Trendy w produkcji rur z tworzyw sztucznych Agata Sumara Inżynieria Tendencje rozwojowe w produkcji rur z tworzyw sztucznych na przykładzie dostawcy granulatu firmy Borealis w świetle aktualnej sytuacji gospodarczej i prognoz na najbliższe lata BOREALIS NA ŚWIECIE I W POLSCE Obecna na światowym rynku od ponad półwiecza firma Borealis w znacznym stopniu wpływa na sektor produkcji rur. Przez cały ten czas rozbudowywane są zakłady produkcyjne, logistyczne i laboratoria, a aktualnie w dwudziestu krajach firma zatrudnia 5400 pracowników. Dostarczając chemikalia oraz nowatorskie rozwiązania dla tworzyw sztucznych, wpływa na jakość i wytrzymałość produkowanych systemów rurowych, zaś stosując unikatową technologię Borstar opracowuje poliolefiny (PO) odpowiadające na zapotrzebowanie odbiorców. W ostatnim czasie swoją pozycję w Europie Borealis zaznaczył poprzez inaugurację zakładu przemysłowego Borstar PP drugiej generacji w Burghausen w Niemczech, rozruch zakładu przemysłowego PE o niskiej gęstości w Stenungsund (Szwecja) oraz czteroreaktorową konfigurację zakładu przemysłowego PP i rozruchu zakładu wdrożeniowego polipropylenu Borstar w Schwechat w Austrii. Dobre wyniki osiąga również w środkowej i wschodniej Azji, gdzie buduje nowe zakłady i centra logistyczne. O jakości opracowywanych technologii Borealisa decyduje współpraca z międzynarodowymi specjalistami, ekspertami w zakresie badań naukowych i rozwoju oraz marketingu i sprzedaży z ponad 30 krajów, a także współpraca z uniwersytetami. Jak wskazują statystyki z 2008 r. (na podst. badań rynkowych Borealis & Borouge, rys. 1), Borealis zajmuje najwyższą pozycję wśród głównych dostawców rozwiązań dla rur z poliolefin w Europie. W najbliższej przyszłości firma chce postawić na rozwój w zakresie produkcji rur z PO, stosując nowatorskie rozwiązania. Na polskim rynku Borealis funkcjonuje od lat dziewiętnastu, a występujące tu dobre warunki dla jej działalności powodują, że Polska jest jednym ze znaczniejszych odbiorców, który w kolejnych latach będzie się jeszcze rozwijać. Na taką sytuację wpływ ma dobra koniunktura gospodarcza, napływ inwestorów zagranicznych, spory potencjał wzrostu zużycia poliolefin. Obecność Borealis odnajdujemy tu głównie w obszarach kanalizacyjno-ściekowych, przy transporcie wody pitnej, w ciepłownictwie, gazownictwie, przesyle wody gorącej czy przy wykonywaniu powłok rurowych. Całkowita produkcja budowlana w Europie KIERUNKI I PERSPEKTYWY EUROPEJSKIEGO I POLSKIEGO RYNKU BUDOWLANEGO Badania, jakie charakteryzują rynek budowlany w Europie w obliczu kryzysu, sporządzone przez Euroconstruct w listopadzie 2009 r. w odniesieniu do 19 krajów Unii Europejskiej (tj. Europa Zachodnia oraz 4 kraje Europy Środkowo-Wschodniej: Polska, Czechy, Węgry, Słowacja) pokazały, że w roku ubiegłym wynik dla całkowitej produkcji budowlanej wynosił minus 8,4%, a poziom PKB minus 4%. Prognozy na podstawie tych samych badań wskazują, że w 2010 r. całkowita produkcja budowlana nadal będzie wykazywać spadek i ma się plasować na poziomie 2,2% przy wzroście PKB do 0,7%, a dopiero w roku następnym przewiduje się zwyżkę w produkcji i wzrost PKB obu wskaźników do poziomu 1,6%. Jeśli chodzi o produkcję budowlaną w poszczególnych sektorach, to w ubiegłym roku zanotowano spadek na Światowy rynek produkcji rur z PO w 2008 r. Rys. 2. Rynek budowlany w obliczu kryzysu (źródło: Euroconstruct, listopad 2009 r.) Całkowity rynek PO w Europie na głównego dostawcę Rys. 1. Światowe zapotrzebowanie na rozwiązania dotyczące rur z poliolefin (źródło:badania rynkowe Borealis & Borouge 2008) Produkcja budowlana w sektorach 74 styczeń - luty 1 / 2010 [31]
