PUBLIKACJE Komentarza udziela GEN. BRONI REZ. DR MIROSŁAW RÓŻAŃSKI CZY POTRZEBNE JEST RÓŻNICOWANIE PRAW WETERANÓW? Lipiec 2017. Publikacja w ramach projektu Mars fundacji Stratpoints.
Komentarza udziela GEN. BRONI REZ. DR MIROSŁAW RÓŻAŃSKI CZY POTRZEBNE JEST RÓŻNICOWANIE PRAW WETERANÓW? Zaangażowanie w misje Iracka Wolność oraz w Afganistanie jest powszechnie znane. Wymieniane są jako dowód naszego zaangażowania na arenie międzynarodowej i potwierdzeniem naszej wiarygodności w Sojuszu (przyp. red. NATO) i wobec koalicjantów. Wielokrotnie wspomina się poległych, rannych i poszkodowanych w tych operacjach. Mając szacunek wobec weteranów powyższych misji niesprawiedliwym jest jednak pomijanie wcześniejszych wysiłków i ofiar poniesionych przez polskich żołnierzy. RYS HISTORYCZNY: zaangażowanie żołnierzy Wojska Polskiego w kreowaniu bezpieczeństwa międzynarodowego. PIERWSI KONSTYTUCJONALIŚCI RZECZPOSPOLITEJ TWORZĄC TRZECIĄ W ŚWIECIE USTAWĘ ZASADNICZĄ OKREŚLILI POWINNOŚĆ WOJSKA TREŚCIĄ NIEPRZEMIJAJĄCĄ WOJSKO WINNO NARODOWI STRZEŻENIE GRANIC I SPOKOJNOŚCI POWSZECHNEJ, SŁOWEM WINNO BYĆ JEGO NAJSILNIEJSZĄ TARCZĄ Odnosząc się do współczesnych zadań sił zbrojnych, zawartych w Strategii Bezpieczeństwa Narodowego, które odpowiadają współczesnym zagrożeniom dewiza pierwszej polskiej konstytucji pozostaje aktualna przy rozpatrywaniu prowadzeniu operacji ekspedycyjnych przez Siły Zbrojne RP. Szczycimy się naszym mottem narodowym za naszą i waszą wolność, po raz pierwszy zapisanym na sztandarze dekabrystów w Warszawie w styczniu 1831 roku, używanym przez Józefa Bema w czasie Wiosny Ludów. Powyższe potwierdza gotowość do angażowania się zbrojnie Państwa Polskiego w proces stabilizacji i bezpieczeństwa na przestrzeni minionych stuleci. Po drugiej wojnie światowej do czasu polskiego zaangażowania w operację Iracka Wolność panowało przeświadczenie, że siły zbrojne przeznaczone są do obrony kraju, o naszym międzynarodowym zaangażowaniu publicznie niewiele się mówiło. Konsekwencją powyższego często nie doceniamy skali i znaczenia polskiego wkładu w dzieło utrzymania międzynarodowego pokoju.
