B I U L E T Y N I N F O R M A C Y J N Y CENTRUM ORGANIZACYJNO-KOORDYNACYJNE DO SPRAW TRANSPLANTACJI POLTRANSPLANT 02-005 WARSZAWA, UL. LINDLEYA 4, TEL. (+48 22) 622 58 06, FAX (+48 22) 622 32 43 Koordynator TEL. (+48 22) 622 88 78, FAX (+48 22) 627 07 49 e-mail: transpl@poltransplant.org.pl www.poltransplant.org.pl OGÓLNOPOLSKI CENTRALNY REJESTR DAWCÓW SZPIKU I KRWI PÊPOWINOWEJ TEL./FAX (+48 22) 627 07 48 e-mail: ocrdsikp@o2.pl KRAJOWA LISTA BIORCÓW PRZESZCZEPÓW UNACZYNIONYCH TEL./FAX (+48 22) 502 18 66, TEL. (+48 22) 502 18 65 e-mail: poltransplantklb@tlen.pl SPIS TREŒCI NR 1 (13) STYCZEÑ 2005 ISSN 1428-0825 MADEJ W 2004 roku do Centrum koordynacyjnego Poltransplant wp³ynê³o 696 zg³oszeñ o mo liwoœci pobrania narz¹dów od osób zmar³ych. 20% zg³oszeñ nie wykorzystano z czego w 10% z powodu protestu rodziny. W 562 przypadkach (80,7% zg³oszeñ) dosz³o do pobrania narz¹dów do przeszczepienia przez co wskaÿnik zmar³ych dawców w Polsce w 2004 roku wynosi³ 14,7/na milion populacji (wzrost o 7% w stosunku do 2003). Ogólnie w 2004 r. wykonano 1364 przeszczepy narz¹dów pobranych ze zw³ok (o 5,4% wiêcej w stosunku do poprzedniego roku). oraz 40 przeszczepów od dawców ywych co podnosi ogóln¹ liczbê przeszczepów do1404 (wzrost o 4% w stosunku do 2003 r.), które otrzyma³o 1384 biorców. Piêtnastu biorców otrzyma³o jednoczasowo nerkê i trzustkê, czterech nerkê i w¹trobê, jeden serce i p³uca. Przeszczepianie narz¹dów w latach 2000 2004 1. Wstêp J. Wa³aszewski 1 2. Rekomendacje Rady Europy w sprawie list biorców (Rec. (2001) 3 3. Pobieranie i przeszczepianie narz¹dów w Polsce w 2004 r. J. Czerwiñski, K. Antoszkiewicz, B. ¹giewska, J. Wa³aszewski 4 4. Zalecenia dotycz¹ce pobierania narz¹dów od zmar³ych W. Rowiñski 16 5. Dzia³alnoœæ Centralnego Rejestru Sprzeciwów w latach 1997 2004 Agnieszka Krawczyk 19 6. Dzia³alnoœæ Krajowej Listy Biorców Przeszczepów Unaczynionych D. Stryjecka-Rowiñska 21 7. Przeszczepianie p³uc W. Kupis 34 8. Ogólnopolski Centralny Rejestr Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej w 2004 r. A. Pietrzykowska, A. êczycka 37 9. Dobór niespokrewnionych dawców szpiku J. Ho³owenko, A. W³odarska 40 10. Ubezpieczenie na ycie dla ywych dawców narz¹dów 43 11. Uwagi Przewodnicz¹cego Krajowej Rady Transplantacyjnej W. Rowiñski 45 12. Kalendarium 47 Wydawca: Poltransplant Redakcja: dr J. Czerwiñski dr B. agiewska
Pomimo e jest to najwy sza liczba przeszczepów dokonanych w ci¹gu roku w Polsce, niepokoi os³abienie tempa wzrostu, które po raz pierwszy od dziewiêciu lat nie przekroczy³o 4% w stosunku do roku poprzedzaj¹cego. Wœród przyczyn tego zjawiska istotne stanowi¹: s³abe zaanga owanie czêœci zespo³ów przeszczepiaj¹cych w pozyskiwanie narz¹dów ze zw³ok, niski odsetek pobrañ wielonarz¹dowych oraz bardzo niski wspó³czynnik przeszczepiania nerek od dawców ywych (0,6/na milion populacji). Niski odsetek pobrañ wielonarz¹dowych zale y w znacznym stopniu od kryteriów medycznych dawcy ale i od organizacji pobrania. Czêsto zapominamy, e praktycznie ka - dy zmar³y dawca narz¹dów mo e byæ tak e dawc¹ rogówki, zastawek serca i innych tkanek, których niedobór odczuwaj¹ dotkliwie chorzy oczekuj¹cy na przeszczepy. List Konsultanta Krajowego w dziedzinie okulistyki prof. J. Szaflika w sprawie rogówek drukujemy na str. 15. Z przyjemnoœci¹ nale y przyj¹æ informacjê, e w wyniku wspó³pracy Fundacji Zjednoczeni dla Transplantacji i Towarzystwa Ubezpieczeniowego Allianz Polska S.A. zaistnia³a mo liwoœæ bezp³atnego ubezpieczenia na ycie obejmuj¹cego ochronê ywych dawców nerek lub fragmentów w¹troby. List Przewodnicz¹cego Rady Fundacji prof. W. Rowiñskiego oraz deklaracjê przyst¹pienia do ubezpieczenia drukujemy na str. 43. Z pozytywnych dokonañ roku 2004 nale y wymieniæ 18 przypadków przeszczepienia dzieciom segmentów w¹troby pobranych od ywych dawców rodzinnych (prawie tyle samo co nerek od ywych dawców), co rozwi¹zuje problem wysy³ania dzieci do przeszczepienia w¹troby za granicê a tak e kolejne udane przeszczepienia wyizolowanego p³uca. Ponadto po przekazaniu zadañ Krajowej Listy Biorców (KLB) do Poltransplantu w 2004 roku, zosta³y podjête dzia³ania zmierzaj¹ce do unormowania sposobu zg³aszania potencjalnych biorców nerek do KLB po zakwalifikowaniu chorego przez tworzone listy regionalne. Przyst¹piono do adaptacji elektronicznej bazy danych dla chorych oczekuj¹cych na przeszczepy opracowywanej przez Oœrodek w Katowicach (prof. A. Wiêcek, str. 23) oraz sposobu elektronicznego przekazywania danych miêdzy stacjami dializ, regionalnymi listami biorców i KLB. Prof. Janusz Wa³aszewski Dyrektor 2
Wypisy z Rec(2001)5 z 7 marca 2001 r. COUNCIL OF EUROPE Committee of Ministers Zalecenie Rec (2001) 5 Komitetu Ministrów dla pañstw cz³onkowskich w sprawie formowania list oczekuj¹cych na przeszczepy narz¹dów. Kraje cz³onkowskie powinny zapewniæ system jednakowego dostêpu wszystkich pacjentów do procedur przeszczepowych v v v v v v v v Powo³anie oficjalnej listy oczekuj¹cych na przeszczep narz¹dów ma byæ poparte obowi¹zuj¹cym prawem lub rozporz¹dzeniem Narz¹dy pobrane ze zw³ok mog¹ byæ przeszczepione wy³¹cznie osobom umieszczonym na oficjalnej liœcie oczekuj¹cych Pacjenci otrzymuj¹cy narz¹d od ywego dawcy powinni byæ tak e wprowadzeni na oficjaln¹ listê oczekuj¹cych z uwagi na mog¹c¹ zaistnieæ potrzebê przeszczepu ze zw³ok Pacjent mo e byæ zarejestrowany tylko na jednej oficjalnej liœcie oczekuj¹cych Lokalne/regionalne listy stanowi¹ podzbiory oficjalnej listy oczekuj¹cych Tylko oœrodki przeszczepiaj¹ce uznane przez instytucjê prowadz¹c¹ oficjaln¹ listê mog¹ wprowadzaæ pacjentów na oficjaln¹ listê oczekuj¹cych Oficjalna lista oczekuj¹cych powinna byæ ci¹gle aktualizowana we wspó³pracy z oœrodkami transplantacyjnymi szczególnie w odniesieniu do tych chorych, których czas oczekiwania na przeszczep jest d³ugi Je eli pacjent wprowadzany na listê nie jest rezydentem obszaru dzia³ania oficjalnej listy oczekuj¹cych, zg³aszaj¹cy musi ustaliæ, czy potencjalny biorca nie figuruje na listach innych organizacji. 3
