STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK NA LATA 2006-2015

Załącznik do Uchwały Nr XXXV/395/06 Rady Miejskiej Turku z dnia 30 marca 2006r. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK NA LATA 2006-2015 STYCZEŃ 2006

SPIS TREŚCI 1. CZĘŚĆ WSTĘPNA...3 1.1. TŁO I PRZYCZYNY...4 1.2. WARTOŚCI, ZASADY, DEFINICJE...5 1.3. STRUKTURA DOKUMENTU...9 U 1.4. PRZESŁANKI WYNIKAJĄCE Z DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH...12 2. CZĘŚĆ DIAGNOSTYCZNA...21 2.1. CHARAKTERYSTYKA MIASTA...22 2.2. PROBLEMY SPOŁECZNE Z PERSPEKTYWY OŚRODKA POMOCY SPOŁECZNEJ...25 2.3 KWESTIA OPIEKI NAD DZIECKIEM...32 2.4 KWESTIA OSÓB BEZROBOTNYCH...38 2.5 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH...43 2.6. KWESTIA PRZESTĘPCZOŚCI...46 2.7. KWESTIA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI...50 2.8. IDENTYFIKACJA NAJWAŻNIEJSZYCH PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH...52 2.9. ANALIZA SWOT...55 2.10. ZASOBY UMOŻLIWIAJĄCE ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH...62 2.11. PODSUMOWANIE CZĘŚCI DIAGNOSTYCZNEJ...73 3. CZĘŚĆ PROGRAMOWA...74 3.1. MISJA...75 3.2. CELE STRATEGICZNE I KIERUNKI DZIAŁAŃ...76 3.3. MONITORING I WDRAŻANIE STRATEGII...88 4. UWAGI KOŃCOWE...91 STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 2

1. CZĘŚĆ WSTĘPNA Część wstępna zawiera elementarne informacje dotyczące zasad konstruowania dokumentu. Przedstawione w niej zostały aspekty prawne, będące podstawą działania samorządu lokalnego, zasady i wartości, na których opiera się lokalna polityka społeczna oraz najważniejsze informacje dotyczące metodyki pracy nad strategią. Został tutaj także ukazany związek analizy z innymi dokumentami strategicznymi, funkcjonującymi na różnych poziomach administrowania i zarządzania. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 3

1.1. TŁO I PRZYCZYNY Strategia Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych ma stanowić podstawę do realizacji względnie trwałych wzorów interwencji społecznych, podejmowanych w celu zmiany (poprawy) tych stanów rzeczy (zjawisk) występujących w obrębie danej społeczności, które oceniane są negatywnie. Dokument charakteryzuje w szczególności działania publicznych i prywatnych instytucji rozwiązujących kwestie społeczne, podejmowane dla poprawy warunków zaspokojenia potrzeb przez wybrane kategorie osób i rodzin. Obowiązek opracowania Strategii Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych wynika wprost z art. 17.1 ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. Różnorodność problemów społecznych występujących w mieście powoduje konieczność wzięcia pod uwagę także innych aktów prawnych, które mają istotny wpływ na konstrukcję dokumentu i rozwiązywanie zadań społecznych w przyszłości. Są to m.in.: ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873 z późn. zm.), ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. Nr 122, poz. 1143 z późn. zm.), ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. Nr 99, poz. 1001), ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2002 r. Nr 147, poz.1231 z późn. zm.), ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 123, poz. 776 z późn. zm.), ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. Nr 228, poz. 2255 z późn. zm.), ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz. 1485), ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1493). Oprócz wspomnianych aktów prawnych przy realizacji strategii może zachodzić potrzeba odwołania się również do ustaw i aktów wykonawczych z zakresu ochrony zdrowia, oświaty i edukacji publicznej, budownictwa socjalnego. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 4

Europejska polityka społeczna została określona w głównej mierze podczas Szczytu Lizbońskiego w 2000 roku, na którym kraje członkowskie Unii Europejskiej uznały, że zwalczanie ubóstwa i wykluczenia społecznego będzie centralnym elementem w procesie modernizacji europejskiego modelu społecznego. W roku 2001 uzgodniony został przez Radę, Parlament i Komisję Europejską Wspólnotowy program na rzecz walki z wykluczeniem społecznym na lata 2002-2006. Jego celem jest wsparcie współpracy pomiędzy krajami Unii Europejskiej i zwiększenie skuteczności przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Polska zgłosiła gotowość przystąpienia do programu, w efekcie, czego podjęła prace nad przygotowaniem Memorandum w sprawie Integracji Społecznej (Joint Inclusion Memorandum JIM), Narodowej Strategii Integracji Społecznej oraz Krajowego Planu Działania na rzecz Integracji Społecznej. Powołany przez Prezesa Rady Ministrów w roku 2003 Zespół Zadaniowy do spraw Reintegracji Społecznej opracował dokument pt.: Narodowa Strategia Integracji Społecznej dla Polski. Autorzy tego dokumentu podjęli próbę dokonania całościowej analizy sytuacji społecznej w Polsce, wskazania priorytetowych problemów oraz właściwych praktyk na rzecz inkluzji osób i grup. Opracowując lokalną strategię integracji i rozwiązywania problemów społecznych, uwzględniono dokumenty programowe, w których akcentuje się konieczność zapewnienia dialogu i partnerskiej współpracy instytucji rządowych, samorządowych, organizacji pozarządowych oraz biznesu. Uznaje się także za niezbędną partnerską współpracę z osobami podlegającymi wykluczeniu społecznemu. Wspomniane dokumenty to przede wszystkim: Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006 oraz założenia do Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013, Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego, Sektorowy Program Operacyjny Rozwoju Zasobów Ludzkich. 1.2. WARTOŚCI, ZASADY, DEFINICJE Wartość to termin używany do określenia tego, co godne uznania i pożądania, cenne i dobre. Człowiek budujący swój system wartości pewne z nich eliminuje (odrzuca jako złe, czyli traktuje je jako antywartości ), inne pozostawia i hierarchizuje według przypisywanej im ważności. Wartość jest cechą względną, a to oznacza, że nie zawsze, nie w każdym miejscu, nie przez wszystkich i nie w każdych okolicznościach przypisywana jest przedmiotom podlegającym ocenie. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 5

