Naj... Widok na północną stronę Dziumbiru Demianowska Jaskinia Wolności Ośrodek narciarski Chopok północ Jasna Lukowa Tatry Niżne pod względem powierzchni są największym pasmem górskim na Słowacji Najwyższym szczytem tego pasma jest Dziumbir (Ďumbier) 2043 m n.p.m. Najdłuższa dolina to Dolina Wajskowska (Vajskovská dolina) w południowej części pasma Najbardziej odwiedzaną jaskinią jest Demianowska Jaskinia Wolności (Demänovská jaskyňa slobody) w Dolinie Demianowskiej (Demänovská dolina) 70 % powierzchni Parku Narodowego Tatry Niżne zajmują lasy Drugim najbardziej odwiedzanym pasmem górskim Słowacji są Tatry Niżne (Nízke Tatry). Obszar ten, obfitujący w bogactwa naturalne i kopaliny (szczodre złoża rud), od dawien dawna cieszył się zainteresowaniem. Z dokumentów wynika, że już w średniowieczu wydobywano tu metale szlachetne i kolorowe. W XI wieku przy wydobywaniu srebra natrafiono na tak olbrzymie złoża miedzi, że srebro straciło zupełnie na wartości. Intensywne wydobycie surowców mineralnych skoncentrowane było przede wszystkim na terytorium Starych Gór (Staré Hory) i Szpaniej Doliny (Špania Dolina), w Magurce i Dubrawie, w Wyżnej (Vyšná) i Niżnej (Nižná) Bocy. Wydobywano tu przede wszystkim miedź, żelazo, antymonit, złoto, srebro i ołów. W Magurce, gdzie czyste złoto wysokiej jakości znajdowało się w żyłach kwarcowych w postaci drobnych ziarenek i drucików, w roku 1917 natrafiono na bryłę złota, ważącą 7,5 kg. Obecnie bogatą górniczą przeszłość przypominają już tylko charakterystyczne drewniane domy niemieckich kolonistów górniczych oraz leśne www.nizketatry.sk strany 2 3
Miejscowość Szpania Dolina drogi, którymi zwożono rudę do kuźni i hut. W Szpaniej Dolinie zachowały się resztki wodociągu, który doprowadzał wodę spod wierzchołka Prasziwej (Prašivá) i mierzył 15 km. Zainteresowanie turystów tym obszarem związane było z odkryciem i udostępnieniem Jaskiń Demianowskich (Demänovské jaskyne). Piękno przyrody tego terytorium w większym stopniu zaczęto odkrywać dopiero w drugiej połowie XX wieku, kiedy to wybudowano kolejkę z północnej i południowej strony na Chopok. Przy dolnych stacjach kolejki wybudowano dwa największe ośrodki turystyczne parku narodowego: po stronie północnej jest to Dolina Demianowska Jasna, a po stronie południowej Trangoszka (Trangoška) Serduszko (Srdiečko) Kosodrzewina (Kosodrevina). Bratislava Wodospad Brankowski 55 m wysokości TATRY NIŻNE
Szczyty Ośrodek narciarski Chopok północ Zahradki Górski hotel Kosodrzewina na południowej stronie Chopoku Tatry Niżne stanowią masywne pasmo, ciągnące się przez środkową Słowację od zachodu na wschód. Liczący prawie 100 km główny grzbiet gór osiąga wysokość od 1500-2000 m n.p.m., a trzy z jego szczytów są nawet wyższe: Dziumbir (Ďumbier) 2043 m, Sztiawnica (Štiavnica) 2025 m i Chopok 2023 m. Osiemnaście innych wierzchołków osiąga wysokość ponad 1800 m n.p.m., a następnych 27 ma wysokość ponad 1700 m n.p.m. Pasmo otaczają doliny i dwie największe rzeki Słowacji Wag (Váh) i Hron. Z północnej strony Tatry Niżne obniżają się do szerokiej Kotliny Podtatrzańskiej, zaś z południowej do Doliny Górnego Hronu. Na zachodzie sąsiadują z pasmem Wielkiej Fatry, zaś na wschodniej z krasowymi płaskowyżami Słowackiego Raju. Trzy czwarte powierzchni Tatr Niżnych pokrywają lasy. Warstwy najniższe porastają lasy mieszane, wyżej występują lasy świerkowe, zaś tereny wysokogórskie, pokryte kosodrzewiną, przechodzą w alpejskie hale na szczytach. Najwyższym szczytem Tatr Niżnych jest Dziumbir (2043 m), potężny masyw, który dał nazwę całej zachodniej części tego pasma Dziumbirskim Tatrom, stanowiącym najbardziej zróżnicowaną część Tatr Niżnych. Majestatyczna Kralowa Hola (Kráľova hoľa 1946 m n.p.m.) króluje nad częścią wschodnią, nazywaną Kralowoholskimi Tatrami. Granicą pomiędzy nimi jest górska przełęcz Czertowica (Čertovica 1238 m n.p.m.). Z większości szczytów Tatr Niżnych można podziwiać wspaniałą, niepowtarzalną i zachwycającą panoramę. Z Dziumbiru można zobaczyć wszystkie pasma górskie środkowej i północnej Słowacji. Jego mierzące 500 m zbocza i żleby kończą się w lodowcowych kotłach dolin Bystrej i Ludarowej, zaś łagodniejsze zbocza południowe tworzą pola granitowych głazów. W dolinach Dziumbira znajdują się wyczerpane już złoża metali szlachetnych i kolorowych. Na przełęczy pomiędzy Dziumbirem a Kraliczką (Kralička) w czasie II wojny światowej, w 1944 roku, były toczone walki. Te historyczne wydarzenia upamiętnia pomnik poległych partyzantów, znajdujący się w pobliżu Schroniska Milana Rastislava Štefánika. Wysokogórskie schronisko zostało wybudowane pod Dziumbirem strany 4 5