Pobieranie i przeszczepianie narz¹dów w Polsce w 2004 roku Zmarli dawcy narz¹dów W 2004 r. do biura koordynacji Poltransplantu w Warszawie wp³ynê³o z terenu kraju 696 zg³oszeñ potencjalnych, zmar³ych dawców narz¹dów (Tabela 1). W 134 przypadkach nie dosz³o do pobrania; w 73 (10,5%) wskutek sprzeciwu rodziny zmar³ego, w pozosta³ych 61 (8,8%) zdyskwalifikowano zmar³ego jako dawcê z powodów medycznych. Najczêstszymi przyczynami dyskwalifikacji by³y: zatrzymanie kr¹ enia krwi przed orzeczeniem œmierci mózgowej lub przed przybyciem zespo³u transplantacyjnego, zaka enie wirusami HBV, HCV, HIV, zaawansowana niewydolnoœæ nerek, zaka enie uogólnione oraz choroby nowotworowe. U kilku zdyskwalifikowanych potencjalnych dawców wystêpowa³o nagromadzenie czynników ryzyka (zaawansowany wiek, mia d yca lub kamica nerek, zaka enie uk³adu moczowego) (Tabela 2). Tabela 1. Zg³oszenia zmar³ych dawców narz¹dów w latach 2000-2004 2000 2001 2002 2003 2004 Liczba zg³oszeñ 483 539 593 649 696 Liczba dawców rzeczywistych 410 450 490 525 562 (84,9%) (83,4%) (82,6%) (80,9%) (80,7%) Odst¹piono od pobrania 73 89 103 124 134 (15,1%) (16,6%) (17,4%) (19,1%) (19,3%) Przyczyny medyczne 29 31 57 60 61 (6,0%) (5,8%) (9,6%) (9,2%) (8,8%) Sprzeciw rodziny zmar³ego 43 56 45 64 73 (8,9%) (10,4%) (7,6%) (9,9%) (10,5%) Sprzeciw prokuratora lub w³asne 1 2 1 0 0 zastrze enie (0,2%) (0,4%) (0,2%) (0%) (0%) Pobrano narz¹dy od 562 zmar³ych. Liczba rzeczywistych zmar³ych dawców w 2004 r. wros³a o 7% w porównaniu z rokiem 2003 (525 dawców), o 15% w porównaniu z rokiem 2002 (490) i o 25 % w porównaniu z rokiem 2001 (450 dawców). Podobnie, jak w latach poprzednich g³ówn¹ przyczyn¹ zgonu zmar³ych dawców narz¹dów by³y naczyniowe schorzenia mózgu (54%), choæ wyraÿnie wzros³a liczba dawców zmar- ³ych wskutek urazu czaszkowo-mózgowego; z 35% w 2003r. do 40% w 2004 (Tabela 3). W 2004 r. œredni wiek zmar³ych dawców obni y³ siê o ponad 1 rok w porównaniu z rokiem poprzednim (Tabela 4). Nie utrzyma³ siê obserwowany w poprzednich latach wzrost liczby dawców pediatrycznych (w 2004 r. wykorzystano narz¹dy od 22 zmar³ych poni ej 17 roku ycia, w 2003r. od 27) ani liczby dawców w grupie wiekowej ponad 50 lat (w roku 2004 dawców tych by³o 175, w 2003 r. 184). 4
Tabela 2. Medyczne przyczyny odst¹pienia od pobrania narz¹dów w latach 2002 2004 Przyczyna odst¹pienia od pobrania narz¹dów Liczba Liczba Liczba 2002 2003 2004 Zaka enie wirusem HBV i/lub HCV 8 12 11 Zatrzymanie kr¹ enia przed pobraniem 14 11 18 Zaawansowana niewydolnoœæ nerek dawców 9 10 11 Posocznica 4 9 2 Brak wszystkich objawów œmierci mózgu 5 4 4 Zaawansowany wiek dawcy (>65 lat), mia d yca 3 2 5 Cukrzyca, dna moczanowa, kamica nerkowa odlewowa 4 2 Guz oœrodkowego uk³adu nerwowego o nieznanym utkaniu 3 2 2 Anty-HIV positive 2 2 2 Patologia narz¹dowa potwierdzona w badaniach obrazowych 2 1 Guz, rak, choroba rozrostowa krwi 2 3 Nieprawid³owa perfuzja narz¹dów w trakcie pobrania 2 1 Narkomania 1 Brak biorcy dla narz¹dów 2 roku ycia 1 1 1 Zatrucie glikolem 1 1 ¹cznie 57 60 61 Tabela 3. Zmarli dawcy narz¹dów 2000-2004; przyczyna zgonu. Przyczyna zgonu 2000 2001 2002 2003 2004 Choroba naczyñ 203 265 275 301 304 mózgowych (50%) (59%) (56%) (57%) (54%) Uraz g³owy183 (45%) 168 (37%) 178 (36%) 182 (35%) 225 (40%) Inne przyczyny 24 (5%) 17 (4%) 37 (8%) 42 (8%) 33 (6%) Tabela 4. Zmarli dawcy narz¹dów 2000-2004; wiek Wiek 2000 2001 2002 2003 2004 410 dawców 450 dawców 490 dawców 525 dawców 562 dawców Zakres 10 mies. - 73 lata 5 mies. - 73 lata 13 mies. - 75 lat 12 mies. - 76 lat 9 mies. - 78 lat Œrednio 40,4 42,6 42,8 42,9 41,8 0-5 lat 7 (1,7%) 1 (0,2%) 2 (0,4%) 3 (0,6%) 3 (0,5%) 6-16 15 (3,7%) 19 (4,2%) 21 (4,3%) 24 (4,6%) 19 (3,4%) 17-30 94 (22,9%) 88 (19,5%) 89 (18,2%) 91 (17,3%) 124 (22,1%) 31-40 45 (10,9%) 58 (12,8%) 77 (15,7%) 80 (15,2%) 79 (14,1%) 41-50 142 (34,6%) 132 (29,3%) 128 (26,1%) 143 (27,2%) 162 (28,8%) 51-65 100 (24,4%) 129 (28,6%) 150 (30,6%) 157 (29,9%) 158 (28,1%) >65 7 (1,7%) 23 (5,1 %) 23 (4,7%) 27 (5,1%) 17 (3,0%) 5
Podobnie jak w latach poprzednich liczba zmar³ych dawców p³ci mêskiej niemal dwukrotnie przewy szy³a liczbê dawców-kobiet (Tabela 5). Tabela 5. Zmarli dawcy narz¹dów 2000-2003; p³eæ K : M P³eæ 2000 2001 2002 2003 2004 Liczba Kobiet 144 155 186 202 197 Liczba Mê czyzn 266 295 304 323 365 %K : %M 35 : 65 34 : 66 38 : 62 38 : 62 35: 65 Pobrania narz¹dów do przeszczepienia od osób zmar³ych W 2004 r. liczba rzeczywistych zmar³ych dawców narz¹dów wynios³a 562; co w przeliczeniu na 1 mln mieszkañców da³o liczbê 14,7. WskaŸnik ten, podobnie jak w poprzednich latach najwy szy by³ w województwach: zachodniopomorskim (49 zmar³ych dawców na 1 mln mieszkañców), opolskim (27/1 mln) i kujawsko-pomorskim (26/1 mln). Podobnie jak w 2003 r. nie pobierano narz¹dów w szpitalach województwa œwiêtokrzyskiego. W województwach podkarpackim, podlaskim, ma³opolskim, lubuskim i lubelskim liczba zidentyfikowanych zmar³ych dawców by³a znacz¹co mniejsza od œredniej w kraju. Zmniejszy³a siê w porównaniu z latami poprzednimi liczba pozyskanych zmar³ych dawców w województwach lubelskim, ³ódzkim i podlaskim, wzros³a natomiast w dolnoœl¹skim, pomorskim i warmiñsko-mazurskim (Tabela 6). Tabela 6. Liczba pobrañ narz¹dów od osób zmar³ych w latach 2000-2004 w poszczególnych województwach. 2000* 2001* 2002* 2003** 2004** Województwo L.Mieszk. Dawców/ Dawców/ Dawców/ Dawców/ Liczba Dawców/ 2003** 1 mln 1 mln 1 mln 1 mln Dawców 1 mln Dolnoœl¹skie 2,91 18,1 17,8 17,4 14,8 62 21,3 Kuj. - pomorskie 2,07 2,9 8,1 13,8 24,6 53 25,6 Lubelskie 2,20 2,2 2,7 7,6 13,2 19 8,6 Lubuskie 1,01 14,7 15,7 5,9 5,9 8 7,9 ódzkie 2,61 11,2 15,5 12,1 18,0 32 12,3 Ma³opolskie 3,23 3,1 3,7 3,7 6,8 22 6,8 Mazowieckie 5,12 15,0 13,6 14,4 12,5 77 15,0 Opolskie 1,07 22,9 23,9 33,0 23,4 29 27,1 Podkarpackie 2,10 1,9 2,3 0,5 2 1,0 Podlaskie 1,21 5,0 11,5 10,7 11,6 8 6,6 Pomorskie 2,18 11,5 8,2 15,9 13,8 39 17,9 Œl¹skie 4,74 8,8 8,0 8,8 9,1 49 10,3 Œwiêtokrzyskie 1,30 0,8 1,5 War.-mazurskie 1,43 3,4 9,5 6,1 11,2 22 15,4 Wielkopolskie 3,35 17,4 14,9 21,1 18,5 56 16,7 Zachodniopomorskie 1,70 27,7 39,9 34,1 42,9 84 49,4 Polska 38,23 10,6 11,6 12,7 13,7 562 14,7 6 * Ludnoœæ Polski = 38,65 mln (Rocznik Statystyczny 2000) ** Ludnoœæ Polski = 38,23 mln (Rocznik Statystyczny 2003)