Inżynieria 15 krajów Europy Zachodniej 4 kraje Europy Środkowo-Wschodniej Rys. 3. Różnice we wzroście pomiędzy rynkami Europy Zachodniej i Europie Środkowo-Wschodniej (Polska, Czechy, Węgry, Słowacja) Rys. 4. Wzrost PKB między 2009 r. a 2011 r. dla 19 krajów członkowskich Woda i energia 23% 655 mld EUR 567 mld EUR Inne 16% 22 mld EUR Telekomunikacja 3% Rys. 5. Inwestycje związane z gospodarką wodno-lądową w Polsce Transport 58% (rys. 2). Okazuje się, że przy podziale na kraje Europy Zachodniej (15 państw) i kraje Europy Środkowo-Wschodniej (brano tu pod uwagę 4 państwa: Polska, Czechy, Węgry, Słowacja) udział budownictwa wodno-lądowego (gdzie brano pod uwagę jeszcze budownictwo mieszkaniowe i niemieszkaniowe) na zachodzie w roku 2008 wynosił 21% w stosunku do 34% we wspomnianych czterech krajach. Prognoza co do roku 2012 mówi o tym, że wówczas ten sektor będzie miał udział 23% w budownictwie, natomiast w wymienionych 4 krajach wyniesie aż 50% (rys. 3). Jeśli odnieść te badania do sytuacji Polski, to jest ona jedynym państwem europejskim, który w roku 2009 zanotował wzrost PKB. W bieżącym roku wraz ze Słowacją ma odnotować najwyższe wyniki, natomiast w 2011 r. też wykazać się ma najwyższym wzrostem obok Słowacji i Węgier (rys.4). O ile w 2009 r. w całej Europie notowano spadki w sektorze budowlanym i ekonomicznym, o tyle w Polsce zanotowano zwyżki w tych obszarach. W sektorze budownictwa wodno-lądowego Polska odnotowuje regularny wzrost od 2005 r. i w tym zakresie jest na pozycji lidera w Europie. Tak samo sytuacja ma się kształtować w okresie kolejnych dwóch lat, a w 2012 r. będzie osiągać ponad dwukrotnie lepsze wyniki niż znajdująca się za nią w rankingu Słowacja. Do roku 2013 o 13% ma wzrosnąć produkcja budowlana. Tak dobre wyniki Polski w okresie kryzysu zawdzięczamy w znacznym stopniu napływowi funduszy z budżetu unijnego (67 mld EUR do 2013 r. zwłaszcza na infrastrukturę i edukację). Ponadto planowane mistrzostwa Euro 2012 powodują spory przyrost inwestycji w infrastrukturze transportowej. Wyniki badań w odniesieniu do gospodarki wodno-lądowej w Polsce wskazują na to, że w ubiegłym roku najwięcej funduszy przeznaczono na inwestycje transportowe (58%) i inwestycje wodne oraz energetyczne (23%) (rys. 5). W świetle przedstawionych badań widać, że nasz rynek jest jednym z lepszych obszarów dla działalności Borealis w Europie. Jeśli chodzi zaś o polski rynek rur z poliolefin (PO), również jest kluczowy w jej wschodnim regionie. Udział Polski w tym sektorze stanowi 56%, a pozostałe 44% rozkłada się na Czechy, Węgry i Słowację (rys. 6). Najważniejszymi obszarami, w których u nas wykorzystuje się wspomniane rury, są ścieki (47%), woda pitna (21%), gaz (10%), miejski system ciepłowniczy (9%), gorąca woda (6%), kanał kablowy (4%) (rys. 7). OD ROPY NAFTOWEJ DO RUR Z POLIOLEFIN Do produkcji tworzyw sztucznych