Przedmiotami wartościowania w polityce społecznej są najczęściej stosunki społeczne, stan zaspokojenia potrzeb, instytucje społeczne, stosunki między człowiekiem a przyrodą. Polityka społeczna oparta na określonych zasadach, normach i wartościach może być postrzegana jako przewodnik działania państwa i władz samorządowych różnych szczebli w celu: kształtowania warunków życia ludności oraz stosunków międzyludzkich, a także ogólnych warunków rozwoju; harmonizowania i godzenia rozbieżnych interesów różnych grup społecznych oraz tworzenia warunków dla pokoju społecznego między kapitałem a pracą. Z wartości wynikają zarówno cele polityki społecznej, jak i zasady. Źródła, z których czerpie wartości polityka społeczna, są bardzo różnorodne. Są to m.in. ideologie, doktryny społeczne i gospodarcze, społeczne oczekiwania wyrażane za pośrednictwem różnych kanałów społecznej komunikacji, normy zwyczajowe, poglądy osób znaczących w społeczeństwie. W polityce społecznej, odwołującej się do wartości cenionych przez społeczeństwo, ważny jest podział na wartości odczuwane i uznawane. Wartości odczuwane wiążą się głównie ze sferą emocjonalną, zaś uznawane opierają się na przekonaniach, że pewne cechy powinny być odczuwane jako wartość. Niektóre zasady polityki społecznej są tożsame z wartościami. Zasady to ogólne doktryny i normy działania, którymi powinny kierować się podmioty polityki społecznej w realizacji podstawowego celu, jakim jest zaspokajanie potrzeb. Zasady, które są najczęściej artykułowane bądź realizowane w polityce społecznej, a które stają się dla twórców strategii podstawowymi fundamentami budowania społeczności lokalnej, wolnej od zagrożeń i problemów społecznych, to: 1. Zasada samopomocy przejawia się w istnieniu i rozwoju pomocy wzajemnej ludzi zmagających się z podobnymi problemami życiowymi oraz pomocy silniejszych dla słabszych; zazwyczaj w ramach niewielkich, nieformalnych grup. 2. Zasada przezorności oznacza, że bezpieczeństwo socjalne jednostki nie może być tylko efektem świadczeń ze strony społeczeństwa, ale wynikać powinno także z odpowiedzialności człowieka za przyszłość własną i rodziny. 3. Zasada solidarności społecznej najczęściej rozumiana jako przenoszenie konsekwencji, niekiedy utożsamiana z solidaryzmem społecznym, oznaczającym wyższość wspólnych interesów członków społeczeństwa nad interesami poszczególnych klas lub warstw. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 6

4. Zasada pomocniczości oznacza przyjęcie określonego porządku, w jakim różne instytucje społeczne dostarczają jednostce wsparcia, gdy samodzielnie nie jest w stanie zaspokoić swoich potrzeb; w pierwszej kolejności pomoc powinna pochodzić od rodziny, następnie od społeczności lokalnej, a na końcu od państwa. 5. Zasada partycypacji wyraża się w takiej organizacji życia społecznego, która poszczególnym ludziom zapewnia możliwość pełnej realizacji swoich ról społecznych, natomiast poszczególnym grupom pozwala zająć równoprawne z innymi miejsce w społeczeństwie. 6. Zasada samorządności stanowi realizację takich wartości, jak wolność i podmiotowość człowieka, a wyraża się w takiej organizacji życia społecznego, która jednostkom i grupom gwarantuje prawo do aktywnego udziału w istniejących instytucjach społecznych oraz tworzenia nowych instytucji w celu skuteczniejszego zaspokajania potrzeb i realizacji interesów. 7. Zasada dobra wspólnego przejawia się w takich działaniach władz publicznych, które uwzględniają korzyści i interesy wszystkich obywateli i polegają na poszukiwaniu kompromisów tam, gdzie interesy te są sprzeczne. 8. Zasada wielosektorowości polega na równoczesnym funkcjonowaniu publicznych podmiotów polityki społecznej, organizacji pozarządowych i instytucji rynkowych, które dostarczają środków i usług służących zaspokajaniu potrzeb społeczeństwa. Polityka społeczna, jako przewodnik czy też wskazówka działania oparta na zadeklarowanych wartościach i zasadach, określa i wyjaśnia misję, obejmuje możliwości i cele przedsięwzięć organizacyjnych, wymusza odpowiednie zachowania, nakreślając przydział odpowiedzialności i towarzyszącą temu delegację kompetencji na wszystkie poziomy organizacyjne. Z wymienionych powyżej zasad wynikają podstawowe cele, które powinny kształtować politykę społeczną w danym środowisku lokalnym. Są to przede wszystkim: dążenie do poprawy położenia materialnego i wyrównywanie szans życiowych grup społeczeństwa ekonomicznie i socjalnie najsłabszych; prowadzenie bieżących działań osłonowych; dostrzeganie zagrożeń społecznych z wyprzedzeniem; dorównywanie do standardów unijnych i międzynarodowych. Polityka społeczna Unii Europejskiej opiera swoje założenia na działaniach związanych z polepszeniem warunków życia, pracy i kształcenia, zapewnieniem powszechności prawa do zatrudnienia i wykształcenia, a wreszcie stworzeniem systemu zabezpieczenia społecznego. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 7

Z uwagi na przystąpienie naszego kraju do tej struktury społeczno-gospodarczej jest rzeczą oczywistą i zrozumiałą, że właśnie te wartości i zasady stanowią fundament budowy dokumentu wskazującego lokalne problemy społeczne i metody ich rozwiązywania. W polityce społecznej terminem problemy społeczne oznacza się wszelkiego rodzaju dolegliwości, zakłócenia, niedogodności występujące w życiu zbiorowym. Natomiast określeniem kwestia społeczna wyróżnia się wśród nich te, które: odznaczają się szczególną dolegliwością dla potencjału osobowego społeczeństwa; są następstwem niedostosowania sposobu, w jaki funkcjonuje społeczeństwo, do podstawowych potrzeb indywidualnych i zbiorowych; nie są możliwe do rozwiązania siłami pojedynczych grup ludzkich. W węższym znaczeniu termin kwestia społeczna oznacza konkretny problem o szczególnie wysokim stopniu dotkliwości dla życia i współdziałania członków społeczności. W szerszym znaczeniu termin ten oznacza natomiast sprzeczność pomiędzy zasadami obowiązującymi w danym społeczeństwie, formacji ustrojowej czy nawet cywilizacji, a dążeniami jednostek i zbiorowości do godnego życia. Przyjmuje się, że źródła kwestii społecznych tkwią wewnątrz społeczeństwa, w mechanizmach życia zbiorowego i mogą być jak każdy problem społeczny ograniczane i rozwiązywane we wszystkich skalach współżycia: od rodziny poprzez środowiska lokalne i zawodowe po skalę ogólnopaństwową czy międzynarodową. Mechanizmów powstawania problemów społecznych i kwestii społecznych upatrywać należy w funkcjonowaniu społeczeństwa. Są nimi przede wszystkim: dezorganizacja społeczeństwa; gwałtowna zmiana społeczna; opóźnienia kulturowe; przemiany gospodarcze wyprzedzające przemiany w sposobie myślenia i działania; złe funkcjonowanie instytucji politycznych czy administracyjnych; niekompetencja polityków czy urzędników państwowych; dysfunkcjonalność instytucji społecznych; dominacja grup społecznych, eksploatacja, wyzysk; nierówności społeczne, niesprawiedliwość społeczna; złe funkcjonowanie instytucji edukacyjnych; nieprzystosowanie do pełnienia określonych ról społecznych. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 8