Odsetek pobrañ wielonarz¹dowych wyniós³ w 2004r. 39% i nie by³ wyraÿnie wiêkszy ni w poprzednich latach (Tabela 7). Strukturê 217 pobrañ, w trakcie których do przeszczepienia pobrano kilka narz¹dów zestawiono w Tabeli 8. Tabela 7. Struktura pobrañ narz¹dów w Polsce w latach 2000 2004 2000 2001 2002 2003 2004 Liczba pobrañ 410 450 490 525 562 Pobrania tylko nerek 246 277 310 325 345 Liczba pobrañ wielonarz¹dowych 164 173 180 200 217 Odsetek pobrañ wielonarz¹dowych (40%) (38%) (37%) (38%) (39%) Tabela 8. Struktura pobrañ wielonarz¹dowych w latach 2000 2004. 2000 2001 2002 2003 2004 Nerki + serce 72 61 42 43 31 Nerki + serce + w¹troba 48 51 56 67 58 Nerki + w¹troba 29 40 67 73 108 Nerki + trzustka 1 - - - - Nerki + serce + trzustka 2 1 2 1 3 Nerki + w¹troba + trzustka + jelito - 1 - - - Nerki + w¹troba + trzustka 3 1 1 2 3 Nerki + serce + w¹troba + trzustka 8 15 9 9 9 Nerki + serce + w¹troba + trzustka + p³uca - - - 2 1 Nerki + serce + p³uca - 2 1-1 Nerki + serce + w¹troba + p³uca - - 1 1 3 Nerki + w¹troba + p³uca - - 1 2 - Nerki + p³uca 1 1 - - - Ogó³em 164 173 180 200 217 ¹cznie w 2004 r., liczba narz¹dów pobranych od 562 zmar³ych dawców wynios³a 1433; najwiêcej pobrano nerek 1124, w¹trób 182 i serc 106 (Tabela 9). Tabela 9. Narz¹dy i tkanki pobrane ze zw³ok w latach 2000-2004 2000 2001 2002 2003 2004 Nerki 820 900 980 1050 1124 Serca 130 130 111 123 106 W¹troby88 108 135 156 182 Trzustki 14 18 12 14 16 P³uca 1 3 3 5 5 Jelito - 1 - - - OGÓ EM 1053 1160 1241 1348 1433 Pobrañ dokonano w 120 szpitalach, w 87 miastach 15 województw (Tabela 10). Najwiêcej szpitali zaanga owanych w program identyfikacji zmar³ych dawców by³o w województwach mazowieckim i œl¹skim (po 15 szpitali) oraz dolnoœl¹skim i wielkopolskim (po 14 szpitali). 7
Tabela10. Liczba miast i szpitali, w których pobierano narz¹dy od osób zmar³ych w 2004 r. Województwo L. Mieszk. Liczba Liczba % Liczba Liczba 2003 wszystkich powiatów powiatów szpitali dawców powiatów w w-dztwie, w w-dztwie, w w-dztwie, w w-dztwie w których w których w których pobierano pobierano pobierano narz¹dy narz¹dy narz¹dy Dolnoœl¹skie 2,91 31 8 26% 14 62 Kuj. - pomorskie 2,07 23 8 35% 11 53 Lubelskie 2,20 24 2 8% 2 19 Lubuskie 1,01 14 5 36% 5 8 ódzkie 2,61 24 4 17% 6 32 Ma³opolskie 3,23 22 7 32% 9 22 Mazowieckie 5,12 42 9 21% 15 77 Opolskie 1,07 12 4 33% 5 29 Podkarpackie 2,10 25 2 8% 2 2 Podlaskie 1,21 17 1 6% 1 8 Pomorskie 2,18 20 5 25% 8 39 Œl¹skie 4,74 36 12 33% 15 49 Œwiêtokrzyskie 1,30 14-0% - - War.-mazurskie 1,43 21 3 14% 4 22 Wielkopolskie 3,35 35 11 31% 14 56 Zachodniopomorskie 1,70 21 6 29% 9 84 Polska 38,23 381 87 23% 120 562 W Tabeli 11 zestawiono pobrania i liczbê pozyskanych narz¹dów w latach 2002-2004 w 10 najbardziej aktywnych szpitalach w zakresie identyfikacji zmar³ych dawców. Podobnie jak w latach poprzednich, w 2004 r. wysok¹ liczbê dawców zidentyfikowano w szpitalach szczeciñskich; Szpitalu Wojewódzkim i Szpitalu Klinicznym nr 1, jednak w obu tych szpitalach utrzymuje siê niski wskaÿnik pobrañ wielonarz¹dowych. WskaŸnik ten przekroczy³ natomiast 50% w Szpitalu MSWiA i CSK AM w Warszawie oraz w Szpitalu œw. Barbary w Sosnowcu. Zmniejszy³a siê liczba dokonanych pobrañ w SK nr 4 w Lublinie, WCM nr 2 w Opolu. Powróci³ na listê Szpital im. Perzyny w Kaliszu. Do grona najbardziej aktywnych do³¹czy³y: SK AM w Gdañsku oraz Szpital im. Soko³owskiego w Wa³brzychu. W tych 10 szpitalach dokonano blisko 40% wszystkich pobrañ w Polsce i pozyskano 40% wszystkich narz¹dów. Jednak œredni odsetek pobrañ wielonarz¹dowych w tych szpitalach wynosi zaledwie 42% i nieznacznie, jedynie o 3 punkty procentowe przekracza œredni¹ w kraju. W 2004 r. jedynie w 6 na 18 oœrodków odsetek pobrañ wielonarz¹dowych przekroczy³ 50%, w 2003 r. takich oœrodków by³o 5, a w 2002 r. 6. Zwraca uwagê niski odsetek pobrañ wielonarz¹dowych u dawców referowanych do zespo³ów z SK nr 1 w odzi (zaledwie w 1 na 13, tj. w 8% dokonanych tam pobrañ wykorzystano narz¹dy pozanerkowe), z SK im. Jurasza w Bydgoszczy (17%) i z SK nr 1 w Szczecinie (21%) Tabela 12. 8
Tabela 11. Szpitale, w których odby³o siê najwiêcej pobrañ w latach 2002 2004. Szczecin SP W.Szp.Zesp. ul. Arkoñska 4 Warszawa SK MSWiA ul. Wo³oska 137 Warszawa SP CSK AM ul. Banacha 1a Szczecin SP SK 1 ul. Unii Lubelskiej 1 Opole Woj.Centr. Med. Nr 2 al. Witosa 26 Sosnowiec Szp. Œw. Barbary Pl. Medyków 1 Lublin SP SK 4 Gdañsk Kalisz ul. Jaczewskiego 8 SP SK nr AM Ul. Dêbinki 7 Szp. im Ludwika Perzyny ul Poznañska 79 Wa³brzych Szp. im. Soko³owskiego ul. Soko³owskiego 4 2002 2003 2004 Liczba Liczba Liczba Liczba Liczba i % Liczba zmar³ych zmar³ych pozyskanych zmar³ych pobrañ wielo- pozyskanych dawców dawców narz¹dów dawców narz¹dowych narz¹dów 25 35 78 43 11 (26%) 99 16 12 36 27 20 (74%) 84 32 28 75 21 14 (67%) 67 22 22 51 21 5 (24%) 48 29 22 61 20 9 (45%) 55 14 18 54 19 13 (68%) 61 17 29 80 17 7 (41%) 45 5 5 11 17 6 (35%) 42 15 5 12 17 2 (12%) 36 4 - - 16 4 (25%) 39 Tabela 12. Pobrania wielonarz¹dowe w poszczególnych oœrodkach w 2002 2004 r. 2002 2003 2004 Oœrodek L. dawców L. dawców Odsetek L. dawców L. pobrañ Odsetek rzeczy- rzeczy- pobrañ rzeczy- wielona- pobrañ wistych wistych wielona- wistych rz¹dowych wielonarz¹dowych rz¹dowych Bia³ystok AM 13 13 31% 8 2 25% Bydgoszcz AM 43 59 32% 52 9 17% Bytom AM 11 12 75% 12 7 58% Gdañsk AM 36 43 40% 50 22 44% CZD 19 20 60% 13 9 69% Katowice AM 31 27 41% 36 21 58% Kraków AM 12 21 38% 20 14 70% Lublin AM 17 28 46% 17 8 47% ód AM 15 20 20% 13 1 8% ódÿ Woj. 16 25 56% 21 10 48% Poznañ Woj. 58 57 33% 62 18 29% Szczecin AM 35 40 25% 43 9 21% Szczecin Woj. 26 35 20% 43 11 26% Warszawa CSK AM 31 28 43% 21 14 67% W-wa SK Dziec. Jezus 28 24 29% 37 11 30% W-wa MSWiA 16 12 58% 27 20 74% Wroc³aw AM 77 54 50% 75 28 37% Wroc³aw Woj. 6 7 0% 12 3 25% OGÓ EM 490 525 38% 562 217 39% 9
Wykorzystanie narz¹dów pobranych do przeszczepienia od osób zmar³ych w 2004 r. Nerki Pobrano ³¹cznie 1124 nerki, z czego 64 nerek nie przeszczepiono; najczêœciej z powodu braku odpowiednich dla nich biorców (nerki od dawców zaka onych wirusem HBV lub HCV), stwierdzenia makroskopowo lub mikroskopowo patologii nerki lub innych narz¹dów wykluczaj¹cej przeszczepienie (Tabela 13). Kilkukrotnie z powodu braku odpowiednich biorców w Polsce nerki oferowano innym krajom europejskim, jednak i tam nie znalaz³y one odpowiedniego biorcy. W kraju przeszczepiono 1060 nerek pobranych od osób zmar³ych. Tabela 13. Przyczyny niewykorzystania pobranych nerek Przyczyna, dla której odst¹piono Liczba Liczba Liczba od przeszczepienia nerki 2002 2003 2004 Brak odpowiednich biorców dla nerek pobranych od dawców z dodatnimi markerami wzw 8 4 11 (anty-hcv, HbsAg, anty-hbc) Wielotorbielowatoœæ, du e torbiele nerek, zaka enie nerek 8 1 11 Patologia naczyñ nerkowych 9 6 10 Patologia nerki lub innych narz¹dów stwierdzona badaniem makro- lub mikroskopowym 2 11 7 i wykluczaj¹ca przeszczepienie Brak odpowiadaj¹cych wiekiem lub mas¹ cia³a biorców najczêœciej w rzadkiej grupie krwi (B, AB) 16 10 5 Hipoplazja, marskoœæ 3 5 5 Uraz nerki, z³a perfuzja pobranej nerki 1 7 4 Kamica nerkowa, wodonercze 3 2 3 Przyczyna inna lub nieustalona 6 2 8 ¹cznie 56 48 64 W¹troba Pobrano 182 w¹troby od osób zmar³ych; 181 przeszczepiono w kraju. Jedn¹ w¹trobê, z powodu braku odpowiedniego biorcy w Polsce przekazano do Eurotransplantu, gdzie zosta³a przeszczepiona. Serce Do przeszczepienia pobrano 106 serc. W jednym przypadku, z powodu braku biorcy w Polsce narz¹d przekazano do Eurotransplantu. Pozosta³e 105 serc przeszczepiono w kraju. 10
