A R T Y K U Ł Y. ROCZNIKI NAUK PRAWNYCH Tom XXIV, numer WPIS FAKTU ZAWARCIA MAŁ E STWA KANONICZNEGO DO REJESTRU MAŁ E STW AKT STANU CYWILNEGO

A R T Y K U Ł Y ROCZNIKI NAUK PRAWNYCH Tom XXIV, numer 1 2014 ANNA MONIKA BARANOWSKA WPIS FAKTU ZAWARCIA MAŁ E STWA KANONICZNEGO DO REJESTRU MAŁ E STW AKT STANU CYWILNEGO Mał e stwo, jako forma tworzenia grupy społecznej, jak jest rodzina, jest jedn z najstarszych form wi zi mi dzyludzkich. Chocia na pocz tku wyst powało pod postaci zwi zków nieformalnych, z czasem stało si przedmiotem zainteresowania zarówno władzy ko cielnej, jak i pa stwowej. Współcze nie regułami jego zawierania i funkcjonowania zajmuj si oprócz norm religijnych, równie normy kulturowe, obyczajowe, moralne i przede wszystkim prawne 1. Powody były ku temu dwa: mał e stwo zawarte przez osoby ochrzczone nale y do tzw. spraw mieszanych, jako e mał onkowie s jednocze nie obywatelami pa stwa i członkami społeczno ci religijnej, i jedno nie wyklucza drugiego. Fakt zawarcia sakramentu mał e stwa od zawsze wzbudzał wiele emocji, nie tylko w ród samych nupturientów, ale tak e w ród ludzi z ich najbli szego otoczenia 2. Jak pokazuje przeszło i zachowane ródła historyczne, poł czenie si dwojga ludzi w tym sakramencie mogło zmienia sytuacj społeczn i prawn nie tylko ich samych, ale tak e układ sił politycznych w pa stwie 3. Nie dziwi Mgr ANNA M. BARANOWSKA doktorant, Katedra Prawa Wyznaniowego i Konkordatowego, Wydział Prawa Kanonicznego Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszy skiego w Warszawie; e- mail: a.baranowska88@gmail.com 1 T. S m y c z y ski, Prawo rodzinne i opieku cze, Warszawa 2009, s. 23; J. I g n a t o w i c z, M. Nazar, Prawo rodzinne, Warszawa 2010, s. 84; M. A n d r z e j e w s k i, Prawo rodzinne i opieku cze, Warszawa 2011, s. 37. 2 J. Zabłocki, Mał e stwo konkordatowe, Studia Iuridica 37 (1999), s. 192. 3 Przykładami takich zwi zków mog by : ksi niczka Dobrawa i król Mieszko I, król Jan III Sobieski i Marysie ka a wła ciwie Maria Kazimiera de La Grange d'arquien, król Władysław Jagiełło i królowa Jadwiga, Napoleon Bonaparte i Maria Walewska.

124 ANNA MONIKA BARANOWSKA wi c nikogo fakt, e od zawsze przywi zywano du uwag zarówno do samych kandydatów (i kandydatek) do mał e stwa, jak i form zawarcia mał e stwa 4, a nale y przy tym wspomnie, i form tych było wiele i zmieniały si wraz z ewolucj człowieka i rozwojem jego samo wiadomo ci. Pod koniec XIX wieku mo emy zauwa y w tej kwestii tendencj uznawania przez pa stwa mał e stw zawieranych na podstawie umów konkordatowych Stolicy Apostolskiej. Nazwa konkordat swoj etymologi bierze od łaci skiego słowa concordare (zgadza si ) i oznacza uroczyst umow (conventio sollemnis) zawart przez Stolic Apostolsk, wyposa on w osobowo publicznoprawn 5 w stosunkach mi dzynarodowych, z suwerennymi organami władzy pa stwowej, celem której jest uregulowanie interesuj cych obie strony spraw 6. Umowa ta ma charakter dwustronny, jest w swej istocie zawierana na zasadzie partnerstwa zgodnie z obowi zuj cymi zasadami prawa mi dzynarodowego i wywiera skutki prawne dla obu stron. Spo ród konkordatów z pa stwami europejskimi reguluj cych sprawy mał e skie (i nie tylko), zawartych ju po Soborze Watyka skim II 7, który otwiera epok konkordatów współczesnych, zwanych horyzontalnymi 8, w opracowaniu tym skupimy sw uwag m.in. na konkordatach z Hiszpani 9 (1979), Włochami 10 (1984), Polsk 11 (1993), Malt 12 (1993), Chorwacj 13 (1997) i Litw 14 4 Pocz tkowo nie znano okre lenia formy zawarcia mał e stwa, a samo mał e stwo było czynno ci prywatn, w aden sposób nieregulowan prawem pa stwowym. Du e znaczenie miały prawo zwyczajowe i tradycja. 5 J. Krukowski, Polskie prawo wyznaniowe, wyd. IV, Warszawa 2008, s. 108. 6 Tam e, s. 90; J. K r u k o w s k i, Ko ciół i pa stwo. Podstawy relacji prawnych, wyd. II, Lublin 2000, s. 180; t e n e, Konkordaty współczesne. Doktryna. Teksty (1964-1994), Warszawa 1995, s. 22; B. Trzeciak, Klauzule odsyłaj ce w konkordatach z Hiszpani i z Polsk, Lublin 2007, s. 9; J. K r u k o w s k i, Normy konkordatowe w relacji do innych norm prawnych wprowadzenie do problematyki uznania skutków cywilnych mał e stwa kanonicznego, [w:] Prawo rodzinne w Polsce i Europie, red. P. Kasprzyk, Lublin 2005, s. 27; B. G l i n k o w s k i, Mał e stwo konkordatowe, Pozna 2002, s. 9. 7 Do Soboru Watyka skiego II celem konkordatów okre lanych mianem wertykalnych, była ochrona interesów władzy duchowej i wieckiej, natomiast po tym e Soborze podstawow zasad zawieranych umów konkordatowych stała si ochrona wolno ci religijnej, zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i wspólnotowym, maj ca swoje ródło w godno ci człowieka. 8 Krukowski, Polskie prawo wyznaniowe, s. 91; t e n e, Ko ciół i pa stwo, s. 179. 9 AAS 72 (1980), s. 29-36. 10 AAS 77 (1985), s. 521-535. 11 AAS 90 (1998), s. 310-329; Dz. U. 1998, Nr 51, poz. 318 z pó n. zm. 12 AAS 89 (1997), s. 679-692. 13 AAS 89 (1997), s. 277-302. 14 AAS 92 (2000), s. 795-802.

