Materiały z Dyskusji. Grupa Refleksji Nad Rozwojem Energetyki w XXI wieku. Arbeitsgruppe zur Entwicklung der Energiewirtschaft im 21.

Materiały z Dyskusji Grupa Refleksji Nad Rozwojem Energetyki w XXI wieku Arbeitsgruppe zur Entwicklung der Energiewirtschaft im 21. Jh Wrocław 2010

Spis treści Wstęp inicjatorów... 4 Polsko niemiecki szczyt Gospodarczy... 10 Porozumienie o zawiązaniu zespołu pn. grupa refleksji nad rozwojem energetyki w XXI wieku... 12 Idea i cele grupy energetycznej... 20 Lista sygnatariuszy... 22 Innowacyjna energetyka w polsko-niemieckim regionie przygranicznym 14-15 czerwca 2010, Ostritz... 24 Dyskusje panelowe... 24 Polsko- niemiecka integracja sieci elektroenergetycznych, integracja sektora OZE z sieciami elektroenergetycznym... 24 Rozwój sieci gazowych, zwiększenie stopnia integracji polskoniemieckich sieci gazowych i wzrastająca rola biogazu... 34 Przyszłość węgla brunatnego w polsko-niemieckim rejonie przygranicznym... 40 Innowacje produktów i innowacje procesowe dotyczące oszczędności energii... 50 Patroni medialni, partnerzy i sponsorzy Forum w Ostritz... 54 Uczestnicy Forum w Ostritz... 55 2

Inhalt Vorwort der Initiatoren... 4 Deutsch-polnischer Wirtschaftsgipfel... 11 Vereinbarung über Gründung einer Arbeitsgruppe unter dem Namen Arbeitsgruppe zur Entwicklung der Energiewirtschaft im 21. Jahrhundert 13 Die Idee und die Ziele der Arbeitsgruppe... 21 Die Liste Der Unterzeichner... 22 Innovative Energiewirtschaft in der deutsch-polnischen Grenzregion 14.-15. Juni 2010, Ostritz... 25 Podiumsdiskussionen... 25 Nationaler und grenzüberschreitender Ausbau von Elektrizitätsnetzen und die Integration Erneuerbarer Energien in Elektrizitätsnetze... 25 Ausbau der Gasnetze, Erhöhung der Integration deutsch-polnischer Gasnetze und die steigende Rolle des Biogases... 35 Zukunft der Braunkohlenutzung in der deutsch-polnischen Grenzregion... 41 Produkt- und Verfahrensinnovationen zur Energieeinsparung... 51 Mediapartnerschaft, Sponsoren Und Partner Forum In Ostritz... 54 Die Teilnehmer Forum in Ostritz... 55 3

Wstęp inicjatorów Szanowni Państwo, tworząc w listopadzie 2009 r. w Krzyżowej podczas Dolnośląskiego Forum Politycznego i Gospodarczego grupę refleksji nad rozwojem Energetyki w XXI wieku, mieliśmy konkretną wizję przekształcenie polsko-niemieckiego regionu przygranicznego w przykładowy europejski obszar współpracy energetycznej odporny na nieprzewidywalne i turbulentne zmiany. Przygotowując konferencję w Ostritz mieliśmy na uwadze symboliczną lokalizację tego miasta, które jest położone bezpośrednio nad polsko-niemiecką granicą oraz fakt, ze dzięki pomocy Niemieckiej Fundacji Ochrony Środowiska stało się ono tzw. przykładowym energetyczno-ekologicznym miastem. W Ostritz zidentyfikowaliśmy szereg grup tematycznych, które pokazują, że w dzisiejszych czasach nie można dyskutować na tematy energetyczne pomijając kontekst europejski i globalny lub zapominać o kompleksowości sektora energetycznego, w którym centralizacja i decentralizacja technologiczna i organizacyjna muszą znaleźć nową równowagę. Nowe technologie, np. energie odnawialne, mają bezpośredni wpływ 4

Vorwort der Initiatoren Sehr geehrte Damen und Herren! Im November 2009 wurde in Krzyżowa eine Vereinbarung über die Gründung einer Gruppe unter dem Namen Arbeitsgruppe zur Entwicklung der Energiewirtschaft im 21. Jahrhundert abgeschlossen. Dabei hatten wir konkrete Vorstellungen, die deutsch-polnischen Grenzgebiete in ein europäisches Mustergebiet für eine energetische Zusammenarbeit umzuformen, die widerstandsfähig gegenüber der nicht vorhersehbaren und turbulenten Zukunft ist. Im Zuge der Vorbereitungen einer Konferenz in Ostritz wählten wir den Ort als symbolischen Standort, da die Stadt direkt an der deutsch-polnischen Grenze liegt. Fakt ist auch, dass mit Hilfe der deutschen Umweltstiftung die Stadt zu einer s.g. energetisch-ökologischen Musterstadt geworden ist. In Ostritz identifizierten wir eine Reihe von Themen, die zeigen, dass in der heutigen Zeit eine Diskussion über Energie in einem nicht europäischen und globalen Kontext nicht stattfinden kann. Ebenfalls sollte die Komplexität des Energiebereiches, in dem die technologische und organisatorische Zentralisierung und Dezentralisierung ein neues Gleichgewicht 5

na przyszły kształt sieci energetycznych, ale też na popyt na energię z konwencjonalnych technologii, które mają bogatą tradycję w polsko-niemieckim regionie przygranicznym. Elektroenergetyka funkcjonuje w cieniu zasadniczej przebudowy sceny globalne, na którą z wielkim impetem wkraczają cywilizacje azjatyckie. Na naszych oczach powstaje nowy policentryczny układ globalny, którego rozwój będzie silnie warunkowany dostępnością energii. Energetyka jest strukturalnie niedostosowana do tych przemian i od szeregu dziesięcioleci oczekuje na przełomowe innowacje. Należy się spodziewać, ze pierwsza połowa XXI wieku będzie okresem przyspieszonego rozwoju systemów elektroenergetycznych, który doprowadzi do jej personalizacji, podobnie jak to miało miejsce w drugiej połowie XX wieku kiedy to nastąpiła personalizacja komputerów (komputery osobiste + Internet) i telekomunikacji (telefony komórkowe). Zapowiedzią tych przemian są rozwiązania typu smart grid tj. inteligentne systemy elektroenergetyczne zapewniające komunikację między uczestnikami rynku energii celem obniżenia kosztów, zwiększenia efektywności oraz zintegrowanie rozproszonych źródeł energii, w tym także energii odnawialnej. Dzięki takim technologiom odbiorcy energii będą mieli w niedalekiej przyszłości inne narzędzia w rękach i będą mogli znacznie lepiej korzystać ze swoich praw. Uważamy, że szczególna uwaga powinna zostać poświęcona roli techniki i technologii w przyszłym rozwoju elektroenergetyki (bo ich rola w europejskiej przeszłości jest więcej niż oczywista) jako jednej z najważniejszych trajektorii rozwoju oraz zapewnienia Europie bezpieczeństwa w przyszłym, konkurującym o dostęp do zasobów energetycznych, policentrycznym układzie globalnym. Ten najważniejszy dla Europejczyków aspekt strategiczny umyka uwadze opinii publicznej i polityków. Dyskusja w Ostritz potwierdziła, że wymiana wiedzy i doświadczeń, ale przede wszystkim wspólne projekty, wspólne podejście do sprostania wspólnym wyzwaniom i orientacja 6