Trzustki W 16 przypadkach pobrañ wielonarz¹dowych pobrano do przeszczepienia trzustkê. 15 narz¹dów przeszczepiono biorcom wraz z nerk¹ pobran¹ od tego samego zmar³ego dawcy. W Szpitalu MSWiA w Warszawie, po raz pierwszy w Polsce wykonano przeszczepienie trzustki u chorego na cukrzycê typu pierwszego, któremu kilka miesiêcy wczeœniej przeszczepiono nerkê. P³uca P³uca w 2004r. pobierano 5-krotnie. W Zabrzu wykonano jeden zabieg kombinowanego przeszczepienia serca i p³uca oraz jeden zabieg przeszczepienia izolowanego p³uca. W 3 pozosta³ych przypadkach narz¹d przekazano zespo³owi Eurotransplantu z Wiednia. ¹cznie w kraju spoœród 1433 pobranych od osób zmar³ych narz¹dów przeszczepiono 1364, co da³o wspó³czynnik liczba przeszczepionych narz¹dów / liczba zmar³ych dawców równy 2,43 (Tabela 14). Tabela 14. Wykorzystanie narz¹dów pozyskanych od zmar³ych w latach 2000-2004. 2000 2001 2002 2003 2004 Liczba pobrañ 410 450 490 525 562 Liczba przeszczepionych narz¹dów 1000 1113 1182 1294 1364 Wspó³czynnik: liczba przeszczepionych 2,44 2,47 2,41 2,46 2,43 narz¹dów/liczba zmar³ych dawców Przeszczepianie nerek W 2004 r. wykonano w Polsce 1067 przeszczepieñ nerek (27,9 na 1 mln mieszkañców), z czego 1045 nerek pochodzi³o od osób zmar³ych (27,3 na 1 mln) a 22 od osób ywych (0,6 na 1 mln). Podobnie jak w roku poprzednim najwiêcej nerek (ponad 100) przeszczepiono w AM we Wroc³awiu (127), Szpitalu Wojewódzkim w Poznaniu (120) i w AM w Bydgoszczy (101) Tabela 15. Najwiêcej nerek pochodz¹cych ze zw³ok, w przeliczeniu na 1 mln mieszkañców przeszczepiono biorcom z województw; zachodniopomorskiego 40,0/1 mln, ³ódzkiego 39,1, warmiñsko-mazurskiego 38,5, pomorskiego 36,1 i dolnoœl¹skiego 35,4 na 1 mln mieszkañców. Najmniej zaœ biorcom z województw; œwiêtokrzyskiego 13,1 przeszczepionych nerek na 1 mln mieszkañców, podkarpackiego 16,7, œl¹skiego 18,1 i ma³opolskiego 18,9 (Tabela 16). W województwach: mazowieckim, pomorskim, œl¹skim i wielkopolskim bilans liczby pobranych w tym województwie nerek oraz liczby przeszczepieñ wykonanych u osób w tym województwie dializowanych by³ zrównowa ony. W województwach lubelskim, lubuskim, ma³opolskim, podkarpackim, podlaskim, i warmiñsko-mazurskim pobrano znacznie mniej nerek, ni wykorzystano dla potrzeb mieszkañców tych województw. Odwrotnie natomiast by³o w województwach; dolnoœl¹skim, kujawsko-pomorskim, opolskim i zachodniopomorskim, gdzie pobrano znacznie wiêcej nerek, ni przeszczepiono biorcom pochodz¹cym z tych województw. 11
Tabela 15. Przeszczepianie nerek w latach 2000 2004. 2000 2001 2002 2003 2004 Razem Razem Razem Razem CD LD Razem Bia³ystok AM 6 23 26 26 16 16 Bydgoszcz AM 33 52 80 114 101 101 Bytom AM 26 21 21 20 22 1 23 Gdañsk AM 50 53 70 81 89 1 90 CZD 38 33 33 ** ** 45 32** 6 38 Katowice AM 56 60 60 *** 55 61 61 Kraków AM 20 33 19 38 35 35 Lublin AM 8 11 28 48 28 28 ódÿ AM 12 21 27 35 20 1 21 ódÿ Woj. 41 48 33 49 42 42 Poznañ Woj. 111 85 109 108 120 120 Szczecin AM 31 91 75 * 81 85 85 Szczecin Woj. 72 64 53 68 85 1 86 Warszawa CSKAM 69 62 57 ** 54 35 3 38 W-wa Dziec.Jezus AM 75 74 67 59 75 6 81 W-wa MSW 19 24 34 27 50 50 Wroc³aw AM 118 115 130 106 126 1 127 Wroc³aw Woj. 14 9 13 14 23 2 25 OGÓ EM 813 879 935 1028 1045 22 1067 * w tym biorcy pary nerek **w tym biorcy jednoczasowego przeszczepu w¹troby i nerki (w 2004 r. 4 tego typu operacje) *** w tym biorca jednoczasowego przeszczepu serca i nerki Tabela 16. Liczba pobranych i przeszczepionych nerek ze zw³ok w poszczególnych województwach. 12 Liczba L. pobra- L. pobranych L. przesz- L. przeszczeludnoœci nych nerek nerek /1 mln czepionych pionych nerek mieszk. nerek /1 mln mieszk. Dolnoœl¹skie 2,91 116 39,9 103 35,4 Kuj-pomorskie 2,07 103 49,8 66 31,9 Lubelskie 2,20 34 15,5 48 21,8 Lubuskie 1,01 15 14,9 32 31,7 ódzkie 2,61 59 22,6 102 39,1 Ma³opolskie 3,23 40 12,4 61 18,9 Mazowieckie 5,12 139 27,1 139 27,1 Opolskie 1,07 51 47,7 22 20,6 Podkarpackie 2,10 3 1,4 35 16,7 Podlaskie 1,21 16 13,2 31 25,6 Pomorskie 2,18 73 33,5 80 36,7 Œl¹skie 4,74 85 17,9 86 18,1 Œwiêtokrzyskie 1,30 - - 17 13,1 War-mazurskie 1,43 39 27,3 55 38,5 Wielkopolskie 3,35 106 31,6 100 29,9 Zachodniopom. 1,70 166 97,6 68 40,0 RAZEM 38,23 1045 27,3 1045 27,3
Jednoczasowe przeszczepienie nerki i trzustki W 2004 r. trzy zespo³y realizowa³y w Polsce program jednoczasowego przeszczepienia trzustki i nerki. Podobnie jak w poprzednich latach najwiêcej tego typu zabiegów wykonano w CSK AM w Warszawie (Tabela 17). W Szpitalu MSWiA w Warszawie wykonano zabieg przeszczepienia trzustki po nerce. Tabela 17. Jednoczasowe przeszczepianie trzustki i nerki 2000-2004 2000 2001 2002 2003 2004 CSK AM Warszawa 8 9 7 7 7 SK Dzieci¹tka Jezus Warszawa 6 7 5 7 4 Katowice AM 4 Szczecin PSK 2 1 Razem 14 17 12 14 15 Przeszczepianie w¹troby W 6 oœrodkach w kraju przeszczepiono ³¹cznie 199 w¹trób. W tej liczbie mieszcz¹ siê 4 przypadki jednoczasowego przeszczepienia w¹troby i nerki oraz 18 przeszczepieñ w¹troby pobranej od ywych dawców (Tabela 18). Tabela 18. Przeszczepianie w¹troby w latach 2000-2004 2000 2001 2002 2003 2004 Razem Razem Razem Razem CD LD Razem CSK AM Warszawa 32 49 62 71 91-91 CZD Warszawa 29 40 40 41 25* 18 43 SK Dziec. Jezus Warszawa 5 15 23 26 32-32 Szp. Woj. Szczecin 1 9 11 15 23-23 PSK 1 Szczecin - 2 7 10 4-4 AM Wroc³aw 3 3 3 5 6-6 PSK 2 Szczecin 3 - - - - - - Ogó³em 73 118 146 168 181 18 199 * W tym 4 biorców jednoczasowego przeszczepienia w¹troby i nerki Przeszczepianie serca i p³uc W 2004 r. wykonano w Polsce 104 przeszczepienia serca (Tabela 19). Jest to liczba najmniejsza od 1997r. W Œl¹skim Centrum Chorób Serca w Zabrzu wykonano ponadto jedno kombinowane przeszczepienie serca i p³uca oraz jeden przeszczep izolowanego p³uca. Tabela 19. Przeszczepianie serca (serca/p³uc, p³uc) w latach 2000 2004. Oœrodek 2000 2001 2002 2003 2004 Kraków 43 27 18 17 19 Zabrze 55 45 43 51 41 + 1 serce/p³uco + 1 serce/p³uco + 1 p³uco +1 serce/p³uco +1 p³uco Warszawa Anin 31 30 32 23 Inst. Kardiol. + 1 serce/p³uco + 1 serce/p³uco Warszawa MSWiA 31 25 18 21 21 OGÓ EM 129 128 109 121 104 +1 serce/p³uco + 2 serce/p³uco + 1 serce/p³uco + 1 serce/p³uco + 1 p³uco + 1 p³uco 13