Kralowa Hola dominanta wschodniej części Tatr Niżnych w 1924 roku na wysokości 1728 m n.p.m. i oferuje nocleg i wyżywienie przez cały rok. Trzecim najwyższym wierzchołkiem Tatr Niżnych jest Chopok (2023 m n.p.m.). Jego zbocza wykorzystywane są przede wszystkim przez narciarzy, jednak wiele atrakcji turystycznych i sportowych oferuje on również w okresie letnim. Od strony północnej można się na niego dostać z Lukowej, dokąd wiedzie kolejka ze schroniska Koliesko w Dolinie Demianowskiej. Od strony południowej dostępny jest od schroniska Kosodrzewina, do którego wiedzie kolejka z Doliny Bystrej, mająca stację początkową przy hotelu Serduszko. Po uciążliwej wspinaczce na Chopok swoistą nagrodą za włożony wysiłek będzie rozpościerająca się wspaniała panorama całej okolicy. W czynnym przez cały rok schronisku Kamienna Chata pod Chopokiem można się odświeżyć, a także w ostateczności i przenocować we wspólnej noclegowni. Jest to trzecie najwyżej położone (2000 m n.p.m.) schronisko na Słowacji. Dotrzeć do niego można również z Doliny Demianowskiej, z końcowej stacji kolejki na Lukowej. Usytuowanie kamiennego schroniska pod Chopokiem jest dogodne dla uprawiania turystyki wysokogórskiej i wędrówek po grzbiecie Tatr Niżnych. Na Chopoku znajdują się obserwatorium meteorologiczne i stacja przekaźnikowa. Otoczona legendami, opisywana w opowieściach i opiewana w piosenkach ludowych Kralowa Hola (Kráľova hoľa 1946 m n.p.m.) jest po Chopoku drugim najczęściej zdobywanym szczytem tego pasma. Oferuje on wspaniałe widoki na Płaskowyż Murański i Słowacki Raj, a po stronie północnej na Tatry Wysokie i Zachodnie. Jest to potężna, rozłożysta góra i jednocześnie najwyższy szczyt tzw. Kralowoholskiej części Tatr Niżnych. Jej południową stronę rozdzielają małe doliny, zaś północną stanowią długie zalesione górskie grzbiety. Wraz z tatrzańskim Krywaniem (Kriváň) jest symbolem narodowym Słowaków. Każdego roku szczyt ten zdobywany jest przez steki turystów. W 1960 roku wybudowano tutaj przekaźnikową stację telewizyjną, w której swoją siedzibę ma Górskie Pogotowie Ratunkowe Tatry Niżne. Niżna Boca u podnóża górskiej przełęczy Czertowica TATRY NIŻNE
Start z wierzchołka Kralowej Holi Warunki klimatyczne Ze względu na duże różnice wysokości na terenie parku narodowego występuje 5 stref temperatury. Klimat na górnych grzbietach jest ostrzejszy, ze średnimi temperaturami: w styczniu 9 C, w lipcu 7 11,5 C. W położonych niżej górskich dolinach średnia temperatura w lecie osiąga aż 16 C. Do uprawiana sportów zimowych najkorzystniejsze warunki są na zboczach Chopoku, gdzie pokrywa śnieżna utrzymuje się nawet przez 130 dni w roku. Duże niebezpieczeństwo stanowią jednak lawiny, schodzące z bardziej stromych wierzchołków. Na zboczach Chopoku można jeździć na nartach jeszcze w kwietniu, a nawet i w maju. W lecie pogoda w Tatrach Niżnych jest zmienna, często występują burze, które szybko się pojawiają i równie szybko przechodzą. Do uprawiania turystyki pieszej najdogodniejszymi miesiącami są sierpień i wrzesień, kiedy pogoda jest stabilniejsza. Zbocza i doliny Tatr Niżnych są najbardziej dogodnymi terenami do uprawiania narciarstwa zjazdowego i biegowego, turystyki pieszej i rowerowej, wspinaczek wysokogórskich, paraglidingu i taternictwa. Najpopularniejszymi ośrodkami narciarskimi są Jasna i Donowaly. strany 6-7
