RAPORT Jakość wody w kąpieliskach w województwie śląskim w sezonie letnim 2010r. Dział Nadzoru Sanitarnego Oddział Higieny Komunalnej i Środowiska Sekcja Higieny Wody
W 2010r. w województwie śląskim organom Państwowej Inspekcji Sanitarnej zgłoszono 56 obiektów, które miały być dostępne do kąpieli mieszkańcom województwa. W dwóch obiektach, spośród zewidencjonowanych, nie rozpoczął się sezon letni: - kąpielisko zlokalizowane w Dolinie Trzech Stawów w Katowicach - intensywne opady atmosferyczne na przełomie maja i czerwca br uniemożliwiły przygotowanie do sezonu; -kąpielisko w Kokotku z powodu decyzji właściciela o nieudostępnieniu obiektu w sezonie letnim 2010r. Upoważnieni przedstawiciele PPIS w Lublińcu pobrali jednak próbki wody do badań przed rozpoczęciem sezonu, zanim ta informacja dotarła do PPIS w Lublińcu. W sezonie letnim skontrolowano zatem jakość wody w 55 obiektach opartych na wodach powierzchniowych z zorganizowanymi kąpieliskami oraz miejscami tradycyjnie wykorzystywanymi do kąpieli. Państwowa Inspekcja Sanitarna województwa śląskiego, w trakcie sezonu na bieżąco nadzorowała jakość wody w celu zapewnienia bezpieczeństwa ludzi kapiących się. Podstawą prawną do prowadzenia nadzoru nad jakością wody jest rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 października 2002r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach (Dz. U. Nr 183, poz. 1530). Rozporządzenie to określa wymagania mikrobiologiczne, organoleptyczne i fizykochemiczne, jakim powinna odpowiadać woda przeznaczona do kąpieli. Ponadto określa ono częstotliwość pobierania próbek wody do badań oraz sposób informowania o jej jakości. Utrzymanie kąpielisk w należytym stanie, zapewnienie ich dostępności dla ludności i wykonanie niezbędnych zabezpieczeń należy do zadań właścicieli kąpielisk i władz lokalnych. Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej mają natomiast obowiązek nadzoru i kontroli, czy kąpieliska lub miejsca zwyczajowo wykorzystywane do kąpieli, nie stwarzają zagrożeń epidemicznych i sanitarno-technicznych. Obiekty nie spełniające wymagań, w razie potrzeby są wyłączane z eksploatacji w oparciu o postępowanie administracyjne zgodne z ustawą Kodeks postępowania administracyjnego z dnia 14.06.1960 (Dz. U. z 2000r. Nr 98, poz. 1071 z późń zmian). Zgodnie z art. 1, 2 oraz 5 ustawy z dnia 14 marca 1985r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2006r., Nr 122, poz. 851 z późń. zm.), PIS jest powołana do realizacji działań z dziedziny zdrowia publicznego, wykonywanych poprzez sprawowanie bieżącego nadzoru sanitarnego w zakresie kontroli przestrzegania przepisów określających wymagania higieniczne i zdrowotne, w szczególności dotyczących higieny środowiska, w tym jakości wody w kąpieliskach i miejscach zwyczajowo wykorzystywanych do kąpieli. Jednak w sprawach należących do zakresu zadań i kompetencji Państwowej Inspekcji Sanitarnej, 2
jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, a taka sytuacja w tym przypadku występuje, właściwym jest organ szczebla podstawowego czyli właściwy państwowy powiatowy inspektor sanitarny. Dlatego też upoważnieni przedstawiciele Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych województwa śląskiego pobierali próbki wody do badań, wykonywali oceny organoleptyczne wody w kąpieliskach, i na podstawie tych informacji oraz wyników badań próbek wody, PPIS informowali o jej jakości. W przypadku stwierdzenia nieodpowiedniej jakości wody, ppis powiadamiali władze lokalne, media, lokalną społeczność. Dla zapewnienia lepszego i skuteczniejszego przepływu informacji Śląski Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny publikował, w systemie tygodniowym, przez cały czas trwania sezonu letniego, na stronie internetowej Wojewódzkiej Stacji Sanitarno Epidemiologicznej w Katowicach - www.wsse.katowice.pl, aktualny wykaz kąpielisk i miejsc zwyczajowo wykorzystywanych do kąpieli i mapę sytuacyjną wraz z oceną przydatności wody do kąpieli. Zgodnie ze wspomnianym wyżej rozporządzeniem Ministra Zdrowia, organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej ustalają szczegółowy harmonogram kontroli kąpielisk, biorąc pod uwagę różne aspekty praktyczne, w szczególności częstotliwość