Przeszczepianie narz¹dów od osób ywych. W 2004 r., w 9 oœrodkach transplantacyjnych wykonano 40 przeszczepieñ narz¹dów pobranych od ywych dawców, z czego 22 razy przeszczepiono nerkê i 18 razy fragment w¹troby (CZD Warszawa). Liczba przeszczepieñ nerek od ywych dawców (równa 22) by³a najni sza od 2000 r. Najwy sza jak dot¹d by³a natomiast liczba przeszczepieñ w¹troby od ywych dawców (Tabela 20). Tabela 20. Przeszczepianie nerek i w¹troby pochodz¹cych od ywych dawców w latach 2000-2004. 2000 2001 2002 2003 2004 Nerki 32 36 25 44 22 W¹troby10 15 13 12 18 OGÓ EM 42 51 38 54 40 Ogó³em w 2004 r., w kraju przeszczepiono 1404 narz¹dy (z tej liczby 1364 pochodzi³o od osób zmar³ych i 40 od ywych) 1384 biorcom. Jaros³aw Czerwiñski, Krystyna Antoszkiewicz, Beata ¹giewska, Janusz Wa³aszewski 14
15
Zalecenia dotycz¹ce pobierania narz¹dów od zmar³ych opracowane przez Konsultanta Krajowego ds. Transplantologii 1. Zalecenia dotycz¹ce identyfikacji mo liwoœci pobierania narz¹dów od zmar³ych a. U ka dego chorego, który umiera w Oddzia³ach Intensywnej Terapii, Oddzia- ³ach neurologicznych, neurochirurgicznych i innych nale y rozwa yæ mo liwoœæ pobrania narz¹dów w celu ich przeszczepienia. b. Zgodnie z obowi¹zuj¹cymi przepisami (Art. 7 pkt 2 Ustawy o Pobieraniu i Przeszczepianiu Komórek, Tkanek i Narz¹dów z dn. 26.10.1995, Dz. U. Nr 138, poz. 682) rozpoznanie zgonu (œmierci mózgu) ustanawia Komisja Lekarska powo- ³ywana przez Kierownika Zak³adu Opieki Zdrowotnej. c. W przypadku gdy w Zak³adzie Opieki Zdrowotnej nie ma odpowiedniego specjalisty (neurologa lub neurochirurga) mo na skorzystaæ z takiego specjalisty, który przyje d a z innego oœrodka. Gdy brak takiej mo liwoœci wskazana jest opinia Konsultanta Wojewódzkiego ds. Anestezjologii i Intensywnej Terapii gdzie mo na je wykonaæ. Nie powinien byæ to oœrodek transplantacyjny d. Po rozpoznaniu œmierci mózgu i upewnieniu siê, e zmar³y za ycia nie wyrazi³ sprzeciwu co do pobrania narz¹dów, obowi¹zkiem lekarza jest natychmiastowe zg³oszenie takiej mo liwoœci do Krajowego Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego Poltransplant, lub najbli szego oœrodka transplantacyjnego. e. Obowi¹zkiem ka dego lekarza pod którego opiek¹ znajdowa³ siê zmar³y jest, po rozpoznaniu œmierci mózgu, wdro enie odpowiedniego postêpowania terapeutycznego maj¹cego na celu podtrzymanie optymalnej czynnoœci narz¹dów, które bêd¹ pobrane do przeszczepienia f. Lekarzom wykonuj¹cym czynnoœci zwi¹zane z podtrzymywaniem czynnoœci narz¹dów do chwili ich pobrania przys³uguje wynagrodzenie za wykonywane czynnoœci g. Lekarzom uczestnicz¹cym w orzekaniu œmierci mózgu przys³uguje wynagrodzenie za wykonywane czynnoœci, a w przypadku przyjazdu cz³onka komisji z innej miejscowoœci zwrot kosztów podró y. h. Mimo e nie wymagaj¹ tego obowi¹zuj¹ce przepisy prawne, po rozpoznaniu zgonu i ustaleniu mo liwoœci pobrania narz¹dów wskazana jest rozmowa z rodzin¹ w celu ustalenia czy zmar³y za ycia nie pozostawi³ w ich posiadaniu oœwiadczenia (podpisanego przez dwóch œwiadków) o swoim sprzeciwie dotycz¹cym pobrania. Nie nale y prosiæ rodziny o formalne ustne ani pisemne wyra enie zgody. Rozmowa ta musi odbywaæ siê w sposób zapewniaj¹cy godnoœæ i poszanowanie sytuacji psychologicznej rodziny i. Minister Zdrowia zobowi¹zuje odpowiednich Krajowych Konsultantów i Ich Konsultantów Wojewódzkich (ds. Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Neurochirurgii, Neurologii oraz Transplantologii Klinicznej) do pe³nej wspó³pracy maj¹cej na 16
celu pe³ne wykorzystanie wszystkich mo liwoœci pobierania narz¹dów od zmar- ³ych. W sytuacji gdy na terenie okreœlonego województwa jest bardzo niewiele pobrañ narz¹dów Krajowa Rada Transplantacyjna mo e zwróciæ siê do Krajowego Konsultanta ds. Aneztezjologii i Intensywnej Terapii z proœb¹ o ustalenie przyczyn. 2. Warunki, którym musz¹ odpowiadaæ szpitale w których pobiera siê narz¹dy: l Musz¹ one byæ zgodne z ustaleniami zawartymi w Ustawie o Pobieraniu i Przeszczepianiu Komórek Tkanek i Narz¹dów. W szpitalu takim musi byæ oddzia³ chirurgiczny z blokiem operacyjnym oraz Oddzia³ lub stanowisko Intensywnej Terapii (Rozporz¹dzenie Min. Zd. 30.11.1996, Dz. U. Nr 151, poz. 718, par.9, ust. 4 pkt. 1) l Na pobieranie narz¹dów musi wyraziæ zgodê organ za³o ycielski (lub utrzymuj¹cy) po uzyskaniu pozytywnej opinii Krajowej Rady Transplantacyjnej (w drodze okreœlonej w Rozporz¹dzeniu Ministra Zdrowia (Rozporz¹dzenie Min. Zd. 30.11.1996, Dz.U.Nr 151, poz. 718, par. 9,ust. 5 pkt. 1,2) l Dyrektor Zak³adu Opieki Zdrowotnej powo³uje Komisjê lekarsk¹, której zadaniem jest rozpoznanie zgonu w oparciu o kryteria œmierci mózgu (zgodnie z Art. 7, pkt. 3, 4 i 5 Ustawy o Pobieraniu i Przeszczepianiu Komórek, Tkanek i Narz¹dów z dn. 26.10.1995, Dz. U. Nr 138, poz. 682). l Kryteria rozpoznania œmierci mózgu opracowuje Zespó³ z³o ony z Krajowych Konsultantów w zakresie Anestezjologii Intensywnej Terapii, Neurologii oraz Neurochirurgii. Kryteria te s¹ publikowane w Dzienniku Urzêdowym Ministerstwa Zdrowia l W przypadku koniecznoœci wykonania diagnostycznych badañ uzupe³niaj¹cych potwierdzaj¹cych œmieræ mózgu wskazana jest opinia Konsultanta Wojewódzkiego ds. Anestezjologii gdzie mo na je wykonaæ. l Pobranie powinno odbywaæ siê w szpitalu, w którym dosz³o do zgonu. Nie nale- y przewoziæ potencjalnego dawcy nerki (po rozpoznaniu œmierci pnia mózgu) do oœrodka transplantacyjnego. 3. Warunki, którym powinien odpowiadaæ zespó³ pobieraj¹cy narz¹dy a. Pobranie narz¹dów mog¹ wykonywaæ lekarze specjaliœci z nastêpuj¹cych dziedzin medycyny: chirurgii, chirurgii dzieciêcej, kardiochirurgii, chirurgii naczyñ, urologii, jak równie inny lekarz pod kierunkiem specjalisty (Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej z dn. 30.11.1996, Dz. U. nr 151, poz. 718, par. 4). posiadaj¹cy dodatkowo specjalizacjê z transplantologii klinicznej lub inny szkol¹cy siê lekarz pod nadzorem lekarza takiej specjalnoœci. b. Pobrania nerek dokonuje zespó³ oœrodka transplantacyjnego obejmuj¹cego swoim dzia³aniem teren, na którym le y szpital zg³aszaj¹cy dawcê. 17