wykorzystywane jest tylko 4% całej produkcji ropy naftowej. W procesie krakowania nafta i LPG są przekształcane w etylen/propylen. Aby możliwe było zaprojektowanie konkretnych właściwości produktu, w polimeryzacji brane jest pod uwagę wiele parametrów. Przy zastosowaniu technologii Borstar (PE bimodalny) możliwe jest precyzyjne zaprojektowanie właściwości polimerów. Proces Borstar PE daje Rys. 6. Rynek rur z poliolefin w odniesieniu do Polski, Słowacji, Węgier i Czech (źródło: badanie rynku Borealis, 2008 r.) każdym polu (nowe budownictwo mieszkaniowe, nowe budownictwo niemieszkaniowe, nowe budynki, modernizacja budownictwa mieszkaniowego, renowacja budownictwa niemieszkaniowego, budownictwo wodno-lądowe). W tym roku spodziewane są jednak powolne wzrosty. Najszybciej spod kreski ma wyjść budownictwo wodno-lądowe, a najsłabsze wyniki najdłużej będą notowane w nowym budownictwie niemieszkaniowym Rys. 7. Główne segmenty, w których w Polsce wykorzystywane są rury PO (badania rynkowe Borealis) styczeń - luty 1 / 2010 [31] 75
szeroki wachlarz możliwości operacyjnych i korzyści, takich jak: elastyczność, spirala bloku nadkrytycznego, niezależne reaktory, wysoka temperatura GPR, niska gęstość polimeru GPR oraz równowaga katalityczna. Aby uzyskać wymagane właściwości polimerów przeprowadza się stosowne procesy sporządzania mieszanek. SYSTEMY RUROWE POLIETYLENOWE Wiele istniejących w Europie systemów wodociągowych i kanalizacyjnych wymaga natychmiastowej interwencji. Zainstalowane 50 czy 100 lat temu rury nie mogą już dłużej spełniać efektywnie swojej roli, a ich wykorzystywanie powoduje ogromne straty wody i wycieki z kanalizacji, co ma bardzo niekorzystne skutki ekologiczne, a ponadto zagraża zdrowiu mieszkańców. Przeprowadzone niedawno badania w zakresie systemów dostarczania i oczyszczania wody we Włoszech wykazały, że straty sięgają tam aż 40% czystej wody pitnej. W stosunku rocznym oznacza to, że w konsekwencji dochodzi do strat finansowych od 3,9 do 5,2 mld EUR! Wykorzystanie efektywnego systemu dystrybucji wody ma zasadnicze znaczenie zarówno dla społeczeństwa i gospodarki, jak też dla przyszłych inwestycji. Jednak władze lokalne potrzebują rozważyć ekonomiczne, ekologiczne i jakościowe czynniki przy podejmowaniu decyzji o wyborze materiału do budowy sieci. W takiej sytuacji nie tyle ważne jest spojrzenie na koszty wykonania instalacji, lecz spojrzenie na koszty długoterminowego użytkowania sieci, włączając w to instalację, konserwację, bieżące naprawy i pozostałe koszty operacyjne. WYBÓR NAJBARDZIEJ ODPOWIEDNIEGO MATE- RIAŁU W sektorze wodnym wiele różnych materiałów jest obecnie wykorzystywane w sieciach ciśnieniowych. Dawniej żeliwne rury grubo spawane wykorzystywano dla sieci wielkośrednicowych. W latach 60. rury z żeliwa sferoidalnego po raz pierwszy wyprodukowano w taki sposób, by były one bardziej odporne na pęknięcia. Równocześnie też zmniejszono grubość ścianki tych rur. W tym samym czasie wyprodukowano też pierwsze rury z PVC dla ciśnieniowych systemów wodnych, ale problemy z kruchością i przedwczesnymi uszkodzeniami grubych ścianek wielkośrednicowych rur stanowiły problem przy ich instalacji. W okresie ostatnich pięćdziesięciu lat znacznie zmodyfikowano rury z PVC i obecnie są one często