W operacjach na świecie wzięło udział około 70 000 ŻOŁNIERZY WOJSKA POLSKIEGO. W latach 1953-2003 w 65 operacjach wzięło udział około 70 tysięcy żołnierzy Wojska Polskiego. Od 1953 roku żołnierz polski brał udział w co drugiej operacji pokojowej. Polska na przestrzeni lat wysyłała swoje wojska pod egidą Organizacji Narodowych Zjednoczonych (ONZ), sztandarami Sojuszu Północnoatlantyckiego (North Atlantic Treaty Organization - NATO) i Unii Europejskiej (UE) oraz zawierając doraźne koalicje. Początek polskiego zaangażowania w misje pokojowe sięga 1953 roku to jest zawarcia rozejmu w Panmundżonie, Korea, gdzie nadzór nad przestrzeganiem jego postanowień powierzono przedstawicielom czerech państw: Polski, Czechosłowacji, Szwajcarii i Szwecji pod sztandarem międzynarodowej Komisji Nadzorczej Państw Neutralnych, NNSC (Neutral Nations Supervision Commission). Kolejnymi misjami międzynarodowymi, w których uczestniczyli Polscy żołnierze była ICSC (International Commission for Supervision and Control) we Wietnamie, Laosie i Kambodży realizowana w latach 1954-1975, oraz OTN (Observer Team to Niger) w okresie 1968-1970. Od 1973 roku rozpoczęła się jakościowa zmiana naszego udziału w operacjach poza granicami kraju. Polska została poproszona przez ONZ o wysłanie ponad 800 osobowego kontyngentu wojskowego do sił UNEF II (The secondo United Nations Emengercy Force) w Egipcie. Polacy odpowiadali za zabezpieczenie medyczne, dostawy wody pitnej i żywności dla wszystkich kontyngentów, oraz rozminowanie terenu. Od tego czasu Wojsko weszło w orbitę działań pokojowych tzw. drugiej generacji. Logistyka stała się polską specjalnością na długie lata. Misja ta zakończyła się w 1979 roku. Kolejnym wyzwaniem dedykowanym przez ONZ było skierowanie polskich żołnierzy w 1974 roku na Wzgórza Golan w ramach sił rozdzielająco-obserwacyjnych UNDOF (United Nations Disegagement and Observer Forces). Do 1993 kontyngent realizował zadania zabezpieczenia logistycznego. W związku z nasileniem destabilizacyjnej działalności Syrii, oraz zwiększenia aktywności palestyńskiego Hamasu polski batalion przejął zadania operacyjne, które obejmowały nadzorowanie przerwania ognia w strefie odpowiedzialności i kontrolę poziomu sił w strefach ograniczonej obecności po stronie Syrii. Decyzją rządu ( polskiego - przyp. red.) w 2009 roku misja została zakończona. W latach 1978-1990 do Nanibi w ramach kontyngentu UNTAG (United Nations Transition Assistance Grup) skierowano polski batalion logistyczny, który był odpowiedzialny za centralne składy magazynowe i wsparcie logistyczne dla oddziałów znajdujących się na północnych terenach rejonu odpowiedzialności kontyngentu. Dodatkowo 20 polskich oficerów stanowiło grupę obserwatorów UNGCI (United Nation Guard Confident). W 1990 roku inwazja Iraku na Kuwejt spotkała się z natychmiatową reakcją ONZ. W skład wojsk sprzymierzonych, w ramach operacji Pustynna Burza, Polska skierowała dwa okręty ORP WODNIK i ORP PIAST przystosowane do roli pływającego szpitala. Zdecydowane działania doprowadziły do ustabilizowania sytuacji w 1991. W latach 1992-2009 w Libanie funkcjonuje Polski Kontyngent Wojskowy (PKW) w ramach sił UNIFIL (United Nations Interim Lebanon Force). Jego zadaniem mandatowym jest kompleksowe wsparcie logistyczne, medyczne oraz działalność humanitarna na rzecz miejscowej ludności. Po konflikcie pomiędzy Hesbollahem (libańskie ugrupowanie bojowe Hesbollach - przyp. red.) a Izraelem, nastąpiło zwiększenie kontyngentu poprzez wydzielenie dodatkowo kompanii manewrowej. Jej zadaniem było patrolowanie strefy odpowiedzialności, ochrona i konwojowanie personelu UNIFIL, oraz prowadzenie obserwacji z utrzymywanego posterunku (tzw. posterunek 4-30). Nowym etapem zaangażowania polski w misje pokojowe ONZ był udział w zapewnieniu pokoju w Jugosławii (Socjalistyczna Federacyjna Republika Jugosłwii, rozpad w latach 1991 1992 - przyp. red.). Od 1992 roku w ramach UNPROFOR (United Nations Protection Force) polski kontyngent wystąpił w charakterze operacyjnym, patrolując obszar nadzorowany, chroniąc ważne instalacje oraz eskortując konwoje humanitarne. Na mocy Rezolucji Bezpieczeństwa (ONZ przyp. red.) w 1995 roku siły UNPROFOR zastąpiła misja UNCRO (United Nation Confidence Restora-
