Spis treści Wykaz skrótów str. 17 Część pierwsza CZĘŚĆ OGÓLNA Rozdział I Geneza i rozwój idei zabezpieczenia społecznego str. 21 1. Preindustrialne formy zabezpieczenia społecznego str. 21 2. Idea zabezpieczenia społecznego i klasyczne metody jej realizacji str. 26 3. Ubezpieczenie społeczne a ubezpieczenie zdrowotne str. 30 4. Ubezpieczenie społeczne a ubezpieczenie gospodarcze str. 32 Rozdział II Polski system ubezpieczenia społecznego str. 35 1. Ogólna charakterystyka i zasady działania systemu ubezpieczenia społecznego w Polsce str. 35 2. Organizacja i zarządzanie systemem ubezpieczenia społecznego str. 39 3. Finansowanie ubezpieczenia społecznego str. 41 3.1. Finansowanie świadczeń w latach 1945-1998 str. 41 3.2. Finansowanie świadczeń z ubezpieczenia społecznego po reformie z 1999 r. str. 43 3.2.1. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych str. 43 3.2.2. Konto indywidualne str. 44 3.2.3. Subkonto str. 45 3.2.4. Otwarte fundusze emerytalne str. 48 Rozdział III Składka na ubezpieczenie społeczne str. 51 1. Istota i rola składki str. 51 2. Zasady opłacania składki str. 55 2.1. Podział składki na ubezpieczenie społeczne str. 55 2.2. Podział składki emerytalnej str. 57 2.3. Płatnik składek str. 61 2.4. Podstawa wymiaru składek str. 62 3. Mechanizmy prawne ułatwiające zapłatę składki str. 65 4. Skutki nieterminowego opłacania składek str. 66 4.1. Odsetki za zwłokę str. 66 4.2. Dodatkowa opłata str. 67 4.3. Odpowiedzialność karna płatnika składek str. 67 4.4. Odpowiedzialność osób trzecich za zaległości z tytułu składek str. 68 4.4.1. Istota i zakres odpowiedzialności osób trzecich str. 68 4.4.2. Zakres pojęcia "osoba trzecia" str. 69 5. Zabezpieczenie rzeczowe wierzytelności z tytułu składek str. 71 6. Przedawnienie należności z tytułu składek str. 72 7. Zwrot składki i wypłata gwarantowana str. 72 Rozdział IV Obowiązek ubezpieczenia społecznego str. 75 1. Zasady podlegania ubezpieczeniu społecznemu str. 75 2. Zakres obowiązku ubezpieczenia społecznego str. 77 3. Ustawowe tytuły obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowego str. 82 3.1. Katalog tytułów str. 82 3.2. Pozostawanie w stosunku pracy str. 82 3.3. Osoba uznana za pracownika str. 85 3.3.1. Istota konstrukcji uznania za pracownika str. 85 3.3.2. Geneza wprowadzenia do ustawy systemowej art. 8 ust. 2a str. 86 3.3.3. Praca "na rzecz pracodawcy" jako przesłanka uznania za pracownika str.