stosowane przy średnicach do 630 mm. W przypadku wodociągów o dużej średnicy stosowano również rury z tworzywa wzmacnianego włóknem szklanym (GRP). POLIETYLEN Pierwsze polietylenowe (PE) rury wyprodukowano prawie 50 lat temu i od tej pory wykorzystywane są w instalacjach wodociągowych. Ich niewątpliwe zalety to m.in. łatwość aplikacji oraz niskie koszty utrzymania materiału odpornego na korozję. Po opracowaniu polietylenu wysokiej gęstości (HDPE) do produkcji rur, jak PE63 i PE80, z końcem lat 80. pojawiły się pierwsze materiały PE100, które okazały się krokiem milowym w rozwoju materiałów HDPE. Można było je stosować przy wyższym ciśnieniu czy rurach o mniejszej grubości ścianki. Tym samym wykazywały się wysoką wydajnością mechaniczną i odpornością na ruch naziemny oraz wibracje powodowane np. ruchem miejskim. Kiedy Borealis wprowadził pod koniec lat 90. BorSafe HE3490-LS, okazało się to przełomem w produkcji rur PE o dużych średnicach i równocześnie o cienkich ściankach. Niektóre z głównych korzyści związanych ze stosowaniem rur Rys. 8. Rynek rur grawitacyjnych z PP w 2008 r. (źródło: Borealis Market Study 2008 r.) Rys. 9. Popyt na systemy rur grawitacyjnych z PP; wszystkie sektory rynku, wg krajów (źródło: AMI, The European Market for Gravity Pipe Systems, listopad 2007 r.) PE do wody pitnej można uzyskać za pomocą nowych alternatywnych technik instalacji, jak np. niestosowanie podsypki i obsypki przy montażu, czy wykorzystywanie metod bezwykopowych, gdzie rury są dosłownie wciągane w miejsce instalacji sieci. Układanie w ten sposób systemów rurowych odbywa się szybciej, a dodatkowo zastosowane technologie są mało inwazyjne dla środowiska naturalnego i generują mniejsze koszty w ostatecznym rozrachunku. Rury PE dobrze sprawdzają się w tego rodzaju instalacjach, są mocne i odporne na pęknięcia, jakie zdarzają się w czasie budowy w trudnych warunkach. Warto wspomnieć tu o najnowszej generacji polietylenu PE100RC, reprezentowanego przez Borsafe HE3490LS-H (czarny) i BorSafe HE3494LS-H (niebieski) dla rur do przesyłu wody oraz BorSafe HE3492LS-H (pomarańczowy) dla rur gazowych. ZASTOSOWANIE RUR Z POLIOLEFIN Aktualnie poliolefinowe systemy rurowe stanowią bardzo zaawansowane rozwiązania dla użytkowników końcowych. Występują one w rozmiarach poniżej 3000 mm, a cechuje je duża wytrzymałość, rozwiązanie wysokociśnieniowe oraz nowe technologie instalacji. Działania firm dostarczających poliolefiny kierowane są zwłaszcza w stronę klientów w głównych segmentach rynku rur, takich jak woda pitna, gaz, ropa, ścieki, woda zimna i gorąca. W najbliższych latach dostawcy będą się bardziej koncentrować na odbiorcach z sektora ropy i gazu. Wiadomo, że popyt na te surowce w kolejnych latach będzie się utrzymywał na wysokim poziomie w związku ze zwiększonym zapotrzebowaniem na energię. Szacuje się, że do roku 2030 zapotrzebowanie na energię na świecie wzrośnie o 45% przy średnim rocznym wzroście o 1,6%. Co się z tym wiąże, zapewnienie na świecie bezpieczeństwa energetycznego będzie związane z koniecznością budowy nowych rurociągów, a tym samym produkowaniem wysokiej jakości systemów rurowych, niezbędnych w procesie wydobycia i transportu surowców. Wyraźną pozycję na światowym rynku powłok na rury dla przemysłu naftowego i gazowego zaznaczył Borealis & Borouge. Od roku 1985 wykorzystywany jest do tych celów polietylen, 76 styczeń - luty 1 / 2010 [31]
