Henryk Próchniewicz 1

Henryk Próchniewicz 1

Henryk Próchniewicz KIEROWCA DOSKONAŁY Wydanie I Warszawa 2010 Copyright by Grupa IMAGE, Warszawa 2010 Wydawca: Grupa IMAGE sp. z o.o. 03-305 Warszawa, ul. Witkiewicza 14 tel. (022) 811-01-99, fax: (022) 811-19-93 e-mail: office@grupaimage.pl www.grupaimage.pl Prezes Zarządu: Witold Wiśniewski Redaktor Naczelny: Wojciech Rosiecki Redakcja Dominik Pojedyński, Piotr Wagner Wszelkie prawa zastrzeżone Projekt okładki: Adam Olchowik Fotografie: Archwium Podręcznik jest przeznaczony dla kandydatów na kierowców, pra gną cych uzyskać prawo jazdy kategorii B, B1 oraz A, A1. Może także służyć jako pomoc przy ubie ga niu się o wyższe kategorie prawa jazdy. Tematyka podręcznika odpowiada zakresowi pytań sto so wa nych pod czas eg za mi nów na prawo jazdy kategorii A, A1, B, B1, T. Uzupełnieniem podręcznika jest zbiór Pytania testowe AB z komentarzami. Chętnym do zdobycia prawa jazdy kat. A, A1 polecamy Podręcznik motocyklisty A, a prawa jazdy kat. C, C1, D, D1 Podręcznik kierowcy CD. ISBN 978-83-61623-15-1 2

Spis treści Dział I: Podstawowe pojęcia Lekcja 1. Rodzaje i części składowe dróg a. Rodzaje dróg... 9 b. Droga i jej przeznaczenie... 17 c. Obszary na jakich drogi występują... 20 Lekcja 2. Użytkownicy dróg... 23 a. Rodzaje użytkowników dróg... 23 b. Sposoby i warunki użytkowania drogi... 24 Lekcja 3. Typy i charakterystyka pojazdów... 31 a. Definicje pojazdów... 31 b. Mój samochód podstawowe zespoły... 36 Dział II: Zasady ruchu drogowego Lekcja 4. Ogólne zasady poruszania się po drogach... 47 a. Zasada zachowania ostrożności... 47 b. Zasada zachowania szczególnej ostrożności... 48 c. Zasada ograniczonego zaufania... 49 d. Zasada unikania wszelkich działań niepożądanych... 50 e. Kolejność stosowania się do znaków, sygnałów i poleceń... 50 f. Pozycja pojazdu na jezdni... 52 g. Kultura w ruchu drogowym... 55 Lekcja 5. Prędkość i hamowanie... 57 a. Prędkość... 57 b. Odstępy... 59 c. Hamowanie... 61 d. Mój samochód hamulce... 68 Lekcja 6. Zachowanie kierującego wobec pieszych i rowerzystów... 71 a. Zachowanie wobec pieszych... 71 b. Zachowanie wobec rowerzystów... 78 3

Dział III: Manewry na drodze Lekcja 7. Ruszanie i włączanie się do ruchu... 83 a. Ruszanie pojazdem uruchamianie silnika... 83 b. Ruszanie na płaskiej jezdni... 85 c. Ruszanie na wzniesieniu... 87 d. Kiedy i jak włączamy się do ruchu?... 88 Lekcja 8. Zmiana kierunku jazdy lub pasa ruchu... 93 a. Zmiana kierunku jazdy lub pasa ruchu... 93 b. Zawracanie... 102 Lekcja 9. Wymijanie, omijanie, wyprzedzanie, cofanie... 107 a. Wymijanie i omijanie... 107 b. Wyprzedzanie... 112 c. Cofanie... 121 Lekcja 10. Pokonywanie zakrętów, jazda na wzniesieniu i spadku... 125 a. Pokonywanie zakrętów... 125 b. Jazda na wzniesieniu i spadku... 127 Lekcja 11. Jazda na skrzyżowaniu i pierwszeństwo przejazdu... 131 a. Skrzyżowania i pierwszeństwo przejazdu... 131 b. Skrzyżowanie równorzędne... 132 c. Skrzyżowanie z drogą podporządkowaną... 134 d. Skrzyżowanie o ruchu okrężnym... 136 e. Skrzyżowanie z sygnalizacją świetlną... 140 f. Ćwiczenia z pierwszeństwa przejazdu na skrzyżowaniach Lekcja 12. Przejeżdżanie przez przejazdy kolejowe i tramwajowe... 151 a. Przejeżdżanie przez przejazdy kolejowe... 151 b. Przejeżdżanie przez przejazdy tramwajowe... 157 Dział IV: Bezpieczeństwo ruchu na drogach Lekcja 13. Zatrzymanie i postój... 163 a. Zatrzymanie i postój... 163 b. Sygnalizowanie obecności pojazdu na drodze z powodu uszkodzenia lub wypadku... 172 Lekcja 14. Używanie świateł zewnętrznych... 175 a. Światła zewnętrzne... 175 b. Zasady używania świateł zewnętrznych... 178 4