tion Operation). Polski kontyngent otrzymał zadanie nadzorowania zawieszenia broni oraz kontroli granic pomiędzy krajami: Chorwacją a Bośnią i Hercegowiną oraz Chorwacją a Jugosławią. Polscy żołnierze nieśli pomoc humanitarna i zapewniali wprowadzanie porozumień gospodarczych. Przez dwa lata 1992-1994 po obaleniu reżimu Czerwonych Kmerów w Kambodży w misji UNTAC (United Nations Transitional Authority in Cambodia) polski batalion uczestniczył w zapewnieniu przeprowadzenia wolnych wyborów. Zabezpieczał także dostawy paliw i wody, prowadził oczyszczanie pól minowych oraz neutralizację innych materiałów niebezpiecznych. Żołnierze ochraniali uchodźców oraz utrzymywali porządek, bezpieczeństwo w strefie odpowiedzialności. Po rozpadzie Układu Warszawskiego 1 lipca 1991 roku, które formalnie nastąpiło na posiedzeniu w Pradze, Polska przystąpiła w 1994 roku do programu Partnerstwo dla Pokoju (PdP). W grudniu 1995 roku NATO rozpoczęło swoją misję pokojową IFOR (Implementation Forces) w Bośni i Hercegowinie. Polska skierowała do niej 16. Batalion powietrzno-desantowy zgłoszony do udziału w operacjach PdP. Wszedł on w skład Brygady Nordycko-Polskiej w ramach dywizji amerykańskiej. Po wyczerpaniu się mandatu misji w 1996 roku polska została zaproszona do udziału w siłach stabilizacyjnych SFOR (Stabilization Forces). Polacy kierowani byli do wykonywania zadań w działaniach obejmujących elementy wymuszania pokoju. W 2004 roku PKW SFOR (STABILISATION FORCE przyp. red.) został przeformowany na PKW EUFOR (Europe Forces). W tym samym roku do operacji KFOR (Kosovo Forces) w Kosowie wydzielamy batalion operacyjny, który wchodzi w skład Międzynarodowych Sił zadaniowych Wschód, które oprócz jednostki polskiej tworzą pododdziały amerykańskie oraz batalion grecki. Głównym zadaniem PKW KFOR jest monitorowanie i egzekwowanie przestrzegania porozumień międzynarodowych w rejonie odpowiedzialności. Składało się na to patrolowanie, rozminowywanie oraz demonstrowanie siły w celu zapewnienia bezpieczeństwa w strefie odpowiedzialności. W odpowiedzi na zamachy terrorystyczne 11 września 2001 w Nowym Jorku i Waszyngtonie Siły Międzynarodowej Koalicji Antyterrorystycznej pod przewodnictwem USA w 2002 roku rozpoczęły w Afganistanie, na Oceanie Indyjskim i Morzu arabskim operację Enduring Freedom. Na prośbę Stanów Zjednoczonych skierowaliśmy do tej operacji ponad 100 osobowy kontyngent, głównie specjalistów wojsk inżynieryjnych. Sojusz od 2003 roku rozpoczął w Afganistanie operację ISAF (International Security Assistance Force). Początkowo Polska zaangażowała się symbolicznie, kierując 2 oficerów do obsługi portu lotniczego w Kabulu i zespół rozpoznania osobowego. W 2007 roku nastąpiło zwiększenie zaangażowania Polski przez skierowanie batalionowej grupy bojowej (400 rzołnierzy przyp. red.). Kolejne lata przynosiły kolejne decyzje o zwiększanie PKW ISAF, aktualnie stanowi on największe wyzwanie dla SZ RP. W Afganistanie służyło w okresie największego zaangażowania 2600 żołnierzy i pracowników wojska, a w kraju był utrzymywany 400 osobowy odwód. Kontyngent polski należał do największych w koalicji 40 państw. W AFGANISTANIE / 2600 ŻOŁNIERZY I PRACOWNIKÓW WOJSKA. Nowym jakościowo