86 3.3.4. Rola konstrukcji prawnej wynikającej z art. 8 ust. 2a ustawy systemowej str. 87 3.3.5. Realizacja obowiązku ubezpieczenia społecznego osoby uznanej za pracownika str. 88 3.4. Wykonywanie pracy nakładczej str. 89 3.5. Członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej i spółdzielni kółek rolniczych str. 90 3.6. Wykonywanie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia str. 91 3.7. Prowadzenie pozarolniczej działalności str. 92 3.8. Współpraca przy wykonywaniu umowy agencyjnej, zlecenia lub pozarolniczej działalności str. 95 3.9. Pozostawanie w Służbie Celnej str. 97 3.10. Wykonywanie mandatu posła lub senatora str. 98 3.11. Pobieranie stypendium str. 99 3.12. Pobieranie świadczeń z funduszy publicznych str. 99 3.13. Wykonywanie pracy na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania str. 101 3.14. Tytuły niezwiązane z osiąganiem przychodu str. 102 3.15. Odbywanie zastępczej służby wojskowej str. 105 3.16. Członkostwo w radzie nadzorczej str. 105 4. Obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowego emerytów i rencistów str. 105 5. Zbieg obowiązku ubezpieczenia str. 108 5.1. Zbieg tytułów w zakresie ubezpieczenia powszechnego str. 108 5.2. Zbieg obowiązku ubezpieczenia powszechnego z obowiązkiem ubezpieczenia rolniczego str. 111 5.3. Zbieg obowiązku ubezpieczenia społecznego i podlegania zaopatrzeniu społecznemu str. 111 6. Dobrowolne przystąpienie do ubezpieczenia str. 112 6.1. Konstrukcja dobrowolnego ubezpieczenia społecznego str. 112 6.2. Dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe str. 113 6.3. Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe str. 115 7. Zasady podlegania obowiązkowi ubezpieczenia społecznego przez pracowników migrujących str. 116 Rozdział V Przedmiot ochrony ubezpieczeniowej str. 120 1. Zdarzenia losowe biotyczne str. 120 2. Pojęcie zdarzenia (ryzyka) ubezpieczeniowego str. 121 3. Prawna klasyfikacja zdarzeń losowych biotycznych str. 125 4. Prawna kwalifikacja zdarzeń losowych a zakres ochrony ubezpieczeniowej str. 131 5. Wyodrębnienie ochrony wypadku w drodze do pracy lub z pracy str. 133 5.1. Kształtowanie się ochrony ubezpieczeniowej drogi do pracy lub z pracy str. 133 5.2. Pojęcie wypadku w drodze do pracy lub z pracy str. 134 5.2.1. Definicja wypadku w drodze do pracy lub z pracy str. 134 5.2.2. "Dom" jako drugi biegun drogi do pracy lub z pracy str. 137 5.2.3. Droga do pracy lub z pracy w znaczeniu prawnym (droga chroniona) str. 138 5.2.4. Przerwy w odbywaniu drogi do pracy lub z pracy str. 140 5.2.5. Wypadek w drodze w czasie przerwy w pracy str. 142 6. Wina ubezpieczonego a zajście zdarzenia losowego str. 146 7. Skutki prawne winy poszkodowanego str. 147 Rozdział VI Warunki nabycia prawa do świadczeń str. 151 1. Istota i rola warunków str. 151
2. Czas zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego str. 153 3. Staż ubezpieczeniowy str. 154 3.1. Pojęcie stażu ubezpieczeniowego str. 154 3.2. Struktura stażu ubezpieczeniowego str. 157 3.3. Staż do nabycia prawa i staż do wymiaru świadczenia str. 159 3.4. Kryteria różnicowania stażu ubezpieczeniowego str. 160 3.5. Przeliczniki stażu ubezpieczeniowego str. 161 4. Warunek "gęstości" zatrudnienia str. 163 5. Zasady uwzględniania w stażu okresów zagranicznych str. 163 Rozdział VII Wymiar świadczeń z ubezpieczenia społecznego str. 166 1. Założenia