WPIS FAKTU ZAWARCIA MAŁ E STWA KANONICZNEGO DO REJESTRU MAŁ E STW 125 (2000). Przepisy ogólne sformułowane w tych umowach konkordatowych s bardzo do siebie podobne strukturalnie pa stwo uznaje skutki cywilne mał e stw zawartych zgodnie z przepisami obowi zuj cego prawa kanonicznego. Ró nice pojawiaj si dopiero w cz ci szczegółowej dotycz cej procedury zwi zanej z wpisaniem do rejestrów pa stwowych zawartego mał e stwa 15. Celem tego opracowania jest omówienie ostatniej fazy formy cywilnej zawarcia mał e stwa kanonicznego, jak jest wpis wa nie zawartego mał e stwa do akt stanu cywilnego, zawieranej w obecno ci duchownego czyli mał e stwo konkordatowe. Forma cywilna mał e stwa zawierana wobec przedstawiciela władz ko cielnych jest mo liwa na terenie tych pa stw, które s sygnatariuszami umowy konkordatowej ze Stolic Apostolsk, po dostosowaniu obowi zuj cych w ich ustawodawstwie przepisów reguluj cych stosunki mał e skie. Jest ona wyrazem dostrzegania przez Ko ciół dualizmu systemu prawa mał e skiego oraz efektem d e, aby mał e stwo mogło by zawierane, zarówno na forum ko cielnym, jak i pa stwowym, jednym aktem 16. W praktyce równa si to zawieraniu mał e stwa w formie kanonicznej przy jednoczesnym wywieraniu przez t czynno skutków cywilnych uregulowanych prawem pa stwowym. St d szczególna rola, jak odgrywa w tym miejscu konkordat podpisany przez władze pa stwowe. Rozwi zania konkordatowe stwarzaj bowiem katolikom mo liwo zawierania przez nich mał e stwa w formie całkowicie zgodnej z ich przekonaniami, przy jednoczesnym poszanowaniu przepisów prawa pa stwa, którego s obywatelami 17. wiecko mał e stwa nie stanowi adnego ograniczenia swobody obywateli w zawieraniu mał e stwa według religii wyznawanej przez przyszłych współmał onków 18. Jak zauwa a J. Krukowski, oba sposoby (forma cywilna i konkordatowa) zawarcia zwi zku mał e skiego s wobec siebie równorz dne ze wzgl du na fakt, i w obu przypadkach mał onkowie, je li tylko spełnili warunki stawiane im przez normy prawne obowi zuj ce na terytorium ich pa stwa, w jednakowy sposób im podlegaj 19. Odnosz si do nich te same przepisy prawne okre laj ce skutki prawne dokonanej czynno ci. 15 Zabłocki, Mał e stwo konkordatowe, s. 196; W. Adamczewski Uznanie skutków cywilnych mał e stwa kanonicznego w najnowszych umowach konkordatowych, [w:] Ius Matrimoniale. Ze studiów nad ko cielnym prawem mał e skim, red. W. Góralski, t. 1, Warszawa 1996, s. 173. 16 W. G ó r a l s k i, Zawarcie mał e stwa konkordatowego w Polsce, Warszawa 1998, s. 10. 17 Tam e. 18 Smyczy ski, Prawo rodzinne i opieku cze, s. 25. 19 J. Krukowski, K. Warchałowski, Polskie prawo wyznaniowe, Warszawa 2000, s. 258; J. K r u k o w s k i, Polskie prawo wyznaniowe, s. 242; t e n e, Ko ciół i pa stwo, s. 331; ten e, Konkordat Polski: znaczenie i realizacja, Lublin 1999, s. 210.

126 ANNA MONIKA BARANOWSKA Wpis zawartego mał e stwa konkordatowego do rejestrów akt stanu cywilnego stanowi ostatni faz procedury administracyjnej, pozwalaj cej mał e stwu kanonicznemu zaistnie na forum wieckim 20. Wszystkie omawiane umowy konkordatowe posoborowe s zgodne co do faktu, i mał e stwo kanoniczne zawarte w formie ze skutkami cywilnymi powinno nast pnie by umieszczone w rejestrze mał e stw urz du stanu cywilnego. Instytucja ta, która z pewnym trudem znalazła swoje zupełnie dzi naturalne umocowanie prawne, jest przejawem usprawiedliwionej i zgodnej z doktryn Ko cioła zasady autonomii porz dku pa stwowego i duchowego, które zachowuj kompetencje i niezale no ka de w swoim zakresie 21. 1. OBOWI ZKI DUCHOWNEGO Konkordat Stolicy Apostolskiej z Hiszpani (1979), dotycz cy kwestii prawnych, stanowi, i aby mał e stwo kanoniczne uzyskało skutki cywilne, powinno by wpisane do hiszpa skiego rejestru cywilnego mał e stw 22. Wspomina równie, e to na duchownym spoczywa obowi zek wr czenia mał onkom, zgodnego z wymogami prawa, za wiadczenia o tym, e mał e stwo zostało zawarte. Za wiadczenie to, zgodnie z uwagami umieszczonymi w protokole ko cowym do art. 6 ust. 1, mał onkowie powinni otrzyma od duchownego zaraz po tym, jak ceremonia dobiegnie ko ca. Równocze nie drugie, takie samo za wiadczenie, powinno by przesłane do urz du stanu cywilnego, aby mo na było dokona wpisu mał e stwa do rejestrów 23. Obowi zek dostarczenia za wiadczenia do USC spoczywa w pierwszej kolejno ci na mał onkach, a dopiero potem na proboszczu miejsca, gdzie zawarto mał e stwo 24. Proboszcz powinien go wypełni w terminie do pi ciu dni w przypadku, gdyby sami 20 Krukowski, Ko ciół i pa stwo, s. 337. 21 Adamczewski, Uznanie skutków cywilnych mał e stwa, s. 192. 22 J. Krukowski, Warunki zawarcia mał e stwa kanonicznego ze skutkami cywilnymi w konkordatach współczesnych studium prawno-porównawcze, [w:] Domine, Ego Servus Tuus. Ksi ga pami tkowa z okazji 50-lecia kapła stwa ks. oficjała dr. Stefana Ko nika, Warszawa 2009, s. 350. 23 Tam e; Trzeciak, Klauzule odsyłaj ce, s. 66. 24 Zabłocki, Mał e stwo konkordatowe, s. 199; W. Adamczewski, Uznanie skutków cywilnych mał e stwa kanonicznego w konkordatach posoborowych, [w:] Prawo rodzinne w Polsce i Europie, red. P. Kasprzyk, Lublin 2005, s. 47; t e n e, Mał e stwo we współczesnych umowach Stolicy Apostolskiej z pa stwami, Warszawa 1999, s. 64.

WPIS FAKTU ZAWARCIA MAŁ E STWA KANONICZNEGO DO REJESTRU MAŁ E STW 127 mał onkowie nie dopełnili tego obowi zku 25. Prawodawca przewiduje wi c w tym miejscu podwójn mo liwo wpisu zawartego mał e stwa do rejestrów pa stwowych 26. Natomiast w konkordacie włoskim z 1984 r. prawodawca umie cił opis szeregu czynno ci, jakie powinien dokona proboszcz (lub jego delegat), a tak e kierownik urz du stanu cywilnego, aby mo na było umie ci zawarte mał e stwo, w formie konkordatowej, w aktach stanu cywilnego. Do zada proboszcza nale y 27 : po zako czonej ceremonii odczytanie artykułów kodeksu cywilnego omawiaj cych prawa i obowi zki mał onków, tak aby zrozumieli oni, jakie s skutki zawartego przez nich mał e stwa; sporz dzenie dwóch jednakowo brzmi cych oryginalnych egzemplarzy akt zawarcia mał e stwa (mał onkowie maj mo liwo umieszczenia w nich dodatkowych o wiadcze, przewidzianych w przepisach włoskiego kodeksu cywilnego); dostarczenie do urz du stanu cywilnego w terminie pi ciu dni (od daty ceremonii) wniosku o dokonanie wpisu w rejestrach zawartego mał e stwa kanonicznego ze skutkami cywilnymi. Novum tutaj stanowi fakt, e tylko termin dostarczenia przez proboszcza pisemnego wniosku o dokonanie wpisu zawartego mał e stwa w rejestrach pa stwowych jest terminem nieprzekraczalnym i ma charakter bezwzgl dny 28. W zasadzie podobne rozwi zania, jak w przypadku włoskiego konkordatu, zawiera równie konwencja z Malt (1993), dotycz ca w swej istocie skutków cywilnych zawieranych mał e stw kanonicznych oraz orzecze ko cielnych trybunałów 29. Do obowi zków proboszcza miejsca, w którym mał e stwo było celebrowane, nale y przekazanie do rejestrów cywilnych pa stwa oryginału aktu mał e stwa, przygotowanego w formie opracowanej w wyniku współpracy strony ko cielnej i pa stwowej. Akt mał e stwa powinien by podpisany przez ordynariusza miejsca, proboszcza lub jego delegata, który asystował przy 25 Krukowski, Warunki zawarcia mał e stwa, s. 350; Adamczewski, Uznanie skutków cywilnych mał e stwa kanonicznego w konkordatach, s. 50; t e n e, Mał e stwo we współczesnych umowach, s. 69. 26 Zabłocki, Mał e stwo konkordatowe, s. 199. 27 Krukowski, Warunki zawarcia mał e stwa, s. 351; Zabłocki, Mał e stwo konkordatowe, s. 199; Adamczewski, Uznanie skutków cywilnych mał e stwa kanonicznego w najnowszych umowach, s. 188; t e n e, Uznanie skutków cywilnych mał e stwa kanonicznego w konkordatach, s. 41; t e n e, Mał e stwo we współczesnych umowach, s. 64. 28 Zabłocki, Mał e stwo konkordatowe, s. 199; Adamczewski, Uznanie skutków cywilnych mał e stwa kanonicznego w najnowszych umowach, s. 188. 29 Krukowski, Warunki zawarcia mał e stwa, s. 351.