finden muss, nicht in Vergessenheit geraten. Nicht nur neue Technologien, wie z.b. erneubare Energie, ha ben einen unmittelbaren Einfluss auf die zukünftige Form des Energienetzes, sondern auch die Nachfrage nach Energie aus herkömmlichen Technologien, die eine weitreichendetradition im deutsch-polnischen Grenzgebiet haben. Die elektrische Energie fungiert prinzipiell im Schatten des globalen Umbaus, in dem momentan die asiatischen Länder mit großem Schwung Fuß fassen. Vor unseren Augen entsteht das neue polyzentrische Globalsystem, dessen Entwicklung stark von der Energieverfügbarkeit abhängig sein wird. Die Energiewirtschaft ist strukturell an solche Veränderungen nicht angepasst und seit mehreren Jahrzehnten wartet sie auf die entscheidenden Innovationen. Es ist zu erwarten, dass die erste Hälfte des 21. Jahrhunderts zu einem Zeitraum wird, in dem sich die elektroenergetischen Systeme beschleunigt entwickeln werden. Dies würde dazu führen, dass dieser Zeitraum personalisiert wird, genauso wie es in der zweiten Hälfte des 20. Jahrhunderts passiert ist, als die Personalisierung der Computer (persönliche Computer + Internet) und der Telekommunikation (Handys) stattfand. Als Ankündigung dafür gelten Lösungen wie smart grids, d.h. intelligente elektroenergetische Systeme, die der Kommunikation zwischen den Teilnehmern eines Energiemarktes dienen, um die Kosten dafür zu senken, die Effektivität zu erhöhen und die verstreuten Energiequellen (inkl. erneuerbaren Energiequellen) zu integrieren. Durch solche Technologien werden Energieabnehmer in naher Zukunft andere Instrumente in der Hand haben und eigene Rechte besser nutzen können. Wir sind der Meinung, dass der Rolle der Technik und Technologie in der zukünftigen Entwicklung der Energie besondere Aufmerksamkeit geschenkt werden sollte (da ihre Rolle in der europäischen Vergangenheit mehr als sicher ist), als einer der wichtigsten Entwicklungsrichtungen und der Sicherheit von Europa im zukünftigen, um den Zugang zu Energieressourcen konkurrierenden, polyzentrischen Globalsystem. Dieser für 7

na innowacje będą kluczem do zaistnienia i realizacji naszej wspólnej wizji. Zapraszamy do zapoznania się z tezami dyskusji w Ostriz i do aktywnego udziału w pracach naszej Grupy Refleksji. Rezultaty tych prac zostaną zaprezentuje na Dolnośląskim Forum Politycznym i Gospodarczym w Krzyżowej k/ Świdnicy, które odbędzie się w dniach 28 do 30 października 2010. Janisław Muszyński Prezes Dolnośląskiej Fundacji Rozwoju Regionalnego Dr. Markus Reichel Prezes Zarządu DREBERIS GmbH 8

Europäer wichtigste strategische Aspekt entgeht der öffentlichen und politischen Aufmerksamkeit. Die Diskussion in Ostritz hat bestätigt, dass der Wissens- und Erfahrungsaustausch, aber vor allem die gemeinsamen Projekte und die gemeinsame Betrachtungsweise, um die gemeinsamen Herausforderungen zu bewältigen, der Orientierung für Innovationen als Schlüssel zur Existenz und zur Realisierung unserer gemeinsamen Vorstellungen dienen kann.wir laden Sie gern dazu ein, sich mit unseren Thesen aus Ostritz bekannt zu machen und an unserer Gruppenarbeit aktiv teilzunehmen. Die Ergebnisse dieser Arbeit werden auf dem Niederschlesien Politik- und Wirtschaftsforum vorgestellt. Das Forum findet vom 28. bis 30. Oktober 2010 in Krzyżowa bei Świdnica, statt. Janisław Muszyński Geschäftsführer,Niederschlesische Stiftung für regionale Entwicklung Dr. Markus Reichel Geschäftsführer DREBERIS GmbH 9

Polsko niemiecki szczyt Gospodarczy Drugi dzień Forum (13 listopada 2009) poświęcony był gospodarce. Obrady rozpoczęły się od dyskusji panelowej Gospodarka europejska w perspektywie zmian globalnych, do której wstęp wygłosiła Joanna Strzelec-Łobodzińska, wiceminister gospodarki RP. Po raz pierwszy rozdano polsko niemiecką nagrodę gospodarczą. Otrzymał ją Waldemar Preussner, pochodzący z Opolszczyzny biznesmen, prezes PCC SE, firmy działającej w trzech obszarach: chemia, energia i logistyka. Następnie dyskutowano nad bezpieczeństwem energetycznym i próbowano odpowiedzieć na pytanie czy w obliczu rosnącego zapotrzebowania na energię Polsce i na świecie grozi nam kryzys energetyczny. Moderatorem tej dyskusji był Prof. Zdzisław Szalbierz z Politechniki Wrocławskiej. W dyskusji uczestniczyli: Andrzej Szczęśniak - ekspert rynku paliw i gazu, Krzysztof Sachs Ernst & Young, Marek Trawiński - Wiceprezes zarządu PGE, Joanna Strzelec Łobodzińska Wiceminister Gospodarki RP, Ryszard Olfans - Prezes Dolnośląskiej Spółki Gazownictwa S.A., Marcus Reichel Prezes, DREBERIS GMBH, Sławomir Najnigier Prezes Stowarzyszenia na Rzecz Promocji Dolnego Śląska oraz Herbert Wirth - Prezes zarządu KGHM Polska Miedź S.A. Dyskusja o energetyce zakończyła się zawiązaniem Grupy Refleksji nad rozwojem energetyki XXI wieku, której celem jest poszukiwanie optymistycznego scenariusza przyszłości energetycznej Europy i jej regionów. 10

Deutsch-polnischer Wirtschaftsgipfel Der zweite Tag des Forums (13. November 2009) widmete sich dem Thema Wirtschaft. Die Debatte begann mit einer Podiumsdiskussion zum Thema Europäische Wirtschaft in der Perspektive der globalen Veränderungen. Frau Joanna Strzelec-Łobodzińska, stellvertretende Wirtschaftsministerin Polens, übernahm das Grußwort bei der Podiumsdiskussion. Zum ersten Mal wurde ein deutsch-polnischer Wirtschaftspreis verliehen. Diesen erhielt Waldemar Preussner, ein aus dem Oppelner Land stammender Geschäftsmann. Waldemar Preussner sitzt im Vorstand der Firma PCC SE, die in drei Bereichen tätig ist: Chemie, Energie und Logistik. Im Anschluss wurde über Energiesicherheit diskutiert und darüber, ob Polen sowie der Rest der Welt in Hinblick auf den steigenden Energiebedarf von einer Energiekrise bedroht ist. Diese Diskussion wurde von Professor Zdzisław Szalbierz der Polytechnischen Hochschule Breslau (Politechnika Wrocławska) moderiert. An der Diskussion waren beteiligt: Andrzej Szczęśniak Expert für den Öl- und Kraftstoffmarkt, Krzysztof Sachs Ernst & Young, Marek Trawiński Vorstand PGE, Joanna Strzelec-Łobodzińska stellvertretende Wirtschaftsministerin, Ryszard Olfans Vorstand der Niederschlesischen Gasgesellschaft (Dolnośląska Spółka Gazownictwa S.A.), Markus Reichel Geschäftsführer DREBERIS GmbH, Sławomir Najnigier Vorsitzender der Vereinigung zur Förderung Niederschlesiens (Stowarzyszenia na Rzecz Promocji Dolnego Śląska), sowie Herbert Wirth Vorstand KGHM Polska Miedź S.A. Zum Abschluss der Diskussion zum Thema Energie entstand eine Arbeitsgruppe unter dem Namen Arbeitsgruppe zur Entwicklung der Energiewirtschaft im 21. Jahrhundert. Ziel der Gruppe ist die Suche nach einem optimistischen Szenario der energetischen Zukunft Europas und seiner Regionen. 11