Funkcjonujące w środowisku lokalnym kwestie i problemy społeczne prowadzą do wykluczenia społecznego, czyli sytuacji uniemożliwiającej lub znacznie utrudniającej jednostce lub grupie zgodne z prawem pełnienie ról społecznych, korzystanie z dóbr publicznych i infrastruktury społecznej, gromadzenie zasobów i zdobywanie dochodów w godny sposób. Środkiem umożliwiającym przeciwdziałanie tej sytuacji jest integracja społeczna oparta na zasadach dialogu, wzajemności i równorzędności. Podejmowane w tym celu działania wspólnotowe służą budowie społeczeństwa opartego na demokratycznym współuczestnictwie, rządach prawa i poszanowaniu różnorodności kulturowej. W społeczeństwie tym obowiązują i są realizowane podstawowe prawa człowieka i obywatela oraz skutecznie wspomaga się jednostki i grupy w realizacji ich celów życiowych. Przygotowując dokument programowy, wskazujący kierunki działań samorządu w kształtowaniu i realizacji lokalnej polityki społecznej, nie można nie wspomnieć o wartości podstawowej, która posłużyła autorom za fundament przy jego opracowywaniu. Wartością tą jest zasada wspierania rodziny jako najważniejszej komórki społecznej. Jest ona głównym przesłaniem niniejszego dokumentu, gdyż od wspierania siły rodziny należy rozpoczynać każdy rodzaj oferowanej pomocy. 1.3. STRUKTURA DOKUMENTU Strategie rozwiązywania problemów społecznych to względnie trwałe wzory interwencji społecznych, podejmowanych w celu zmiany (poprawy) tych stanów rzeczy (zjawisk) występujących w obrębie danej społeczności, które oceniane są negatywnie. Mówiąc o gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych, należy mieć na myśli w szczególności działania publicznych i prywatnych instytucji pomocy społecznej (i pokrewnych), prowadzone na terenie gminy, podejmowane dla poprawy warunków zaspokojenia potrzeb przez wybrane kategorie osób i rodzin. W oparciu o uzyskane informacje i materiały został przygotowany dokument, który pozwoli na racjonalizację lokalnej polityki społecznej oraz wskaże obszary, które w najbliższym czasie powinny stać się przedmiotem szczególnej troski władz lokalnych. Metodyka opracowania dokumentu pozwoliła zaangażować środowisko lokalne w budowę strategii na najważniejszych etapach, od diagnozy po wdrożenie i realizację. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 9

Przedłożony materiał został opracowany w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Turku przy merytorycznym wsparciu Ośrodka Kształcenia Służb Publicznych i Socjalnych Centrum AV w Częstochowie. Pomoc zewnętrzna polegała głównie na doradztwie i systematyzacji układu głównych elementów wypracowanego dokumentu. Perspektywa czasowa obowiązywania niniejszego dokumentu została skomunikowana z głównymi dokumentami strategicznymi wpływającymi na rozwiązywanie lokalnych problemów, tj. Narodowym Planem Rozwoju i Strategią Polityki Społecznej, wyznaczającymi działania i możliwość ubiegania się o środki zewnętrzne do 2013 roku, oraz Strategiami Rozwoju Powiatu Tureckiego i Miasta Turek, obejmującymi okres do 2015 roku. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 10

METODOLOGIA OPRACOWANIA DOKUMENTU W S T Ę P RAMY PRAWNE I WARTOŚCI PRZYJĘTE PRZEZ AUTORÓW DOKUMENTY OGÓLNOKRAJOWE STRATEGIA WOJEWÓDZKA STRATEGIA POWIATOWA STRATEGIA MIASTA analiza dokumentów i ich wpływ na lokalną społeczność D I A G N O Z A ŹRÓDŁA ZASTANE Dane statystyczne Dane Ośrodka Pomocy Społecznej Dane Powiatowego Urzędu Pracy Dane Policji ŹRÓDŁA WYWOŁANE Analiza SWOT Badanie ankietowe Identyfikacja problemów społecznych Badanie ankietowe Sytuacja dziecka ANALIZA ZASOBÓW Instytucje samorządowe Organizacje pozarządowe Inne dane w środowisku szkolnym P P R O G R A M O W A N I E CEL STRATEGICZNY CEL SZCZEGÓŁOWY CEL SZCZEGÓŁOWY KIERUNKI DZIAŁAŃ PROGRAMY I PROJEKTY MISJA CEL STRATEGICZNY CEL STRATEGICZNY STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 11

1.4. PRZESŁANKI WYNIKAJĄCE Z DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH Konstruując strategię integracji i rozwiązywania problemów społecznych gminy, należy pamiętać, że nie jest to jedyny dokument w obszarze polityki społecznej, którego skutki będą dotyczyły jej mieszkańców. Krytyczna analiza dokumentów programowych, powstających na poziomie kraju, województwa czy powiatu, pozwala na skuteczniejsze programowanie działań na poziomie lokalnym w taki sposób, by nie powielać pewnych działań, ale wpisywać się własnymi propozycjami programowymi w już funkcjonującą rzeczywistość formalnoprawną. 1.4.1. NARODOWY PLAN ROZWOJU NA LATA 2007-2013 Narodowy Plan Rozwoju (NPR) na lata 2007-2013 jest kompleksowym programem rozwoju społeczno-gospodarczego Polski. Przygotowanie i realizacja NPR ma spowodować skuteczne włączenie Polski w kształtowanie Unii Europejskiej, której jednym z konstytucyjnych fundamentów jest zasada spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Obecność Polski w Unii Europejskiej stwarza naszemu krajowi ogromną szansę na zmniejszenie dystansu do najwyżej rozwiniętych społeczeństw. Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013 spaja wszystkie przedsięwzięcia o charakterze rozwojowym. Jest on koncepcją modernizacji polskiej gospodarki oraz propozycją takich zmian instytucjonalnych, które umożliwią tę modernizację. Ostateczny projekt Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013 został przyjęty przez Radę Ministrów 6 września 2005 r. Misją NPR jest podjęcie i uruchomienie przedsięwzięć, które zapewnią wysoki wzrost gospodarczy, spowodują umocnienie konkurencyjności regionów i przedsiębiorstw oraz przyczynią się do wzrostu zatrudnienia przy zapewnieniu wyższego poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013 formułuje trzy cele strategiczne: 1. Utrzymanie kraju na ścieżce wysokiego tempa wzrostu gospodarczego. Polska gospodarka charakteryzuje się znaczącym potencjałem rozwojowym, ale też szeregiem strukturalnych zapóźnień i deficytów. Zagrożeniem jest na przykład wysoki i szybko rosnący poziom zadłużenia państwa. Rozwiązywanie zasadniczych problemów gospodarczych i społecznych będzie możliwe jedynie pod warunkiem utrzymania wysokiego poziomu wzrostu gospodarczego. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 12