128 ANNA MONIKA BARANOWSKA zawieraniu mał e stwa (art. 1 pkt 1 lit. b) 30. Na przekazanie omawianego dokumentu do rejestru akt stanu cywilnego duchowny ma pi dni roboczych od daty zawarcia mał e stwa (art. 2). Istnieje jednak wyj tek od tej zasady, w przypadku gdy duchowny nie mo e przesła zawiadomienia o zawartym mał e stwie w wy ej wymienionym terminie, powinien tego dokona jak najszybciej od ustania przyczyny zwłoki. Konwencja z Malt stanowi równie, i sami mał onkowie (lub jedno z nich) mog da od duchownego przesłania za wiadczenia o zawartym zwi zku mał e skim do urz du stanu cywilnego, w przypadku gdyby tego nie dokonał (art. 2 pkt 2). Nadesłanie owego zawiadomienia w terminie pó niejszym ni wskazany, nie jest adn przeszkod do dokonania wpisu mał e stwa do rejestru. Konkordat podpisany przez pa stwo polskie (1993) równie zakłada, e fakt dokonania czynno ci prawnej, jak jest zawarcie mał e stwa konkordatowego, powinien by odnotowany w rejestrach urz du stanu cywilnego 31. Duchowny po przyj ciu o wiadcze od narzeczonych o woli zawarcia zwi zku mał e skiego i uzyskania przez ten zwi zek skutków cywilnych, jest zobowi zany do sporz dzenia za wiadczenia dokumentuj cego dokonan czynno oraz przekazanie go do wła ciwego kierownika urz du stanu cywilnego, celem dokonania wpisu w rejestrze mał e stw 32. Dodatkowo normy wykonawcze do art. 10 polskiego konkordatu stanowi, e obowi zek sporz dzenia oraz przekazania wniosku o dokonanie rejestracji zawartego mał e stwa konkordatowego w aktach stanu cywilnego spoczywa na duchownym, który został delegowany do asystowania przy zawieraniu mał e stwa, lub na proboszczu miejsca, gdzie ceremonia si odbyła 33. Wymóg sporz dzenia za wiadczenia o zawarciu mał e stwa i przesłania go do USC jest konsekwencj obowi zuj cej w polskim prawodawstwie zasady, zgodnie z któr stan cywilny osób jest stwierdzany wył cznie z wykorzystaniem dokumentów wydanych przez urz dy stanu cywilnego 34. W nawi zaniu do tej zasady Minister Spraw Wewn trznych i Administracji w obwieszczeniu z 4.11.1998 r. 35 podał wykaz stanowisk, których zajmowanie upowa nia do sporz dzenia za wiadczenia stanowi cego podstaw 30 Adamczewski, Uznanie skutków cywilnych mał e stwa kanonicznego w konkordatach, s. 48; t e n e, Mał e stwo we współczesnych umowach, s. 65. 31 Krukowski, Warunki zawarcia mał e stwa, s. 352. 32 Krukowski, Ko ciół i pa stwo, s. 338; A. Mezglewski, H. Misztal, P. Stanisz, Prawo wyznaniowe, Warszawa 2008, s. 155; K r u k o w s k i, Konkordat Polski, s. 235. 33 Krukowski, Warunki zawarcia mał e stwa, s. 352; t e n e, Ko ciół i pa stwo, s. 338; P. K u g l a r z, F. Z o l l, Mał e stwo konkordatowe, Kraków 1994, s. 57. 34 Krukowski, Ko ciół i pa stwo, s. 338. 35 M.P. 1998, Nr 40, poz. 554 z pó n. zm.

WPIS FAKTU ZAWARCIA MAŁ E STWA KANONICZNEGO DO REJESTRU MAŁ E STW 129 sporz dzenia aktu mał e stwa zawartego w sposób okre lony w art. 1 2 i 3 Kodeksu rodzinnego i opieku czego 36 (forma wyznaniowa zawarcia mał e stwa ze skutkami cywilnymi). Wniosek w sprawie zarejestrowania zawartego mał e stwa w aktach stanu cywilnego według art. 10 ust. 1 pkt 3 konkordatu, a tak e art. 8 3 k.r.o. powinien zosta przesłany przez duchownego do USC w przeci gu pi ciu dni od dnia ceremonii. Termin pi ciodniowy nale y do kategorii terminów zawitych, którego nie mo na przedłu a według własnej woli. Jednak na skutek działania siły wy szej mo e nast pi wydłu enie tego terminu do momentu ustania zaistniałej przyczyny 37. Skutkiem niedochowania omawianego terminu jest fakt niezaistnienia mał e stwa w pa stwowym porz dku prawnym. Nale y to rozumie w ten sposób, e mał e stwo zawarte w formie konkordatowej i niezarejestrowane w odpowiednim terminie, nie wywołuje skutków cywilnych w wyniku zaniedbania obowi zku ci cego na duchownym 38. Wniosek nale y przesła do kierownika urz du stanu cywilnego, wła ciwego miejscowo ze wzgl du na miejsce zawarcia mał e stwa konkordatowego 39. Ponadto wniosek powinien by sporz dzony na wymaganym prawem formularzu, z podaniem informacji, takich jak: dane personalne mał onków (w tym miejsca i daty urodzenia), ich stany cywilne, miejsca zamieszkania, a tak e miejsce i data zawarcia zwi zku mał e skiego, dane personalne wiadków oraz nazwisko potomstwa zrodzonego z danego mał e stwa. Kolejnym analizowanym konkordatem jest konkordat z Chorwacj (1996), dotycz cy regulacji prawnych, który w sposób ogólnikowy stanowi jedynie, e termin stosowny do przesłania sporz dzonego wniosku oraz sposób wpisania zawartego mał e stwa konkordatowego do akt stanu cywilnego b d dookre lone przez chorwackie prawo pa stwowe (art. 13 ust. 2) 40. Równie konkordat z Litw (2000), omawiaj cy kwestie prawne, zawiera w swoich postanowieniach odesłanie do prawa pa stwowego, którego zadaniem jest doprecyzowanie terminu oraz sposobu powiadomienia urz du stanu cywilnego. Omawiane normy wykonawcze według art. 13 konkordatu maj 36 Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opieku czy (tekst jedn.: Dz. U. 2012, poz. 788) [dalej cyt.: k.r.o.]. 37 Krukowski, Ko ciół i pa stwo, s. 339; t e n e, Konkordaty współczesne, s. 179; Adamczewski, Mał e stwo we współczesnych umowach, s. 70; M e z g l e w s k i, M i s z t a l, Stanisz, Prawo wyznaniowe, s. 156; A. Z i e l i ski, Prawo opieku cze i rodzinne w zarysie, Warszawa 2011, s. 59; S m y c z y ski, Prawo rodzinne i opieku cze, s. 34; W. G ó r a l s k i, Zawarcie mał e stwa konkordatowego, s. 85. 38 Krukowski, Warunki zawarcia mał e stwa, s. 352. 39 Krukowski, Ko ciół i pa stwo, s. 340. 40 Krukowski, Warunki zawarcia mał e stwa, s. 353.