U źródeł słowackich rzek Obszar Tatr Niżnych stanowi niezastąpione źródło wody. Tutaj, na zboczach Kralowej Holi swój początek mają cztery wielkie słowackie rzeki: Czarny Wag (Čierny Váh), Hron, Hornad i Hnilec, dlatego też jej masyw nazywany jest dachem Słowacji. Strumienie, potoki i rzeczki spływają w zasadzie do dwóch głównych cieków. Północne zbocza pasma odwadnia najdłuższa rzeka Słowacji Wag (403 km), południowe Hron. Na wschodzie pomaga im Hnilec. U źródeł tego cieku, na zboczach Kralowej Holi tworzy się kaskadowy wodospad Martaluszka (Martalúska). Podobne oryginalne wodospady, o wysokości 30 m, znajdują się w jednej z najdłuższych dolin południowych zboczy Tatr Niżnych Dolinie Wajkowskiej. Na Potoku Wajkowskim zrekonstruowano pierwotne urządzenia techniczne przeznaczone do spławu drewna. Wiele rzek przepływa przez tereny krasowe pod ziemią i powraca na powierzchnię w postaci wydajnych wywierzysk, zwłaszcza w dolinach Demianowskiej i Janskiej. Oprócz źródeł wody pitnej znajdują się tu liczne źródła wód mineralnych. W Korytnicy i w Liptowskim Janie powstały uzdrowiska. Smaczna i orzeźwiająca woda wypływa ze źródeł w Mosztenicy (Moštenica), Hiadeli, Jaseni, Mycie pod Dziumbirem (Mýto pod Ďumbierom), Jarabej, Beniuszi (Benuš), Bacuchu, Liptowskiej Lużnej (Liptovská Lužná), Ludrowej, Liptowskiej Szczawnicy (Liptovská Štiavnica), Liptowskich Sliaczach (Liptovské Sliače), Wyżnej Bocy (Vyšná Boca) i Malużinej (Malužiná). W Tatrach Niżnych nie spotyka się tak licznych naturalnych jezior, jak w Tatrach Wysokich. Wyjątkiem jest Jezioro Wrbickie (Vrbické pleso) w Dolinie Demianowskiej o powierzchni 6,2 ha, położone na wysokości 1113 m n.p.m. Korytnica, miejska część Liptowskiej Osady, otoczona murami gór porośniętych lasami iglastymi i świerkowymi, jest najwyżej położonym uzdrowiskiem słowackim (825 m n.p.m.). Tutejsze źródła wody mineralnej wypływają z głębokości 850 m, a woda z nich porównywana jest z wodą czeskich Karlowych Warów i francuskiej Vichy. Zarówno kąpiele w niej, jak i jej picie wpływa leczniczo na choroby układu pokarmowego, przemianę materii oraz gruczoły wydzielania wewnętrznego. Korytnicka woda mineralna w 1873 roku zdobyła złoty medal na Wystawie Światowej w Wiedniu, a w 1904 roku srebrny medal w Saint Louis w USA. Woda ta, mająca swój specyficzny smak, po dziś dzień jest rozlewana do butelek i dostępna w sklepach. Jezioro Wrbickie TATRY NIŻNE
W głębokich dolinach dolinach Golf na Talach Spływ po rzece Wag Najczęściej odwiedzaną doliną Tatr Niżnych jest Dolina Demianowska (Demänovská), ciągnąca się 15 km. Jej dolną część tworzy głęboki wapienny kanion, górna, zbudowana z granitu, składa się z wielu mniejszych dolin. Pierwotnie żyli tu drwale i pasterze, którzy w XVIII i XIX w. budowali szałasy, koliby i drewniane chaty. Turyści zainteresowali się doliną dopiero po odkryciu Demianowskiej Jaskini Wolności, a dokładniej po wybudowaniu wyciągu krzesełkowego z Jasnej na Chopok. Dolina Demianowska stanowi atrakcję turystyczną przez cały rok. Oferuje ponad 2000 łóżek w hotelach, pensjonatach i domkach wszystkich kategorii. W lecie są tu idealne warunki do uprawiania turystyki rekreacyjnej i wysokogórskiej. Przez dolinę prowadzą znakowane ścieżki i trasy turystyczne o różnej skali trudności. Na północnych zboczach Tatr Niżnych ich łączna długość wynosi prawie 515 km. W ośrodku Jasna (1102 m n.p.m.), położonym w górnej części Doliny Demianowskiej, zwolennicy sportów ekstremalnych i podnoszących poziom adrenaliny mogą uprawiać paragliding, okolice przełęczy Machnate (1450 m n.p.m.) kuszą wspinaczkami na 20 40 metrowe ściany skał wapiennych, zaś na dwunastokilometrowym odcinku rzeki Wag lub w Liptowskim Mikulaszu (Liptovský Mikuláš), gdzie wybudowano sztuczny tor wodny, można uprawiać rafting. Rowerzyści mają do dyspozycji prawie 140 km tras, prowadzących zarówno wokół sztucznego zbiornika wodnego Liptowska Mara, jak i po terenach górzystych, drogach asfaltowych lub ścieżkach górskich. Wypoczynek w siodle gwarantuje ośrodek w Jalowcu (Jalovec), znajdujący się w odległości 5 km od Liptowskiego Mikulasza. Bardziej doświadczonym jeźdźcom oferuje on trasy z przeszkodami, wycieczki po okolicy, wyprawy w siodle aż do wysokości 2000 m n.p.m. Mniej doświadczonym pomocą służą instruktorzy. W okresie zimowym jednym z najczęściej odwiedzanych ośrodków sportów zimowych na Słowacji jest Jasna. Są tu wyśmienite warunki do uprawiania narciarstwa zjazdowego dla początkujących, zaawansowanych i tych najbardziej wymagających narciarzy. Z liczących łącznie 28 km rekreacyjnych tras zjazdowych regularnie utrzymywanych jest 18, 11 km tras jest sztucznie zaśnieżanych, a 1,5 km stanowią trasy www.jasna.sk www.tatralandia.sk www.aquacity.sk www.besenova.sk strany 8 9