2. Wzmocnienie konkurencyjności regionów i przedsiębiorstw oraz wzrost zatrudnienia. W 2004 r. polska gospodarka wyszła z okresu stagnacji i spowolnionego tempa wzrostu gospodarczego. Można przewidywać, że tempo wzrostu gospodarczego zbliży się do poziomu 6 procent. Właśnie teraz niezbędne staje się podejmowanie procedur i uruchamianie przedsięwzięć, które umocnią mikroekonomiczne fundamenty gospodarki oraz utrwalą jej tendencję wzrostową. 3. Podniesienie poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Transformacja ustrojowa w latach 1989-2004 wiązała się z występowaniem negatywnych zjawisk społeczno-gospodarczych. Wysokie bezrobocie, pogłębiające i poszerzające się ubóstwo, wykluczenie społeczne, dezintegracja społeczna, marginalizacja wielu wspólnot lokalnych i peryferyzacja niektórych regionów stanowią zagrożenie i przeszkodę w rozwoju społeczeństwa obywatelskiego oraz stają się źródłem konfliktów społecznych. Jednocześnie zjawiska te ograniczają potencjał rozwojowy gospodarki i możliwości awansu cywilizacyjnego. Stąd rozwój społeczno-gospodarczy musi respektować m.in. zasadę zrównoważonego rozwoju. Miarami realizacji tego celu będą: zróżnicowanie poziomu dochodów i rozwoju regionalnego oraz dostępność komunikacyjna do regionów peryferyjnych. Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013 jest kontynuacją obowiązującego obecnie planu na lata 2004-2006. 1.4.2. NARODOWA STRATEGIA INTEGRACJI SPOŁECZNEJ Cele polityki integracji społecznej w Polsce wynikają przede wszystkim z priorytetów określonych w przyjętej w czerwcu 2004 r. Narodowej Strategii Integracji Społecznej, jak również z założeń w zakresie zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego przyjętych w grudniu 2000 r. przez Radę Europejską w Nicei. Polska w pełni zaakceptowała ich zasadność, co zostało oficjalnie potwierdzone poprzez przyjęcie w grudniu 2003 r. Wspólnego Memorandum Polski i Unii Europejskiej o Integracji Społecznej (Joint Inclusion Memorandum). Zarówno Krajowy Plan Działania na rzecz Integracji Społecznej, jak i Wspólne Memorandum są elementami realizacji Strategii Lizbońskiej, która została przyjęta przez piętnaście krajów członkowskich w marcu 2000 roku. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 13

Polskie priorytety wpisują się także w podstawowe założenia Zrewidowanej Strategii Spójności Społecznej Rady Europy, której inauguracja odbyła się w lipcu 2004 r. w Warszawie. Jednym z tych założeń jest budowanie integracji i spójności społecznej w oparciu o prawa człowieka, a zwłaszcza te prawa, które zostały zawarte w Zrewidowanej Europejskiej Karcie Społecznej. Priorytety Narodowej Strategii Integracji Społecznej stworzone zostały z perspektywą ich realizacji do 2010 roku. Krajowy Plan Działania uwzględnia te priorytety, których realizacja jest szczególnie pilna. Wynikają one także z przedstawionej analizy sytuacji ekonomicznospołecznej, ilustrującej podstawowe przyczyny ubóstwa i zagrożenia wykluczeniem społecznym. Priorytety zawarte w NSIS w zakresie realizacji prawa do edukacji są następujące: wzrost uczestnictwa dzieci w wychowaniu przedszkolnym; poprawa jakości kształcenia na poziomie gimnazjalnym i średnim; upowszechnienie kształcenia na poziomie wyższym i jego lepsze dostosowanie do potrzeb rynku pracy; rekompensowanie deficytów rozwoju intelektualnego i sprawnościowego dzieci; upowszechnienie kształcenia ustawicznego. W zakresie realizacji prawa do zabezpieczenia socjalnego: radykalne ograniczenie ubóstwa skrajnego, którego poziom jest obecnie nieakceptowany i wymaga podjęcia zdecydowanych działań; ograniczenie tendencji wzrostowych rozwarstwiania dochodowego, tak aby różnice te nie odbiegały od przeciętnego poziomu w krajach UE. Bezrobocie jest jedną z form wykluczenia społecznego, silnie powiązaną z innymi jego przejawami, np. ubóstwem, w warunkach niskiej skuteczności systemu zabezpieczenia socjalnego dla osób bezrobotnych i ich rodzin. Dlatego też w Narodowej Strategii Integracji Społecznej cztery z dwudziestu priorytetów odnoszą się do sfery działań dotyczących realizacji prawa do pracy: ograniczenie bezrobocia długookresowego; zmniejszenie bezrobocia wśród młodzieży; zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród niepełnosprawnych; zwiększanie liczby uczestników aktywnej polityki rynku pracy. W zakresie realizacji prawa do ochrony zdrowia: wydłużenie przeciętnego trwania życia w sprawności; upowszechnienie dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych; STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 14

zwiększenie zakresu programów zdrowia publicznego w celu objęcia nimi kobiet i dzieci. W zakresie realizacji innych praw społecznych: zwiększenie dostępu do lokali (mieszkań) dla grup najbardziej zagrożonych bezdomnością; zapewnienie lepszego dostępu do pracowników socjalnych; rozwinięcie pomocy środowiskowej i zwiększenie liczby osób objętych jej usługami; zwiększenie zaangażowania obywateli w działalność społeczną; realizacja Narodowej Strategii Integracji Społecznej przez samorządy terytorialne; zwiększenie dostępu do informacji obywatelskiej i poradnictwa. 1.4.3. KRAJOWY PLAN DZIAŁANIA NA RZECZ INTEGRACJI SPOŁECZNEJ Krajowy Plan Działania na rzecz Integracji Społecznej to program poprawy dostępu do praw społecznych i zwiększania poziomu ich realizacji. Jest to również zasadniczy instrument osiągania integracji społecznej w europejskim modelu społecznym. Realizacja praw społecznych wymaga oczywiście poniesienia określonych kosztów, tak samo jak realizacja wszystkich innych kategorii praw człowieka, zawartych w prawie międzynarodowym i krajowym. Należy więc zapewnić w sposób trwały zasoby finansowe, kadrowe, lokalowe, rzeczowe i inne instytucjom odpowiedzialnym za realizację tych praw. Prawa społeczne powinny mieć obecnie priorytet w wydatkach publicznych. Ich realizacja znacznie się pogorszyła w ostatnich latach, a więc zmniejsza się poziom integracji społecznej, a zwiększa się skala i zasięg procesów wykluczenia społecznego. W Krajowym Planie Działań na rzecz Integracji Społecznej za najważniejsze uznano: działania edukacyjne, socjalne i zdrowotne zapobiegające wykluczeniu oraz wspierające grupy zagrożone; budowę systemu bezpieczeństwa socjalnego oraz przeciwdziałanie ubóstwu i wykluczeniu społecznemu; realizację prawa do pracy dla każdego, w tym szczególnie dla grup defaworyzowanych na rynku pracy poprzez odpowiednią politykę makroekonomiczną i politykę zatrudnienia; STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 15