Porozumienie o zawiązaniu zespołu pn. grupa refleksji nad rozwojem energetyki w XXI wieku zawarte w dniu 13 listopada 2009 podczas Dolnośląskiego Forum Politycznego i Gospodarczego, które odbyło się w Ośrodku Fundacji Krzyżowa dla Porozumienia Europejskiego Krzyżowej k/ Świdnicy na Dolnym Śląsku. Preambuła 1. W ostatnich latach ograniczenie dostępu do tanich, przyjaznych dla środowiska zasobów energetycznych był coraz bardzie odczuwalne. Z tego powodu należy spodziewać się spowolnienia globalizacji i ograniczeń rozwoju, a konflikty o dostęp do zasobów energetycznych są nieuniknione. Optymistyczne rozwiązania są możliwe jeżeli pojawią się i zostaną wdrożone przełomowe innowacje techniczne, organizacyjne i społeczne w obszarze energetyki na skale tych jakie dokonały się na przełomie XIX i XX wieku. Zważywszy, że energetyka warunkuje rozwój cywilizacyjny społeczeństw i ma istotny wpływ na kształtowanie długookresowej przyszłości Europy Założyciele zawiązują Grupę refleksji nad rozwojem energetyki w XXI wieku zwaną dalej Grupą. Założyciele są przekonani, że: 1. bez innowacyjnej rewolucji w energetyce niemożliwe będzie dopasowanie jej podaży i możliwości dystrybucyjnych do popytu wynikającego z potrzeb rozwojowych społeczeństw. Europejska Solidarność Energetyczna to z jednej strony fundament bezpieczeństwa energetycznego a z drugiej potencjalny stymulator rozwiązań innowacyjnych poszerzających obszary wolności energetycznej dla osób i podmiotów gospodarczych jako konsumentów i wytwórców energii. 12

Vereinbarung über Gründung einer Arbeitsgruppe unter dem Namen Arbeitsgruppe zur Entwicklung der Energiewirtschaft im 21. Jahrhundert abgeschlossen am 13. November 2009 während des niederschlesischen Politik- und Wirtschaftsforums, das im Stiftungszentrum Krzyżowa der Stiftung für die europäische Verständigung Krzyżowa bei Świdnica in Niederschlesien stattfand. Präambel 1. In den letzten Jahren war die Beschränkung des Zugangs zu billigen, umweltfreundlichen Energiequellen immer spürbarer.aus diesen Gründen erwartet man eine Verlangsamung der Globalisierung und Beschränkung der Entwicklung. Konflikte bezüglich des Zugangs zu Energie sind nicht zu umgehen. Optimistische Lösungen sind dann möglich, wenn entscheidende technologische, organisatorische und soziale Innovationen im Bereich der Energiewirtschaft, in solchem Umfang wie diese um die Jahrhundertwende des 19. und 20. Jahrhunderts realisiert wurden, entstehen und eingeführt werden. 1 Unter Berücksichtigung, dass die Energiewirtschaft die zivilisatorische Entwicklung der Gesellschaften bestimmt und wesentlichen Einfluss auf die Gestaltung der langfristigen Zukunft Europas hat, bilden die Gründer eine Arbeitsgruppe zur Entwicklung der Energiewirtschaft im 21. Jh nachfolgend Gruppe genannt. Die Gründer sind davon überzeugt, dass: 1. die Anpassung des Angebots und Distributionsmöglichkeiten an die Nachfrage, die aus den Entwicklungsbedürfnissen 13

2 1. Misją Grupy jest poszukiwanie optymistycznego scenariusza przyszłości energetycznej Europy i jej regionów w kontekście globalnym, poprzez inicjowanie ważnych dla rozwoju cywilizacyjnego przedsięwzięć i projektów w obszarze energetyki zmierzających do: zapewnienia możliwości niezakłóconego i niezawodnego odbioru potrzebnej ilości energii, wspierania rozwoju zdolności wytwórczych i przesyłowych, rozproszonej generacji z Odnawialnych Źródeł Energii, oraz szerzenia rzetelnej wiedzy i budowania pozytywnego obrazu inwestycji energetycznych i wsparcia dla nich w lokalnych i regionalnych społecznościach. 2. Grupa podejmuje realizację przedsięwzięcia Energetyka XXI wieku, którego celem jest tworzenie, na polsko - niemieckich obszarach przygranicznych, sieci współpracy jako fundamentu przyszłego ponadgranicznego europejskiego regionu nowoczesnej i stabilnej gospodarki energetycznej rozwijającej się z poszanowaniem i wykorzystaniem tradycyjnych struktur jak również przy uwzględnieniu aktualnego rozwoju rynku i innowacyjności. 3. W szczególności ważne jest zacieśnienie współpracy polsko niemieckiej w zakresie: rozwoju energetyki konwencjonalnej i czystych technologii węglowych, rozwój energetyki rozproszonej i odnawialnych źródeł energii, rozwoju energetyki jądrowej, a także bezpiecznego i niezawodnego zaopatrzenia w gaz ziemny, 4. sieci przesyłu energii elektrycznej i gazu ziemnego oraz efektywności energetycznej. der Gesellschaften resultiert, ohne eine innovative Revolution in der Energiewirtschaft unmöglich sein wird; 2. die Europäische Energiewirtschaftliche Solidarität ist einerseits eine Grundlage der energetischen Sicherheit, anderseits potentieller Antrieb innovativer Lösungen, die die Bereiche der 14

energetischen Freiheit für Privatpersonen und Unternehmer als Verbraucher und Erzeuger der Energie erweitern. 2 1. Die Mission der Gruppe ist die Suche nach einem optimistischen Szenario der energetischen Zukunft Europas und seiner Regionen im globalen Kontext, durch die Initiierung der für die Zivilisationsentwicklung wichtigen Unternehmungen und Projekte im Bereich Energiewirtschaft, die folgendes anstreben: Gewährleistung der Möglichkeiten einer ungestörten und zuverlässigen Abnahme der notwendigen Energie, Förderung der Entwicklung der Erzeugungs- und Übertragungsfähigkeit der dezentralen Energieerzeugung aus erneuerbaren Energiequellen, sowie die Verbreitung des soliden Wissens und eines positiven Bildes bezüglich energetischer Investitionen und ihrer Unterstützungen in lokalen und regionalen Gesellschaften Die Gruppe nimmt die Realisierung des Projektes Energie des 21. Jahrhunderts vor, dessen Ziel die Schaffung eines Kooperationsnetzes in den deutsch-polnischen grenznahen Gebieten ist. Dieses Kooperationsnetz soll als Grundlage einer zukünftigen, grenzüberschreitenden, europäischen Region der modernen und nachhaltigen Energiewirtschaft dienen, unter Berücksichtigung der traditionellen Strukturen sowie der aktuellen Marktentwicklung und Innovationen. 2. Insbesondere ist die Vertiefung der deutsch-polnischen Zusammenarbeit in folgenden Bereichen wichtig: Entwicklung der konventionellen Energiewirtschaft und sauberen Kohletechnologien, Entwicklung der dezentralen Energienutzung und erneuerbaren Energiequellen, Entwicklung der Kernenergie, sowie der sicheren und zuverlässigen Erdgasversorgung, der Strom- und Erdgasübertragungsnetze sowie der Energieeffizienz. 3 1. Die Gruppe nimmt Kontakt auf und führt Gedankenaustausch mit anderen Gruppen in Europa und auf der ganzen Welt, die die gleichen Ziele verfolgen. Die Gruppe lädt gleichzeitig Unternehmer, Forschungsinstitute, Bürgerorganisationen 15