130 ANNA MONIKA BARANOWSKA zosta doprecyzowane w wyniku współpracy przedstawiciela litewskiego rz du wraz z Konferencj Biskupów Litewskich 41. Obowi zek dostarczenia zawiadomienia o zawartym zwi zku mał e skim do wła ciwego miejscowo urz du stanu cywilnego spoczywa na duchownym asystuj cym przy jego zawieraniu. Gdyby jednak tego nie dokonał, mog to zrobi równie sami mał onkowie 42. Termin na dostarczenie omawianego zawiadomienia to 10 dni od dnia zawarcia mał e stwa w formie konkordatowej. 2. KOMPETENCJE KIEROWNIKA URZ DU STANU CYWILNEGO Kompetencje urz dnika pa stwowego, jakim jest kierownik USC, rozpoczynaj si w momencie otrzymania przez niego za wiadczenia, sporz dzonego przez duchownego asystuj cego podczas celebracji mał e stwa, potwierdzaj cego, e dany zwi zek mał e ski został zawarty z zachowaniem formy konkordatowej. Konkordat hiszpa ski w art. 6 nie wspomina expressis verbis nic na temat klauzul odsyłaj cych do prawa hiszpa skiego okre laj cego kompetencje kierownika USC, ani tego, w jakim terminie nale y dokona wpisu mał e stwa do rejestrów cywilnych, jednak z natury rzeczy wynika, e uregulowanie tych kwestii nale y do kompetencji władz pa stwowych. Chodzi przecie o wpisanie zawartego w formie kanonicznej ze skutkami cywilnymi mał e stwa do pa stwowego rejestru cywilnego. Dlatego do art. 6 hiszpa skiego konkordatu powstały normy wykonawcze w ustawie nowelizuj cej hiszpa ski kodeks cywilny (art. 63) 43. W szczególno ci zostały umieszczone w nich wzory za wiadcze o zdolno ci narzeczonych do zawarcia zwi zku mał e skiego oraz o zawarciu mał e stwa kanonicznego ze skutkami cywilnymi. Poza tym jednak do dokonania wpisu mał e stwa w hiszpa skim rejestrze cywilnym wystarczy dostarczenie władzom pa stwowym za wiadczenia wystawionego przez duchownego, e mał e stwo kanoniczne zostało zawarte w formie konkordatowej 44. Do wszcz cia post powania maj cego na celu zarejestrowanie 41 Tam e. 42 I. Zigiene, Zawarcie mał e stwa, pochodzenie dziecka oraz przysposobienie w Republice Litewskiej, [w:] Prawo rodzinne w Polsce i Europie, red. P. Kasprzyk, Lublin 2005, s. 378. 43 Krukowski, Warunki zawarcia mał e stwa, s. 350; T r z e c i a k, Klauzule odsyłaj ce, s. 67. 44 Krukowski, Konkordaty współczesne, s. 178; T r z e c i a k, Klauzule odsyłaj ce, s. 65; T. Włodarczyk, Konkordaty: zarys historii ze szczególnym uwzgl dnieniem XX wieku, Warszawa 1986, s. 387; P. R y g u ł a, Skutki cywilne zawarcia mał e stwa kanonicznego

WPIS FAKTU ZAWARCIA MAŁ E STWA KANONICZNEGO DO REJESTRU MAŁ E STW 131 zawartego zwi zku mał e skiego prawo pa stwowe zobowi zuje oboje mał onków. Mog oni uczyni to w dwojaki sposób 45. Po pierwsze zawiadamiaj c wła ciwego pracownika urz du stanu cywilnego o planowanej ceremonii przynajmniej 24 godziny przed jej rozpocz ciem, po drugie post factum przedstawiaj c wła ciwemu organowi rejestracyjnemu za wiadczenie sporz dzone przez duchownego asystuj cego przy celebracji mał e stwa. Natomiast urz dnik stanu cywilnego powinien zawarte mał e stwo bez zb dnej zwłoki wpisa do rejestru cywilnego oraz dokona weryfikacji dostarczonych mu dokumentów, a tak e sprawdzi, czy zawarty w formie kanonicznej zwi zek mał e ski spełnia warunki stawiane przez ustawodawc do uzyskania skutków cywilnych 46. Gdyby si jednak zdarzyło, e mał e stwo nie zostanie z jaki powodów zarejestrowane tu po ceremonii, prawodawca hiszpa ski stwarza mo liwo dokonania takiego wpisu w pó niejszym czasie, równie po mierci obojga mał onków 47. Wniosek o dokonanie w pó niejszym terminie wpisu mał e stwa do rejestrów cywilnych mog zło y wszystkie osoby fizyczne legitymuj ce si interesem prawnym w tej kwestii. O fakcie zarejestrowania mał e stwa, niezale nie od tego, kiedy został dokonany, powinien by poinformowany proboszcz miejsca. Hiszpa ski kodeks cywilny stanowi równie w art. 60 i art. 61, e zwi zek mał e ski zawarty z zachowaniem przepisów prawa kanonicznego lub według jakiejkolwiek formy religijnej zarejestrowanego w Hiszpanii zwi zku wyznaniowego, powoduje w swej istocie zaistnienie skutków cywilnych od momentu jego zawarcia 48. W protokole ko cowy, do hiszpa skiego konkordatu jest równie mowa o tym, i w zakresie kompetencji pa stwa le y regulacja ochrony praw, które nabyły osoby trzecie w dobrej wierze, zanim dokonano wpisu mał e stwa do rejestrów cywilnych. Natomiast sytuacja ma si nieco inaczej w przypadku konkordatu z Włochami. Według art. 8, na urz dniku stanu cywilnego ci y obowi zek zarejestrowania zawartego zwi zku mał e skiego w ci gu 24 godzin od momentu wej cia przez niego w posiadanie wiadomo ci o zawartym mał e stwie, pod warunkiem e w hiszpa skim systemie prawnym, [w:] Zawieranie mał e stwa w ró nych systemach prawnych, religiach i kulturach, red. R. Sztychmiller, Olsztyn 2009, s. 147. 45 R y g u ł a, Skutki cywilne, s. 154. 46 Tam e, s. 155. 47 Tam e, s. 154. 48 Tam e, s. 147; State and Church in the European Union, red. G. Robbers, Baden-Baden 2005, tłum. polskie: J. Lopatowska-Rynkowska, M. Rynkowski, Pa stwo i Ko ciół w Unii Europejskiej, Kolonia 2007, s. 174.