c. Pobrania narz¹dów dokonuj¹ zespo³y oœrodków transplantacyjnych, w oparciu o umowê zawart¹ miêdzy Szpitalem w którym odbywa siê pobranie, a Szpitalem z którego przyje d a Zespó³. d. Umowa ta okreœla obowi¹zki obu stron oraz zasady refundacji kosztów identyfikacji, rozpoznania i przygotowania dawcy narz¹dów oraz pobrania narz¹dów ( w tym kosztów osobowych). e. Pobrania narz¹dów pozanerkowych dokonuje zespó³ wskazany przez koordynatora POLTRANSPLANTU. f. Zasady alokacji zg³oszeñ pobrania narz¹dów pozanerkowych ustala na wniosek Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego Poltransplant Krajowa Rada Transplantacyjna. g. Zespó³ lekarsko - pielêgniarski, który przyje d a do szpitala dawcy w celu pobrania narz¹dów powinien byæ ubezpieczony od nastêpstw nieszczêœliwych wypadków lub zgonu przez macierzysty szpital, w którym znajduje siê oœrodek transplantacyjny h. Minimalny sk³ad zespo³u pobieraj¹cego narz¹dy to lekarz pobieraj¹cy narz¹dy, asystent, pielêgniarka instrumentariuszka. i. lekarz pobieraj¹cy obowi¹zany jest upewniæ siê co do prawid³owoœci dokumentacji rozpoznania œmierci mózgu, wyników badañ wirusologicznych, braku zastrze eñ prokuratora co do pobrania narz¹dów (w przypadkach tego wymagaj¹cych). j. Po pobraniu narz¹dów nale y wykonaæ badanie poœmiertne ca³ego cia³a w celu upewnienia siê czy u zmar³ego nie stwierdza siê nierozpoznanego procesu nowotworowego. k. Za zabieg pobrania narz¹dów wykonany w czasie poza godzinami pracy cz³onkowie zespo³u pobieraj¹cego otrzymuj¹ wynagrodzenie. l. Transport zespo³u pobieraj¹cego powinien zostaæ dokonany w czasie uwzglêdniaj¹cym stan kliniczny dawcy oraz mo liwoœci przechowywania pobranego narz¹du. W ka dym przypadku transportu zespo³u na odleg³oœæ powy ej 300 km wskazane jest, w miarê posiadanych œrodków, u ycie transportu lotniczego co pozwoli na skrócenie czasu niedokrwienia narz¹dów. Wojciech Rowiñski 18
Dzia³alnoœæ Centralnego Rejestru Sprzeciwów w latach 1997-2004 Centralny Rejestr Sprzeciwów (CRS) na pobranie po œmierci komórek, tkanek i narz¹dów funkcjonuje w POLTRANSPLANCIE od listopada 1996 roku. W tym czasie wp³ynê³o ³¹cznie 23359 oœwiadczeñ o zarejestrowanie sprzeciwu lub jego cofniêcie. Ostatecznie do koñca 2004 roku zarejestrowano 23139 sprzeciwów. Pocz¹tkowo wprowadzanie w 1996 r. ustawy o pobieraniu i przeszczepieniu komórek, tkanek i narz¹dów spowodowa³o nap³yw du ej iloœci sprzeciwów (prawie 15000 wniosków w 1997 r.). W kolejnych latach obserwowano systematyczny spadek zg³aszanych sprzeciwów do 441 oœwiadczeñ w 2001r. oraz niewielki ich wzrost do 661 oœwiadczeñ w 2002r. Wycofano 12 sprzeciwów w roku 2002. Wynika³o to z doœæ intensywnego zainteresowania tym tematem przez media. W 2003 roku zarejestrowano ³¹cznie 382 wnioski o zarejestrowanie sprzeciwu lub jego cofniêcie (8 wniosków) a w 2004 roku odpowiednio 302 i 14. Dynamikê zg³aszania sprzeciwów przedstawia tabela 1. S¹ to dane uaktualnione i poprawione na dzieñ 31.12.2004. Tabela 1. Sprzeciwy zg³aszane w latach 1996-2004 LATA Liczba oœwiadczeñ Liczba sprzeciwów Liczba cofniêæ sprzeciwu ogó³em ogó³em ogó³em 11-12. 1996 1693 1693 0 1997 14626 14607 19 1998 2421 2404 17 1999 1700 1683 17 2000 1112 1095 17 2001 438 432 6 2002 685 673 12 2003 382 374 8 2004 302 288 14 RAZEM 23359 23249 110 Oœwiadczenia w³asne stanowi³y 84,17%, a zg³aszane przez przedstawicieli ustawowych 15,83%. Te proporcje utrzymuj¹ siê w kolejnych latach. Wnioski zawieraj¹ce zmianê pierwotnej decyzji wnosz¹cej sprzeciw lub cofniêcie sprzeciwu stanowi³y 0,47% ogó³u oœwiadczeñ, co oznacza niewielki wzrost w porównaniu do lat poprzednich (0,41%). Na przestrzeni ponad oœmioletniego okresu dzia³ania CRS nadal wiêcej wniosków wp³ywaj¹cych do POLTRANSPLANTU kierowa³y kobiety 52,60%, jednak e ich przewaga nie jest znacz¹ca. Najwiêcej zg³aszanych sprzeciwów pochodzi³o od osób w grupie wiekowej 20 59 lat 58,33%, w tym grupa wiekowa 50 59 lat stanowi³a najliczniejsz¹ grupê (16,3%). 19
Najmniej zg³aszanych sprzeciwów pochodzi³o od osób w wieku 0 19 lat 9,27%. Osoby powy ej 70 roku ycia stanowi³y 17,9% ca³ej populacji zg³aszaj¹cych sprzeciw na pobranie po œmierci komórek, tkanek i narz¹dów. Najwiêcej wniosków (68,8%) o cofniêcie sprzeciwu pochodzi³o od osób w grupie wiekowej 20-49 lat. W 2004 roku najwiêcej sprzeciwów, tak jak w poprzednich latach pochodzi³o z województw Mazowieckiego, Œl¹skiego, Kujawsko-pomorskiego i Wielkopolskiego. Najmniej oœwiadczeñ sprzeciwu równie tak jak w poprzednich latach zg³aszano z województw Œwiêtokrzyskiego, Opolskiego, Warmiñsko-mazurskiego. Powy sze dane statystyczne powsta³y po uaktualnieniu bazy danych PESEL i Centralnego Rejestru Sprzeciwów, który funkcjonuje jako podbaza bazy danych PESEL. Liczba oœwiadczeñ o sprzeciwie lub cofniêciu sprzeciwu zarejestrowanych w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów naliczana jest dla wszystkich zg³oszeñ (aktualnych i poprzednich) na podstawie rejestracji zg³oszenia w bazie CRS. Stan ludnoœci objêtej systemem CRS wg województw w okreœlonych grupach wiekowych i z podzia³em na p³eæ naliczany jest na podstawie aktualnych zg³oszeñ i na podstawie danych zawartych ³¹cznie w bazach CRS i PESEL. Zestawienia statystyczne przedstawiaj¹ ca³kowit¹ bezwzglêdn¹ liczbê zg³oszeñ, co oznacza, e w bazie CRS figuruj¹ równie osoby zmar³e. Dane statystyczne dotycz¹ce zg³oszeñ pochodz¹cych z poszczególnych województw naliczane s¹ wg danych zgodnych z aktualnym miejscem zamieszkania (zameldowania) a nie wg zg³oszenia pochodz¹cego z danego województwa. Wiek osób ujêtych w bazie danych CRS naliczany jest zgodnie z danym rokiem bie ¹cym. Dane statystyczne przedstawiane s¹ cyklicznie co miesi¹c i przekazywane do Poltransplantu. W 2004 roku do Poltransplantu wp³ynê³o 1601 zapytañ o sprawdzenie istnienia zastrze enia z³o onego przez potencjalnego dawcê w bazie CRS na pobranie narz¹dów i tkanek, czyli o ponad 150 mniej ni w roku 2002. Kwartalny rozk³ad próœb o sprawdzenie zastrze enia w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów przedstawia poni sza tabela: Kwarta³ Liczba zapytañ 2004 roku o sprawdzenie w CRS I 364 II 420 III 395 IV 422 Razem 1601 Przewa a³y zapytania z Banków Tkanek 56,53%. Agnieszka Krawczyk 20