obszarem zaangażowania polskich sił zbrojnych był i jest udział PKW Orlik w operacji Sojuszu w przestrzeni powietrznej państw bałtyckich Litwy, Łotwy i Estonii Interim Air Policing. Od 2016 roku Siły Powietrzne RP uczestniczą w operacji wymierzonej przeciw tak zwanemu Państwu Islamskiemu. Polska zadeklarowała również udział w operacji morskiej na Morzu Śródziemnym ACTIVE ENDEAV- OUR. Polega ona na patrolowaniu i rozpoznaniu na akwenach wodnych, eskortowaniu cywilnych jednostek, a także ochronie przeciwminowych wyznaczonych rejonów i portów. Polskie okręty podwodne w latach 2005-2009 pięciokrotnie pełniły służbę na śródziemnomorskim akwenie. Aktualnie polskie okręty cyklicznie biorą udział misjach Stałych Zespołów Okrętów NATO. W 2003 roku Polska włączyła się w pierwszą wojskową operację Unii Europejskiej Concordia. Trwała ona pół roku i wzięło w niej udział 17 polskich żołnierzy. Po przejęciu odpowiedzialności przez UE od NATO w Bośni i Hercegowinie w 2004 Polska wydzieliła kompanie wraz z elementami logistycznymi oraz skierowano tam również pododdział Żandarmerii Wojskowej. Kolejną operacją w ramach UE był PKW sformowany przez żandarmów z Oddziałów Specjalnych i skierowany do Konga. Przez sześć miesięcy w 2006 roku polscy żołnierze ochraniali dowództwa sił międzynarodowych, lotniska N Dolo i N Djili w Kinszasie, zapewniali
bezpieczeństwo personelowi ONZ i UE oraz współpracowali z misja policyjną EUPOL. Wielkim wyzwaniem logistycznym dla SZ RP, było skierowanie 400 osobowego kontyngentu do Republiki Czadu państwa środkowej Afryki. Celem operacji było zapewnienie stabilizacji w rejonie odpowiedzialności oraz stworzenie warunków do rozpoczęcia programów rekonstrukcji infrastruktury i pomocy w powrocie uchodźców do Sudanu. Polska w pierwszym półroczu 2010 roku po raz pierwszy pełniła dyżur bojowy wystawiając Grupę Bojową UE wspólnie z partnerami z Niemiec, Litwy, Łotwy i Słowacji. Polska była państwem wiodącym w procesie przygotowania tego komponentu zbrojnego UE. Odrębną grupą polskiego zaangażowania jest udział w operacjach sił sprzymierzonych. W 1994-1995 w haitańskiej operacji Uphold Democracy polska jednostka sił specjalnych GROM uczestniczyła w operacji wspólnie z siłami USA. Jednym z zadań PKW była ochrona ważnych osobistości przebywających na wyspie, w tym osobista ochrona specjalnego wysłannika ONZ do spraw Haiti Lahdara Brahimi. WETERAN (ŁAC. VETERANUS, OD VETUS DPN. VETERIS: STARY) ŻOŁNIERZ BIORĄCY UDZIAŁ W OPERACJACH POZA GRANICAMI PAŃSTWA. W POLSCE WETERANEM MOŻE ZOSTAĆ ŻOŁNIERZ LUB FUNKCJONARIUSZ, KTÓRY PEŁNIŁ SŁUŻBĘ POZA GRANICAMI KRAJU NIE KRÓCEJ NIŻ SZEŚĆDZIESIĄT DNI. Jakie zagrożenia niesie różnicująca weteranów inicjatywa legislacyjna? Ministerstwo Obrony Narodowej przygotowało nowelizacje Ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 roku o weteranach działań poza granicami kraju DZ.U. nr 205 poz 1203. Zmiany dedykowane są głównie uczestnikom misji w Iraku i Afganistanie, którzy maja status weterana poszkodowanego, którego uszczerbek na zdrowiu wynosi co najmniej 30%. Zmiany mają dotyczyć między innymi: - bezpłatnych turnusów readaptacyjno- -koordynacyjnych, - pokrywania kosztów leczenia, - dodatkowych urlopów, - dostępności do obiektów sportowych i transportu prowadzonych przez samorządy. Na tym etapie należy stwierdzić, że system ten jest chaotyczny i doraźnie poprawiany bez myśli przewodniej co tak naprawdę chcemy osiągnąć. Na wszystkich misjach od Synaju począwszy służyło ok. 140-150 tys. żołnierzy. Status weterana posiada ok.17 tyś. a weteranów poszkodowanych ok. 700, w tym z uszczerbkiem od 30% kilkudziesięciu w służbie (70) i blisko 70 już poza armią. Na wszystkich misjach służyło ok. >150 000 ŻOŁNIERZY. Te liczby