132 ANNA MONIKA BARANOWSKA zostały spełnione wymogi dotycz ce wpisu. Kierownik urz du stanu cywilnego ma tak e, zgodnie z postanowieniami konkordatowymi, obowi zek powiadomienia wła ciwego proboszcza o fakcie, i zarejestrował dane mał e stwo w aktach stanu cywilnego 49. Termin powiadomienia proboszcza nie został jednak doprecyzowany we włoskim konkordacie. Oprócz zwyczajnej sytuacji wpisu mał e stwa do włoskich rejestrów, istnieje równie mo liwo pó niejszego wpisu do rejestru cywilnego (tzw. wpis spó niony). Warunkami takiej sytuacji s 50 : wniosek obojga mał onków lub te tylko jednego z nich, ale bez wyra nego sprzeciwu drugiego mał onka; mał onkowie musz zachowa w sposób nieprzerwany wolny stan osobowy cały czas pomi dzy ceremoni zawarcia zwi zku mał e skiego a chwil zło enia wniosku o zarejestrowanie ich mał e stwa; konsekwencj pó niejszego wpisu nie mo e by szkoda praw nabytych przez osoby trzecie w sposób legalny. Wa ne jest równie tutaj zaznaczenie faktu, i mał e stwo według włoskiego konkordatu wywiera skutki cywilne ex tunc, czyli od momentu ceremonii, podczas której jest celebrowane, nawet w przypadku pó niejszego wpisu go do stosownych rejestrów przez kierownika urz du stanu cywilnego 51. Konwencja z Malt (1993), dotycz ca uznania skutków cywilnych mał e stw kanonicznych i orzecze trybunałów ko cielnych, w art. 2 pkt 3 oznajmia, i w momencie gdy kierownik USC stwierdzi, e za wiadczenie zawarcia zwi zku mał e skiego wobec duchownego zostało nadesłane w terminie wymaganych pi ciu dni roboczych, sporz dza jak najszybciej akt mał e stwa i bez zb dnej zwłoki przekazuje duchownemu pisemne zawiadomienie, e mał e stwo zostało zarejestrowane. Konkordat z Polsk nie reguluje w aden sposób, jakie s kompetencje kierownika USC w kwestii rejestracji zawartego zwi zku mał e skiego oraz w jakim terminie nale y tego dokona. Czyni to jednak akty wykonawcze do art. 10 konkordatu, w tym szczególnie ustawa z 24 lipca 1998 r. o zmianie ustaw 49 Krukowski, Warunki zawarcia mał e stwa, s. 351; Zabłocki, Mał e stwo konkordatowe, s. 199; K r u k o w s k i, Konkordaty współczesne, s. 178; Adamczewski, Mał e stwo we współczesnych umowach, s. 69. 50 Krukowski, Warunki zawarcia mał e stwa, s. 351; Adamczewski, Uznanie skutków cywilnych mał e stwa kanonicznego w najnowszych umowach, s. 188; t e n e, Mał e stwo we współczesnych umowach, s. 70. 51 Krukowski, Warunki zawarcia mał e stwa, s. 351; Zabłocki, Mał e stwo konkordatowe, s. 199; Adamczewski, Uznanie skutków cywilnych mał e stwa kanonicznego w najnowszych umowach, s. 189; State an Church, s. 404.

WPIS FAKTU ZAWARCIA MAŁ E STWA KANONICZNEGO DO REJESTRU MAŁ E STW 133 Kodeks rodzinny i opieku czy, Kodeks post powania cywilnego, Prawo o aktach stanu cywilnego, Ustawy o stosunku Pa stwa do Ko cioła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw 52. Z wymienionych przepisów wynika m.in., e osob kompetentn do wpisu mał e stwa do akt stanu cywilnego oraz sporz dzenia aktu zawarcia mał e stwa w formie konkordatowej jest wła ciwy kierownik USC. Konkretnie chodzi tu o kierownika USC miejscowo ci, na terenie której dokonany został akt zawarcia mał e stwa. Kierownik po otrzymaniu od duchownego zawiadomienia o zawartym mał e stwie powinien 53 : niezwłocznie sporz dzi akt zawarcia mał e stwa kanonicznego 54 (najpó niej nast pnego dnia roboczego od daty, kiedy do USC wpłyn ło zawiadomienie o zawartym mał e stwie); nast pnie dokumenty otrzymane od duchownego doł czy do akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego. W przypadku, gdyby za wiadczenie o zawartym zwi zku mał e skim, sporz dzone przez duchownego i przez niego wysłane w polskim urz dzie pocztowym jako przesyłka polecona, nie dotarło do urz du stanu cywilnego, istnieje mo liwo odtworzenia go. W takiej sytuacji kierownik USC, na wniosek osoby zainteresowanej zarejestrowaniem danego mał e stwa, mo e zwróci si do duchownego asystuj cego podczas ceremonii o potwierdzenie tre ci zaginionego dokumentu oraz dostarczenie do USC dowodu nadania przesyłki. Stanowi to wystarczaj c podstaw do wydania aktu mał e stwa, pod warunkiem, e kierownik USC stwierdzi dochowanie przez duchownego terminu na wysłanie zawiadomienia o zawartym mał e stwie 55. Postanowienia konkordatu chorwackiego odbiegaj nieco od tych umieszczonych w pozostałych konkordatach, je li chodzi o kwesti wpisu mał e stwa do rejestrów cywilnych 56. W art. 13 ust. 2 umieszczono postanowienie, e sposób oraz czas, w jakim nale y dokona zarejestrowania w aktach stanu cywilnego zawartego mał e stwa, ma zosta dookre lony przez przepisy wewn trzne chorwackiego prawa. Natomiast ust. 1 art. 13 zawiera tylko ogólne stwierdzenie, e mał e stwo zawarte w formie kanonicznej wywołuje 52 Dz. U. 1998, Nr 117, poz. 757 z pó n. zm. 53 Krukowski, Ko ciół i pa stwo, s. 340; J. S t r z e b i czyk, Prawo rodzinne, Kraków 2003, s. 68. 54 Dat zawarcia mał e stwa jest data zło enia o wiadczenia o woli wst pienia w zwi zek mał e ski przed duchownym. 55 Krukowski, Ko ciół i prawo, s. 340. 56 Adamczewski, Uznanie skutków cywilnych mał e stwa kanonicznego w konkordatach, s. 46; t e n e, Mał e stwo we współczesnych umowach, s. 56.

134 ANNA MONIKA BARANOWSKA skutki prawne, je li zostały dopełnione wymogi przewidziane przez prawo pa stwowe 57. W konkordacie podpisanym przez Stolic Apostolsk i Republik Litewsk zastrze ono, e mał e stwo zawarte z zachowaniem formy ko cielnej uzyskuje skutki prawne tylko w sytuacji, gdy zostało zawarte równie zgodnie z prawem obowi zuj cym w Republice Litewskiej 58. Mał e stwa zawarte z zachowaniem formy wyznaniowej s uznawane przez pa stwo dopiero po ich zarejestrowaniu w aktach urz du stanu cywilnego. Zawarte mał e stwo jest rejestrowane we wła ciwym miejscowo urz dzie stanu cywilnego, ze wzgl du na miejsce poło enia ko cioła, cerkwi lub innego domu modlitewnego. Rejestracji zawartego zwi zku mał e skiego nale y dokona tego samego dnia, w którym do urz du stanu cywilnego wpłyn ło zawiadomienie o ceremonii, która si odbyła, dostarczone przez duchownego lub na pro b samych mał onków (b d jednego z nich). W sytuacji, gdy sami mał onkowie zwracaj si do urz du stanu cywilnego o zarejestrowanie ich mał e stwa, powinni mie ze sob za wiadczenie o zawartym zwi zku mał e skim, a tak e swoje dowody osobiste, potwierdzaj ce ich to samo 59. Ciekawe jest rozwi zanie litewskiego prawa cywilnego, je li chodzi o to, jak dat uznaje si za dat zawarcia mał e stwa. Prawodawca litewski stwierdza bowiem, e je eli zawiadomienie o zawartym mał e stwie, sporz dzone na specjalnym formularzu, dotarło do USC w terminie dziesi ciu dni od ceremonii, za dat zawarcia mał e stwa przyjmuje si dzie, kiedy je rzeczywi cie zawarto. Natomiast je li zawiadomienie dotrze do urz du stanu cywilnego po dziesi ciu dniach od dniach zawarcia mał e stwa, za dat jego zawarcia uwa a si dzie, w którym fakt ten zgłoszono do wła ciwego urz du 60. Przepisy prawa cywilnego obowi zuj ce w Republice Litewskiej stanowi równie, e mał e stwo nie mo e by wpisane do rejestrów akt stanu cywilnego w sytuacji, gdy przynajmniej jeden z mał onków zmarł do czasu zanim zgłoszono mał e stwo do USC. Tym samym takie mał e stwo nie wywołuje adnych skutków cywilnych 61. 57 Adamczewski, Uznanie skutków cywilnych mał e stwa kanonicznego w konkordatach, s. 46. 58 Zigiene, Zawarcie mał e stwa, s. 378. 59 Tam e. 60 Tam e; State and Church, s. 228. 61 Zigiene, Zawarcie mał e stwa, s. 378.