3 1. Grupa nawiązuje kontakty i prowadzi wymianę myśli z podobnie motywowanymi grupami w Europie i na świecie oraz zaprasza do współdziałania podmioty gospodarcze, jednostki naukowe, organizacje obywatelskie, samorządy oraz osoby zainteresowane wypracowaniem optymistycznego scenariusza przyszłości energetycznej. 2. Organami Grupy są Rada Partnerów i Biuro Grupy. 4 1. W skład pierwszej Rady Partnerów wchodzą wszyscy Założyciele zwani także Partnerami Założycielami. 2. Rada Partnerów buduje Grupę poprzez zapraszanie nowych Partnerów spośród osób, które zaakceptują zasady i cele jej działania. 3. Rada może także uzupełniać swój skład spośród Partnerów Grupy. 4. Rada Partnerów określa cele, zdania i zasady działania Grupy oraz nadzoruje działalność Biura Grupy. 5 1. Biuro Grupy zapewnia obsługę administracyjną, organizacyjną, prawną i finansową Grupy i podejmowanych przez nią zadań. 2. Dolnośląską Fundacją Rozwoju Regionalnego i DREBE- RIS sp z o.o. (Dresdner Beratung für Internationale Strategien)ustalą zasady i warunki działania Biura Grupy w odrębnym dokumencie, który zatwierdzi Rada Partnerów. 3. Rada Partnerów zatwierdza do realizacji propozycje zadań i budżetu przedkładanych mu za pośrednictwem Biura Grupy, które wcześniej informuje o tych propozycjach Partnerów i zbiera ich opinie. 16

Selbstverwaltungen und andere Personen, die Interesse an dem optimistischen Szenario der energetischen Zukunft haben, zur Zusammenarbeit ein. 2. Organ der Gruppe sind der Partnerrat und das Büro der Gruppe. 4 1. Zum Partnerrat gehören alle Gründer, auch genannt Gründungspartner. 2. Der Partnerrat baut die Gruppe durch Einladung von neuen Partnern auf. Die neuen Partner werden aus den Personen ausgewählt, die die Grundsätze und Ziele der Handlungen akzeptieren. Der Rat kann die Besetzung auch unter den Gruppenpartnern ergänzen. Der Partnerrat bestimmt die Ziele, Aufgaben und Grundsätze des Handelns der Gruppe und beaufsichtigt die Aktivitäten des Büros der Gruppe. 5 1. Das Büro der Gruppe gewährleistet die administrative, organisatorische, rechtliche und finanzielle Betreuung der Gruppe und der ihrerseits übernommenen Aufgaben. 1. Die Niederschlesische Stiftung für regionale Entwicklung und DREBERIS sp z o.o. (Dresdner Beratung für Internationale Strategien) bestimmen die Grundsätze und Konditionen des Handelns des Büros der Gruppe in einem separaten Dokument, welches vom Partnerrat bestätigt wird. 2. Der Partnerrat billigt die Realisierung der vorgeschlagenen Aufgaben und des Budgets, das vom Büro der Gruppe 3. Das Gruppenbüro erarbeitet detaillierte Ziele und Pläne ihres Handelns im Jahr 2010 für das Projekt Energie des 21. Jahrhunderts in Anlehnung an die Programmrichtlinien, die vom Gruppenrat vorbereitet wurden. 17

4. Biuro Grupy opracuje szczegółowe cele i plan jej działalności w roku 2010 dla Przedsięwzięcia Energetyka XXI wieku w oparciu o Wytyczne Programowe przygotowanie przez Radę Grupy. 5. Realizacją zadań podjętych przez Grupę kieruje jej Biuro. Na wniosek Biura Grupy Rada Partnerów może powołać na okres realizacji zadania Komitet Sterujący. 6 1. Zmiany niniejszego Porozumienia mogą być dokonane tylko w drodze uchwały Rady Partnerów. 2. Porozumienie niniejsze sporządzono w kilku egzemplarzach, po jednym egzemplarzu dla każdego sygnatariusza i dwóch w celach archiwalnych dla Biura Grupy. 18

4. Die Realisierung der unternommenen Aufgaben der Gruppe wird durch ihr Büro geleitet. 5. Auf Antrag des Gruppenbüros kann der Partnerrat für den Zeitraum der Realisierung einen Lenkungausschuss berufen. 6 1. Veränderungen der vorliegenden Vereinbarung können nur aufgrund eines Beschlusses des Partnerrats vorgenommen aufgrund eines Beschlusses des Partnerrats vorgenommen werden. 2. Die vorliegende Vereinbarung wurde in ehrerenexemplaren angefertigt, je ein Exemplar für jeden Unterzeichner und zwei Exemplare zur Archivierung für das Gruppenbüro. 19

Idea i cele grupy energetycznej Grupa powołana została na mocy zawartego w dniu 13 XI 2009 r. porozumienia między Dolnośląską Fundacją Rozwoju Regionalnego i DREBERIS Sp. z o.o. Misją Grupy jest poszukiwanie optymistycznego scenariusza przyszłości energetycznej Europy i jej regionów w kontekście globalnym. Działania podejmowane przez Grupę mają prowadzić do inicjowania przedsięwzięć i projektów w obszarze energetyki zmierzających do zapewnienia możliwości niezakłóconego i niezawodnego odbioru potrzebnej ilości energii. Wspierany jest także rozwój energetyki rozproszonej opartej na Odnawialnych Źródłach Energii. Zadaniem Grupy jest także upowszechnianie rzetelnej wiedzy i budowanie pozytywnego obrazu inwestycji energetycznych w lokalnych i regionalnych społecznościach. Zainteresowanie Grupy ogniskuje się także na polskoniemieckich obszarach przygranicznych, na których powinien powstać w przyszłości trans-graniczny europejski region nowoczesnej i stabilnej gospodarki energetycznej. Zdaniem Grupy należy popierać w tym celu popierać polsko-niemiecka współpracę w zakresie: rozwoju energetyki konwencjonalnej i czystych technologii węglowych rozwoju energetyki rozproszonej i odnawialnych źródeł energii rozwoju energetyki jądrowej bezpiecznego i niezawodnego zaopatrzenia w gaz ziemny, sieci przesyłu energii elektrycznej i gazu ziemnego oraz efektywności energetycznej. Grupa otwarta jest na kontakty, współpracę oraz wymianę myśli z podobnie motywowanymi grupami i zespołami w Europie i na świecie. Do współdziałania zaproszone są także podmioty gospodarcze, jednostki naukowe, organizacje obywatelskie, samorządy oraz osoby zainteresowane opracowaniem optymistycznego scenariusza przyszłości energetycznej. 20