Aquapark Tatralandia w Liptowskim Mikulaszu oświetlane, służące do uprawiania narciarstwa po zmroku. Na wielu z tych tras rozgrywano szereg znaczących imprez sportowych, takich jak Puchar Świata i Puchar Europy w narciarstwie zjazdowym czy Światowa Uniwersjada Zimowa. Odpowiednio utrzymywane są również trasy wykorzystywane do biegów narciarskich i tereny do uprawiania ski-alpinizmu. Położony w okolicy Otupne niedawno otwarty snowpark, przeznaczony dla snowbordzistów i narciarzy freestyle, należy do najnowocześniejszych. Posiada 12 metalowych przeszkód, średniej wielkości zeskok z wyciągiem i kolejką linową. W Zahradkach zimą stawiana jest wieża lodowa o wysokości 7,5 m. W Jasnej, dzięki współpracy z Pogotowiem Górskim Tatry Niżne-Północ i z przewodnikami górskimi, można wziąć udział w kursach lawinowych i różnego rodzaju kursach wspinaczkowych. Chopok północ Zahradki (1025 m n.p.m.) wyciągi z sześcioosobowymi i dwuosobowymi krzesełkami oraz 4 wyciągi Chopok północ Jasna Lukowa (1234 m n.p.m.) wyciąg z czteroosobowymi krzesełkami i 2 wyciągi Chopok północ Otupne (1142 m n.p.m.) 1 kolejka linowa, wyciąg z czteroosobowymi krzesełkami i 5 wyciągów Chopok północ Lukowa (1670 m n.p.m.) 2 wyciągi krzesełkowe i 1 wyciąg W krasowej Dolinie Janskej (Jánska dolina) znajduje się miejscowość uzdrowiskowa Liptowski Jan (Liptovský Ján 634 m n.p.m.). Pierwsze wzmianki o niej pochodzą z XIII wieku. Najważniejszym obiektem jest tu gotycki kościół św. Jana Chrzciciela z 1380 roku. Ponadto w okolicy zachowało się również 20 dworków szlacheckich i wiele drewnianych zabytkowych domostw. Goście mogą tu skorzystać z hoteli, pensjonatów i ośrodków rekreacyjnych. Od 2000 roku Liptowski Jan znajduje się na liście uzdrowisk klimatycznych Słowacji. Jego naturalne źródła termalne zawierające gips, siarczany i dwutlenek węgla znane były już wcześniej wykorzystywano je do leczenia reumatyzmu, nerwic i chorób kobiecych. Współczesne badania potwierdziły Górskie Pogotowie Ratunkowe Dolina Demianowska (ośrodek Jasna), Horská záchranná služba Demänovská dolina tel.: 00421/44/5591678, 00421/903/624070 lecznicze działanie wód z dwóch kolejnych odwiertów, którymi wypełniany jest basen w domu uzdrowiskowym Maj oraz baseny pływacki i dziecięcy kąpieliska termalnego. O obfitości leczniczych źródeł termalnych tutejszych terenów świadczy też to, że w odległości zaledwie paru kilometrów od Liptowskiego Jana znajdują się trzy najnowocześniejsze aquaparki Słowacji Thermalpark w Beszeniowej, Aquacity w Popradzie i Tatralandia w Liptowskim Mikulaszu czynne przez cały rok. Przyjemne i pożyteczne spędzenie wolnych chwil zarówno turystom pieszym, jak i zmotoryzowanym oferują również i inne pobliskie miejscowości. Niedaleko Rużomberku, w miejscowości Wilkoliniec (Vlkolínec) zachował się unikatowy kompleks 40 drewnianych chat (drevenice). W 1993 roku ten skansen architektury ludowej został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Wybudowanie na Wagu zapory o wysokości 45 m przyczyniło się do powstania sztucznego zbiornika wodnego Liptowska Mara, o powierzchni 21,6 km 2, pod którego wodami znalazło się 8 liptowskich wsi. Wiele drewnianych chat i wartościowszych budynków tych miejscowości rozebrano i przeniesiono do Muzeum Wsi Liptowskiej w pobliskiej Przybylinie (Pribylina). Podobny los spotkał kościół ewangelicki z 1774 roku (dla 5000 wierzących) z zatopionej wsi Paludza, który został przeniesiony do miejscowości Święty Krzyż (Svätý Kríž) i który w chwili obecnej nadal pełni swoją rolę. W skansenie archeologicznym Hawranok (nad brzegami Liptowskiej Mary) można obejrzeć zrekonstruowaną celtycką osadę i średniowieczny zameczek. Podróżując drogą na wschód, wśród tatrzańskich parków narodowych, można zatrzymać się w miasteczku Gródek Liptowski (Liptovský Hrádok), które w historii zapisało się dzięki pierwszej szkole leśnictwa w byłych Uhrach (1796 r.). Dumą miasteczka jest jednak 200-letnia aleja lip i miejscowe arboretum z 719 gatunkami cennych drzew. TATRY NIŻNE