pobierania próbek wody do badań, zależnie od stabilności wskaźników jakości wody w minionych latach. Na podstawie art. 4 cytowanego wyżej rozporządzenia Śląski Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny wydał zezwolenie trzem Państwowym Powiatowym Inspektorom Sanitarnym województwa śląskiego na obniżenie o połowę częstotliwości pobierania i badania próbek wody. Zgody takie otrzymali: PPIS w Bytomiu dla następujących obiektów: - Nakło Chechło w Nowym Nakle, - Kalety Zielona w Kaletach, - Pniowiec w Tarnowskich Górach, - Borowiany w gm. Krupski Młyn, - PPIS w Częstochowie dla następujących obiektów: - Koniecpol w Koniecpolu, - Bałtyk-Adriatyk w Częstochowie, - Pająk w Konopiskach, - staw Ponik w Poniku k/janowa, 3
- PPIS w Katowicach dla następujących obiektów: - staw Hubertus w Mysłowicach, - staw Morawa w Katowicach, - staw Borki w Katowicach. W sezonie letnim 2010 roku pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa śląskiego przeprowadzili łącznie 317 kontroli sanitarnych, sporządzono łącznie 808 ocen organoleptycznych oraz pobrano 686 próbek wody do badań, w których wykonano łącznie 4776 oznaczeń fizykochemicznych i 1771 mikrobiologicznych. 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 216 159 427 317 1 2007r 2008r 2009r. 2010r. Wykres 1. Porównanie ilości przeprowadzonych kontroli sanitarnych na przestrzeni ostatnich czterech lat Na terenie województwa śląskiego 17 obiektów zaklasyfikowano jako kąpieliska zorganizowane, tzn. z zapleczem sanitarnym, opieką ratownika oraz 39, jako miejsca zwyczajowo wykorzystywanych do kąpieli. 4
5
17 39 zorganizowane zwyczajowe Wykres 2. Ilość kąpielisk i miejsc zwyczajowo wykorzystywanych do kąpieli w województwie śląskim w 2010r. W porównaniu do lat poprzednich, z ewidencji wykreślono osiem miejsc zwyczajowo wykorzystywanych do kąpieli. Zewidencjonowano natomiast jedno nowe. Spośród wszystkich zgłoszonych obiektów, dwa obiekty czynne nie zostały udostępnione ludziom do kąpieli. 120 100 80 60 40 20 0 rok 2005 rok 2006 rok 2007 rok 2008 rok 2009 rok 2010 Wykres 3. Porównanie ilości kąpielisk i miejsc zwyczajowo wykorzystywanych do kąpieli na przestrzeni ostatnich 6 lat 6
Z terenu województwa śląskiego, 12 kąpielisk raportuje się do Komisji Europejskiej. Są to następujące obiekty: Pogoria I i Pogoria III w Dąbrowie Górniczej, Rogoźnik I i Rogoźnik II oraz Przeczyce w powiecie będzińskim, Paprocany w Tychach, Gwaruś w powiecie pszczyńskim, Czechowice w Gliwicach, Borówka w Kamyku w powiecie kłobuckim, Wodnik w Kuźni Raciborskiej w powiecie raciborskim, kąpielisko przy ośrodku wypoczynkowym Ciechan-Zdrój w Siamoszycach w powiecie zawierciańskim i Kokotek w powiecie lublinieckim. Właściciel kąpieliska Kokotek nie zdecydował się na udostępnienie obiektu w roku 2010r. W związku z czym z tego obiektu pobrano tylko 6 próbek wody, przed planowanym rozpoczęciem sezonu letniego, tj. 10 i 31 maja oraz 14 czerwca br. Wobec otrzymania informacji od właściciela PPIS w Lublińcu zaprzestał kontroli jakości wody z tego kąpieliska. 7
8
Rysunek 1 Kąpielisko Czechowice w Gliwicach Rysunek 2 Kąpielisko Ciechan - Zdrój w Siamoszycach 9
W sezonie letnim 2010r. wykonano 808 ocen organoleptycznych, z czego aż 663 było pozytywnych a 145 negatywnych. Głównym powodem kwestionowania jakości wody były zakwity sinic oraz zaśmiecenie wody, przez np. przedmioty pływające, tj. butelki, kawałki drewna. 20% 80% dobra zła Wykres 4. Stosunek uzyskanych ocen organoleptycznych w kąpieliskach i miejscach zwyczajowo wykorzystywanych do kąpieli w sezonie letnim 2010r. 100% 5% 6% 11% 11% 8% 20% 80% 60% 40% 95% 94% 89% 89% 92% 80% 20% 0% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 dobra zła Wykres 5 Porównanie ilości ocen organoleptycznych w sezonach letnich: 2005, 2006, 2007, 2008, 2009 i 2010 10