Die Idee und die Ziele der Arbeitsgruppe Die Gruppe wurde am 13 XI 2009 mit dem Abkommen zwischen der niederschlesischen Stiftung für die Regionale Entwicklung und der DREBERIS Sp. z o.o. ins Leben berufen. Die Mission der Gruppe ist die Suche nach einem optimistischen Szenario der energetischen Zukunft Europas und seiner Regionen im globalen Kontext. Die Vorhaben der Gruppe sollen zur Initiierung von Unternehmungen und Projekten im Bereich Energie führen, die die Möglichkeit einer ungestörten und zuverlässigen Abnahme der nötigen Energiemenge sichern. Ebenfalls wird die zerstreute Energie unterstützt, die an den Erneuerbaren Energiequellen basiert. Die Gruppe hat sich auch vorgenommen, das solide Wissen und ein positives Bild bezüglich energetischer Investitionen in lokalen und regionalen Gesellschaften zu verbreiten. Das Interesse der Gruppe konzentriert sich ebenfalls auf die deutsch-polnischen Grenzgebiete, in denen in Zukunft eine europäische grenzüberschreitende Region der innovativen Energiewirtschaft entstehen soll. Die Arbeitsgruppe ist der Meinung, dass die deutsch-polnische Zusammenarbeit in diesem Sinne in folgenden Bereichen unterstützt werden sollte: Entwicklung der konventionellen Energie und sauberen Kohletechnologien Entwicklung der zerstreuten Energie und Erneuerbaren Energiequellen Entwicklung der Atomenergie Sichere und zuverlässige Erdgasversorgung, Strom- und Erdgasübertragungsnetz-, sowie energetische Effizienz. Die Gruppe ist offen für Kontakte, Zusammenarbeit und Gedankenaustausch mit anderen Gruppen in Europa und in der Welt, die die gleichen Ziele verfolgen. Die Gruppe lädt gleichzeitig Unternehmer, Forschungsinstitute, Bürgerorganisationen, Selbstverwaltungen und andere Personen, die Interesse an dem optimistischen Szenario der energetischen Zukunft haben, zu einer Zusammenarbeit ein. 21

Lista sygnatariuszy/ Die Liste der Unterzeichner Imię Nazwisko Firma CHRISTOPH BIELE Energie Agentur Neiße STANISŁAW BŁACH ZEW KOGENERACJA S.A. KRYSTYNA BRESZKA CompRot PIOTR CHOJNACKI Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej "TERMAL" S.A. w Lubinie MACIEJ CHOROWSKI Wrocławski Park Technologiczny S.A. RYSZARD CHRUŚCICKI Stowarzyszenie na Rzecz Promocji Dolnego Śląska MACIEJ DOLNY TAURON Polska Energia S.A. TOMASZ FILL PGNiG S.A. MIECZYSŁAW GAWEŁ Dolnośląskie Centrum Hurtu Rolno - Spożywczego S.A JULIAN GOLAK Ziemia Kłodzka Wydawnictwo KAZIMIERZ HERLENDER Dolnośląski Park Innowacji i Nauki S.A. KAZIMIERZ HERLENDER Dolnośląski Park Innowacji i Nauki S.A. ROLAND HILSENBECK WSB International GmbH ANDRZEJ HOLDENMAJER Urząd Miasta i Gminy Ścinawa DIETMAR ISENSEE Stadtwerke Zittau GmbH PIOTR JANAS SHH Sp. z o.o. KAROL KALEMBA Biuro Studiów i Projektów Gazownictwa GAZOPROJEKT S.A. MICHAEL KOWALIK ZEW KOGENERACJA S.A. JAN KRUTSKY EnBW Trading GmbH WACŁAW KRZYWOSZYŃSKI ENERGOMAR POZNAŃ Sp. z o.o. JAROSŁAW KURZAWA MIS S.A. WALDEMAR KWAŚNY Urząd Gminy Miłkowice BOLESŁAW MARCINISZYN TEXEL - PRO AGNIESZKA MARSZAŁEK JANISŁAW MUSZYŃSKI Infrakom Sp. z o.o. Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej "TERMAL" S.A. w Lubinie SŁAWOMIR NAJNIGIER Stowarzyszenie na Rzecz Promocji Dolnego Śląska HOLGER NEU ENO mbh 22

RYSZRAD OLFANS Dolnośląska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. HUBERT PAPAJ Rada Miejska w Jeleniej Górze ANTONI PIETKIEWICZ PGE Górnictwo i Energetyka S.A. ANDRZEJ PLOCH Dolnośląskie Stowarzyszenie Prasy Regionalnej WRO-EURO MAŁGORZATA POLKOWSKA Operator Gazociągów Przysyłowych GAZ-SYSTEM S.A. ANDRZEJ PRAŁAT Wojskowy Instytut Techniki Inżynieryjnej MARKUS RAPP EWE Polska Sp. z o.o. MARKUS REICHEL DREBERIS GMBH Oddział w Polsce ANDRZEJ REWAK DFM ZANAM-LEGMET Sp. z o.o. IRENA ROGOWSKA Urząd Gminy Lubin KRZYSZTOF RZĄDKOWSKI KRZYSZTOF SACHS Ernst & Young JOHANNES SCHNEIDER InvestPartner JUSTYNA SIEDLECKA EnergiaPro S.A. Dolnośląskie Stowarzyszenie Prasy Regionalnej WRO-EURO MARCIN SIENKIEWICZ Forum Polityki Wschodniej SŁAWOMIR SKOCZEK Urząd Gminy Miłkowice DARIUSZ STOLARCZYK TAURON Polska Energia S.A. JOANNA ZDZISŁAW ANDRZEJ STRZELEC- ŁOBODZIŃSKA SZALBIERZ SZCZĘŚNIAK MICHAŁ SZUBSKI PGNiG S.A. Ministerstwo Gospodarki Instytut Organizacjii Zarządzania Politechniki Wrocławskiej MAREK TRAWIŃSKI PGE Polska Grupa Energetyczna S.A. ROMAN WALKOWIAK PGE Elektrownia Turów S.A. MAREK WINKOWSKI Wrocławski Park Technologiczny S.A. HERBERT WIRTH KGHM Polska Miedź S.A. PIOTR WOJTASIK Dolnośląska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. 23

Innowacyjna energetyka w polsko-niemieckim regionie przygranicznym 14-15 czerwca 2010, Ostritz Dyskusje panelowe Polsko- niemiecka integracja sieci elektroenergetycznych, integracja sektora OZE z sieciami elektroenergetycznym Tematy: Plany rozbudowy sieci operatorów sieci transportowych i dystrybucyjnych Zagrożenie bezpieczeństwa energetycznego poprzez niedostateczną rozbudowę i modernizację infrastruktury sieciowej Zagrożenie stabilności sieci poprzez podwyższony udział energii odnawialnej oraz środki zapobiegawcze operatorów sieci Inwestycje w energię wiatrową zagrożenie dla sieci? 24

Innovative Energiewirtschaft in der deutsch-polnischen Grenzregion 14.-15. Juni 2010, Ostritz Podiumsdiskussionen Nationaler und grenzüberschreitender Ausbau von Elektrizitätsnetzen und die Integration Erneuerbarer Energien in Elektrizitätsnetze Themen: Netzausbaupläne der Transport- und Verteilungsnetzbetreiber Bedrohung der energetischen Sicherheit durch unzurei chenden Ausbau und Modernisierung der Netzinfrastruktur Bedrohung der Netzstabilität durch den erhöhten Anteil der erneuerbaren Energien und Gegenmaßnahmen der Netzbetreiber Investitionen in Windenergie Bedrohung fürs Netz? 25

Kiedy zostanie rozbudowana pojemność transmisji pomiędzy Polską a Niemcami? Jakie konsekwencje będzie to miało dla przejrzystości rynku i dla klientów? Referenci: - dr Wolfgang Daniels Prezes Stowarzyszenia Wspierania Energii Odnawialnych w Saksonii - dr Steffen Heine Prezes Zarządu ENSO Netz GmbH - dr Marie-Luise Pörtner Prezes Zarządu juwi Wind GmbH - Herbert Wirth Prezes Zarządu KGHM Polska Miedź SA - Marek Wodawski Wiceprezes Zarządu, Dyrektor ds. Dystrybucji, EnergiaPro SA 26