WPIS FAKTU ZAWARCIA MAŁ E STWA KANONICZNEGO DO REJESTRU MAŁ E STW 135 3. WALOR PRAWNY WPISU FAKTU ZAWARCIA MAŁ E STWA KANONICZNEGO DO AKT STANU CYWILNEGO Dokonanie wpisu zawartego zwi zku mał e skiego do rejestru akt urz du stanu cywilnego jest ostatnim wymogiem, jaki nale y spełni, aby mał e stwo zawarte w formie kanonicznej uzyskało skutki cywilne. Powstaje jednak w tym miejscu pytanie o charakter prawny, jaki jest przypisywany owemu wpisowi. Czy jest on bardziej deklaratywny, czy mo e konstytutywny? Konkordat z Hiszpani wyra nie stanowi, i skutki cywilne mał e stwa kanonicznego powstaj w momencie jego zawarcia. Chocia, aby tak si stało, fakt zawarcia zwi zku mał e skiego musi by pó niej odnotowany w rejestrze cywilnym. Jak zauwa a W. Adamczewski: [ ] dla powstania skutków cywilnych momentem konstytutywnym jest zawarcie mał e stwa w formie kanonicznej, podczas gdy wpis do rejestru cywilnego jest elementem konstytutywnym jedynie dla uznania ich na forum prawa pa stwowego, który aktualizuje ich egzekwowalno. W cało ci jednak nale ałoby okre li charakter prawny wpisu jako deklaratywny 62. Przemawia za tym, w pełni, konstrukcja prawna art. 6 ust. 1 hiszpa skiego konkordatu. Z punktu widzenia włoskiego konkordatu oraz włoskiego prawa cywilnego wpis zawartego mał e stwa do rejestru akt stanu cywilnego jest zarówno istotnym, jak i autonomicznym elementem procedury uznawania skutków cywilnych mał e stwa zawartego według formy konkordatowej. Nadany został mu tym samym charakter konstytutywny 63. Skutki cywilne zawartego zwi zku mał e skiego powstaj od chwili jego zawarcia, jednak bez dokonanego wpisu do rejestrów cywilnych pa stwo włoskie nie uzna skutków cywilnych mał e stwa konkordatowego. Jest on wi c konieczn formalno ci. Niezale nie jednak od tego, jaki przyznawany jest mu charakter, prawodawca włoski nadaje mu równie skutek retroaktywny, w przypadku tzw. wpisu spó nionego. Wynika z tego, e skutki cywilne mał e stwa powstaj od daty jego ceremonii, niezale nie od tego, kiedy dokonano wpisu 64. Je li chodzi o charakter wpisu mał e stwa do rejestrów akt stanu cywilnego w przypadku konkordatu z Malt, to sytuacja ma si podobnie, jak w przypadku włoskiego konkordatu 65. Skutki cywilne mał e stwa konkordatowego powstaj 62 Adamczewski, Mał e stwo we współczesnych umowach, s. 85. 63 Tam e, s. 86. 64 Tam e. 65 Tam e.

136 ANNA MONIKA BARANOWSKA w momencie jego zawarcia, a dla ich pełnego uznania przez pa stwo wymagane jest dokonanie formalno ci, jak jest wpis do akt urz du stanu cywilnego. Art. 10 konkordatu z Polsk stanowi, i zawarte mał e stwo konkordatowe osi ga przewidziane polskim prawem skutki cywilne od momentu jego celebracji; oczywi cie pod warunkiem spełnienia przez nupturientów stawianych im wymogów. Jednak fakt dokonania wpisu zwi zku mał e skiego do akt stanu cywilnego jest formalno ci, która nie mo e by pomini ta w całej procedurze, je li pa stwo polskie ma uznawa skutki cywilne dokonanej czynno ci prawnej 66. W zwi zku z tym w doktrynie powstały podzielone zdania co do tego, jaki charakter posiada fakt wpisu mał e stwa do rejestrów cywilnych. Przewa a jednak opinia, i ma on charakter konstytutywny 67. Przykładem tego mog by słowa J. Krukowskiego: [ ] elementy konstytutywne mał e stwa cywilnego zawartego w trybie konkordatowym stanowi zgodne o wiadczenia stron co do zawarcia mał e stwa kanonicznego ze skutkami cywilnymi. Jednak z woli ustawodawcy skuteczno tych o wiadcze w porz dku cywilnym nie jest bezwzgl dna, gdy pełny walor uzyskuj one dopiero z chwil spełnienia si ostatniego [elementu], czyli wpisu do akt stanu cywilnego 68. W przypadku bowiem, gdy zawarte mał e stwo nie zostanie zarejestrowane w urz dzie stanu cywilnego, jest uznawane za nieistniej ce na cywilnym forum prawnym. Konkordat z Chorwacj w art. 13 ust. 1 postanawia, i zawarte mał e stwo kanoniczne osi ga skutki cywilne od momentu jego celebracji, o ile nie istniej adne przeszkody ustanowione prawem chorwackim oraz zostały spełnione stawiane nupturientom wymogi. Oczywi cie powinno ono pó niej by zarejestrowane w urz dzie stanu cywilnego. Według W. Adamczewskiego, charakter wpisu mał e stwa do rejestrów cywilnych nie został w sposób definitywny okre lony, jednak aktualny stan prawny przepisów chorwackich pozwala wysun tez, i jest on wpisem o charakterze konstytutywnym 69. Ostatni z omawianych konkordatów, czyli konkordat z Litw w art. 13 ust. 1 stanowi, i mał e stwo zawarte według formy kanonicznej uzyskuje skutki cywilne od momentu jego zawarcia, przy zało eniu, e nie istniej adne przeszkody wynikaj ce z litewskiego prawa. Jednak Republika Litewska uznaje takie mał e stwa dopiero od momentu, kiedy zostan zarejestrowane w urz dzie 66 Tam e, s. 87. 67 Tam e, s. 88; Krukowski, Warchałowski, Polskie prawo wyznaniowe, s. 283; Krukowski, Polskie prawo wyznaniowe, s. 259; t e n e, Ko ciół i pa stwo, s. 341; t e n e, Konkordat Polski, s. 250; G ó r a l s k i, Kanoniczne prawo mał e skie, Warszawa 2000, s. 84; ten e, Zawarcie mał e stwa konkordatowego, s. 61. 68 Krukowski, Warchałowski, Polskie prawo wyznaniowe, s. 284. 69 Adamczewski, Mał e stwo we współczesnych umowach, s. 88.