ogólne str. 166 2. Wymiar rent i emerytur w systemie zdefiniowanego świadczenia str. 170 2.1. Formuła wymiaru świadczeń str. 170 2.2. Kwota stała i kwota bazowa str. 171 2.3. Kwota indywidualna świadczenia str. 171 2.3.1. Zależność od stażu ubezpieczeniowego str. 172 2.3.2. Zależność od podstawy wymiaru str. 173 2.4. Zmiana wysokości świadczenia str. 175 2.4.1. Przeliczenie podstawy wymiaru świadczenia str. 175 2.4.2. Wyliczenie podstawy na nowo str. 176 2.4.3. Jednorazowe podwyższenie podstawy str. 177 2.4.4. Poszerzenie katalogów okresów składkowych i nieskładkowych str. 179 2.4.5. Zwiększenie świadczenia z tytułu aktywności zawodowej po przejściu na emeryturę lub rentę str. 180 3. Wymiar emerytury w systemie zdefiniowanej składki str. 180 3.1. Założenia ogólne str. 180 3.2. Formuła wymiaru emerytury ze składki repartycyjnej str. 181 3.2.1. Podstawa obliczenia emerytury str. 181 3.2.1.1. Suma składek str. 181 3.2.1.2. Kapitał początkowy str. 184 3.2.2. Średnie dalsze trwanie życia str. 186 3.3. Wzrost emerytury ze składki repartycyjnej z tytułu dalszego zatrudnienia str. 187 4. Zamiana formuły zdefiniowanego świadczenia na formułę zdefiniowanej składki str. 188 5. Wymiar okresowej emerytury kapitałowej str. 190 5.1. Ustalanie kwoty okresowej emerytury kapitałowej str. 190 5.2. Podwyższanie kwoty okresowej emerytury kapitałowej str. 191 6. Dodatki do rent i emerytur str. 192 7. Waloryzacja świadczeń str. 194 7.1. Rola waloryzacji str. 194 7.2. Sposoby i rodzaje waloryzacji str. 195 7.3. Waloryzacja w polskim systemie prawa emerytalnego str. 196 7.4. Charakter prawny waloryzacji str. 199 8. Wymiar świadczeń z uwzględnieniem okresów zagranicznych str. 200 Rozdział VIII Świadczenie nienależne str. 202 1. Konstrukcja pojęcia świadczenia nienależnego str. 202 2. Zakres obowiązku zwrotu świadczenia pobranego nienależnie str. 204 3. Świadczenie nienależnie pobrane przez osobę inną niż emeryt lub rencista str. 207 Rozdział IX Realizacja prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego str. 209 1. Ogólne zasady ustalania i wypłaty świadczeń str. 209 2. Zawieszenie i inne przyczyny wstrzymania wypłaty świadczenia str. 213 2.1. Zawieszenie prawa do świadczeń str. 213
2.1.1. Zawieszenie prawa jako konstrukcja prawna str. 213 2.1.2. Zawieszenie prawa z mocy ustawy str. 215 2.1.3. Zawieszenie prawa na wniosek str. 217 2.2. Inne przyczyny wstrzymania wypłaty świadczenia str. 218 2.2.1. Ustanie prawa do świadczeń str. 218 2.2.2. Nieprzedłożenie dowodów stwierdzających dalsze istnienie prawa do świadczenia str. 219 2.2.3. Niepoddanie się badaniom lekarskim str. 220 2.2.4. Nieistnienie prawa str. 220 2.2.5. Niemożność doręczenia świadczenia str. 220 3. Potrącenia i egzekucja ze świadczeń ubezpieczeniowych str. 221 4. Przedawnienie prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego str. 222 5. Zbieg prawa do świadczeń str. 224 Rozdział X Dochodzenie świadczeń z ubezpieczenia społecznego przed sądem str. 228 Część druga UBEZPIECZENIE CHOROBOWE Rozdział XI Ogólna charakterystyka ubezpieczenia chorobowego str. 241 Rozdział XII Ryzyko w ubezpieczeniu chorobowym str. 246 1. Niezdolność do pracy z powodu choroby str. 246 1.1. Choroba w znaczeniu biologicznym str. 246 1.2. Choroba w znaczeniu prawnym str. 247 1.3. Treść ryzyka niezdolności do pracy z powodu choroby str. 248 1.4. Stwierdzanie zajścia