Mistrzostwa świata psich zaprzęgów na Donowalach Zawody na zabytkowych, chłopskich saniach w miejscowości Turecka Goście przybywający na Słowację w okresie letnim nie powinni zapominać, że w pierwszym tygodniu sierpnia we wsi Liptowska Ciepliczka (Liptovská Teplička 919 m n.p.m.) odbywa się Festiwal Folklorystyczny pod Kralową Holą, który wart jest zobaczenia. Do tutejszych ciekawostek należą ziemne piwnice, służące do przechowywania ziemniaków, oraz okalające wieś wąskie, barwne pasemka pól. Z południowych dolin Tatr Niżnych atrakcją turystyczną jest z pewnością Dolina Bystra. Punktem wyjściowym wędrówek jest górska wieś Bystra, będąca pierwotnie osadą górniczą, a dziś miejscowością wypoczynkową. Z Bystrej można się dostać do Jaskini Bystrianskiej oraz do ulubionego centrum turystycznego Tale i do Doliny Bystrej. Tale (700 m n.p.m.) swoją nazwę zawdzięczają szerokim łanom łąk, rozpościerającym się dookoła. Dzięki swojemu położeniu stanowią wspaniałe miejsce do uprawiania sportów zarówno letnich, jak i zimowych. W pobliżu znajduje się pole golfowe (z 18 dołkami), korty tenisowe, stadnina koni oraz letnie kąpielisko. Z Tal, prowadzą atrakcyjne trasy na Chopok i na Dziumbir. Swój początek mają przy górskim schronisku Trangoszka (1120 m n.p.m.) i hotelu Serduszko (1216 m n.p.m.), znajdującym się u wylotu Doliny Bystrej, przy dolnej stacji kolejki na Chopok. Wędrując tą trasą, przy górnej stacji kolejki Serduszko-Kosodrzewina można odwiedzić górski hotel Kosodrzewina (1500 m n.p.m.). Niezbyt trudna trasa z Tal na zachód zaprowadzi nas do osady wypoczynkowej Krpaczowo (Krpáčovo 730 m n.p.m.) oraz naturalnego jeziora. Ośrodek narciarski Tale (700 m) 5 wyciągów Chopok południe Kosodrzewina (1489 m) 3 wyciągi Chopok południe Serduszko (1216 m) 1 wyciąg krzesełkowy, 1 wyciąg Zaledwie 5 km od Tal znajduje się inny ośrodek sportów zimowych Myto pod Dziumbirem, położony na wysokości 630 m n.p.m. Stąd prowadzą trasy turystyczne do Doliny Mlynnej. 5 wyciągów, sztuczne zaśnieżanie, nocne zjazdy, wypożyczalnia nart i snowboardów, szkółka narciarska strany 10-11
Górna stacja wyciągu krzesełkowego na Nowej Holi Dziumbirskie i Kralowoholskie części Tatr Niżnych oddziela górska przełęcz Czertowica. Łączy ona dolinę górnego Hronu z Liptowem. Pod Czertowicą u wylotu Doliny Bocianskej znajdują się miejscowości Wyżna (951 m n.p.m.) i Niżna Boca (851 m n.p.m.) byłe osady górnicze z obfitymi kiedyś złożami żelaza, złota i antymonitu. Po wyczerpaniu złóż tutejsi mieszkańcy zajęli się pracą w lesie, hodowlą bydła i sukiennictwem. Dawną świetność obecnie przypominają już tylko drewniane górnicze domki ze strychami, które wykorzystywane ruhým są przez najnavšetvovanejším turystów. W przełęczy pohorím Czertowica Slovenska zostało sú wybudo- Nízke D wane Tatry. schronisko Svojím o bohatstvom tej samej nazwie lesov a(1238 štedrými m n.p.m.), náleziskami w którym rúd można boli odpradávna przenocować vyhľadávanou i coś zjeść. Trawiaste oblasťou. północne Z dobových zbocza Doliny správ Bocianskiej vieme, že už słyną v stredoveku z wyśmienitych tu dobývali warunków drahé narciarskich. a farebné kovy. V XI. Centrala Górskiego Pogotowia Ratunkowego (Poprad) Horská záchranná služba tel.: 00421/18300 (ze wszystkich sieci) Górskie Pogotowie Ratunkowe (ośrodek Tale) tel.: 00421/48/6195326, 00421/903/624078 Górskie Pogotowie Ratunkowe (ośrodek Donowaly) tel.: 00421/48/4199724, 00421/903/624049 Do storočí Parku pri Narodowego ťažbe striebornej Tatry Niżne rudy należy sa odkryli również také Dolina bohaté Starohorska, medenej położona rudy, na že pograniczu striebro