozpoznawanie i przeciwdziałanie militarnym zagrożeniom zewnętrznym godzącym w obronność RP, a także przeciwdziałanie zagrożeniom międzynarodowym terroryzmem. Żandarmeria Wojskowa (ustawa z dnia 24 sierpnia 200 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych Dz. U. Nr 23, poz. 353, z późn. zm.). Specjalne oddziały wojskowe, m.in. JW. 2305 GROM, FORMOZA. Generalny Inspektor Informacji Finansowej. Zgodnie z ustawą z dnia 6 listopada 200 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowania terroryzmu (Dz. U. z 200 r. Nr 46, poz. 276, z późn. zm.), do zadań GIIF należy uzyskiwanie, gromadzenie, przetwarzanie i analizowanie informacji w trybie określonym w ustawie oraz podejmowanie działań w celu przeciwdziałania wprowadzania do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł i przeciwdziałania finansowaniu terroryzmu. Organy międzyresortowe Kolegium do Spraw Służb Specjalnych. Zespoły do Spraw Kryzysowych. Jako zespół koordynujący działania Międzyresortowy Zespół Obrony przed Terroryzmem, powołany zarządzeniem nr 62 Prezesa Rady Ministrów z dnia 25 października 2006 r. w sprawie utworzenia Międzyresortowego Zespołu do Spraw Zagrożeń Terrorystycznych, zmienionym zarządzeniem nr 95 Prezesa Rady Ministrów z dnia 4 września 2008 r. Przewodniczącym zespołu jest Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji (po zmianie Minister Spraw Wewnętrznych). Zastępcami są: Minister Obrony Narodowej, Minister Finansów, Minister Spraw Zagranicznych oraz Minister Sprawiedliwości. Członkami: Szef ABW, SKW, SWW, BOR, OCK, Służby Celnej, Komendant Główny Policji, ŻW, SG, PSP, Główny Inspektor Informacji Finansowej. W zespole są powołane decyzjami przewodniczącego zespoły zagadnieniowe i stała grupa ekspercka. 5
6. Terroryzm co robić w sytuacji zagrożenia. Zwróć uwagę na to, co dzieje się wokół ciebie. Dotyczy to przede wszystkim miejsc publicznych, np.: supermarketów, środków komunikacji publicznej, imprez masowych. Co może być sygnałem ostrzegającym o niebezpieczeństwie? rzucające się w oczy nietypowe zachowanie osób, pozostawione bez opieki przedmioty: paczki, torby, pakunki, samochody, a zwłaszcza furgonetki, parkujące w nietypowych miejscach, tj. w pobliżu kościołów i miejsc organizowania imprez masowych i zgromadzeń, nie dotykaj podejrzanych przedmiotów pozostawionych bez opieki, powiadom stosowne służby (policję, straż miejską, administratora obiektu), jeżeli dojdzie do akcji ewakuacyjnej lub ratowniczej, zastosuj się do poleceń osób kierujących operacją, zachowaj spokój i bezpiecznie, bez paniki opuść niebezpieczną strefę, nie udawaj bohatera, reagowanie pozostaw profesjonalistom (policji, straży pożarnej, pogotowiu ratunkowemu). 6.. Postępowanie w sytuacji zagrożenia atakiem bombowym Jeżeli wiesz o podłożeniu ładunku wybuchowego lub znalazłeś przedmiot niewiadomego pochodzenia i podejrzewasz, że może to być bomba lub inne niebezpieczne urządzenie, powinieneś to natychmiast zgłosić służbom odpowiedzialnym za bezpieczeństwo na tym terenie. Może to być najbliższa jednostka policji, straży miejskiej lub administrator obiektu. Zawiadamiając policję podaj następujące informacje: rodzaj zagrożenia i źródło informacji o zagrożeniu (informacja telefoniczna, podejrzany przedmiot), treść rozmowy z osobą przekazującą informację o podłożeniu ładunku numer telefonu, na który przekazano informację o zagrożeniu oraz czas połączenia opis miejsca i wygląd przedmiotu. Jak się przygotować: pomyśl, którędy w pośpiechu można się ewakuować z budynku, metra lub innych zatłoczonych miejsc, zwróć uwagę na ciężkie lub łatwo tłukące się przedmioty, które mogą być przesunięte podczas wybuchu, zapamiętaj elementy z najbliższego otoczenia, pamiętaj o tym, aby nie przyjmować od obcych osób żadnych pakunków, nie pozostawiać własnego bagażu bez opieki. Jak się zachować po otrzymaniu informacji o podłożeniu lub groźbie podłożenia bomby: do czasu przybycia policji należy zabezpieczyć zagrożone miejsce, zachowując elementarne środki bezpieczeństwa, po przybyciu policji na miejsce incydentu bombowego, przejmuje ona dalsze kierowanie akcją, należy bezwzględnie wykonywać polecenia policjantów, 6