ryzyka niezdolności do pracy z powodu choroby str. 249 2. Sytuacje zrównane z niezdolnością do pracy z powodu choroby str. 250 3. Zmniejszona sprawność do pracy str. 251 4. Przerwa w pracy w związku z urodzeniem dziecka str. 252 5. Konieczność opieki nad dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny str. 253 Rozdział XIII Świadczenia z ubezpieczenia chorobowego str. 255 1. Zasiłek chorobowy str. 255 2. Świadczenie rehabilitacyjne str. 257 3. Zasiłek wyrównawczy str. 259 4. Zasiłek macierzyński str. 259 5. Zasiłek opiekuńczy str. 262 Rozdział XIV Warunki nabycia prawa i wymiar świadczeń str. 264 1. Warunki nabycia prawa do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego str. 264 1.1. Zajście ryzyka niezdolności do pracy w czasie trwania ubezpieczenia str. 264 1.2. Okres wyczekiwania str. 265 2. Wymiar świadczeń z ubezpieczenia chorobowego str. 266 2.1. Kryteria ustalania wysokości świadczeń chorobowych str. 266 2.2. Zasady ustalania podstawy wymiaru zasiłku chorobowego i macierzyńskiego dla pracowników str. 267 2.3. Ustalanie podstawy wymiaru zasiłku chorobowego i macierzyńskiego dla osób niebędących pracownikami str. 269
Rozdział XV Okres pobierania świadczeń str. 272 1. Okres pobierania zasiłku chorobowego str. 272 1.1. Rola okresu zasiłkowego str. 272 1.2. Długość okresu zasiłkowego str. 273 1.3. Struktura okresu zasiłkowego str. 274 1.4. Zasady liczenia okresu zasiłkowego str. 276 1.5. Okres pobierania zasiłku macierzyńskiego str. 279 Rozdział XVI Pozbawienie prawa do zasiłku chorobowego str. 281 1. Utrata a brak prawa do zasiłku chorobowego str. 281 2. Okoliczności pozbawiające prawa do zasiłku chorobowego str. 283 2.1. Spowodowanie niezdolności do pracy w wyniku umyślnego przestępstwa lub wykroczenia str. 283 2.2. Spowodowanie niezdolności do pracy nadużyciem alkoholu str. 284 2.3. Wykonywanie pracy zarobkowej w czasie zwolnienia lekarskiego str. 286 2.4. Wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego w sposób niezgodny z celem str. 289 2.5. Sfałszowanie zaświadczenia lekarskiego str. 290 2.6. Niepodjęcie pracy zaproponowanej nosicielowi choroby zakaźnej str. 290 Rozdział XVII Prawo do zasiłku chorobowego po ustaniu ubezpieczenia chorobowego str. 292 1. Kontynuacja niezdolności do pracy po ustaniu ubezpieczenia str. 292 2. Powstanie niezdolności do pracy po ustaniu ubezpieczenia str. 293 Rozdział XVIII Realizacja prawa do zasiłku chorobowego str. 296 1. Ujawnienie a doręczenie zaświadczenia lekarskiego str. 296 2. Postępowanie w sprawie wypłaty zasiłków str. 298 3. Wstrzymanie wypłaty zasiłku chorobowego str. 298 4. Nienależna wypłata zasiłku chorobowego str. 299 5. Przedawnienie roszczenia o zasiłek str. 300 Część trzecia UBEZPIECZENIE RENTOWE Rozdział XIX Zakres przedmiotowy ubezpieczenia rentowego str. 305 Rozdział XX Ryzyko w ubezpieczeniu rentowym str. 308 1. Ryzyko niezdolności do pracy str. 308 1.1. Nazwa ryzyka str. 308 1.2. Konstrukcja ryzyka rentowej niezdolności do pracy str. 310 1.3. Treść ryzyka rentowej niezdolności do pracy str. 312 1.4. Tryb stwierdzania ryzyka niezdolności do pracy str. 317 2. Niezdolność do samodzielnej egzystencji str. 321 3. Ryzyko utraty żywiciela str. 322 3.1. Założenia konstrukcyjne ryzyka str. 322 3.2. Ustawowa treść ryzyka utraty żywiciela str. 323 Rozdział XXI Świadczenia z ubezpieczenia rentowego str. 327 1. Renta z tytułu niezdolności do pracy str. 327 1.1. Rodzaje rent z tytułu niezdolności do pracy str. 327 1.2. Warunki nabycia prawa do renty str. 328