stratilo Tatr Niżnych svoju hodnotu. i Wielkiej Intenzívna Fatry. Przez ťažba nią ložiská wiedzie nerastných interesująca surovín sa trasa, sústreďovala prowadząca do oblastí z Bańskej Starých Bystrzycy Hôr aprzez Španej Doliny, przełęcz v Magurke Donowaly a Dúbrave, aż do Rużomberku. vo Vyšnej a Nižnej Zabytkowy Boci. zespół Ťaži- górską architektury li najmä meď, ludowej železo, w malowniczo antimón, położonej zlato, Dolinie striebro Szpaniej a olovo. (Špania V Magurke, Dolina 710 kde m n.p.m.) sa vysoko jest jednocześnie rýdze zlato zabytkiem v kremenných górniczej žilách historii nachádzalo tego regionu v podobe i słynie zdrobných tradycji koronkarskich. zrniek a drôtikov, Stare našli Góry v(staré roku Hory 1917470 aj zlatú m n.p.m.) hrudu to vážiacu miejscowość, 7,5 kg. będąca Slávnu celem banícku pielgrzymek, minulosť pripomínajú zuž figurą len charakteristické Marii Panny i pierwotnie drevené gotyckim domy nemeckých kościołem, baníc- które- ze źródłem mu kych w 1990 kolonistov roku papież a lesné nadał cesty, statut po Basilica ktorých minor. sa zvážala Z niej prowadzi ruda do droga hámrov do aośrodka hút. V Španej narciarskiego doline Turecka-Kriżna, sa zachovali pozostatky gdzie znajdują vodovodu, ktorý i sem trasy spod zjazdowe vrchu oprašivej, długości z2500 15 km m, vzdialenosti sztucznie zaśnieżane. privádzal się 4 wyciągi Wsamospádom miejscowości vodu. Turecka (610 m n.p.m.) regularnie odbywają się nietradycyjne Záujem cestovného zawody na ruchu chłopskich o túto oblasť saniach súvisel nazywane s objavením krňačkowymi a sprí- oraz mistrzostwa świata w gotowaniu i jedzeniu bryndzowych haluszek (halušky kluski ziemniaczane z bryndzą). Na wysokości 960 m n.p.m. położona jest 300-letnia miejscowość górska Donowaly, która stała się wyjątkowo lubianym centrum turystycznym, wypoczynkowym i sportowym. Zbocza pod Nową Holą (1370 m n.p.m.) oferują bardziej wymagającym narciarzom 2 km tras zjazdowych z kolejką i 3 wyciągami, zaś ośrodek Zahradiszte (Záhradište) kusi wyciągiem z czteroosobowymi krzesełkami, 11 wyciągami, przeszkodami dla snowboardzistów, no i oczywiście 25 km tras dla narciarzy na biegówkach. Kilkakrotnie odbywały się tu międzynarodowe zawody narciarstwa zjazdowego, a w 1999 roku zawody o Puchar Świata psich zaprzęgów. Niezbyt uciążliwe tereny wokół Donowal są odpowiednie do uprawiania turystyki rodzinnej i rowerowej. Ze szczytu Nowej Holi startują ski-alpiniści i paraglidiści. Przytulne hotele, pensjonaty i pokoje gościnne wraz ze wszelkiego rodzaju usługami, restauracje z tradycyjną słowacką i międzynarodową kuchnią, baseny, fittnes-centra, sauny i salony masażu zadowolą nawet najbardziej wymagające osoby. www.parksnow.sk/donovaly TATRY NIŻNE
Czarowny Wspaniała szata naciekowa w Demianowskiej Jaskini Wolności świat Wazony lodowe w Demianowskiej Jaskini Lodowej Nieokiełzane od wieków wody Tatry Niżnych żłobiły i formowały czarowny świat podziemi, który dziś możemy podziwiać w udostępnionych jaskiniach. Najbardziej znany jest Kras Demianowski, położony w północnej części pasma, gdzie w Dolinie Demianowskiej speleolodzy odkryli poprzeplatany system jaskiniowy z ponad 170 jaskiniami przepływowymi. Najdłuższy system jaskiniowy, z dziewięcioma piętrami i liczącą 173 m różnicą wysokości, osiąga długość 30 km. Tworzy go dziewięć połączonych jaskiń Demianowskich, z których dwie Demianowska Jaskina Wolności (Demänovská jaskyňa slobody) i Demianowska Jaskina Lodowa (Demänovská ľadová jaskyňa) dostępne są dla zwiedzających. Demianowska Jaskina Wolności z potężnymi wodospadami, kaskadami i stalagnatami, unikatowymi jaskiniowymi wytworami i rzadko spotykanymi jeziorkami jaskiniowymi jest jedną z najpiękniejszych w Europie. Jej korytarze, o długości 8126 m, w wielu miejscach się rozszerzają i przekształcają w przedsionki i katedry. Największa to tzw. Wielka Katedra (Veľký dóm) z przepięknymi ozdobami jaskiniowymi. Jaskinię można zwiedzać, wędrując dwoma trasami o długości 1200 m i 1800 m, przechodzącymi wzdłuż koryta Demianowki i jeziorek jaskiniowych. Odkryto ją