Dzia³alnoœæ Krajowej Listy Biorców Przeszczepów Unaczynionych Zgodnie z rozporz¹dzeniem z dnia 22 grudnia 2003 roku zadania Poltransplantu zosta³y rozszerzone o prowadzenie Krajowej Listy Biorców dzia³aj¹cej uprzednio w Szpitalu Klinicznym Dzieci¹tka Jezus Centrum Leczenia Obra eñ w Warszawie. W celu podjêcia nowego zadania Dyrektor Poltransplantu wraz z Dyrektorem Szpitala Dzieci¹tka Jezus CLO powo³ali Komisjê do przekazania zasobów materia³owych i dokumentacji KLB ze Szpitala Dzieci¹tka Jezus do Poltransplantu. Jednoczeœnie w Poltransplancie przeprowadzono remont i zaadaptowano pomieszczenia dla 3 nowych pracowników prowadz¹cych KLB. Koszt remontu wyniós³ 30 082,13 PLN. Do koñca stycznia 2003 r. Komisja zakoñczy³a przejmowanie KLB przez Poltransplant i Strony podpisa³y protoko³y zdawczo-odbiorcze zwi¹zane z przekazaniem dokumentacji pacjentów zg³oszonych do KLB w latach 1996 2003 i z przekazaniem œrodków trwa³ych i materia³ów. Krajowa Lista Biorców gromadzi informacje o biorcach czekaj¹cych na przeszczepienie nerki lub nerki i trzustki, zg³aszanych przez oœrodki dializ z ca³ej Polski oraz biorcach w¹troby, serc i p³uca zg³aszanych przez oœrodki danej specjalnoœci kwalifikuj¹ce i przeszczepiaj¹ce te narz¹dy. KLB wspó³pracuje z 205 Oœrodkami Dializ, 18 Regionalnymi Oœrodkami Transplantacji Nerek, 8 Pracowniami Zgodnoœci Tkankowej, 5 Oœrodkami przeszczepiania w¹troby, 4 Oœrodkami przeszczepiaj¹cymi serce i p³uca oraz jednym przeszczepiaj¹cym wyizolowane p³uco. W zwi¹zku z zadaniami KLB Poltransplant organizowa³ szereg spotkañ z zespo- ³ami specjalistów bior¹cych udzia³ w procedurze pobierania i przeszczepiania poszczególnych narz¹dów dotycz¹cych opracowania sposobu zg³aszania potencjalnych biorców do Krajowej Listy. W odniesieniu do biorców nerek oraz nerki i trzustki w dniu 27.02.2004 roku w czasie spotkania Kierowników Oœrodków Transplantacji Nerek, Konsultantów Regionalnych w dziedzinie nefrologii i dializoterapii, Kierowników Pracowni Zgodnoœci Tkankowej oraz koordynatorów wy³oniono grupê robocz¹ w sk³adzie: Prof. Andrzej Wiêcek (Katowice), Prof. Marian Klinger (Wroc³aw), Prof. W³adys³aw Su³owicz (Kraków), Dr hab. med. Zbigniew W³odarczyk (Bydgoszcz), Dr hab. med. Zbigniew Zdrojewski (Gdañsk), Prof. Magdalena Durlik (Warszawa), Prof. Ryszard Grenda (Warszawa), Dr Danuta Stryjecka-Rowiñska (Warszawa) w celu opracowania algorytmu zg³aszania chorych do przeszczepiania nerki, nerki i trzustki, oceny projektu elektronicznej bazy danych dla tych chorych oraz zasad alokacji nerki. Kolejne spotkania grupy roboczej odby³y siê w dniach 30 marca 2004 r., 3 czerwca 2004 r., 23 wrzeœnia 2004 r. oraz 23 grudnia 2004 r. Grupa robocza opracowa³a formularze zasad zg³aszania chorych do KLB z uwzglêdnieniem pierwotnej kwalifikacji przez regionalne listy wspó³pracuj¹ce z oœrodkami 21
przeszczepiaj¹cymi. Stworzenie regionalnych list oczekuj¹cych na przeszczep nerki, które s¹ podzbiorami KLB ma na celu integracjê dzia³añ konsultantów wojewódzkich w dziedzinie nefrologii, transplantologii, intensywnej opieki, w³adz administracyjnych województwa i wojewódzkich oddzia³ów NFZ dla polepszenia opieki nad chorymi oraz kszta³towania polityki leczenia nerkozastêpczego najkorzystniejszej dla regionu. W odniesieniu do biorców serca, serca i p³uc oraz wyizolowanego p³uca w dniu 3 marca 2004 roku w siedzibie Poltransplantu odby³o siê zebranie przedstawicieli Oœrodków Przeszczepiania Narz¹dów Klatki Piersiowej, w którym uczestniczyli: Dr Piotr Przyby³owski (Kraków), Prof. Marian Zembala (Zabrze), Dr Miros³aw Garlicki (MSWiA W-wa), Dr Helena Zakliczyñska (Zabrze), Dr Micha³ Zakliczyñski (Zabrze), Dr Jacek Wojarski (Zabrze), Dr Ma³gorzata Sobieszañska-Ma³ek (Warszawa-Anin), Dr S³awomir Banaœ (Warszawa-Anin), Prof. Wojciech Rowiñski (Warszawa) oraz przedstawiciele Poltransplantu: Prof. Janusz Wa³aszewski, Mgr Jolanta alikowska-ho³oweñko, Dr Danuta Stryjecka-Rowiñska, Dr Jaros³aw Czerwiñski, Dr Beata ¹giewska, Dr Agnieszka Krawczyk, koordynator Krystyna Antoszkiewicz. Celem spotkania by³o omówienie problemów alokacji serca oraz wy³onienie grupy, która opracuje sposób zg³aszania chorych do KLB z uwzglêdnieniem przypadków pilnych. Grupa w sk³adzie: Prof. Marian Zembala, Dr Piotr Przyby³owski, Dr Helena Zakliczyñska opracowa³a karty zg³oszeñ chorych do pilnego i planowego przeszczepienia serca. 18 marca 2004 roku w czasie spotkania w Krakowie grupa robocza opracowa- ³a i przekaza³a do Centrum Organizacyjno-Koordynacynego Poltransplant karty zg³oszenia biorcy serca do KLB w trybie zwyk³ym i pilnym, zasady alokacji serca oraz algorytmy postêpowania w przypadku doboru biorcy serca. W odniesieniu do zg³aszania biorców wyizolowanego p³uca zdecydowano pos³ugiwaæ siê czasowo formularzem Eurotransplantu. W 2004 roku do KLB zg³oszono 164 biorców serca, 16 serca i p³uca oraz 8 samego p³uca. W odniesieniu do biorców w¹troby w dniu 5 marca 2004 roku Poltransplant zorganizowa³ Zebranie Kierowników Oœrodków Przeszczepiaj¹cych W¹trobê w sprawie ujednolicenia stopnia pilnoœci do przeszczepiania oraz zasady alokacji w¹troby, w którym uczestniczyli: Dyr. Zenon Czajkowski (Szczecin), Prof. Anna Boroñ-Kaczmarska (Szczecin), Dr Roman Kostyrka (Szczecin), Dr Wojciech Polak (Wroc³aw), Prof. Magdalena Durlik (Warszawa), Prof. Leszek P¹czek (Warszawa), Prof. Wojciech Rowiñski (Warszawa), Prof. Janusz Cianciara (Warszawa), Prof. Piotr Zaborowski (Warszawa), Prof. Piotr Kaliciñski (Warszawa), Prof. Marek Krawczyk (Warszawa) oraz przedstawiciele Poltransplantu: Prof. Janusz Wa- ³aszewski, Mgr Jolanta alikowska-ho³oweñko, Dr Danuta Stryjecka-Rowiñska, Dr Jaros³aw Czerwiñski, dr Beata ¹giewska, Dr Agnieszka Krawczyk, koordynator Krystyna Antoszkiewicz. 22