przy braku informacji o konkretnym miejscu podłożenia bomby użytkownicy pomieszczeń powinni sprawdzić swoje miejsce pracy - być może uda się znaleźć przedmioty nieznanego pochodzenia, podejrzanych przedmiotów nie wolno dotykać, pomieszczenia ogólnodostępne sprawdzają osoby odpowiedzialne za bezpieczeństwo w danej instytucji, po ogłoszeniu ewakuacji należy zachować spokój, pozwoli to sprawnie i bezpiecznie opuścić zagrożony rejon, po ogłoszeniu ewakuacji w miejscu pracy należy je opuścić, zabierając rzeczy osobiste (torebki, siatki, nesesery), identyfikacją ładunku wybuchowego zajmują się wyspecjalizowane jednostki i komórki organizacyjne policji, ciekawość jest niebezpieczna - jak najszybciej oddal się z miejsca zagrożonego wybuchem, w przypadku włączenia parkingu dla pojazdów w strefę zagrożenia, nie ratuj na siłę swojego samochodu (dotyczy to również innych cennych przedmiotów) - życie jest ważniejsze. Procedury te obowiązują także we wszystkich rodzajach transportu publicznego. 6.2.Postępowanie w sytuacji otrzymania podejrzanej przesyłki Co powinno wzbudzić podejrzenia: brak nadawcy, brak adresu nadawcy, przesyłka pochodzi od nadawcy lub miejsca, którego się nie spodziewamy. Jeśli otworzyliśmy przesyłkę, a jej zawartość wydaje się podejrzana - wyłączyć system wentylacji i klimatyzacji, zamknąć okna. Jeśli przesyłka wydaje ci się podejrzana, nie otwieraj jej: umieść tę przesyłkę w grubym worku plastikowym i szczelnie go zamknij, worek ten umieść w drugim grubym plastikowym worku, ten również szczelnie zamknij - zawiąż supeł i zaklej taśmą klejącą, paczki nie przenoś, najlepiej, by pozostała na miejscu, - powiadom lokalny posterunek policji lub straż pożarną - służby te podejmują wszystkie niezbędne kroki w celu zabezpieczenia przesyłki. Jeśli otworzyłeś paczkę, a jej zawartość wydaje się podejrzana: nie naruszaj jej zawartości: nie rozsypuj, nie przenoś, nie dotykaj, nie wąchaj, nie powoduj ruchu powietrza w pomieszczeniu, zaklejony worek umieść w drugim worku, zamknij go i zaklej, dokładnie umyj ręce, powiadom lokalną jednostkę policji lub straż pożarną i stosuj się do ich wskazówek, po przybyciu właściwych służb stosuj się do ich zaleceń. 6.3.Postępowanie w przypadku skażenia środkami chemicznymi lub biologicznymi Sygnał alarmu o skażeniach środkami chemicznymi lub biologicznymi nadawany jest: za pomocą syren (przez 3 minuty przerywany dźwięk - 0 sekund głos syreny, 25 sekund przerwy, 0 7
sekund syrena, 5 sekund przerwy...), za pośrednictwem radia, telewizji i radiowęzłów lub pojazdów wyposażonych w megafony. Jeżeli jedziesz samochodem: wyłącz dmuchawy i zamknij okna, włącz zamknięty obieg powietrza, słuchaj radia (najlepiej lokalnego) i stosuj się do poleceń służb ratowniczych, pojedź do pierwszego zamieszkanego budynku i postępuj według wskazówek dla osób przebywających poza budynkiem. Jeżeli jesteś w budynku: pozostań w budynku, wpuść do niego zagrożonych przechodniów, poinformuj innych mieszkańców o zagrożeniu, zamknij drzwi i okna, wyłącz klimatyzację i wentylatory, pozalepiaj wywietrzniki, pozamykaj wywietrzniki ramach okiennych, znajdź pomieszczenia