Na podstawie danych raportowanych przez PPIS województwa śląskiego w systemie miesięcznym do systemu bazodanowego WODA, uzyskano dane o ilości przekroczeń poszczególnych badanych parametrów w kąpieliskach i miejscach zwyczajowo wykorzystywanych do kąpieli. Poniższa rycina prezentuje uzyskane dane. 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Bakterie grupy coli Barwa Biochemiczne zapotrzebowanie tlenu (BZT5) Enterokoki (paciorkowce kałowe) Escherichia coli lub bakterie grupy coli typ kałowy (termotolerancyjn Fenol Odczyn (ph) Oleje mineralne Osady smoliste, przedmioty pływające (drewno, plastik, butel Przezroczystość Salmonella Substancje powierzchniowo czynne Zakwity sinic Zapach Zawiesiny Wykres 6 Stwierdzone ilości przekroczeń najwyższych dopuszczalnych wartości dla poszczególnych badanych parametrów w wodzie z kąpielisk i miejsc zwyczajowo wykorzystywanych do kąpieli w województwie śląskim w sezonie letnim 2010r. 11
W porównaniu z poprzednimi latami obserwuje się pogorszenie jakości wody. Jest to niewątpliwie związane z intensywnymi opadami atmosferycznymi jakie miały miejsce w sezonie letnim 2010r. Skutkiem tego było pogorszenie cech organoleptycznych, takich jak barwa czy mętność. Ponadto negatywny wpływ na tę ocenę miał fakt, iż wskutek intensywnych, opadów cieki wodne niosły z nurtem, m.in. kawałki drzew i inne przedmioty, które stanowiły potencjalne zagrożenie dla osób kąpiących się. Zaistnienie z kolei fali upałów spowodowało pojawienie się zakwitów sinic, co skutkowało natychmiastowym wydaniem negatywnej oceny organoleptycznej i zakazem korzystania z wody w celach kąpielowych. Na 56 obiektów będących pod stałym nadzorem PPIS województwa śląskiego, pozytywną ocenę jakości wody po sezonie letnim 2010r. otrzymało 36 obiektów, a 18 negatywną. Jakość wody w 2 obiektach, które nie zostały uruchomione, nie była oceniana. 12
13
2 18 36 przydatna nieprzydatna brak oceny Wykres 7 Ogólna ocena jakości wody w kąpieliskach i miejscach zwyczajowo wykorzystywanych do kąpieli w województwie śląskim w 2010r. nieprzydatna przydatna 2006 2007 2008 2009 2010 Wykres 8 Porównanie jakości wody w kąpieliskach i miejscach zwyczajowo wykorzystywanych do kąpieli, w województwie śląskim w latach 2006, 2007, 2008, 2009 i 2010. 14
nieprzydatna przydatna 2006 2007 2008 2009 2010 Wykres 9 Stosunek ocen jakości wody w kąpieliskach i miejscach zwyczajowo wykorzystywanych do kąpieli, w województwie śląskim w latach 2006, 2007, 2008, 2009 i 2010 W porównaniu do lat poprzednich można stwierdzić, iż jakość wody w kąpieliskach i miejscach zwyczajowo wykorzystywanych do kąpieli na terenie województwa śląskiego jest stabilna. Obiekty, w których w 2009r. jakość wody oceniono negatywnie również w obecnym sezonie wykazywały nieprzydatność do kąpieli. Świadczy to o słabej odporności wody na zanieczyszczenia środowiska wpływające na pogorszenie jej jakości, związanych, m.in. z intensywnymi opadami atmosferycznymi i falami upałów, które występowały w sezonie letnim 2010r. Na podstawie przeprowadzanych kontroli jakości wody i uzyskanych wyników badań pobranych próbek wody, zbiorniki były dopuszczane do kąpieli bądź dyskwalifikowane ze względu na stwierdzoną negatywną ocenę organoleptyczne lub zanieczyszczenia mikrobiologiczne. Stwierdzone natomiast przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń parametrów fizykochemicznych w badanych obiektach dotyczyły najczęściej, podwyższonego biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT 5 ), podwyższonej barwy wody i nieodpowiedniej przezroczystości. W odniesieniu do badań bakteriologicznych najczęściej wykrywanym wskaźnikiem wpływającym na zanieczyszczenie wód to stwierdzenie obecności bakterii Salmonella oraz ponadnormatywna liczba bakterii coli, Escherichia coli, a także paciorkowców kałowych. 15
Bakterie te najczęściej stwierdzano w górskich rzekach wykorzystywanych do kąpieli, gdzie występuje problem nieuregulowanej gospodarki ściekowej. Jednak wystawianie kompleksowej oceny negatywnej i wydanie zakazu kąpieli, wiązało się bądź ze stwierdzeniem nieprzydatności wody po wykonaniu oceny organoleptycznej lub po ewentualnym stwierdzeniu zanieczyszczenia mikrobiologicznego wody. Należy zaznaczyć, iż ocena jakości wody w kąpieliskach i miejscach zwyczajowo wykorzystywanych do kąpieli przeprowadzana w oparciu o ww. rozporządzenie jest wykonywana ostatni raz. Nowelizacja ustawy Prawo Wodne z dnia 18 lipca 2001r. (Dz. U. z 2005r. Nr 239 poz. 2019 z póź. zm.) powoduje, iż rozporządzenie to traci swą ważność wraz z końcem br. opracował: Bogdan Czapla Barbara Patro Jarosław Paciej 16