rozwój systemu instytucjonalnego z jasnym podziałem odpowiedzialności instytucji rządowych i samorządowych, otwierającego przestrzeń dla aktywności obywatelskiej i upodmiotowienia osób korzystających z usług społecznych, świadczonych zarówno przez państwo, jak i przez organizacje pozarządowe. Na poziomie operacyjnym ważnym jest, by polska polityka integracji społecznej realizowana była we współpracy z szeroko rozumianymi partnerami społecznymi. Szczególnie chodzi tu o związki zawodowe i związki pracodawców, organizacje pozarządowe, samorządy lokalne oraz odpowiednie charytatywne instytucje kościołów i związków wyznaniowych. Niezależnie od osiągniętego poziomu zamożności oraz stanu koniunktury gospodarczej państwo nie jest w stanie zrealizować celów tej polityki bez partnerstwa z innymi instytucjami. W tym kontekście ustalono następujące priorytety na najbliższe dwa lata: zaangażowanie obywateli w działalność społeczną, głównie poprzez zwiększenie ich uczestnictwa w działalności organizacji pozarządowych i innych formach pracy społecznej oraz samopomocy; wzrost liczby samorządów, które z pełną wrażliwością i zaangażowaniem podejmą się tworzenia lokalnych strategii przeciwdziałania ubóstwu i wykluczeniu społecznemu, a następnie zrealizują ich założenia. 1.4.4. WOJEWÓDZKA STRATEGIA ROZWOJU POMOCY SPOŁECZNEJ Ważnym dokumentem, który należy brać pod uwagę konstruując strategiczne cele i kierunki rozwiązywania problemów społecznych na terenie gminy miejskiej Turek, jest Wojewódzka Strategia Rozwoju Pomocy Społecznej Województwa Wielkopolskiego. W dokumencie tym zauważono, że słabymi stronami województwa wielkopolskiego w jego części odnoszącej się do społeczeństwa i rozwiązywania problemów społecznych są między innymi: - niski przyrost naturalny, - starzenie się społeczeństwa, - zły stan zdrowotności (duża zachorowalność i śmiertelność w średnich grupach wiekowych), - niska mobilność zawodowa i przestrzenna, - liczne obszary o wysokiej i utrzymującej się stopie bezrobocia, STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 16

- stosunkowo niski poziom płac, - brak szerszej i aktywnej współpracy na poziomie ponadgminnym, - zły i niewystarczający stan infrastruktury komunalnej. Wśród wymienianych potrzeb mieszkańcy Wielkopolski zwrócili szczególną uwagę na: - pomoc dla najuboższych i niepełnosprawnych, - zapewnienie godnego życia ludziom starszym, - zapewnienie opieki nad rodzinami wielodzietnymi, sierotami społecznymi, więźniami, - przeciwdziałanie dyskryminacji kobiet. Autorzy dokumentu do generalnych celów strategii województwa wielkopolskiego zaliczyli: - zapewnienie mieszkańcom warunków do podwyższania poziomu życia, - umocnienie wewnętrznej integracji, - dostosowanie potencjału, struktury i organizacji województwa do wyzwań XXI w. i wymagań jednoczącej się Europy. Wskazano także na: - zapewnienie warunków do satysfakcjonującego bytu materialnego, w tym: wyżywienia, mieszkania, przebywania w zdrowym środowisku, lecznictwa i wypoczynku, - uzyskanie wysokiego poziomu obsługi mieszkańców w zakresie usług publicznych oraz dobrej dostępności do tych usług, - opiekę nad rodziną, troskę o wychowanie młodego pokolenia, upowszechnianie podstaw solidarności społecznej, w tym troski o osoby biedne, samotne, w starszym wieku, niepełnosprawne, - zapewnienie poczucia bezpieczeństwa i perspektyw na przyszłość, - zapewnienie warunków rozwoju duchowego, w tym kształcenia, kultury, dostępu do informacji, rozwoju różnych form aktywności społecznej, - tworzenie klimatu do samoorganizacji społecznej, - dążenie do zapewnienia godziwych dochodów z pracy. Powyższe cele są najistotniejszymi w aspekcie perspektywicznego kreowania wojewódzkiej polityki społecznej (rozumianej jako działania zmierzające do poprawy warunków życia ludności i coraz pełniejszego zaspokojenia jej potrzeb), w tym i pomocy społecznej, która jako instytucja polityki społecznej państwa ma na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 17

1.4.5. STRATEGIA ROZWOJU POWIATU TURECKIEGO NA LATA 2001-2015 Strategia rozwoju powiatu tureckiego na lata 2001-2015 określa misję, która ukazuje wizję powiatu w przyszłości. Pośrednio wyznacza rolę, jaką powiat ma pełnić w integrowaniu działań w interesie rozwoju wszystkich leżących na jego terenie gmin, w oparciu o wspólne zasoby i z uwzględnieniem potrzeb mieszkańców. Ta właśnie misja wyznacza kierunek i sposób działania na lata 2001-2015. Misja powiatu tureckiego: Powiat turecki to region zintegrowanego działania wszystkich gmin, znany, bezpieczny, z rozwiniętym rolnictwem i przedsiębiorczością, oferujący atrakcyjne warunki życia w przyjaznym środowisku. Sformułowano 4 strategiczne kierunki rozwoju powiatu tureckiego: 1. Ochrona zasobów środowiska i rozwój infrastruktury komunalnej. 2. Pobudzanie i wspieranie aktywności gospodarczej. 3. Zwiększenie potencjału rozwojowego w zakresie zarządzania. 4. Rozwój infrastruktury społecznej podnoszenie jakości życia. Dla opracowania Strategii Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Turku najbardziej istotny jest czwarty kierunek rozwoju powiatu tureckiego. Określono tutaj programy i projekty służące realizacji poszczególnych kierunków rozwoju, do których należą: Kultura, sport, rekreacja. Oświata, wychowanie i opieka. Bezpieczeństwo, pomoc społeczna, zdrowie. Do celów w/wym. Strategii niezbędne jest zrealizowanie dwóch ostatnich programów. Program Oświata, wychowanie i opieka zawiera następujące projekty: 1. Szkolnictwo. Programy rozwoju liceów. Filie szkół wyższych. Internet w szkołach. 2. Wychowanie i opieka. Program Rozwoju Placówek. Programy pracy pozalekcyjnej i pozaszkolnej. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 18