Wann werden die Übertragungskapazitäten zwischen Deutschland und Polen ausgebaut? Welche Konsequenzen hat dies für die Markttransparenz und die Kunden? Referenten: - Dr. Wolfgang Daniels Präsident, Vereinigung zur Förderung Erneuerbarer Energien in Sachsen e.v. - Dr. Steffen Heine Geschäftsführer ENSO Netz GmbH - Dr. Marie-Luise Pörtner Geschäftsführerin, juwi Wind GmbH - Herbert Wirth Geschäftsführer KGHM Polska Miedź SA - Marek Wodawski Stellv.Geschäftsführer, EnergiaPro SA 27

dr Wolfgang Daniels Prezes Stowarzyszenia Wspierania Energii Odnawialnych w Saksonii: W północnych Niemczech energia z wiatru jest głównie produkowana offshore i onshore. Główni odbiorcy znajdują się w Bawarii i Badenii-Wuertembergii. Z tego powodu będzie potrzebna w przyszłości większa przepustowość przesyłowa. Budowa linii jest jednak dosyć mozolna ponieważ często rezygnuje się z położenia kabla ziemnego z powodu wyższych kosztów. Saksonia leży pomiędzy tymi obszarami. Podaż wiatru i struktura odbiorców pasują do siebie. Z tego powodu mógłby, przy użyciu energii odnawialnej, (badania VEE - organizacja promująca wykorzystanie OZE - pokazują, iż do roku 2020 82% zapotrzebowania na energię może być pokryta przez OZE) zostać zainstalowany bardzo ekologiczny i ekonomicznie trwały system. Produkcja prądu byłaby dostosowana do konsumenta, straty w przesyłaniu niskie i przy użyciu właściwej technologii magazynowania zostałby stworzony bardzo efektywny system przetwarzania prądu. Teraz, w Saksonii, może zostać przekroczony poziom 3000 godzin pełnego obciążenia głównie przez nową generację 2-3 MW-owych siłowni wiatrowych o wysokości 160 m może. Dla Saksonii i polskiego regionu przygranicznego, przy priorytetowym traktowaniu OZE, jest możliwa daleko idąca rezygnacja z dużych sieci przesyłowych. Jednakże osieciowanie na poziomie 110kV może być sensowne. dr Steffen Heine, Prezes Zarządu ENSO Netz GmbH: Wspieranie OZE skutkuje w Saksonii Wschodniej. Rocznie zostaje podpiętych do sieci ENSO 1000 nowych urządzeń zasilających z dalszą tendencją zwyżkową. Nie zawsze można 28

Dr. Wolfgang Daniels - Präsident, Vereinigung zur Förderung Erneuerbarer Energien in Sachsen e.v. In Deutschland wird der Windstrom schwerpunktmäßig im Norden Offshore und Onshore produziert. Die Hauptverbraucher befinden sich in Bayern und Baden Würtemberg. Deswegen brauchen wir für die Zukunft größere Übertragungskapazitäten. Der Leitungsbau gestaltet sich allerdings schwierig, da man größtenteils nicht auf Erdkabel wegen der höheren Kosten umsteigen will. Sachsen liegt zwischen diesen Bereichen. Windangebot und Verbraucherstruktur passen zusammen. Deswegen würde durch den Einsatz erneuerbarer Energien ( VEE Studie bis 2020 82% des Stromverbrauchs könnten durch die Erneuerbaren Energien abgedeckt werden.) ein sehr ökologisch und nachhaltig ökonomisches System installiert. Die Stromproduktion wäre verbrauchernah, die Übertragungsverluste sind gering und bei Einsatz der richtigen Speichertechnologie würde ein sehr effektives Stromumwandlungssystem geschaffen werden. Insbesondere durch die neue Generation von 2-3 MW Windkraftanlagen mit Nabenhöhen bis zu 160 m können jetzt in Sachsen die 3000 Vollaststunden pro Jahr überschritten werden. Für Sachsen und die Grenzregion in Polen bei einer Schwerpunktsetzung auf erneuerbarer Energien ist ein weites gehender Verzicht auf große Übertragungsnetze möglich.allerdings kann eine 110 KV Ebene für eine Vernetzung sinnvoll sein. Dr. Steffen Heine, Geschäftsführer ENSO Netz GmbH: Die Förderung Erneuerbarer Energien wirkt in Ostsachsen. Es werden jährlich über 1000 neue Einspeiseanlagen im Netz von ENSO angeschlossen - mit weiter steigender Tendenz. Nicht immer kann dabei ein Anschluss in unmittelbarer Nähe zur Anlage sichergestellt 29

zapewnić połączenie z siecią w bezpośrednim sąsiedztwie siłowni wiatrowej. Sieć ENSO wspiera zarządców siłowni wiatrowych w poszukiwaniu najdogodniejszego punktu podłączenia. ENSO jest zdania, że potencjałem przy lepszej integracji urządzeń zasilających jest podwyższenie wydajności podłączeniowej głównie poprzez stopniowe zmiany napięcia na wyższe. Oprócz tego ENSO pracvuje intensywnie nad wprowadzeniem Smart Grids. Od strony prawodawczej należy sprawdzić jakie istnieją możliwości podwyższenia zgodności nowych siłowni wiatrowych z siecią, np. poprzez przyznanie korzyści w magazynowaniu. dr Marie-Luise Pörtner Prezes Zarządu juwi Wind GmbH: Dla integracji większych ilości OZE jest konieczna nie tylko rozbudowa istniejącej sieci ale również zasadnicza przebudowa sieci (ponadgraniczna rozbudowa sieci, smart grids, możliwości magazynowania itd.) Polityka, jak również zarządzający siecią, muszą planować długoterminowo (przyczyną jest długotrwały proces uzyskiwania pozwoleń na budowę nowych tras), by nie tylko zatykać dziury ale również by oczekiwana duża ilość OZE w sieci mogła zostać zintegrowana. Wymiana między polskimi i niemieckimi zarządcami sieci jest koniecznie potrzebna ponieważ Niemcy posiadają przewagę w doświadczeniach integracyjnych OZE w sieci, możliwych rozwiązaniach (Koncepcja NOVA - optymalizacja sieci przed przebudową), optymalizacja poprzez monitoring linii przewodzenia, nadzór temperatury, korzyści z usług systemowych, inteligentne sterowanie odbiorem ) Zdecentralizowane wytwarzanie energii z OZE jest kluczem do zaopatrzenia w energię w przyszłości 30

werden. ENSO Netz unterstützt die Anlagenbetreiber bei der Auswahl des günstigsten Verknüpfungpunktes. Als Potential bei der besseren Integration von Einspeiseanlagen sieht EN- SO die Erhöhung der einspeisbaren Leistung insbesondere durch schrittweise Spannungsumstellungen auf eine höhere Spannung. Daneben arbeitet ENSO aktiv an der Einführung von Smart grids mit. Seitens des Gesetzgebers sollte geprüft werden, welche Möglichkeiten bestehen, die Netzverträglichkeit der neuen Anlagen zu erhöhen, z. B. durch die Gewährung eines Speicherbonus. Dr. Marie-Luise Pörtner Geschäftsführerin, juwi Wind GmbH: Für die Integration größerer Mengen von Erneuerbaren Energien ist nicht nur ein Ausbau des bestehenden Netzes erforderlich, sondern ein grundlegender Umbau des Netzes (grenzüberschreitender Ausbau der Netze, smart grids, Speichermöglichkeiten etc.) Sowohl die Politik als auch die Netzbetreiber müssen (vor dem Hintergrund langwieriger Genehmigungszeiten für neue Trassen) langfristig planen, um nicht nur Lücken zu stopfen, sondern die erwarteten hohen Anteile an Erneuerbarer Energie im Netz integrieren zu können. Austausch zwischen deutschen und polnischen Netzbetreibern dringend erforderlich, da es in Deutschland einen Erfahrungsvorsprung hinsichtlich Integration von EE ins Netz sowie möglichen Lösungen gibt (NOVA- Konzept (Netzoptimierung vor Verstärkung vor Ausbau), Optimierung durch Leiterseilmonitoring, Temperaturüberwachung, Systemdienstleistungsbonus, neue Übertragungskonzepte, intelligente Verbrauchssteuerung, ) Dezentrale Energieerzeugung mit Erneuerbaren Energien ist der Schlüssel zur Energieversorgung der Zukunft 31