Po omówieniu ogólnych problemów dotycz¹cych przeszczepiania w¹troby w Polsce wy³oniono grupê robocz¹ w sk³adzie: Prof. Janusz Cianciara, Prof. Piotr Kaliciñski, Prof. Marek Krawczyk, Prof. Wojciech Rowiñski, Prof. Janusz Wa³aszewski z Poltransplantu, której zadaniem by³o opracowanie zasad zg³aszania chorych do przeszczepienia w¹troby w trybie pilnym i planowym. Grupa ta spotka³a siê kolejno 7 czerwca 2004 r., 22 wrzeœnia 2004 r. i 9 listopada 2004 roku w celu oceny bie ¹cej alokacji w¹troby. Spotkanie grupy roboczej w dniu 7 czerwca 2004 roku ujawni³o zasadnicz¹ rozbie noœæ opinii poszczególnych cz³onków zespo³u. Wobec nierównych liczb kontraktów zawartych przez poszczególne oœrodki z Ministerstwem Zdrowia wy³oni³ siê problem uzale nienia alokacji w¹troby od wysokoœci kontraktów zawartych przez oœrodki umo liwiaj¹cych ich pe³n¹ realizacjê. W tej sytuacji zdecydowano wprowadziæ system alokacji proporcjonalny do wysokoœci kontraktów na okres 3 miesiêcy z bezwzglêdnym pierwszeñstwem dla przypadków pilnych. Ocena tego systemu po trzech miesi¹cach stosowania nie budzi³a sprzeciwu, jednak powrócono do systemu 1-1-1 równego dla wszystkich oœrodków z uwagi na koniec roku i brak informacji dotycz¹cych kontraktów w 2005 roku. W 2004 roku do KLB zg³oszono 124 potencjalnych biorców w¹troby z czego w 30 przypadkach w trybie pilnym. Propozycje nowych zasad zg³aszania i kwalifikowania chorych do zabiegu przeszczepiania nerki/nerki i trzustki opracowane przez grupê robocz¹ powo³an¹ przez Poltransplant W zwi¹zku ze stale rozwijaj¹cym siê programem dializoterapii i zwiêkszeniem liczby oœrodków dializ pozaustrojowych koordynowanie procesów kwalifikacji i doboru chorych do przeszczepu nie jest mo liwe do wykonania w obrêbie jednego oœrodka, jakim jest Krajowa Lista Biorców Przeszczepów Unaczynionych, kierowana z du ym zaanga owaniem, przez pani¹ dr Danutê Stryjeck¹-Rowiñsk¹. Dotychczasowa, wieloletnia wspó³praca Krajowej Listy Biorców z regionalnymi oœrodkami transplantacji nerek posiadaj¹cymi w³asne listy biorców rekrutuj¹cych siê ze stacji dializ jednego lub kilku pobliskich województw, jest zadowalaj¹ca i wymaga jedynie niewielkich zmian administracyjnych i nak³adów finansowych. Dlatego te w celu poprawy wspó³pracy i lepszej komunikacji z oœrodkami dializ pozaustrojowych z inicjatywy Dyrektora Poltransplantu, pana profesora Janusza Wa³aszewskiego, w dniu 27 lutego 2004 roku powo³ano grupê robocz¹ w sk³adzie: prof. A. Wiêcek przewodnicz¹cy, prof. M. Durlik, prof. R. Grenda, prof. M. Klinger, dr D. Stryjecka-Rowiñska, prof. W. Su³owicz, dr hab. Z. W³odarczyk i dr hab. Z. Zdrojewski. Dotychczas odby³y siê cztery posiedzenia: 30 marca 2004 i 23 wrzeœnia 2004 w Warszawie, 2 czerwca 2004 w Bia³ymstoku oraz dwa spotkania konsultacyjne z Dyrektorem Poltransplantu. W spotkaniach uczestniczyli równie : prof. J. Wa³aszewski, prof. M. Lao, mgr B. Barcikowska, dr hab. A. Chmura i dr W. Marcinkowski sekretarz grupy. 23
W wyniku tych spotkañ ustalono, e: 1. Zostanie utworzonych 11 oœrodków, tzw. Regionalnych List Biorców (RLB), zajmuj¹cych siê kwalifikowaniem chorych do zabiegu przeszczepienia nerki lub nerki i trzustki oraz gromadzeniem i przetwarzaniem dokumentacji medycznej tych chorych. 2. RLB bêd¹ znajdowaæ siê w nastêpuj¹cych oœrodkach: 3. Ustalono sposób przep³ywu informacji: l dane z oœrodków dializoterapii bêd¹ przesy³ane do Regionalnej Listy Biorców (RLB), a stamt¹d, po zakwalifikowaniu chorego, do Krajowej Listy Biorców (KLB); l niezbêdnym warunkiem jest sprawna, dwukierunkowa komunikacja pomiêdzy poszczególnymi poziomami systemu (oœrodek dializ «RLB «KLB) 4. RLB zosta³y powo³ane jako jednostki wspó³pracuj¹ce z KLB dzia³aj¹c¹ w ramach Poltransplantu. 5. Prowadzeniem Regionalnej Listy Biorców zajmuje siê Kierownik RLB wraz z powo³anym przez siebie zespo³em specjalistów w zakresie transplantologii klinicznej (internistów i chirurgów) oraz regionalnym koordynatorem Poltransplantu. 6. Kierowników RLB powo³ali konsultanci wojewódzcy ds. nefrologii w uzgodnieniu z Dyrektorem Poltransplantu. Kierownikami RLB zostali: dr hab. Jacek Ma³yszko w Bia³ymstoku, dr hab. Zbigniew W³odarczyk w Bydgoszczy, dr hab. Zbigniew Zdrojewski w Gdañsku, dr Wojciech Marcinkowski w Katowicach, prof. W³adys³aw Su³owicz w Krakowie, prof. Micha³ Nowicki w odzi, prof. Andrzej Oko w Poznaniu, dr Marek Myœlak w Szczecinie, prof. Magdalena Durlik w Warszawie, prof. Ryszard 24
Grenda w Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie oraz prof. Maria Boratyñska we Wroc³awiu. 7. W celu sprawnego dzia³ania RLB przygotowano w³asny program komputerowy, przedstawiony i zaakceptowany przez cz³onków grupy roboczej na posiedzeniu w dniu 23 wrzeœnia 2004 roku. Program ten umo liwia zg³aszanie chorego z oœrodka dializ do RLB, kwalifikowanie do przeszczepu, przekazywanie danych do KLB, archiwizacjê i opracowanie statystyczne danych. W przysz³oœci planowane jest rozbudowanie tego programu o modu³ umo liwiaj¹cy typowanie biorców i ocenê stanu chorych po transplantacji. 8. Koszty zwi¹zane z administrowaniem w/w programu komputerowego bêd¹ pokrywane przez Poltransplant. 9. Rozpoczêcie dzia³alnoœci Regionalnych List Biorców jest planowane na pocz¹tek drugiego kwarta³u 2005 roku. 10. Standardy kwalifikowania biorców oraz zasady alokacji narz¹dów zostan¹ opracowane przez grupê robocz¹ w pierwszym kwartale 2005. 11. Dnia 23 grudnia 2004 prof. A. Wiêcek przedstawi³ proponowane zasady funkcjonowania RLB na posiedzeniu Krajowej Rady Transplantacyjnej. W g³osowaniu jawnym wszyscy cz³onkowie KRT obecni na tym posiedzeniu zaakceptowali przedstawiony projekt. 12. W dniu 13 stycznia 2005 prof. A. Wiêcek przedstawi³ program wprowadzenia nowych zasad zg³aszania i kwalifikowania chorych do zabiegu przeszczepiania nerki/nerki i trzustki na spotkaniu z przedstawicielami wszystkich oœrodków przeszczepiaj¹cych zorganizowanym przez Poltransplant. Proponowane zmiany powinny przyczyniæ siê do zwiêkszenia liczby wykonywanych zabiegów przeszczepienia nerki, co pozwoli na zmniejszenie ca³kowitych wydatków przeznaczonych na leczenie nerkozastêpcze. 20 stycznia 2005 Andrzej Wiêcek, Wojciech Marcinkowski Sprawozdanie z dzia³alnoœci Krajowej Listy Biorców nerki lub nerki i trzustki w latach 1997-2004 Wspó³praca KLB z Oœrodkami Dializ Regionalne oœrodki dializ zg³aszaj¹ do KLB chorych z niewydolnoœci¹ nerek czekaj¹cych na rozpoczêcie dializ lub ju dializowanych po wykluczeniu bezwzglêdnych i wzglêdnych przeciwwskazañ do przeszczepienia nerki. Zg³oszenie chorego do przeszczepienia nerki powinno byæ poprzedzone udzieleniem mu wyczerpuj¹cych informacji 25