w 1921 roku, a w 1933 roku udostępniono turystom. Niezmienna temperatura ok. 7 C i stosunkowo duża wilgotność umożliwiają wykorzystywanie jaskini dla celów terapeutycznych przy leczeniu chorób dróg oddechowych i alergii. Demianowska Jaskina Lodowa była znana już w średniowieczu. Podobnie jak i w innych jaskiniach na Słowacji znaleziono tu kości kręgowców i prehistorycznego niedźwiedzia jaskiniowego. Lodowe słupy i wodospady jaskini wytworzyły się przed 400 laty, a pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1719 roku. Od 1880 r., w zasadzie jednak od 1950 r. można ją zwiedzać, poruszając się po trasie długości 650 m. strany 12-13
podziemi Speleoterapia w Jaskini Bystrianskiej W Krasie Ważeckim, w zachodniej części wsi Ważec (Važec) znajduje się Jaskinia Ważecka, którą odkryto w roku 1922, a w roku 1934 udostępniono zwiedzającym. Dwadzieścia lat później została ona zrekonstruowana. Jej podziemne korytarze o długości 530 m okazały się cennym znaleziskiem paleontologicznym. Zwiedzanie jaskini odbywa się trasą o długości 235 m. Na południowej stronie Tatr Niżnych, na skraju wsi Bystra w 1923 r. odkryto Jaskinię Bystrianską. Pogórzem Bystrianskim ciągnie się ona przez ponad 1000 m, a w obecnym stanie zwiedzać ją można od 1968 r., wędrując trasą o długości 490 m. Twory jaskiniowe wytwarzają tutaj bardzo ciekawe draperie (jedna z form nacieków jaskiniowych w kształcie zasłony zwisającej ze stropu), a w niektórych zakątkach spotykać można aragonit. Wiele jaskiń udostępnionych jest już od wielu lat, ale coraz większe zainteresowanie wzbudzają jaskinie odkryte niedawno, mało znane, trudno dostępne, w których pobyt może podnieść poziom adrenaliny. Do takich właśnie zaliczana jest atrakcyjna Jaskinia Martwych Nietoperzy (Jaskyňa mŕtvych netopierov) należąca do wysokogórskiego Krasu Kozich Grzbietów (Kozie chrbty), odkryta w roku 1981. Wejście do niej znajduje się w pobliżu oznakowanej trasy turystycznej pomiędzy Trangoszką a Schroniskiem M. R. Štefánika. Nazwa jaskini była inspirowana znalezionymi w niej kośćmi nietoperzy, które kiedyś licznie w niej przebywały. W jaskini znajduje się łącznie 14 km korytarzy. Część z nich jest udostępniana, ale tylko w towarzystwie speleologa, który wyposaża zwiedzających w specjalne ubrania, kaski i latarki. Więcej informacji na temat słowackich jaskiń można uzyskać, odwiedzając Słowackie Muzeum Ochrony Przyrody i Jaskinioznawstwa w Liptowskim Mikulaszu. Demianowska Jaskinia Lodowa www.smopaj.sk TATRY NIŻNE
Wierzchołek Równej Holi (1723 m n.p.m.) jest łatwo dostępny z przełęczy Bocianskiej Park Narodowy Tatry Niżne NAPANT Pierwsze próby kompleksowej ochrony Tatr Niżnych podjęto w latach 1918 1921. Konkretniejsze działania w tym kierunku podjęto jednak dopiero po 1963 roku. Utworzenie Parku Narodowego Tatry Niżne o powierzchni 81 095 ha z pasmem ochronnym 123 990 ha nastąpiło w 1978 roku. Po dwudziestu latach istnienia parku przeprowadzono zmiany jego granic. Dziś powierzchnia parku wynosi 72 842 ha, a powierzchnię pasma chronionego stanowią 110 162 ha. Z dziewięciu parków narodowych Słowacji Park Narodowy Tatry Niżne należy pod względem powierzchni do największych. Na obszarze NAPANT-u znajduje się 10 narodowych rezerwatów przyrody, 12 rezerwatów przyrody, 3 tereny chronione, 2 narodowe zabytki przyrody i 6 zabytków przyrody. Zarząd parku, z siedzibą w Bańskiej Bystrzycy, systematycznie prowadzi działalność mającą na celu ochronę przyrody, krajobrazu, fauny i flory, a także surowców mineralnych, skamielin i drzewostanu. Nie przez przypadek w znaku parku znajduje się niedźwiedź brunatny (Ursus arctos), albowiem właśnie on, jeden z największych drapieżników, często występuje na tych terenach. W ostatnich latach ilość niedźwiedzi bardzo wzrosła. Z płochliwego zwierzęcia stał się częstym gościem okolicznych osad. Stosunkowo dość często można spotkać nawet całe niedźwiedzie rodzinki na spacerze lub w pobliżu górskich miejscowości, gdzie z apetytem wyjadają resztki ze śmietników albo karmią się płodami drzewek owocowych. Na terenach wysokogórskich żyją kozice, wilki, rysie i inne drapieżniki, a także liczne stada jeleni, sarn i dzików. Tu też można podziwiać majestatyczny lot orłów lub innych ptaków drapieżnych, przysłuchiwać się tokom głuszców i śpiewom drozda obrożnego (Turdus torquatus), dzięcioła trójpalcza- strany 14-15