Inżynieria Według regionów Rys. 10. Europejski rynek rur PE dla infrastruktury w 2008 r. (źródło: badanie rynku Borealis, 2008 r.) 27% 24% Woda pitna Gaz 49% Ścieki i kanalizacja Rys. 11. Rynek rur PE dla różnych segmentów infrastruktury w Polsce w 2008 r. (źródło: badanie rynku Borealis, 2008 r.) Rys. 12. Rynek poliolefin w sektorze wody gorącej i zimnej w 2008 r. (źródło: badanie rynku Borealis, 2008 r.) Według zastosowań a polipropylen od 1998 r. Bardzo cennym rozwiązaniem w zakresie powłoki styku montażowego, zapewniającego takie same właściwości, jak powlekana rura, jest rozwiązanie Borcoat /Wehocoat, bo, jak mówi się w branży, rurociąg jest tak wytrzymały, jak jego najsłabsze złącze. Dostawcy materiałów i rozwiązań do produkcji rur wykorzystywanych do gospodarowania wodą i ściekami muszą brać pod uwagę podstawowe potrzeby człowieka. Dlatego też przy opracowywaniu materiałów brane są pod uwagę wszystkie możliwe wyznaczniki, jakie mogą wpłynąć na lepsze zarządzanie wodą, gdyż dzięki najlepszym technologiom możliwe będą coraz mniejsze straty deficytowego już w wielu rejonach świata surowca. Wystarczy tylko wspomnieć, że 1,1 mld ludzi nie ma obecnie dostępu do wody pitnej, a ponad 2,6 mld osób nie może korzystać z podstawowych urządzeń sanitarnych. Jeśli chodzi o rynek europejski, to obserwuje się tu znaczny wzrost systemów rur grawitacyjnych z PP, zwłaszcza w instalacjach kanalizacyjnych, działających w warunkach niskich temperatur. Największym odbiorcą rur polipropylenowych jest Środkowo-Wschodnia Europa. Są one wykorzystywane zwłaszcza w sektorze kanalizacyjnym i ściekowym (rys. 8). Jeśli chodzi o rynek polski, to znajduje się on zaraz za pierwszymi na liście Niemcami pod względem zastosowania systemów rurociągów grawitacyjnych z PP (rys. 9). Opracowany przez Borealis system rur grawitacyjnych do zewnętrznych i wewnętrznych zastosowań kanalizacyjnych BorECO PP wykorzystywany jest w podziemnym drenażu i kanalizacji. Własności zastosowanego do produkcji tych rur materiału powodują, że charakteryzują się one wysoką wytrzymałością, zoptymalizowaną sztywnością, elastycznością wytrzymującą obciążenia punktowe, odpornością chemiczną, wysoką wydajnością hydrauliczną, szczelnością rurociągów kanalizacyjnych, łatwym i szybkim łączeniem oraz instalacją, odpornością na ścieranie ze względu na gładką powierzchnię, długim okresem eksploatacji. System BorECO PP sprawdza się również w drenażu drogowym i kolejowym, kanalizacji burzowej czy wewnątrz budynków. Jak wykazują badania przeprowadzone przez Borealis w stosunku do starego kontynentu, w roku 2008 Europa Środkowo- Wschodnia była najlepszym odbiorcą rur PE dla infrastruktury. Najwięcej, bo aż 60% stanowi sektor wody pitnej, dalej są układy gazowe (16%), instalacje ściekowe i kanalizacyjne (16%) oraz układy przemysłowe (6%) (rys. 10). Na naszym rynku krajowym wielkości te wyglądają następująco: woda pitna 49%, ścieki i kanalizacja 27%, gaz 24% (rys. 11). Udział rur polietylenowych w Polsce rośnie zwłaszcza w sektorze wodociągowym, gdzie od dwudziestu lat sieci te gwałtownie się rozwijają, a polietylen