Dział V: Jazda w nietypowych i trudnych warunkach Lekcja 15. Sytuacje nietypowe... 183 a. Holowanie... 183 b. Jazda z przyczepą... 185 c. Ruch pojazdów w zorganizowanej kolumnie... 187 Lekcja 16. Jazda w trudnych warunkach... 189 a. Jazda w warunkach zmniejszonej przejrzystości powietrza oraz ostrzeganie... 189 b. Jazda we mgle... 190 c. Jazda podczas ulewnego deszczu lub mżawki... 191 d. Poślizg wodny (akwaplanacja)... 192 e. Jazda po drogach zaśnieżonych lub oblodzonych... 193 f. Poślizg... 194 g. Jazda podczas silnego wiatru... 196 Dział VI: Prawo i kierowca Lekcja 17. Przepisy porządkowe... 199 Lekcja 18. Pojazdy... 205 a. Warunki używania pojazdów... 205 b. Przepisy dotyczące pojazdów specjalnego przeznaczenia... 206 c. Pojazdy przewożące osoby niepełnosprawne i kierowcy niepełnosprawni... 208 d. Przewożenie ładunków... 212 e. Przewóz osób... 213 Lekcja 19. Kierujący... 215 a. Prawa jazdy kategorii A, A1, B lub B1 i zakres ich uprawnień.. 215 b. Karta rowerowa i motorowerowa... 218 c. Sprawdzanie stanu zdrowia i przydatności psychicznej... 218 Lekcja 20. Kontrola ruchu drogowego... 221 a. Uprawnienia i zadania policji... 221 b. Zachowanie kontrolowanego uczestnika ruchu... 223 c. Zatrzymanie, cofanie i przywracanie prawa jazdy... 223 d. Zatrzymanie i zwracanie dowodów rejestracyjnych... 225 e. Ewidencja osób naruszających przepisy ruchu drogowego... 226 f. Wpływ alkoholu na bezpieczeństwo w ruchu drogowym... 228 5

Dział VII: Wyposażenie i obsługa Lekcja 21. Wyposażenie pojazdu... 233 a. Warunki zasadnicze... 233 b. Wyposażenie... 235 c. Badania techniczne i dopuszczenie pojazdu do ruchu... 237 Lekcja 22. Obsługa pojazdu... 241 a. Czynności przygotowawcze przed rozpoczęciem jazdy... 241 b. Obsługa układów pojazdu... 242 c. Bezpieczeństwo obsługi... 254 Dział VII: Wypadek drogowy Lekcja 23. Obowiązki kierującego uczestniczącego w wypadku drogowym.. 257 a. Postępowanie w razie wypadku... 257 b. Zasady udzielania pierwszej pomocy... 258 c. Pierwsza pomoc w pytaniach i odpowiedziach... 266 Dodatki Znaki i sygnały drogowe... 269 a. Wiadomości ogólne... 269 b. Znaki drogowe pionowe... 270 c. Znaki drogowe poziome... 270 d. Sygnalizatory do kierowania ruchem... 292 6