bez okien, unikaj przebywania w piwnicach i innych nisko położonych częściach budynku, unikaj niepotrzebnego zużycia tlenu, włącz radio lub telewizor (najlepiej stację lokalną). Jeżeli jesteś poza budynkiem: znajdź najbliższy zamieszkany budynek, w miarę możliwości poruszaj się prostopadle do kierunku wiatru, chroń drogi oddechowe (np. oddychaj przez chusteczkę do nosa), umyj dokładnie twarz, włosy i ręce, oczyść oczy i uszy, w przypadku kontaktu z niebezpiecznymi substancjami, zostaw odzież wierzchnią i obuwie przed domem. Jeżeli doszło do skażenia: nie dotykaj i nie wąchaj podejrzanych przedmiotów, nie sprzątaj proszku, nie ścieraj cieczy, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się substancji, przykryj ją np. kocem, pozamykaj okna oraz drzwi i wyłącz klimatyzację, nie dopuść do przeciągów, opuść pomieszczenie i nie wpuszczaj do niego innych osób, umyj dokładnie ręce wodą i mydłem, zdejmij ubranie, które miało kontakt z podejrzaną substancją i włóż do plastikowego worka, umyj się pod prysznicem, po kontakcie z podejrzanymi substancjami nie jedz, nie pij i nie pal, wszystkie osoby, które miały kontakt z podejrzaną substancją albo znalazły się w odległości ok. 5 m od niej, powinny się zgłosić na policję. Jeżeli doszło do skażenia pomieszczeń aerozolami: wyłącz wentylatory i klimatyzację w całej okolicy, zamknij okna i drzwi, opuść pomieszczenie, wyłącz klimatyzację w budynku, sporządź listę wszystkich obecnych osób i udostępnij ją policji. 8
6.4. Postępowanie z przypadku znalezienia się w grupie zakładników Rób, co ci każą. Nie graj bohatera i nie stawiaj oporu. Dyskutowanie z napastnikami lub bunt mogą tylko pogorszyć sytuację. Twoim zadaniem powinno być przetrwanie. Czekaj na akcję wyspecjalizowanej jednostki ratowniczej. Jeśli znalazłeś się wśród zakładników: staraj się zwrócić uwagę napastników na fakt, że mają do czynienia z ludźmi personifikowanie siebie i innych), bądź spokojny, naturalny, znajdź postawę pośrednią między agresją a pasywnością i uległością, nie bądź utrapieniem dla napastników (bunt, dyskutowanie, silne reakcje emocjonalne), pamiętaj, że sytuacja może trwać długo - postaraj się rozwinąć u siebie potrzebę przetrwania, nie rób gestów zwracających uwagę porywaczy, nie zadawaj pytań, nie patrz w oczy terrorystom, bądź im posłuszny bez dyskusji, siedź spokojnie na miejscu, pytaj zawsze o pozwolenie, np. gdy chcesz wstać lub otworzyć torbę, na żądanie terrorystów oddaj im przedmioty osobiste, usuń (wyrzuć) wszelkie oznaki władzy, zajmowania ważnej pozycji, zapamiętaj szczegóły dotyczące porywaczy i otoczenia - może to pomóc władzom w uwolnieniu pozostałych zakładników oraz identyfikację porywaczy przy aresztowaniu. 6.5. Postępowanie w czasie operacji antyterrorystycznych Staraj się uspokoić, akcja zawsze wywołuje zamieszanie i panikę, ludzie są w szoku: nie uciekaj, połóż się na podłodze i spróbuj znaleźć jakąś osłonę, trzymaj ręce na głowie do końca operacji, słuchaj rozkazów i instrukcji grupy antyterrorystycznej i nie zabieraj jej czasu na zadawanie zbędnych pytań, nie trzyj oczu w wypadku użycia gazów łzawiących, w razie strzelaniny połóż się na ziemi lub schowaj się za jakimś przedmiotem, nie uciekaj z obiektu, dopóki nie zostanie wydany rozkaz wyjścia - możesz zostać wzięty za terrorystę, w chwili wyzwolenia wychodź jak najszybciej, nie zatrzymuj się dla zabrania rzeczy osobistych, zawsze istnieje ryzyko wybuchu lub pożaru, spróbuj się zidentyfikować (przedstawić), bądź jednak przygotowany na ostre traktowanie ze strony ekipy ratunkowej - dopóki nie zostaniesz formalnie zidentyfikowany jako jeden z zakładników, jesteś potencjalnie jednym z porywaczy. 6.6. Przygotowanie organizacji do nagłego zdarzenia Organizacje są równie narażone na akty terrorystyczne, jak pojedyncze osoby. Właściciele firm powinni planować zachowanie i procedury awaryjne na wypadek zagrożeń. Od tego zależy nie tylko bezpieczeństwo pracowników, ale również przetrwanie przedsiębiorstwa. Pracownicy muszą wiedzieć, jak postępować w przypadku niebezpieczeństwa. Zastanawianie się, co robić, jest Twoim zadaniem, zanim znajdziesz się w obliczu kryzysu. 9