Program Bezpieczeństwo, pomoc społeczna, zdrowie natomiast zawiera poniższe projekty: 1. Powiatowy program zabezpieczenia społecznego i działań na rzecz rodziny. Powiatowy program zabezpieczenia społecznego. Utworzenie jadłodajni i noclegowni dla mieszkańców. Program działań na rzecz osób niepełnosprawnych. 2. Dostęp do opieki zdrowotnej, profilaktyka i promocja zdrowia. Żyj zdrowo program promocji zdrowia. Program profilaktyki uzależnień od alkoholu i narkotyków. Kobiety kobietom program profilaktyki raka piersi. 3. Zwiększenie bezpieczeństwa publicznego. Powiatowy program działań profilaktycznych. Powiatowy system wczesnego ostrzegania. 1.4.7. STRATEGIA ROZWOJU MIASTA TUREK NA LATA 2000-2015 Strategia ta została opracowana w 2000 roku i określa misję miasta, a także wyznacza cele strategiczne oraz cele operacyjne. Misja miasta Turek miastem różnorodnej przedsiębiorczości, opartej na tradycji, wykorzystującym szanse tkwiące w jego otoczeniu, gdzie mieszkańcy żyją dostatnio i w przyjaznym środowisku. Cel nadrzędny strategii Miasto Turek rozwija się dynamicznie, harmonijnie i wielokierunkowo. Cele strategiczne, osiągnięte do roku 2015: 1. Miasto rozwija się w sposób płynny i harmonijny. Miasto ma pozytywny wizerunek. Wykorzystanie jest transferowe położenie miasta. 2. Zmniejszenie bezrobocia do poziomu średniej krajowej. Obecni są inwestorzy oraz aktywne są podmioty gospodarcze i mieszkańcy. 3. Optymalne wykorzystanie szans i potencjału Turku. W pełni wykorzystana infrastruktura techniczna miasta. Organizowane są imprezy rangi ogólnopolskiej i europejskiej. W pełni wykorzystane jest dziedzictwo kultury Turku. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 19

4. Zadowalający poziom życia społecznego i zdrowotnego mieszkańców. Młodzi ludzie wybierają Turek. Dobra kondycja fizyczna i zdrowotna dzieci i młodzieży. Dobrze rozwinięta działalność kulturalna. Zapewnione poczucie bezpieczeństwa i porządku publicznego. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 20

2. CZĘŚĆ DIAGNOSTYCZNA Część diagnostyczna zawiera diagnozę problemów społecznych miasta Turku. Diagnoza została oparta na badaniu źródeł zastanych oraz analizie skonstruowanych specjalnie do tego celu ankiet i wywiadów. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 21

2.1. CHARAKTERYSTYKA MIASTA Turek to 31-tysięczne miasto o powierzchni około 16 km 2, położone we wschodniej części Wielkopolski w Konińskim Zagłębiu Węgla Brunatnego. Turek jest gminą miejską, a zarazem stolicą powiatu tureckiego. Lokalizacja miasta stanowi duży atut, ponieważ Turek usytuowany jest na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych, prowadzących do Poznania, Konina, Koła, Łodzi, Sieradza i Kalisza. O atrakcyjności Turku stanowi także bliskość połączeń międzynarodowych w postaci magistrali kolejowej Paryż Berlin Warszawa oraz drogi E-30 na trasie Poznań Warszawa wraz z odcinkiem autostrady A2, łączącej zachód Europy ze wschodnią jej częścią. Realizowany krajowy program budowy autostrad zwiększa atrakcyjność Turku ze względu na niewielkie odległości do najważniejszych węzłów autostradowych kraju. Przez miasto przebiegają drogi krajowe: nr 72 na trasie Konin Łódź Rawa Mazowiecka oraz nr 83 z Turku do Sieradza. Turecka Izba Gospodarcza (TIG) zrzesza ponad 100 podmiotów gospodarczych. Przy Izbie działa Ośrodek Wspierania Przedsiębiorczości, którego celem jest promocja i aktywizacja gospodarcza powiatu tureckiego oraz obsługa inwestorów w ramach Tureckiej Strefy Inwestycyjnej Tania Energia. Ogólna liczba podmiotów gospodarczych na terenie miasta to około 2000. Branże tradycyjnie związane z miastem to włókiennictwo, przemysł paliwowoenergetyczny, spożywczy, ponadto dobrze rozwijają się nowe profile, takie jak przemysł drzewny, metalowy czy mięsny. Oczyszczalnia ścieków spełnia wymogi Unii Europejskiej. Możliwości przerobowe oczyszczalni przygotowane są na przyjęcie znacznej ilości ścieków przemysłowych i komunalnych. Stopień oczyszczenia ścieków to aż 96% redukcji zanieczyszczeń. W Turku zlokalizowane jest jedyne w Polsce Muzeum Rzemiosła Tkackiego mieszczące się w murach ratusza miejskiego, a które w 2002 roku zostało laureatem konkursu Turystyczne Perły Wielkopolski. Współpraca zagraniczna miasta Turek. W 2002 roku miasto Turek podpisało akt nawiązania współpracy partnerskiej z miastem Wiesmoor w Niemczech. Dotyczy on wymiany młodzieży, współpracy kulturalnej i sportowej, a także gospodarczej. Turek zapoczątkował również współpracę z ukraińskim miastem Dunajowce, z którym w 2005 roku również podpisany został akt nawiązania współpracy. Celem współpracy jest poznanie kultury, historii i gospodarki obu miast. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 22