Jak korzystać z podręcznika Podręcznik podzielony jest na Lekcje, szczegółowo omawiające zagadnienia składające się na szkolenie teoretyczne w ramach kursu na prawo jazdy kat B i A. Materiał poszczególnych lekcji podzielony jest na Rozdziały, odnoszące się do przepisów ustawy Prawo o ruchu drogowym i Rozporządzenia o znakach i sygnałach drogowych, oznaczone piktogramem, oraz omawiające zasady techniki jazdy, użytkowania i obsługi pojazdu, zasad praktycznych, których znajomość potrzebna jest kierującym, oznaczone piktogramem. Niektóre z rozdziałów warto poznawać siedząc w pojeździe lub oglądając naocznie jego urządzenia. Te oznaczyliśmy dodatkowo piktogramem. Do lekcji podana jest Podstawa prawna, odsyłająca do właściwych artykułów ustawy Prawo o ruchu drogowym W poszczególnych lekcjach przywołane są tylko te znaki drogowe, których zakres obowiązywania odnosi się do tematów odpowiednich rozdziałów. Wyodrębnione są z tekstu na wyraźnym tle i oznaczone piktogramem, który odsyła do zamieszczonego na końcu książki dodatku Znaki i sygnały drogowe, ukazującego i opisującego wszystkie występujące w Rozporządzeniu o znakach i sygnałach drogowych, oraz do płyty CD dołączonej do Podręcznika, na której, w specjalnym programie można zapoznać się ze wszystkimi znakami i sygnałami drogowymi. Każda lekcja zakończona jest Pytaniami kontrolnymi, które pozwalają utrwalić cały omówiony w niej materiał Notatki umożliwiają dopisanie własnych komentarzy i uwag do zapamiętania. Informacja oznaczona Sytuacje i ćwiczenia, odsyła do płyty CD, uzupełniającej podręcznik. Zawiera ona, przyporządkowane poszczególnym lekcjom: Filmy i animacje Pytania testowe program Znaki i sygnały drogowe oraz dodatki w postaci Programu Pierwszństwo przejazdu i filmu Kurs B. Życzymy przyjemnej nauki Redakcja 7

8

Lekcja 4. Ogólne zasady poruszania się po drogach Dział II: Zasady ruchu drogowego a Zasada zachowania ostrożności b Zasada zachowania szczególnej ostrożności c Zasada ograniczonego zaufania d Zasada unikania wszelkich działań niepożądanych e Kolejność stosowania się do znaków, sygnałów i poleceń f Pozycja pojazdu na jezdni g Kultura w ruchu drogowym ustawa Prawo o ruchu drogowym art. 3-6 i 16 LEKCJA 4 a. Zasada zachowania ostrożności Zasadą o podstawowym znaczeniu dla bezpieczeństwa ruchu drogowego jest zachowanie ostrożności. Dotyczy ona wszystkich uczestników ruchu drogowego oraz innych osób przebywających na drodze lub w jej pobliżu. W największym stopniu odnosi się do kierujących pojazdami samochodowymi, którzy, z uwagi na rozwijaną prędkość i masę pojazdu, mogą stwarzać największe zagrożenie dla bezpieczeństwa ruchu. W zgodzie z tą zasadą kierujący ma obowiązek prowadzić pojazd nie tylko zgodnie z przepisami ruchu drogowego, lecz także rozważnie i ostrożnie. Oznacza to, że powinien podjąć wszystkie czynności, które w obiektywnej ocenie, są niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa ruchu w danej sytuacji. Warunkami rozważnego i ostrożnego prowadzenia pojazdu są: znajomość przepisów ruchu, dbałość o sprawność fizyczną i umysłową w czasie jazdy, utrzymanie pojazdu w należytym stanie technicznym, umiejętność przewidywania i prawidłowego reagowania podczas jazdy oraz właściwe opanowanie sztuki kierowania pojazdem. To również kwes a dostosowania jazdy do istniejących warunków drogowych i atmosferycznych oraz do zachowania innych uczestników ruchu. Kierujący pojazdem powinien przewidywać skutki własnych zaniechań (np. nie włączenie w nocy wymaganych świateł zewnętrznych w samochodzie pozostawionym na nieoświetlonej jezdni). Jeżeli uczestnik ruchu lub inna osoba spowodowali zagrożenie bezpieczeństwa ruchu drogowego, są obowiązani podjąć niezbędne środki służące niezwłocznemu usunięciu zagrożenia. Gdyby nie mogli tego uczynić, powinni o zagrożeniu uprzedzić innych uczestników ruchu. Dla przykładu: pozostawienia pojazdu w miejscu wypadku, na odcinku drogi o złej widoczności, może spowodować następny wypadek. 47