Co należy zrobić: przechowywać listy numerów kontaktowych pracowników, tak by można było nawiązać z nimi lub z ich rodzinami najszybszy kontakt, posiadać na miejscu plan bezpiecznej ewakuacji, ćwicz zaplanowane procedury z pracownikami, regularnie kopiować dane z komputerów i przechowywać je poza siecią komputerową, ubezpieczyć się w celu minimalizacji strat personelu i klientów, określić procedury postępowania biznesowego w przypadku wystąpienia nagłego. Zakończenie Terroryzm jest jednym z największych zagrożeń dzisiejszej cywilizacji. Zjawisko to dotyczy w większym lub mniejszym stopniu praktycznie wszystkich państw na świecie. Jest to zagrożenie, przed którym nie sposób się ustrzec oraz w pełni zabezpieczyć. Dzisiejszy terrorysta nie jest już tylko fanatykiem z karabinem maszynowym w ręce. Niejednokrotnie zamachowcami są ludzie wykształceni przez Zachód, gotowi osiągnąć swój cel nie zważając na środki. Dzisiaj, w XXI wieku, akty terrorystyczne nie zawsze przypominają te, z którymi mieliśmy do czynienia przed laty. Oczywiście w znakomitej większości przypadków są to standardowe zamachy takie jak podkładanie bomb czy też spektakularne zabójstwa znanych osobistości. W świadomości oraz taktyce terrorystów nastąpiła zmiana myślenia. Celami zamachów nie stają się już tylko ci z najwyższej półki. Celami stały się również instytucje, koncerny, a przede wszystkim zwykli obywatele państw, które tworzą wielką koalicję antyterrorystyczną. Bezpieczeństwo obywateli, w odniesieniu do tego zjawiska, w głównej mierze zależy od sprawnej komunikacji między służbami bezpieczeństwa. Jednakże tragiczne wydarzenia z września 200 roku, uświadomiły społeczeństwom wielu państw, iż instytucje odpowiedzialne za ich bezpieczeństwo nie były dostatecznie przygotowane do rozpoznawania i zwalczania tego typu zagrożeń. Dzisiaj walkę z terroryzmem można podzielić na dwie metody. Pierwsza z nich zakłada walkę doraźną, a więc walkę w sposób bezpośredni z terrorystami i całymi organizacjami. Jest to metoda mało skuteczna, ponieważ nikt na świecie nie jest w stanie rozbić wszystkich ugrupowań terrorystycznych. Druga metoda wydaje się być już nieco bardziej skomplikowaną ale zarazem skuteczniejszą. Zakłada ona bowiem likwidowanie przyczyn powstawania terroryzmu. Przyczyn jak wiadomo może być wiele, jednak to rozwiązanie wprowadzane systemowo może w dużo większym stopniu przyczynić się do likwidacji terroryzmu na świecie. Oczywiście wiele państw na świecie stosuje łącznie obie metody, co w szerokiej perspektywie czasowej ma przyczynić się do zwiększenia bezpieczeństwa na świecie. 2 0