WPIS FAKTU ZAWARCIA MAŁ E STWA KANONICZNEGO DO REJESTRU MAŁ E STW 137 stanu cywilnego 70. Szczególnym tego przykładem jest fakt, i w przypadku wpisu spó nionego, dat zawarcia zwi zku mał e skiego jest data, kiedy ostatecznie dokonano wpisu. Pozwala to na stwierdzenie, i wpis mał e stwa do rejestrów cywilnych według przepisów Republiki Litewskiej ma charakter konstytutywny. * Z przeprowadzonej analizy prawnoporównawczej postanowie wybranych współczesnych konkordatów z pa stwami europejskimi, dotycz cych ostatniej fazy procedury administracyjnej, jak jest wpis wa nie zawartego mał e stwa konkordatowego do rejestrów mał e stw w aktach stanu cywilnego, wynika kilka wa nych wniosków. Zawarcie mał e stwa przez nupturientów wobec duchownego z jednoczesn wol wywarcia przez to mał e stwo na forum pa stwowym skutków cywilnych wymaga jeszcze dokonania szeregu czynno ci. Wa ne jest tutaj równie, aby duchowny, asystuj cy przy zawieraniu tego mał e stwa, przekazał do urz du stanu cywilnego stosowne za wiadczenie po wiadczaj ce, e taka sytuacja rzeczywi cie miała miejsce. Istotne jest równie, aby dokonuj c tego, zachował terminy przewidziane w normach konkordatowych na dokonanie tej czynno ci. Kolejn wa n czynno ci, zmierzaj c do stwierdzenia wywarcia skutków cywilnych przez zawarte mał e stwo kanoniczne, jest rejestracja tego mał e stwa przez kierownika USC. I chocia w tym przypadku wcze niej omawiane konkordaty równie zawieraj stosowne normy prawne, to nale y tak e zauwa y, e poszczególni prawodawcy pa stwowi te reguluj t kwesti przepisami prawa cywilnego. W ten sposób normy prawne pa stwowe stanowi uszczegółowienie postanowie konkordatowych. Od momentu umieszczenia wa nie zawartego mał e stwa konkordatowego w rejestrze mał e stw akt stanu cywilnego, zwi zek ten w pełni istnieje na forum pa stwowym i wywiera, przewidziane przez normy prawne, skutki cywilne dla mał onków i ich potomstwa. Powstaje jednak pytanie o walor prawny wpisu faktu zawarcia mał e stwa kanonicznego do akt stanu cywilnego czy jest on deklaratywny, czy te mo e konstytutywny? Otó po analizie wspomnianych norm prawnych, zarówno konkordatowych, jak i cywilnych, nale y stwierdzi, i zgodne o wiadczenia nupturientów co do zawarcia mał e stwa kanonicznego w trybie konkordatowym ze skutkami cywilnymi s elementem konstytutywnym. Niemniej wpis tego mał e stwa do rejestru cywilnego jest elementem konstytutywnym na forum prawa 70 Zigiene, Zawarcie mał e stwa, s. 378.

138 ANNA MONIKA BARANOWSKA pa stwowego, jako e stanowi autonomiczny element procedury administracyjnej uznawania skutków cywilnych mał e stwa konkordatowego. Skutki cywilne zawartego zwi zku mał e skiego powstaj od momentu jego zawarcia, jednak e bez dokonanego wpisu do rejestrów cywilnych pa stwo ich nie uzna. Jest on wi c konieczn formalno ci. Na koniec nale y wspomnie, i oczywi cie stopie doprecyzowania w poszczególnych analizowanych konkordatach czynno ci wymaganych do sporz dzenia wła nie wpisu zawartego mał e stwa konkordatowego, jest w znacznym stopniu zró nicowany. Jedne pa stwa podchodz do tej kwestii bardzo rygorystycznie, bardzo dokładnie reguluj c j, jak np. czyni to Polska, inne natomiast pa stwa ograniczaj si jedynie do ogólnych stwierdze, czego przykładem mo e by ustawodawstwo chorwackie. BIBLIOGRAFIA Konkordaty Accordo tra la Santa Sede e La Repubblica di Croazia circa questioni guiridiche (19.12.1996), AAS 89 (1997), s. 277-287. Accordo tra la Santa Sede e lo Stato Spagnolo circa questioni giuridiche (03.01.1979), AAS 72 (1980), s. 29-36. Agreement between the Holy See and the Republic of Lithuania concerning juridical aspects of the relations between the Catholic Church and the State (05.05.2000), AAS 92 (2000), s. 795-802. Conventio Inter Apostolicam Sedem et Melitensem Rem Publicam de civilibus agnoscenda matrimoniorum canonicorum effectibus necnon sententiarum iisdem super conubiis auctoritatum tribunaliumque ecclesiasticorum (03.02.1993), AAS 89 (1997), s. 679-692. Secondo protocollo adolizionale alla Convenzione del 1993 (06.01.1995), AAS 89 (1997), s. 692-694. Konkordat miedzy Stolic Apostolsk i Rzecz pospolit Polsk (28.07.1993), AAS 90 (1998), s. 310-329, Dz. U. 1998, Nr 51, poz. 318 z pó n. zm. Accordo tra la Santa Sede e la Repubblica Italiana che apporta modificazioni al. Concordato Lateranense (18.02.1984), AAS 77 (1985), s. 521-535. Inne akty normatywne Instrukcja Konferencji Episkopatu Polski z 22 pa dziernika 1998 r. dla duszpasterzy dotycz ca mał e stwa konkordatowego, Biuletyn Prasowy Katolickiej Agencji Informacyjnej 1998, nr 90. Obwieszczenie Ministra Spraw Wewn trznych i Administracji z dnia 4 listopada 1998 r. w sprawie ogłoszenia stanowisk, których zajmowanie upowa nia do sporz dzenia za wiadczenia stanowi cego podstaw sporz dzenia aktu mał e stwa zawartego w sposób okre lony w art. 1 2 i 3 Kodeksu rodzinnego i opieku czego, M.P. 1998, Nr 40, poz. 554 z pó n. zm. Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie ustaw Kodeks rodzinny i opieku czy, Kodeks post powania cywilnego, Prawo o aktach stanu cywilnego, Ustawy o stosunku Pa stwa do