Dział II: Zasady ruchu drogowego b. Zasada zachowania szczególnej ostrożności Zasadę ostrożności należy stosować zawsze i odnosi się ona do sytuacji prostych, typowych. Natomiast w sytuacjach i miejscach na drodze, w których potencjalne zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu drogowym jest zwiększone, obowiązuje zasada szczególnej ostrożności. Polega ona na podwyższeniu ostrożności do granic gwarantujących odpowiednio szybkie reagowanie wobec zmieniających się nieoczekiwanie sytuacji na drodze. Zasada ta dotyczy tylko kierujących i pieszych. Kierujący pojazdem jest obowiązany zachować szczególną ostrożność przy wykonywaniu następujących manewrów: włączanie się do ruchu, zmiana kierunku jazdy lub zajmowanego pasa ruchu, cofanie pojazdem, wyprzedzanie, zbliżanie się do skrzyżowania, w sytuacji przecinania się poza skrzyżowaniem kierunku ruchu pojazdów jadących po tej samej drodze np. podczas zawracania, zbliżanie się do przejścia dla pieszych, przejeżdżanie obok oznakowanego przystanku tramwajowego nie znajdującego się przy chodniku, zbliżanie się i przejeżdżanie przez przejazd kolejowy lub tory tramwajowe, jazda w warunkach zmniejszonej przejrzystości powietrza, przejeżdżanie obok oznakowanego pojazdu przeznaczonego do nauki jazdy lub egzaminowania oraz jadąc za nim, przejeżdżanie obok pojazdu przewożącego materiały niebezpieczne oraz podczas jazdy jadąc za nim lub zatrzymywania się w jego pobliżu, przejeżdżanie obok autobusu szkolnego, omijanie pojazdu odpowiednio oznakowanego przeznaczonego do przewozu osób niepełnosprawnych, w czasie wsiadania lub wysiadania osoby niepełnosprawnej, 48

Dział II: Zasady ruchu drogowego zbliżanie się do znaków i sygnałów drogowych ze szczególnym uwzględnieniem znaków i sygnałów ostrzegawczych. Kierujący rowerem jest obowiązany zachować szczególną ostrożność w sytuacjach wyżej wymienionych oraz dodatkowo przy korzystaniu z drogi dla rowerów i pieszych oraz z chodnika lub drogi dla pieszych. Pieszy jest zobowiązany zachować szczególną ostrożność przechodząć przez jezdnię lub torowisko. LEKCJA 4 O konieczności zachowania szczególnej ostrożności w sytuacjach nietypowych lub w odniesieniu do rzadziej występujących niebezpieczeństw na drodze ostrzega znak ostrzegawczy A30. Zazwyczaj towarzyszą mu tabliczki T10-T16. A-30 T-10 T-11 T-12 T-13 T-14 T-15 T-16 c. Zasada ograniczonego zaufania Zasada ograniczonego zaufania oznacza, że uczestnicy ruchu i osoby znajdujące się na drodze, mają prawo liczyć na przestrzeganie przepisów ruchu drogowego przez innych uczestników ruchu. W pewnych okolicznościach muszą jednak brać pod uwagę, iż mogą się oni do tych norm nie stosować. Z tej zasady wynika więc, że muszą przewidzieć podjęcie działań, zapobiegających niebezpieczeństwu. Do okoliczności wskazujących na możliwość zachowania się uczestnika ruchu niezgodnie z przepisami, można np. zaliczyć: zauważalne niezdecydowanie jadącego przed nami kierowcy, chwiejną jazdę rowerzysty, obecność dzieci obok jezdni lub grupy osób i temu podobne sytuacje wymagające, aby kierujący pojazdem zachował jak najdalej posuniętą ostrożność, ograniczył prędkość i był przygotowany na nieoczekiwany rozwój wydarzeń. 49