dr inż. Herbert Wirth, Prezes Zarządu KGHM Polska Miedź SA: Prezes KGHM Polska Miedź S.A. mówił o nowych inwestycjach kapitałowych KGHM Polska Miedź S.A. Uzasadnił zakup pakietu akcji spółki Tauron Polska Energia S.A. Prezes Herbert Wirth mówił także o potrzebie wspierania energetyki odnawialnej, zaznaczył jednak, że źródła energii odnawialnej nie są wystarczające do tego, żeby zapewnić spółce KGHM Polska Miedź S.A. bezpieczeństwo energetyczne. Mówiąc o inwestycjach rzeczowych KGHM Polska Miedź S.A., przybliżył szczegóły związane z budową elektrowni Blachownia Nowa o mocy 910 MW wspólnie ze spółką Tauron Polska Energia S.A. Prezes Herbert Wirth przedstawił także pozycję spółki KGHM Polska Miedź S.A. jako lidera i partnera w Europie. Marek Wodawski Wiceprezes Zarządu,EnergiaPro S.A. Wymiana transgraniczna pomiedzy Polską a Niemcami powinna być rozpatrywana w dwóch płaszczyznach - wymiany realizowanej pomiędzy Operatorami Systemów Przesyłowych przy wykorzystaniu linii o napięciu 380/400 kv oraz wymiany realizowane pomiędzy operatorami Systemów Dystrybucyjnych na napięciu 110 kv i poniżej. Wymiana na napięciach najwyższych jest realizowana synchronicznie, lecz podlega procesowi aukcjonowania zdolności przesyłowych. Wymiana pomiędzy OSD, z uwagi na odmienny sposób pracy punktu gwiazdowego sieci 110 kv, realizowana być może wyłącznie w układach wyspowych. Niezbędne jest jednak zastosowanie urządzeń technicznych umożliwiających połączenie sieci polskiej i niemieckiej, np. w postaci transformatora sprzęgającego lub urządzeń prądu stałego. Z uwagi na niezależność OSD wszelkie nakłady na powstanie połączeń transgranicznych powinny być ponoszone w sposób transparentny, uwzględniający powiększone nakłady inwestycyjne związane z koniecznością budowy urządzeń sprzęgających. 32

dr.ing.herbert Wirth,Geschäftsführer KGHM Polska Miedź SA: Der Vorsitzende der KGHM Polska Miedź S.A. sprach über die neuen Kapitalinvestitionen der Firma. Er begründete den Einkauf des Aktienpakets der Tauron Polska Energia S.A. Der Vorsitzende Herbert Wirth sprach ebenfalls über die Notwendigkeit, erneuerbare Energien zu unterstützen, betonte jedoch, dass die Quellen der erneuerbaren Energien nicht ausreichend sind, um der Gesellschaft KGHM Polska Miedź S.A. die nötige energetische Sicherheit zu geben. Herr Wirth ist näher auf die Details zum gemeinsamen Bau mit der Gesellschaft Tauron Polska Energia S.A. des Kraftwerks Blachownia Nowa (mit der Leistung von 910 mw) eingegangen. Der Vorsitzende stellte auch die Lage der Gesellschaft KGHM Polska Miedź S.A. dar, als Marktführer und Partner in Europa. Marek Wodawski Stellv Geschäftsführer EnergiaPro S.A. Grenzüberschreitender Austausch zwischen Polen und Deutschland soll auf zwei Ebenen betrachtet werden. Zum einen der realisierte Austausch zwischen den Übertragungsnetzbetreibern unter Nutzung der Höchstspannungsleitungen 380/400kV und zum anderen der Austausch zwischen Distributionsnetzbetreibern auf Spannungsebenen von bis zu 110 kv. Der Austausch auf den höchsten Spannungsleitungen wird synchron realisiert, unterliegt jedoch dem Versteigerungsprozess der Übertragungskapazitäten. Der Austausch zwischen den Distributionsnetzbetreibern kann aufgrund der unterschiedlichen Arbeitsweisen der Sternpunkte auf 110 kv- Ebene nur innerhalb von Inselsystemen erfolgen. Es ist jedoch notwendig technische Geräte anzuwenden, die die Verbindung der deutschen und polnischen Netze ermöglichen, z.b. in Form von einem Zwischenübertrager bzw. einer Gleichstromanlage. Aufgrund der Unabhängigkeit der Distributionsnetzbetreiber sollen alle Investitionskosten für die Entstehung der grenzüberschreitenden Verbindungen auf eine transparente Weise getragen werden, unter Inkaufnahme höherer Investitionskosten, die mit dem notwendigen Bau der Übertragungsanlagen zusammenhängen. 33

Rozwój sieci gazowych, zwiększenie stopnia integracji polsko- niemieckich sieci gazowych i wzrastająca rola biogazu Tematy: W jakim kierunku będzie rozwijać się rozbudowa sieci gazowej? Jaką rolę obejmie w przyszłości biogaz? Jaką rolę będzie grał gaz w połączeniu z ciepłem sieciowym? Jaka rozbudowa pojemności transmisji pomiędzy Polską a Niemcami jest sensowna z punktu widzenia klienta? Referenci: - Piotr Chorbotowicz, Dyrektor, Dolnośląska Spółka Gazownictwa, Oddział Zgorzelec - Mieczysław Ciurla, Dyrektor Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego -Adam Marzecki, Kierownik Działu Projektów Międzynarodowych, GAZ-SYSTEM S.A. - dr Markus Rapp, Prezes Zarządu EWE Polska Sp. z o.o. - Michael Seiffert, Niemieckie Centrum Badań nad Biomasą 34

Ausbau der Gasnetze, Erhöhung der Integration deutschpolnischer Gasnetze und die steigende Rolle des Biogases Themen: In welchen Richtungen ist in Zukunft ein Ausbau der Gasnetze zu erwarten? Welche Rolle wird in Zukunft das Biogas spielen? Welche Rolle wird Gas in der Fernwärmewirtschaft spielen? Welche Erhöhung der internationalen Übertragungskapazitäten zwischen Deutschland und Polen ist aus Kundensicht sinnvoll? Referenten: - Piotr Chorbotowicz, Direktor, Niederschlesische Gasgesellschaft, Standort Zgorzelec - Mieczysław Ciurla, Leiter des Marschallamts der Woiwodschaft Niederschlesien - Adam Marzecki, Leiter/Internationale Projekte, GAZ- SYSTEM S.A. - Dr. Markus Rapp, Geschäftsführer EWE Polska Sp. z o.o. - Michael Seiffert, Deutsches BiomasseForschungsZentrum 35