Literatura:. Barber B. R., Imperium strachu. Wojna, terroryzm i demokracja, Warszawa 2005 2. Borkowski R., Terroryzm ponowoczesny, Wyd. A. Marszałek, Toruń 2006 3. Bógdał-Brzezińska A., Gawrycki M. F., Cyberterroryzm i problemy bezpieczeństwa informacyjnego we współczesnym świecie, Warszawa 2003 4. Dynastia terroru : saga rodu Ben Ladenów / Erich Follath, Georg Mascold.// Forum. - 2005, nr 28, s. 6-5 5. Ewolucja terroryzmu motywowanego ideologią religijną na przykładzie salafickiego ruchu globalnego dżihadu / Artur Wejkszner. - Poznań : Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 200. 6. Gray J.; Al-Kaida i korzenie nowoczesności, przeł. Wojciech Madej. - Warszawa : Fundacja "Aletheia", 2006. 7. Huntington P., Zderzenie cywilizacji, Warszawa 997 8. Koziej S., Między piekłem a rajem. Szare bezpieczeństwo na progu XXI wieku, Wyd. Marszałek, Toruń 2006 9. Leksykon współczesnych organizacji terrorystycznych, UAM, Poznań 2007 0. Media i terroryści : czy zastraszą nas na śmierć? / Tomasz Goban-Klas. - Kraków : Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009.. Munkler H., Wojny naszych czasów, Kraków 2004 2. ONZ wobec terroryzmu międzynarodowego / Marcin Marcinko. - Kraków : Fundacja Instytutu Studiów Strategicznych, 2008. 3. Pawłowski J. (red), Terroryzm we współczesnym świecie. Warszawa 200 4. Polityczne metody zwalczania terroryzmu, DW DUET, Toruń 2006 5. Praktyczne elementy zwalczania przestępczości zorganizowanej i terroryzmu : nowoczesne technologie i praca operacyjna / red. Lech Paprzycki, Zbigniew Rau. - Warszawa ; Kraków : Wolters Kluwer Polska, 2009. 6. Rezolucja 373 Rady Bezpieczeństwa ONZ w sprawie zwalczania terroryzmu międzynarodowego i jej wykonanie / Piotr Ogonowski.// Państwo i Prawo. - 2003, z. 3, s. 7-83 7. Rola sił zbrojnych w zwalczaniu terroryzmu, AON, Warszawa 2006 8. Rosja w walce z terroryzmem / Kazimierz Kraj. - Kraków : Kazimierz Kraj, 2009. 9. System reagowania kryzysowego (red. naukowa J. Gryz, W. Kitler), Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2007 20. Świat i Polska wobec globalnych wyzwań : wybrane problemy / pod red. Ryszarda Żelichowskiego. - Warszawa : Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk : Collegium Civitas, 2009. 2. Terroryzm - dawniej i dziś / Andrzej Maryniarczyk [et al.]. - Lublin : Fundacja "Lubelska Szkoła Filozofii Chrześcijańskiej" : Wydawnictwo KUL, 200. 22. Terroryzm i zamachy samobójcze : muzułmański punkt widzenia : praca zbiorowa / pod red. Ergüna Çapana ; przeł. Jarosław Sander ; [wstęp do pol. wyd. Jerzy Rohoziński]. - Warszawa : Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2007. 23. Terroryzm jako zagrożenie dla bezpieczeństwa cywilizacji zachodniej w XXI wieku / Raul Andrzej Kosta. - Toruń : Wydaw. Adam Marszałek, 2008. 2
24. The Transatlantic Dialogue on Terrorism, Center for Strategic and International Studies, Washington, August 2004 25. Transnational Terrorism in the Word System Perspective, Warsaw 2002 26. Walka z terroryzmem : w świetle prawa międzynarodowego / pod red. Kazimierza Lankosza [et.al]. - Bielsko-Biała : "Sto", 2004. 27. Wojna z terroryzmem w XXI wieku / pod red. Brunona Hołysta, Kuby Jałoszyńskiego, Arkadiusza Letkiewicza. - Szczytno : Wydział Wydawnictw i Poligrafii Wyższej Szkoły Policji, 2009. 28. Współczesny wymiar antyterroryzmu / Kuba Jałoszyński. - Warszawa : Wydawnictwo "Trio" : Collegium Civitas, 2008. 29. Współczesny wymiar terroryzmu. Przeciwdziałanie zjawisku, AON, Warszawa 2007 30. Zagadnienia fizycznej walki z zagrożeniami terrorystycznymi : aspekty organizacyjne i prawne / pod red. Kuby Jałoszyńskiego. - Warszawa : Trio, 200. 3. Zarządzanie informacją w walce z terroryzmem / Krzysztof Liedel. - Warszawa : Collegium Civitas : Wydawnictwo "Trio", 200. 32. Zagrożenia asymetryczne bezpieczeństwa państw obszaru transatlantyckiego / Marek Madej ; Polski Instytut Spraw Międzynarodowych. - Warszawa : Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, 2007. 33. Zwalczanie terroryzmu międzynarodowego w polskiej polityce bezpieczeństwa / Krzysztof Liedel, 200. 34. Zwalczanie terroryzmu w ramach operacji wojskowych. Materiały pokonferencyjne, Rzeszów 20 2 2