Dział II: Zasady ruchu drogowego d. Zasada unikania wszelkich działań niepożądanych Przepisy nakładają na każdego uczestnika ruchu drogowego obowiązek unikania działań utrudniających lub tamujących ruch. Takie sytuacje występują wówczas, gdy uczestnik ruchu drogowego nie może korzystać w pełni ze swoich praw z powodu nieprawidłowego zachowania innego uczestnika ruchu niezgodnego z przepisami ruchu drogowego, a także z zasadami dobrego wychowania, kultury itp. Jako negatywne przykłady takich zachowań można przytoczyć np. zajeżdżanie drogi, jazda lewym pasem ruchu na jezdni o kilku pasach ruchu, niesygnalizowanie zmiany pasa ruchu lub sygnalizowanie tej zmiany zbyt póżno, zatrzymywanie pojazdu w miejscach niedozwolonych itp. e. Kolejność stosowania się do znaków, sygnałów i poleceń Każdy uczestnik ruchu jest obowiązany stosować się do: poleceń i sygnałów dawanych przez osoby kierujące ruchem lub uprawnione do jego kontroli, sygnałów świetlnych, znaków drogowych, nawet wówczas, gdy z ogólnych zasad ruchu (np. zasady prawej ręki czyli pierwszeństwa przejazdu dla nadjeżdżających z prawej strony) wynika inny sposób zachowania. Przede wszystkim należy stosować się do poleceń i sygnałów dawanych przez osoby kierujące ruchem lub uprawnione do jego kontroli. Mają one pierwszeństwo przed sygnałami świetlnymi i znakami drogowymi. 50

Dział II: Zasady ruchu drogowego Jeżeli na drodze występują zarówno sygnały świetlne jak i znaki drogowe regulujące pierwszeństwo przejazdu, sygnały świetlne mają pierwszeństwo przed znakami drogowymi. LEKCJA 4 Jeżeli na drodze występują znaki drogowe, zawsze mają one pierwszeństwo przed ogólnymi zasadami ruchu drogowego (np. zasadą prawej ręki ). W takim porządku ważności każdy uczestnik ruchu drogowego powinien stosować się do poleceń i sygnałów na drodze. Polecenia lub sygnały najczęściej są dawane przez policjanta, ale mogą to być także m.in: żołnierze Żandarmerii Wojskowej, funkcjonariusze Straży Granicznej, inspektorzy Inspekcji Transportu Drogowego, innych inspekcji (np. skarbowej i celnej), strażnicy gminni (miejscy), pracownicy kolejowi na przejeździe kolejowym, pracownicy zarządu drogi lub osoby wykonujące roboty na drodze, osoby nadzorujące bezpieczne przejście dzieci przez jezdnię lub ich wsiadanie i wysiadanie z autobusu szkolnego w miejscach postoju. Wymienione osoby podczas wykonywania czynności na drodze powinny być łatwo rozpoznawalne i widoczne z dostatecznej odległości, zarówno w dzień, jak i w nocy. Kierujący pojazdami uprzywilejowanymi mogą, pod warunkiem zachowania szczególnej ostrożności, nie stosować się do przepisów o ruchu pojazdów, zatrzy- 51

Dział II: Zasady ruchu drogowego maniu i postoju oraz do znaków i sygnałów drogowych (choć stosują się do poleceń dawanych przez osoby kierujące ruchem lub upoważnione do jego kontroli). Dzieje się tak, gdy: uczestniczą w akcji związanej z ratowaniem życia, zdrowia ludzkiego lub mienia, koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa lub porządku publicznego, albo w przejeździe kolumny pojazdów uprzywilejowanych, pojazd wysyła jednocześnie sygnały świetlny i dźwiękowy; (po zatrzymaniu pojazdu nie wymaga się używania sygnału dźwiękowego), w pojeździe włączone są światła drogowe lub mijania. W takiej sytuacji na kierujących spoczywa obowiązek ułatwienia przejazdu pojazdowi uprzywilejowanemu, w szczególności przez niezwłoczne usunięcie się z jego drogi i w razie potrzeby zatrzymanie się. f. Pozycja pojazdu na jezdni Obowiązuje nas ruch prawostronny. Oznacza to, że: należy jechać możliwie blisko prawej krawędzi jezdni; niedopuszczalna jest jazda lewym pasem ruchu jeżeli prawy pas ruchu jest wolny. Nawet wówczas, gdy znaków wyznaczających pasy ruchu na jezdni nie ma, lub są niewidoczne; 52