Mocną stroną miasta Turku jest infrastruktura techniczna. Dobrze rozbudowana sieć energetyczna, wodociągowa i kanalizacyjna stanowi bodziec będący zachętą do inwestowania. Turek jest miastem skanalizowanym niemal w stu procentach. W mieście znajduje się 7 przedszkoli, gdzie opieką otoczonych jest 717 dzieci, 3 szkoły podstawowe o łącznej liczbie 2.212 uczniów, 2 gimnazja, w których uczy się 1.386 uczniów, a także 2 szkoły ponadgimnazjalne, do których uczęszcza 3.599 uczniów. Mieszkańcy znajdują opiekę medyczną w 3 przychodniach medycyny rodzinnej oraz 34 gabinetach specjalistycznych, w tym w 15 gabinetach stomatologicznych. Na terenie miasta działają też 4 podmioty w zakresie higieny szkolnej, które świadczą usługi we wszystkich szkołach i przedszkolach, prowadzone przez miasto. Na dzień 31 grudnia 2004 r. miasto Turek zamieszkiwało ogółem 30.776 osób. Struktura wiekowa mieszkańców Turku dane na dzień 31.12.2004 r. 20805 67,6% 6692 21,7% 3279 10,7% osoby w wieku przedprodukcyjnym osoby w wieku produkcyjnym osoby w wieku poprodukcyjnym Dane Urzędu Miejskiego w Turku. Według danych, na koniec 2004 roku miasto zamieszkiwało 21,7% osób w wieku przedprodukcyjnym (6.692 mieszkańców), czyli dzieci i młodzież do 18. roku życia. 67,6% stanowili mieszkańcy w wieku produkcyjnym (20.805 osób). Najmniej liczną grupę tworzą osoby najstarsze, w wieku poprodukcyjnym (3.279 osób). Tacy mieszkańcy stanowią zaledwie 10,7% ogółu. Powyższe dane napawają optymizmem, ponieważ osoby najstarsze to najmniejsza grupa procentowa mieszkańców, zaś liczba osób w wieku przedprodukcyjnym jest dwukrotnie wyższa. Układ ten sprawia, iż Turek jest miastem demograficznie młodym. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 23

Poniższy wykres informuje o tym, jak te proporcje demograficzne w Turku wyglądają na tle kraju oraz województwa wielkopolskiego. Porównanie danych procentowych dotyczących ludności kraju, województwa wielkopolskiego oraz miasta Turku dane na 31.12.2004 r. 70,0 60,0 63,5 64,1 67,6 50,0 40,0 30,0 21,2 22,2 21,7 20,0 15,3 13,7 10,7 10,0 0,0 ludność w wieku przedprodukcyjnym ludność w wieku produkcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym Polska województwo wielkopolskie miasto Turek Badanie własne Centrum AV. Dane wyraźnie wskazują, że Turek w przypadku najmłodszej grupy wiekowej znajduje się dokładnie pomiędzy województwem a krajem. Najlepiej wypada tu województwo: ma najwyższy wskaźnik procentowy dzieci i młodzieży. W pozostałych grupach ekonomicznych proporcje demograficzne w Turku wyglądają lepiej, zarówno na tle średniej ogólnopolskiej, jak i średniej wojewódzkiej: w Turku jest wyższy niż w kraju i województwie wskaźnik osób w wieku między 18 a 65 rokiem życia, a najniższy odsetek osób powyżej 65 lat. Należy jednak zaznaczyć, że wg danych GUS, tendencje demograficzne w całym kraju wskazują, że wkrótce będziemy mieli do czynienia ze zwiększającą się liczbą osób w wieku poprodukcyjnym, co jest spowodowane różnymi czynnikami, do których możemy zaliczyć m.in. malejącą dzietność rodzin, migrację oraz wydłużający się przeciętny czas trwania życia. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 24

2.2. PROBLEMY SPOŁECZNE Z PERSPEKTYWY OŚRODKA POMOCY SPOŁECZNEJ Według ustawy o pomocy społecznej, pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości (art. 2. 1). Pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb oraz umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka (art. 3. 1). Ustawa o pomocy społecznej stwierdza, że udziela się pomocy osobom i rodzinom w szczególności z powodu: 1) ubóstwa; 2) sieroctwa; 3) bezdomności; 4) bezrobocia; 5) niepełnosprawności; 6) długotrwałej lub ciężkiej choroby; 7) przemocy w rodzinie; 8) potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności; 9) bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych; 10) braku umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze; 11) trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy; 12) trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego; 13) alkoholizmu lub narkomanii; 14) zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej; 15) klęski żywiołowej lub ekologicznej. Za realizację zadań z zakresu pomocy społecznej na terenie miasta odpowiedzialny jest Ośrodek Pomocy Społecznej. Do jego obowiązków należy: prowadzenie diagnostyki jednostkowej i środowiskowej; bezpośrednie i pośrednie udzielanie świadczeń (w tym organizowanie opieki i usług domowych); współpraca z organizacjami i instytucjami, a zwłaszcza z samorządem lokalnym; aktywizowanie środowiska lokalnego. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 25

Osoby objęte pomocą społeczną w latach 2002-2004 2500 2000 1781 2017 1825 1500 1000 500 0 2002 2003 2004 liczba osób objętych pomocą społeczną Dane Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Turku. W gminie miejskiej Turek liczba beneficjentów korzystających z pomocy społecznej utrzymuje się w miarę na stałym poziomie. Spadek liczby osób objętych pomocą w roku 2004 spowodowany był zmianą przepisów prawa, tj. zmianą ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. oraz wejściem w życie ustawy o świadczeniach rodzinnych z dniem 1 maja 2004 r. 191 osób otrzymujących renty socjalne przeszło do systemu ZUS, a 94 osoby pobierające świadczenia z tytułu potrzeby ochrony macierzyństwa otrzymały świadczenia rodzinne. Rodzaje pomocy udzielanej przez MOPS w latach 2002-2004 (liczba osób) 2200 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 1781 2017 1727 528 568 642 247 184 156 pieniężne rzeczowe udzielenie porad opieka psychologiczna 34 39 21 6 6 7 udzielenie schronienia 2002 2003 2004 Dane Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Turku. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 26

Analiza danych pozwala stwierdzić, iż najczęściej udzielaną przez MOPS formą pomocy są świadczenia pieniężne. Ich liczba na przestrzeni lat 2002-2004 ulegała znacznym wahaniom; w roku 2003 miał miejsce znaczny wzrost tego rodzaju wsparcia, po czym w roku 2004 nastąpił spadek tego typu świadczeń poniżej poziomu z roku 2002 (odpowiednio: 1.781 2.017 1.727 osoby). Podobna tendencja zauważalna jest w przypadku liczby osób objętych opieką psychologiczną z 34 w 2002 r., poprzez 39 osób w roku następnym, aż do 21 w roku 2004. Wzrasta natomiast liczba osób, którym przyznano różnego rodzaju świadczenia rzeczowe (odpowiednio: 528 568 642 osoby). Bardzo duży spadek liczby osób odnotowano w przypadku liczby udzielonych porad. W roku 2002 udzielono 247 porad, w roku 2003 184, natomiast w roku 2004 tylko 156. W analizowanym okresie udzielano również wsparcia w postaci schronienia. Pomoc ta polegała na udostępnianiu mieszkań przekazanych przez Burmistrza Miasta w ramach porozumienia z MOPS-em. W latach 2002-2004 objęto tym świadczeniem niewielką liczbę osób, odpowiednio: 6 6 7. Na wykresie poniżej przedstawiono wysokość środków finansowych, pozostających w dyspozycji Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Turku. Wielkość wydatków przeznaczonych na udzielenie pomocy społecznej w latach 2002-2004 (w zł) 1800000 1600000 1534229,81 1658077,17 1672420,00 1530964,06 1470946,42 1400000 1200000 1000000 800000 600000 506078,64 400000 200000 0 wielkość środków z budżetu miasta 2002 2003 2004 wielkość środków z budżetu państwa Dane Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Turku. Dane liczbowe uwzględniają wielkości przeznaczone na zadania własne, pochodzące z budżetu miasta, oraz na zadania zlecone, pochodzące z budżetu państwa. Analizując wysokość STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 27