częściej zastępuje żeliwo i stal. Zużycie rur PE w instalacjach gazowych kształtuje się na średnim poziomie europejskim. Z wykorzystaniem opracowanego przez Borealis systemu BorSafe PE produkowane są rury małych średnic, które stosuje się w przyłączach domowych, jakie muszą się charakteryzować elastycznością i wytrzymałością na uszkodzenia. Najczęściej dostarczane są w postaci nawiniętej na bębny. Ich montaż wymaga prowadzenia ich wokół przeszkód, toteż muszą mieć takie własności, które sprawdzą się w instalacji i transporcie w trudnych warunkach. Stające się powszechnymi metody bezwykopowe wymiany rur wymagają, by były one odporne na zniszczenia w wyniku ścierania, na co narażone są w procesie montażu. Takie właściwości zapewnia nowa klasa materiału PE100, a mianowicie PE 100 RC, który charakteryzuje się m.in. wysoką odpornością na powolną propagację pęknięć, korozję, zarastanie, odpornością chemiczną, w tym na związki ropopochodne. Predestynują one rury wyprodukowane z tego materiału do stosowania w instalacjach wykonywanych bezwykopowo, a zwłaszcza w warunkach, gdzie występuje wysoki stopień możliwości wystąpienia zarysowań i pęknięć, na co są odporne. Z TWORZYW SZTUCZNYCH DO WODY GO- RĄCEJ I ZIMNEJ Do dystrybucji wody gorącej i zimnej, podłogowych układów grzewczych, przyłączy grzejnikowych oraz wewnątrzciśnieniowych układów grzewczych i chłodniczych, stosowane są m.in. rury PP-R i PE-X. Na rynku europejskim w sektorze wody zimnej i gorącej największy odbiór poliolefin występuje w środkowowschodniej części starego kontynentu, jak wynika z badań przeprowadzonych przez Borealis (rys. 12). W Polsce natomiast istnieje styczeń - luty 1 / 2010 [31] 77
duży potencjał wzrostu dla rur z tworzyw sztucznych, a wymiana rur miedzianych i stalowych daje spore możliwości na zastosowanie rur poliolefinowych. Zaletą rur PP-R i PE-X jest to, że można z nich tworzyć wydajne instalacje na okres 50 lat. Ponadto nie ma tu ograniczeń odnośnie do ph wody, nie występuje korozja pod wpływem kontaktu z wodą i powietrzem oraz korozja stykowa wywoływana drobinami żelaza. WYBÓR RÓŻNYCH MATERIAŁÓW A MODEL WHO- LE LIFE COSTING W wielu europejskich krajach polietylenowe systemy rurowe są bardzo popularne dla układów o małych i średnich przekrojach. Polietylen (PE) wybierano z reguły niemal wyłącznie do budowy sieci gazowych. Wybór ten wynikał przez wiele lat z powodów ekonomicznych, technicznych i względów bezpieczeństwa. Jednak w przypadku dużych wielkości średnic przewodów ciśnieniowych preferowane są inne materiały, zwłaszcza żeliwo sferoidalne. Przy współpracy z Thames Water, firma Borealis opracowała model Whole Life Costing (WLC), służący porównaniu rzeczywistych kosztów wykorzystania różnych materiałów dla sieci wielkośrednicowych, w tym wszystkich elementów kosztów projektu, również tych w zakresie niezawodności i kosztów utrzymania w długoletniej perspektywie. WLC oblicza się, biorąc pod uwagę wszystkie przewidywane koszty obsługi i konserwacji w przeliczeniu na obecnie obowiązujące ceny oraz wszystkie inne czynniki mogące pojawić się od rozpoczęcia realizacji projektu. Obrazuje je równanie: gdzie, N analizowany okres (lata) r stopa dyskontowa (%) t rok kosztowy/korzyści c t koszt (koszt początkowy, działania