Dział II: Zasady ruchu drogowego na drogach o dwóch jezdniach kierujący obowiązany jest jechać po prawej jezdni; LEKCJA 4 na jezdniach dwukierunkowych o co najmniej czterech pasach ruchu, należy zajmować pasy znajdujące się na prawej połowie jezdni. Choć w obu przypadkach dopuszczalna jest jazda wszystkimi pasami ruchu w jednym kierunku, zalecane jest zajmowanie pasa najbliżej prawej krawędzi. 53

Dział II: Zasady ruchu drogowego Pasy ruchu są wyznaczone znakami poziomymi P1-P7b w postaci linii ciągłej lub przerywanej. P-1 P-2 P-3 P-4 P-5 P-6 P-7a P-7b Jeżeli na jezdni wyznaczone są pasy ruchu, nigdy nie zajmujemy więcej, niż jeden z nich. Do jezdni nie wlicza się pasa, który przeznaczony jest do dojazdu do posesji położonych przy drodze (tzw. pas drogi lokalnej). Jeżeli w jezdni znajdują się tory pojazdów szynowych, to jadąc po nich samochodem zawsze ustąp miejsca pojazdom szynowym. 54

Dział II: Zasady ruchu drogowego Niekiedy znaki drogowe informują o wyłączeniu niektórych pasów ruchu dla określonego typu pojazdów lub ich przeznaczeniu dla pojazdów spełniających określone warunki. Są to znaki informacyjne D11-D13, znaki uzupełniające F18-F20, oraz znaki poziome P22-P23 LEKCJA 4 D-11 D-12 D-12 D-13 F-18 F-19 F-20 P-22 P-23 Czasami znaki narzucają wybór pasa ruchu ze względu na organizację ruchu na jezdni, jak w wypadku znaków uzupełniających F10-F11, F15-F17 i znaków poziomych P8a-P8c, P9. F-10 F-11 F-15 F-16 F-17 P-8a P-8b P-8c P-9 g. Kultura w ruchu drogowym W ruchu drogowym zdarzają się często sytuacje, które chociaż uregulowane przepisami i korzystający z drogi ich przestrzegają nie zapewniają jego sprawnego przebiegu. Są też sytuacje, których przepisy nie rozstrzygają. Wówczas konieczna jest życzliwość wobec innych uczestników ruchu, ułatwianie im jazdy i pomaganie sobie wzajemnie. Jeżeli np. jeden z kierowców popełnił błąd, to inni powinni pomóc mu błąd ten naprawić. Nie należy w takich przypadkach egzekwować na siłę swoich praw wynikających z przepisów, lecz postępować w myśl zasady: dzisiaj ja tobie, a jutro ty mnie. Tylko w ten sposób można łatwiej i bezpieczniej poruszać się po drogach. Kultura w ruchu drogowym ma istotne znaczenie dla porządku i bezpieczeństwa na drogach. Sytuacje i ćwiczenia Filmy i animacje: Ogólne zasady ruchu pojazdów Pytania egzaminacyjne / Znaki i sygnały drogowe 55

Dział II: Zasady ruchu drogowego Pytania kontrolne: 1. Co oznacza, że uczestnicy ruchu powinni przestrzegać obowiązku zachowania ostrożności? 2. W jakich przypadkach kierujący powinni zachować szczególną ostrożność? 3. Scharakteryzuj zasadę ograniczonego zaufania. 4. Do czego powinien stosować się każdy uczestnik ruchu? 5 Jaka jest kolejność stosowania się do znaków, sygnałów i poleceń w ruchu drogowym? 6. Czy zasada prawej ręki ma zawsze zastosowanie przy ustalaniu pierwszeństwa przejazdu? 7. Kto jest uprawniony do kierowania ruchem przez wydawanie poleceń i sygnałów na drodze? 8 W jakiej sytuacji kierujący powinien ułatwić przejazd pojazdom uprzywilejowanym? 9. Jakie są zalecenia co do pozycji zajmowanej na jezdni przez kierującego, z racji obowiązywania ruchu prawostronnego? 10. Czy znajdując się na części jezdni, w której umiejscowione są tory tramwajowe, powinieneś ustąpić miejsca pojazdom szynowym, które po nich jadą? Warto pamiętać 56