nakładów przeznaczonych na pomoc społeczną w Turku, należy zauważyć, że nakłady finansowe przeznaczane na wspomaganie osób i rodzin w roku 2004 znacznie spadły w porównaniu z latami ubiegłymi. Taki stan rzeczy jest efektem znacznego zmniejszenia się ilości środków pochodzących z budżetu państwa, co spowodowane zostało wprowadzeniem w życie ustawy o świadczeniach rodzinnych. Przyczyny przyznania pomocy społecznej w 2004 roku 3000 2554 2224 2000 1000 710 740 153 129 0 liczba osób niepełnosprawność bezrobocie alkoholizm ubóstwo bezradność w s prawach opiekuńczo-wychowawczych inne Dane Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Turku. Z diagnozy wynika, że przyczynami zwracania się o pomoc są: bezrobocie (2554 beneficjentów z 807 rodzin), ubóstwo (2.224 osoby z 718 rodzin), bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego (740 osób ze 187 rodzin, w tym 451 osób ze 145 rodzin niepełnych oraz 328 osób z 49 rodzin wielodzietnych), niepełnosprawność (710 osób z 283 rodzin), alkoholizm (153 osoby z 69 rodzin), inne (129 osób z 37 rodzin). W tej kategorii zawiera się m.in. przemoc w rodzinie. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 28

Struktura demograficzna odbiorców pomocy społecznej w roku 2004 600 500 519 409 400 300 307 326 200 155 169 134 100 87 0 poniżej 15 r.ż. 16-21 22-30 31-40 41-50 51-60 61-70 powyżej 71 r.ż. liczba osób Dane Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Turku. Z analizy struktury demograficznej wszystkich beneficjentów ośrodka pomocy społecznej wynika, że najliczniejszą grupę odbiorców stanowią osoby poniżej 15 roku życia (519, tj. 24,67% łącznej liczby osób otrzymujących świadczenia z pomocy społecznej). Liczba ta wskazuje, że kwestia dziecka w mieście jest przedmiotem szczególnego zainteresowania władz samorządowych. Kolejną grupą wiekową są osoby między 31 a 40 rokiem życia 409, tj. 19,44% ogółu. Następnie pod względem liczebności odbiorców plasują się osoby w wieku między 41 a 50 rokiem życia 326, tj. 15,49%, w wieku między 22 a 30 lat 307 osób, tj. 14,59%, a także między 51 a 60 lat 169, czyli 8,03%. Osoby w przedziale wiekowym 16-21 lat stanowią grupę 155 beneficjentów, tj. 7,37%. Najmniej liczne są grupy osób najstarszych: między 61 a 70 rokiem życia odnotowano 87 osób (4,13%), natomiast w wieku powyżej 71 lat 134 osoby, tj. 6,37%. Jeśli chodzi o odbiorców pomocy społecznej ze względu na aktywność zawodową, to ich struktura wygląda następująco: STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 29

Struktura odbiorców pomocy społecznej ze względu na aktywność zawodową w 2004 r. bezrobotny bez zasiłku 825 bezrobotny na zasiłku emeryt rencista uczy się studiuje nie pracuje 31 53 115 108 133 226 pracuje dorywczo pracuje 56 278 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 liczba osób Dane Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Turku. Na powyższym wykresie uwzględniono jedynie osoby dorosłe (powyżej 18 roku życia), a więc osoby, które otrzymały status osób zdolnych do podjęcia pracy zarobkowej. Łącznie tworzą one grupę 1.825 osób, poza tym poszczególne osoby mogą występować w więcej niż jednej kategorii. Analizując strukturę odbiorców ze względu na aktywność zawodową można łatwo wywnioskować, że najliczniejszą grupą są osoby bezrobotne bez prawa do zasiłku jest ich 825, co stanowi aż 45,21% ogólnej liczby osób otrzymujących wsparcie z pomocy społecznej. Następne grupy pod względem liczby tworzą: renciści jest ich 226, co stanowi 12,38%; osoby niepracujące, ale nie zarejestrowane w urzędzie pracy jako osoby bezrobotne (133, tj. 4,29%); emeryci (115, tj. 6,30%), a także osoby uczące się (108, tj. 5,92%). Natomiast najmniejsze grupy odbiorców pomocy to: pracujący dorywczo (56 osób, tj. 3,07%), bezrobotni z prawem do zasiłku (53 osoby, tj. 2,90%) oraz osoby, które podjęły studia (31 osób, tj. 1,70%). W związku z wejściem w życie ustawy o świadczeniach rodzinnych w 2004 r., Burmistrz Miasta Turku powołał Wydział Świadczeń Rodzinnych, który zajmuje się: świadczeniami rodzinnymi, stypendiami szkolnymi, zasiłkami szkolnymi, dodatkami mieszkaniowymi oraz informacją o zasobach mieszkaniowych. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 30

świadczenia: W okresie zasiłkowym od 1 maja 2004 r. do 31 sierpnia 2005 r. przyznano następujące Rodzaj świadczenia Liczba rodzin objętych Kwota świadczeniem (w złotych) Zasiłek rodzinny wraz z dodatkami 1.411 4.848.186,0 Zasiłek pielęgnacyjny 185 361.008,0 Świadczenie pielęgnacyjne 58 344.533,0 Dane Wydziału Świadczeń Rodzinnych Urzędu Miejskiego w Turku. Rok szkolny 2004/2005 Rok szkolny 2005/2006 Świadczenia pomocy Liczba Liczba materialnej Kwota przyznanych Kwota przyznanych (w złotych) świadczeń świadczeń Stypendia szkolne 363 17.215,0 341 16.285,0 Zasiłki szkolne - - 3 350 Dane Wydziału Świadczeń Rodzinnych Urzędu Miejskiego w Turku. Rok Liczba przyznanych Kwota dodatków mieszkaniowych (w złotych) 2002 2.047 260.287,95 2003 2.065 287.356,77 2004 2.116 273.945,36 2005 1.925 237.266,44 Dane Wydziału Świadczeń Rodzinnych Urzędu Miejskiego w Turku. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ TUREK 31