Piotr Chorbotowicz, Dyrektor, Dolnośląska Spółka Gazownictwa, Oddział Zgorzelec: Największym problemem jest to, iż systemy dystrybucyjne Dolnośląskiej Spółki Gazownictwa nie są połączone z niemieckimi. Połączony jest natomiast system przesyłowy polski i niemiecki, i to zabezpiecza ciągłość dostaw gazu dla Dolnego Śląska. Mieczysław Ciurla, Dyrektor Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego: Dyrektor Mieczysław Ciurla zaprezentował możliwości inwestycji związanych z Priorytetem 5 RPO, który będzie realizowany w I kwartale 2011 roku. Szczególnie chodzi o projekty inwestycyjne na obszarach wiejskich, których celem będzie obniżanie niskiej emisji, budowa Kogeneracji lokalnej w oparciu o surowce np. biomasę i rozbudowane sieci gazownicze. Adam Marzecki, Kierownik Działu Projektów Międzynarodowych, GAZ-SYSTEM S.A.: W czasie prezentacji została przedstawiona sylwetka Operatora Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYSTEM S.A. oraz aktualny zakres planowanych inwestycji do 2015. Szczegółowo przedstawiona została rozbudowa systemu przesyłowego w regionie Dolnego Śląska, która w przyszłości pozwoli na zwiększenie importu z kierunku niemieckiego gazu do Polski. Dr Markus Rapp, Prezes Zarządu EWE Polska Sp. z o.o. Na zachodzie oraz na południu Polski bardzo ważne jest wzmocnienie rozbudowy oraz budowy połączeń sieci gazowych, aby, szczególnie w zachodniej Polsce, zapewnić zaopatrzenie. Jest to również ważne ze względu na zdywersyfikowanie możliwości zaopatrzeniowych w sytuacjach kryzysow- 36

Piotr Chorbotowicz, Direktor, Niederschlesische Gasgesellschaft, Standort Zgorzelec: Das größte Problem ist das die Distributionssysteme der Niederschlesischen Gasgesellschaft mit den deutschen nicht verbunden sind. Verbunden ist jedoch das deutsch-polnische Übertragungssystem, welches als Sicherung für die Kontinuität der Gasanlieferung für Niederschlesien fungiert. Mieczysław Ciurla, Leiter des Marschallamts der Woiwodschaft Niederschlesien: Der Direktor Mieczysław Ciurla präsentierte die gegebenen Möglichkeiten für die Investitionen, die mit Priorität 5 des RPO (regionalen Investitionsprogramms) zusammenhängen und die im ersten Quartal 2011 realisiert werden. Es handelt sich hauptsächlich um Investitionsprojekte auf den ländlichen Gebieten, deren Ziel die Senkung der Emission ist, sowie der Bau einer lokalen Kraft-Wärme-Kopplung in Verbindung mit Rohstoffen, wie z.b. Biomasse und ausgebauten Gasnetzen. Adam Marzecki, Leiter/Internationale Projekte, GAZ-SYSTEM S.A. Während der Präsentation wurde das Bild des Übertragungsgasleitungsbetreibers GAZ-SYSTEM S.A. dargestellt, sowie der aktuelle Investitionsplan bis zum Jahr 2015. Der Ausbau des Übertragungssystems für Niederschlesien wurde detailliert vorgestellt. Dieser Ausbau ermöglicht in Zukunft das Importieren von größeren Gasmengen von Deutschland nach Polen. Dr. Markus Rapp, Geschäftsführer EWE Polska Sp. z o.o. Ein verstärkter Aus- und Neubau von Interkonnektoren im Westen und Süden Polens ist dringend erforderlich, um die 37

ych. Poza tym konieczne jest stworzenie wolnej mocy produkcyjnej w punktach importowych, aby przez uelastycznienie ich stworzyć dojście do rynku nowym uczestnikom. Na poziomie administracyjnym powinny zostać zlikwidowane ustawodawcze przeszkody inwestycyjne (np. podatek od nieruchomości, prawo o magazynowaniu) oraz zmienione zasady regulacji taryf, aby móc rozszerzyć ofertę gazu ziemnego dla nowych klientów oraz żeby móc sfinansować rozbudowę sieci. W przyszłości znaczącą rolę w zaopatrywaniu w gaz może odgrywać biogaz. Decentralizacja zaopatrzenia z tym związana mogłaby prowadzić do powiększenia się jego bezpieczeństwa oraz do polepszenia się stabilności sieci. Dalszą zaletą jest widoczne lokalne tworzenie korzyści, które wynikają z dostawy i eksploatacji surowców. Do tego konieczne są długoterminowe i pewne prawne warunki ramowe, dotyczące np. regulacji wynagrodzeniowej, ustawodawczego obowiązku udokumentowania dla dostawców oraz postępowań dotyczących wydawania pozwoleń. Biogaz mógłby być używany przy urządzeniach wytwarzania prądu i ciepła lub być doprowadzany do sieci gazowych. Michael Seiffert, Niemieckie Centrum Badań nad Biomasą: Biogaz stanowi technicznie wydajną alternatywę przy dostarczaniu ciepła, prądu i paliwa. Na rynku są dostępne odpowiednie technologie do produkcji biogazu i biometanu. Rozwój produkcji biogazu nabrał w Polsce i Niemczech zróżnicowanego przebiegu. Podczas gdy w Niemczech funkcjonuje ponad 4 500 biogazowni głównie do wytwarzania ciepła i prądu, w Polsce jest ich 7. Jednak obydwa kraje posiadają obiecujący potencjał do dalszego rozpowszechniania urządzeń do produkcji biogazu i biometanolu. 38

Versorgung besonders in Westpolen zu sichern, aber auch für eine Diversifizierung der Versorgungsmöglichkeiten in Krisensituationen. Des Weiteren ist die Schaffung freier Kapazitäten an den Importpunkten erforderlich, um durch die Erhöhung der Flexibilisierung an diesen Punkten Marktzugang für neue Marktteilnehmer zu schaffen. Auf administrativer Ebene sollten gesetzgeberischer Investitionshemmnisse (Immobiliensteuer, Speichergesetz) abgeschafft und die Tarifgenehmigungspraxis geändert werden, um das Erdgasangebot für neue Kunden auszuweiten und den Netzausbau wirtschaftlich betreiben zu können. In Zukunft könnte in der Gasversorgung das Biogas eine größere Rolle spielen. Die damit verbundene Dezentralisierung der Versorgung könnte zu einer Erhöhung der Versorgungssicherheit und der Netzstabilität führen. Ein weiterer Vorteil ist in der lokalen Wertschöpfung zu sehen, die sich aus Rohstofflieferung und Betrieb ergibt. Dazu sind langfristige und verlässliche rechtliche Rahmenbedingungen, z.b. in Bezug auf Vergütungsregelung, gesetzliche Nachweispflicht für Versorger und Genehmigungsverfahren, unerlässlich. Das Biogas könnte bei strom- und wärmegeführten Anlagen eingesetzt, oder auch in das Gasnetz eingespeist werden. Michael Seiffert, Deutsches BiomasseForschungsZentrum Biogas stellt eine technisch effiziente Alternative zur Bereitstellung von Wärme, Strom und Kraftstoff dar. Entsprechende Technologien zur Produktion von Biogas sowie Biomethan sind am Markt verfügbar. Die Entwicklung der Biogasproduktion hat in den Ländern Deutschland und Polen einen heterogenen Verlauf genommen. Während über 4.500 Anlagen vorrangig zur Wärme- und Stromproduktion in Deutschland betrieben werden, existieren in Polen gegenwärtig 7 Biogasanlagen. Jedoch weisen beide Länder ein aussichtsreiches Potenzial zur weiteren Etablierung von Biogas- als auch Biomethananlagen auf. 39