1.2.1. Czas zajścia ryzyka rentowej niezdolności do pracy str. 328 1.2.2. Warunek stażu ubezpieczeniowego str. 329 1.2.3. Warunek "gęstości" ubezpieczenia str. 330 1.3. Wymiar renty z tytułu niezdolności do pracy str. 330 1.3.1. Formuła wymiaru str. 330 1.3.2. Wymiar renty w razie ponownej niezdolności str. 332 1.4. Zamiana renty na emeryturę str. 333 1.5. Zbieg prawa do renty z zarobkiem str. 335 2. Renta szkoleniowa str. 336 3. Renta rodzinna str. 337 3.1. Wtórny charakter prawa do renty rodzinnej str. 337 3.2. Warunki nabycia prawa do renty rodzinnej str. 338 3.3. Wymiar renty rodzinnej str. 339 4. Zasiłek pogrzebowy str. 341 Rozdział XXII Świadczenia przyznawane w szczególnym trybie str. 343 1. Rola szczególnego trybu przyznawania świadczeń str. 343 2. Świadczenia w drodze wyjątku str. 345 3. Świadczenia przyznawane na specjalnych warunkach str. 348 Część czwarta UBEZPIECZENIE WYPADKOWE Rozdział XXIII Założenia konstrukcyjne ubezpieczenia wypadkowego str. 357 1. Geneza i rola ubezpieczenia od wypadków przy pracy str. 357 2. Kształtowanie się ubezpieczenia od wypadków przy pracy w Polsce str. 359 3. Pojęcia prawne ubezpieczenia wypadkowego str. 363 4. Zakres ochrony udzielanej przez ubezpieczenie wypadkowe str. 366 5. Składka na ubezpieczenie wypadkowe str. 368 Rozdział XXIV Wypadek przy pracy jako pojęcie prawne str. 371 1. Miejsce pojęcia "wypadek przy pracy" w katalogu pojęć prawnych str. 371 2. Przedmiot definicji wypadku przy pracy str. 373 3. Powiązania między elementami definicji str. 376 Rozdział XXV Elementy pojęcia wypadku przy pracy str. 379 1. Nagłe zdarzenie str. 379 2. Przyczyna zewnętrzna str. 381 2.1. Zewnętrzność przyczyny urazu lub śmierci a zewnętrzność przyczyny zdarzenia str. 381 2.2. Pojmowanie przyczyny zewnętrznej w orzecznictwie Sądu Najwyższego str. 382 3. Wykonywanie pracy str. 384 4. Skutek w postaci urazu lub śmierci str. 387 5. Powiązania między elementami pojęcia wypadku przy pracy str. 388 5.1. Charakter związku z pracą str. 388 5.2. Wyłączenie (zerwanie) związku z pracą str. 391 5.2.1. Przerwy w świadczeniu pracy str. 391 5.2.2. Stan nietrzeźwości a zerwanie związku z pracą str. 393 6. Stwierdzanie zajścia wypadku przy pracy str. 394 7. Wypadek przy pracy osób ubezpieczonych na podstawie innego tytułu niż stosunek pracy str. 396 7.1. Katalog chronionych czynności str. 396 7.2. Ustalanie zajścia wypadku przy wykonywaniu innej ubezpieczonej czynności str. 397
Rozdział XXVI Inne kwalifikacje prawne szkód na osobie doznanych w związku z pracą str. 398 1. Choroba zawodowa str. 398 1.1. Choroba zawodowa jako pojęcie prawne str. 398 1.2. Wykaz chorób zawodowych str. 400 1.3. Stwierdzanie choroby zawodowej str. 401 2. Wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy str. 404 Rozdział XXVII Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego str. 407 1. Zasady udzielania świadczeń wypadkowych str. 407 2. Okoliczności wyłączające prawo do świadczeń str. 411 2.1. Wina umyślna lub rażące niedbalstwo poszkodowanego str. 411 2.2. Stan nietrzeźwości lub odurzenia poszkodowanego str. 413 3. Zakres świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego str. 414 4. Świadczenia z tytułu skutków wypadku przy pracy w zakresie