niewspółgrają. Pytanie: dlaczego? Uzyskanie statutu weterana w pewnym sensie ma charakter upokarzający dla żołnierza. Musi między innymi dostarczyć wyciąg z rejestrów sądowych, że nie był karany. Co to ma wspólnego z faktem, że był na misji? Dla przykładu może być tak, że został on sądownie skazany za coś, co mogło być skutkiem jego zaburzeń po misji. Status weterana powinien uzyskiwać każdy, który służył, a legitymacje dostawać do ręki zaraz po tym jak postawił nogę na ojczystej ziemi. Weterani nie mają szczególnych, żeby nie powiedzieć, żadnych przywilejów czy uprawnień. Wystarczy powiedzieć, że władze lokalne, samorządowe więcej robią dla weteranów niż instytucje państwowe np. ulgi na przejazdy lokalne, korzystanie z ośrodków sportowych i kulturalnych. Teraz Rząd (2017 r.) chce te inicjatywy przywłaszczyć sobie. Wadą instytucji weteranów jest dyspersja, atomizacja organizacyjna. Nie ma jednej organizacji walczącej/zajmującej się sprawami weteranów. W Kanadzie jest to ministerstwo. Ta atomizacja czyni ich działania mało efektywnymi. Każda z tych organizacja walczy o trochę inne rzeczy kombatanci to seniorzy, a więc posiadający często przypadłości wynikające z wieku, inne przewlekłe choroby oraz niskie renty. W tej grupie maleje ilość osób, które odniosły urazy. Weterani poszkodowani w ostatnich misjach bojowych znajdują się w bardzo trudnej sytuacji, gdyż nie zapewniono im warunków
do właściwego leczenia, powrotu do zdrowia czy poprawie komfortu funkcjonowania. Ostatnie działania legislacyjne w zakresie ustawy o weteranach nie wróżą jednak sukcesu. Procedowanie odbywa się w pośpiechu, uprawnienia o świadczeniach medycznych w pełnym zakresie, w tym świadczeń nie refundowanych, początkowo mają dotyczyć tych o uszczerbku 80%, potem obniżono do 30%, to już świadczy, że działania podejmowane są celem uzyskania efektu wizerunkowego. Już sam fakt określenia, że świadczenia medyczne bez ograniczeń dotyczą tylko tych z 30% uszczerbkiem jest stygmatyzacją pozostałych. Jak zbliżyć się do rozwiązań optymalnych? Byłoby bardziej uczciwe, nasycone troską i humanizmem w stosunku do tych, którzy służyli krajowi, aby zakres świadczeń i pomocy zapewniający godziwe życie dla żołnierza rozpatrywać w ujęciu holistycznym. Trzeba brać pod uwagę: 1. jak (bez względu na procent) uszczerbek na zdrowiu wpływa na życie żołnierza, 2. czy wrócił do służby, 3. czy pracuje i ile zarabia, 4. ile kosztuje jego leczenie, 5. ile ma dzieci i czy żona pracuje (czy może pracować), 6. czy wymaga całodziennej opieki, 7. w jakich warunkach mieszka, czy może się przemieszczać itp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Czyli istotna jest całościowa ocena jego statusu. Żołnierz poszkodowany np. w 25% może mieć ograniczone możliwości zarobkowania. To implikuje niskie przychody (lub ich brak) i żeby się leczyć, może to zrobić kosztem np. swojej rodziny. Jak w takich warunkach podejmować decyzje o swoim leczeniu? Co z tymi, których uszczerbek był niski, ale w związku z postępami w medycynie pojawiły się szanse na pełne usprawnienie żołnierza, a procedury te nie są refundowane? Czy MON nie powinien w tym procesie partycypować? Twierdzenie, że żołnierz dostał odszkodowanie i te środki powinien przeznaczyć na leczenie traktuję jako nieporozumienie. Reasumując uznaję, że proponowane regulacje mają charakter demagogiczny, obliczony na poprawienie wizerunku Ministerstwa Obrony Narodowej, a tym samym Rządu, w nieuświadomionym społeczeństwie. M.R
PUBLIKACJE Publikacja w ramach projektu Mars fundacji Stratpoints objęta jest prawami autorskimi. Celem uzyskania licencji na cytowanie artykułu we fragmentach lub publikacji całości prosimy o kontakt: publikacje@stratpoints.eu www.stratpoints.eu