stego (Picoides tridactylus) oraz włochacza halnego (Prunela collaris). Zwiastunem wiosny na granitowych grzbietach górskich jest sasanka biała (Pusatilla alba). Kwitnie tu również powszechnie znana i opiewana w prozie i poezji szarotka alpejska (Leontopodium alpinum), goryczka kropkowana (Gentiana punctata) i wiele innych roślin. Na zboczach dolin i terenach niżej położonych napotykamy zioła lecznicze, a w runie leśnym maliny, jagody, poziomki, jeżyny i kilka gatunków grzybów jadalnych. Odwiedzających Tatry Niżne o którejkolwiek porze roku witają niezniszczona, przepiękna przyroda, czyste powietrze, odpowiednie warunki do aktywnego wypoczynku i relaksu. Tereny te oferują możność poznania piękna tutejszej przyrody, zabytków kultury i historii oraz ciągle żywego folkloru. Dodatkiem do tego wszystkiego będzie dobre jedzenie i spokojny sen. Niezapomniane wrażenia, które stąd zabierzecie, będziecie już wkrótce chcieli przeżyć ponownie. W Tatry Niżne można się dostać stosunkowo dobrymi drogami I i II klasy oraz pociągiem. Do miejscowości znajdujących się poza głównymi drogami oraz do niektórych rezerwatów przyrody prowadzą dodatkowe drogi III klasy. W pobliżu pasma Tatr Niżnych znajdują się dwa lotniska czynne przez cały rok Sliacz (Sliač), położony niedaleko Bańskiej Bystrzycy, i na północnymwschodzie Poprad-Tatry. Wodospad Wajskowski www.napant.sk, www.airportsliac.sk TATRY NIŻNE
Przedstawicielstwa Narodowego Centra Turystyki Słowackiej za granicą Slovenská agentura pro cestovní ruch Jilská 16, 110 00 Praha 1, Česká republika tel.: +420 2 249 46 082, fax: +420 2 249 46 082 e-mail: sacrpraha@seznam.cz Narodowe Centrum Turystyki Słowackiej ul. Krakowskie Przedmieście 13 pok.17 00-071 Warszawa, Polska tel.: +48 22 827 00 09, fax: +48 22 827 00 09 e-mail: sacr@poczta.onet.pl Slowaaks Verkeersbureau WTC Amsterdam, Strawinskylaan 623 1077 XX Amsterdam, Nederland tel.: +31 20 575 2181, fax: +31 20 575 2182 e-mail: info@slowaaks-verkeersbureau.nl www.slowaaks-verkeersbureau.nl ëîó ˆÍÓ ÛÔapple ÎÂÌË ÔÓ ÚÛappleËÁÏÛ èóòóî ÒÚ Ó ëîó ˆÍÓÈ PÂÒÔÛ ÎËÍË ÛÎ. îû ËÍ 17/19, 123 056 åóòí teî.: 007/095/251-76-31, î Íc: 007/095/251-76-45 e-mail: sacrmow@comail.ru Slowakische Zentrale für Tourismus Vertretung Österreich Fillgradergasse 7, 4. Stock A - 1060 Wien, Österreich tel.: +43 1 5139569, fax: +43 1 5139763 e-mail: sacr-wien@aon.at Slowakische Zentrale für Tourismus Vertretung Deutschland Zimmerstrasse 27, 10969 Berlin, Deutschland tel.: +49 30 25 94 26 40, fax: +49 30 25 94 26 41 e-mail: sacr-berlin@botschaft-slowakei.de e-mail: tourismus@botschaft-slowakei.de Narodowe Centrum Turystyki Słowackiej Slovenská agentúra pre cestovný ruch Nám. Ľ. Štúra 1, P. O. Box 35 974 05 Banská Bystrica, Slovenská republika tel.: +421 48 413 61 46-8, fax: +421 48 413 61 49 e-mail: sacr@sacr.sk, www.slovakiatourism.sk Przedstawicielstwo w Bratysławie Záhradnícka 153, P. O. Box 97 820 05 Bratislava 25, Slovenská republika tel.: +421 2 507 00 801, fax: +421 2 555 71 649 e-mail: sacrba@sacr.sk, www.slovakiatourism.sk Rada redakcyjna: Roman Žatko (Przewodniczący) Kamila Hanáková Daniel Kollár Viera Dvořáková Gabriela Užovičová Robert Bunča Redaktor naczelny: Bedrich Schreiber Autorzy zdjęć: M. Barlok, K. Demuth, M. Eliáš, A. Jiroušek, L. Khandl, Z. Vlach, A. Vojček Opracowanie graficzne: REMARK/CMA s.r.o. Rozmarínová 31, 821 04 Bratislava tel.: +421 2 434 153 60-62, fax: +421 2 434 153 59 www.remark.sk Tłumaczenie: Grażyna Lašček Na stronie tytułowej: U źródła rzeki Hron Ministerstwo Gospodarki RS Organ zarządzający sektorowym programem operacyjnym Przemysł i usługi Mierová 19, 827 15 Bratislava Slovenská republika (Republika Słowacka) e-mail: soper@economy.gov.sk www.economy.gov.sk Publikacja została wydana z współudziałem Unii Europejskiej