WPIS FAKTU ZAWARCIA MAŁ E STWA KANONICZNEGO DO REJESTRU MAŁ E STW 139 Ko cioła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. 1998, Nr 117, poz. 757 z pó n. zm. Literatura Adamczewski W.: Mał e stwo we współczesnych umowach Stolicy Apostolskiej z pa stwami, Warszawa 1999. A d a m c z e w s k i W.: Uznanie skutków cywilnych mał e stwa kanonicznego w najnowszych umowach konkordatowych, [w:] Ius Matrimoniale. Ze studiów nad ko cielnym prawem mał e skim, red. W. Góralski, t. I, Warszawa 1996, s. 169-193. A d a m c z e w s k i W.: Uznanie skutków cywilnych mał e stwa kanonicznego w konkordatach posoborowych, [w:] Prawo rodzinne w Polsce i Europie, red. P. Kasprzyk, Lublin 2005, s. 39-54. A n d r z e j e w s k i M.:, Prawo rodzinne i opieku cze, Warszawa 2011. Calvigioni R.: Zawarcie mał e stwa cywilnego w formie wyznaniowej i uznanie dziecka we włoskim prawie rodzinnym, [w:] Prawo rodzinne w Polsce i Europie, red. P. Kasprzyk, Lublin 2005, s. 361-368. Glinkowski B.: Mał e stwo konkordatowe, Pozna 2002. G ó r a l s k i W.: Czynno ci i rola duchownego przy zawieraniu mał e stwa konkordatowego, [w:] Prawo rodzinne w Polsce i Europie, red. P. Kasprzyk, Lublin 2005, s. 105-133. G ó r a l s k i W.: Kanoniczne prawo mał e skie, Warszawa 2000. G ó r a l s k i W.: Zawarcie mał e stwa konkordatowego w Polsce, Warszawa 1998. Ignatowicz J., Nazar M.: Prawo rodzinne, Warszawa 2010. J a n t o s P.: Rola duchownego przy zawieraniu mał e stwa cywilnego w formie wyznaniowej, [w:] Zawieranie mał e stwa w ró nych systemach prawnych, religiach i kulturach, red. R. Sztychmiler, Olsztyn 2009, s. 71-74. K r u k o w s k i J., Warchałowski K.: Polskie prawo wyznaniowe, Warszawa 2000. K r u k o w s k i J.: Polskie prawo wyznaniowe, wyd. IV, Warszawa 2008. K r u k o w s k i J.: Konkordat Polski: znaczenie i realizacja, Lublin 1999. K r u k o w s k i J.: Konkordaty współczesne. Doktryna. Teksty (1964-1994), Warszawa 1995. Krukowski J.: Ko ciół i pa stwo. Podstawy relacji prawnych, wyd. II, Lublin 2000. K r u k o w s k i J.: Normy konkordatowe w relacji do innych norm prawnych wprowadzenie do problematyki uznania skutków cywilnych mał e stwa kanonicznego, [w:] Prawo rodzinne w Polsce i Europie, red. P. Kasprzyk, Lublin 2005, s. 27-38. K r u k o w s k i J.: Warunki zawarcia mał e stwa kanonicznego ze skutkami cywilnymi w konkordatach współczesnych studium prawno-porównawcze, [w:] Domine, ego servus Tuus. Ksi ga pami tkowa z okazji 50-lecia kapła stwa ks. oficjała dr. Stefana Ko nika, Warszawa 2009, s. 344-354. Kuglarz P., Zoll F.: Mał e stwo konkordatowe, Kraków 1994. Leszczy s k i G.: Refleksje na temat mał e stwa konkordatowego ze szczególnym uwzgl dnieniem prawa włoskiego, [w:] Prawo rodzinne w Polsce i Europie, red. P. Kasprzyk, Lublin 2005, s. 52-65. R y g u ł a P.: Skutki cywilne zawarcia mał e stwa kanonicznego w hiszpa skim systemie prawnym, [w:] Zawieranie mał e stwa w ró nych systemach prawnych, religiach i kulturach, red. R. Sztychmiler, Olsztyn 2009, s. 139-157. Smyczy s k i T.: Prawo rodzinne i opieku cze, Warszawa 2009. State and Church in the European Union, red. G. Robbers, Baden-Baden 2005, tłum. polskie: J. Lopatowska-Rynkowska, M. Rynkowski, Pa stwo i Ko ciół w Unii Europejskiej, Kolonia 2007. Trzeciak B.: Klauzule odsyłaj ce w konkordatach z Hiszpani i z Polsk, Lublin 2007.

140 ANNA MONIKA BARANOWSKA T u n i a A.: Obowi zki duchownego w procedurze zawierania mał e stwa wyznaniowego ze skutkami cywilnymi, Studia z Prawa Wyznaniowego 9 (2005), s. 155-179. T u n i a A.: Rejestracja mał e stwa cywilnego zawartego w formie wyznaniowej, [w:] Matrimonium spes mundi. Mał e stwo i rodzina w prawie kanonicznym, polskim i mi dzynarodowym. Ksi ga pami tkowa dedykowana ks. prof. Ryszardowi Sztychmilerowi, red. T. Płoski, J. Krzywkowska, Olsztyn 2008, s. 356-370. W ł o d a r c z y k T.: Konkordaty: zarys historii ze szczególnym uwzgl dnieniem XX wieku, I-II, Warszawa 1986. Zabłocki J.: Mał e stwo konkordatowe, Studia Iuridica 37 (1999), s. 191-206. Zigiene I.: Zawarcie mał e stwa, pochodzenie dziecka oraz przysposobienie w republice słowackiej, [w:] Prawo rodzinne w Polsce i Europie, red. P. Kasprzyk, Lublin 2005, s. 377-380. WPIS FAKTU ZAWARCIA MAŁ E STWA KANONICZNEGO DO REJESTRU MAŁ E STW AKT STANU CYWILNEGO Streszczenie Mał e stwo, czyli zwi zek kobiety i m czyzny, jest jedn z najstarszych form tworzenia wi zi mi dzyludzkich. I jako, e mał onkowie s jednocze nie obywatelami pa stwa i członkami społeczno ci religijnej, i jedno nie wyklucza w swej istocie drugiego, obecnie mamy do czynienia z mo liwo ci zawierania przez narzeczonych mał e stwa konkordatowego. Jest ono wyrazem dostrzegania przez Ko ciół dualizmu systemu prawa mał e skiego oraz efektem d e, aby mał e stwo mogło by zawierane zarówno na forum ko cielnym, jak i pa stwowym, jednym aktem. W praktyce równa si to zawieraniu mał e stwa w formie kanonicznej, przy jednoczesnym wywieraniu przez t czynno skutków cywilnych uregulowanych prawem pa stwowym. Aby tak si jednak stało zarówno sami przyszli mał onkowie, jak i duchowny oraz Kierownik Urz du Stanu Cywilnego s zobowi zani do dokonaniu szeregu czynno ci, które składaj si na cał procedur. Ostatnim elementem tej procedury quasi administracyjnej jest wis wa nie zawartego mał e stwa do rejestru mał e stwa akt stanu cywilnego. Od tego momentu zawarty zwi zek mał e ski wywiera skutki cywilne na forum pa stwowym, obok skutków kanonicznych. Oczywi cie poszczególne pa stwa, b d ce sygnatariuszami umów konkordatowych ze Stolic Apostolsk, w swoich przepisach pa stwowych maj mo liwo doprecyzowania postanowie konkordatowych i uszczegółowienia czynno ci wymaganych do wywarcia skutków cywilnych na forum pa stwowym przez zawarte mał e stwo kanoniczne. Czyni to w sposób zró nicowany, jednak ogólna zasada pozostaje ta sama. Słowa kluczowe: mał e stwo konkordatowe, konkordat, skutki cywilne, wpis do rejestru mał e stw, akta stanu cywilnego. RECORDING CANONICAL MARRIAGE IN THE CIVIL REGISTER Summary Marriage, being a union of man and woman, is one of the oldest forms of establishing human relationships. Since spouses are also citizens of a state and members of religious communities, the two dimensions are not mutually contradictory, and now couples enjoy the possibility of contracting concordat marriage. This form of marriage demonstrates the Church s recognition of dualism

WPIS FAKTU ZAWARCIA MAŁ E STWA KANONICZNEGO DO REJESTRU MAŁ E STW 141 inherent in the system of marriage law, and its attempts to enable people to enter into marriage either in the ecclesiastical forum or before a state official in a single act. In practice, such marriage is concluded in the canonical form while producing civil law effects, as provided by the state law. The parties to marriage, the clergyman, and the registrar are all obliged to perform a number of formalities. The final step of this quasi-administrative procedure is an entry of a lawfully concluded marriage in the register of marriages filed in the vital records. Henceforth, the marriage thus concluded has both civil and canon law effects. Individual states, being signatories to concordat agreements with the Holy See, are free to further specify their domestic concordat regulations and enumerate the requisite actions for canonical marriage to produce effects under civil law. States do this differently but the general principle remains the same. Key words: concordat marriage, concordat, civil effects, entry in the register of marriages, vital records. Translated by Tomasz Pałkowski

ADMINISTRACJA