zdolności do zarobkowania str. 417 4.1. Zasiłek chorobowy str. 417 4.2. Świadczenie rehabilitacyjne str. 418 4.3. Zasiłek wyrównawczy str. 418 4.4. Renta z tytułu niezdolności do pracy str. 419 4.5. Renta szkoleniowa str. 421 4.6. Renta rodzinna str. 422 4.7. Dodatki do rent wypadkowych str. 423 5. Świadczenia odszkodowawcze z tytułu doznanego uszczerbku na zdrowiu lub śmierci str. 423 5.1. Jednorazowe odszkodowanie należne poszkodowanemu str. 423 5.2. Odszkodowanie należne rodzinie poszkodowanego str. 426 6. Świadczenia zdrowotne str. 427 Rozdział XXVIII Realizacja prawa do świadczeń wypadkowych str. 429 1. Tryb przyznawania i wypłacania świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego str. 429 2. Zbieg prawa do rent wypadkowych z innymi świadczeniami str. 432 3. Zawieszenie prawa do rent wypadkowych str. 433 Część piąta UBEZPIECZENIE EMERYTALNE Rozdział XXIX Filarowa konstrukcja ochrony ryzyka emerytalnego str. 437 1. Plan Beveridge'a jako wzorzec filarowej konstrukcji str. 437 2. Uwarunkowania i założenia polskiej reformy systemu emerytalnego str. 439 3. Zasady wprowadzenia i działania dwufilarowego systemu emerytalnego str. 443 3.1. Kryterium daty urodzenia str. 443 3.2. Dwutorowość i dwufilarowość systemu emerytalnego str. 444 3.3. Emerytura bazowa str. 445 4. Status prawny i zasady działania otwartych funduszy emerytalnych str. 447 Rozdział XXX Członkostwo w otwartym funduszu emerytalnym str. 450 1. Uwarunkowania prawne członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym str. 450 2. Uzyskanie członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym str. 453 2.1. Umowa o członkostwo str. 453
2.2. Otwarcie rachunku jako sposób nabycia członkostwa w OFE str. 454 3. Zmiana funduszu str. 455 3.1. Zmiana funduszu z woli członka str. 455 3.2. Zmiana funduszu z przyczyn organizacyjnych str. 455 4. Obowiązki wynikające z członkostwa str. 456 5. Śmierć członka otwartego funduszu emerytalnego str. 457 Rozdział XXXI Ryzyko emerytalne str. 458 1. Odrębność ryzyka emerytalnego str. 458 2. Konstrukcja i treść ryzyka emerytalnego w prawie polskim str. 460 3. Wiek emerytalny jako warunek nabycia prawa do emerytury str. 465 3.1. Przesłanki ustalania wieku emerytalnego str. 465 3.2. Rodzaje wieku emerytalnego str. 466 3.3. Kryteria różnicowania wieku emerytalnego str. 467 4. Ogólne zasady ochrony ryzyka emerytalnego str. 468 Rozdział XXXII Rodzaje emerytur z powszechnego ubezpieczenia społecznego str. 473 1. Ogólna charakterystyka rodzajów emerytury str. 473 2. Emerytura bazowa w systemie zdefiniowanego świadczenia str. 474 2.1. Emerytura w powszechnym wieku emerytalnym str. 474 2.2. Emerytura w niższym wieku emerytalnym str. 476 2.3. Emerytura wcześniejsza str. 477 2.4. Emerytury "branżowe" str. 480 2.4.1. Emerytura dla górników str. 480 2.4.2. Emerytura dla pracowników kolejowych str. 485 2.4.3. Emerytura nauczycielska str. 486 3. Emerytura bazowa w systemie zdefiniowanej składki str. 488 3.1. Formy występowania emerytury bazowej w powszechnym wieku emerytalnym str. 488 3.1.1. Emerytura repartycyjna str. 488 3.1.2. Okresowa emerytura kapitałowa str. 489 3.1.3. Emerytura bazowa "ostateczna" str. 491 3.2. Emerytura na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej str. 492 3.3. Emerytura częściowa str. 495 4. Emerytura "mieszana" str. 496 Spis tabel i schematów str. 499