i koszty utrzymania) Zgodnie z WLC wylicza się koszty związane z realizacją projektu tak, by możliwe było porównanie go z innymi opcjonalnymi materiałami, jakie mogłyby zostać użyte. Przy zastosowaniu specjalnego wzoru WLC przedstawia się porównawcze koszty podstawowe rur, całkowite koszty realizacji projektu i instalacji, dla której przewiduje się 50 lat egzystencji. Dla przykładu w symulacji komputerowej porównano materiały, z jakich wyprodukowano rury (w tym przypadku: żeliwo sferoidalne) i polietylen w dwóch różnych wielkościach średnic: rury 400 mm i 900 mm. Ceny rur użytych w poniższych przykładach są oparte na cenach w Wielkiej Brytanii w czerwcu 2006 r. Pod uwagę wzięto następujące elementy: ilość wykonanych dziennie połączeń; Rys. 13. Porównanie dla projektu zrealizowanego w środowisku miejskim z użyciem rur o średnicy 400 mm koszt wykonanej w ciągu godziny instalacji; koszty wynajmu sprzętu instalacyjnego na dzień; koszt zakupu 1 m rury; koszty testów i uruchomienia w przeliczeniu na dzień. Koszty utrzymania były obliczane na podstawie średnich kosztów naprawy wycieku i prawdopodobieństwa awarii dla każdego typu systemu. Dane pochodziły z bazy danych UKWIR. Wyniki dla dwóch różnych średnic rur zainstalowanych w środowisku miejskim pokazano na rys. 13 i 14. Jak wynika z analizy porównawczej przedstawianej przez Borealis, a zobrazowanej na rys. 1 i 2, w realizacji projektu w środowisku miejskim przy zastosowaniu rur PE o średnicy 400 mm otrzymujemy zarówno niskie koszty instalacji jak i utrzymania systemu pomimo znacznie wyższej ceny za 1 m rury. W sytuacji, kiedy brana jest pod uwagę rura o średnicy 900 mm instalowana w tych samych warunkach, PE nadal jest lepszym materiałem w stosunku do całości kosztów utrzymywania systemu, chociaż koszt instalacji jest znacznie większy. Równocześnie bardziej opłacalne jest instalowanie systemów przy wykorzystaniu technologii bezwykopowych, ponieważ wówczas nie ma kosztów związanych m.in. z naprawą zniszczonej nawierzchni drogowej. PODSUMOWANIE Aktualnie na świecie woda staje się coraz bardziej deficytowa, a dostęp do niej jest trudniejszy. Dlatego tak ważna jest trwałość i niezawodność systemu jej dystrybucji. Obliczono, że rocznie ponad 32 mld m 3 wody nadającej się do picia wycieka z nieszczelnych sieci. Posiadanie efektywnego systemu dystrybucji wody ma zasadnicze znaczenie dla przyszłości, a to wymaga znacznych inwestycji. Producenci materiałów do produkcji rur z tworzyw sztucznych zwracają uwagę na brak występowania korozji w przypadku zastosowania rur polietylenowych i polipropylenowych, co może wnieść znaczący wkład w zachowanie wody pitnej. Obecnie w większości krajów europejskich PE jest powszechnie stosowane do instalacji rurowych przy małych i średnich średnicach. Dla dużych jednak wielkości przewodów ciśnieniowych preferowane są inne materiały, w szczególności żeliwo sferoidalne. LITERATURA [1] Materiały z konferencji Innowacja drogą do sukcesu zorganizowanej przez Borealis w Warszawie, 14 stycznia 2010 r. dla producentów rur. Rys. 14. Porównanie dla projektu zrealizowanego w środowisku miejskim z użyciem rur o średnicy 900 mm 78 styczeń - luty 1 / 2010 [31]
Inżynieria styczeń - luty 1 / 2010 [31] 79
80 styczeń - luty 1 / 2010 [31]