OD WYDAWCY Biskup Edward Milik. fot.: Ossolineum 30
TEMAT NUMERU Stanisław A. Bogaczewicz Integrująca rola Kościoła katolickiego na Dolnym Śląsku po roku 1945 W latach powojennych położenie Kościoła katolickiego na Ziemiach Zachodnich i Północnych Polski było znacznie trudniejsze w porównaniu z innymi regionami kraju. Zmiana granic i masowe migracje ludności stanowiły dla duchowieństwa szczególne wyzwanie. Wiara katolicka była często jedynym elementem łączącym Polaków przybywających na te tereny z różnych stron przedwojennej Rzeczpospolitej. Powojenne początki polskiej administracji kościelnej na Ziemiach Zachodnich i Północnych. W marcu 1945 r., gdy klęska III Rzeszy pozostawała kwestią kilku najbliższych tygodni, tymczasowe władze PKWN podjęły przygotowania do administracyjnego przejęcia ziem, które przypaść miały Polsce. Pełnomocnikiem rządu na administracyjny okręg Dolnego Śląska ustanowiono Stanisława Piaskowskiego, przewidzianego na pierwszego wojewodę dolnośląskiego. Dnia 24 marca natomiast mianowano w Krakowie polskiego prezydenta Wrocławia. Został nim dr Bolesław Drobner. W skład zespołu, któremu przewodził Drobner, wchodził również duchowny katolicki ks. Kazimierz Lagosz, który w przyszłym Zarządzie Miasta pełnić miał funkcję referenta do spraw Kościoła rzymskokatolickiego. Niebawem dołączyli do niego kolejni polscy kapłani: ks. Pius Piętka salwatorianin i o. Marian Pirożyński. Pierwsze Msze św. gromadzące Polaków odprawione zostały w ocalałych świątyniach 13 V u św. Antoniego i 20 V w kościele św. Bonifacego. 26 lipca na plebanii kościoła św. Bonifacego odbyła się z udziałem pozostałego w mieście sufragana wrocławskiego ks. bpa Józefa Ferche, pierwsza konferencja duszpasterzy polskich pracujących na Ziemiach Zachodnich. Uczestniczyło w niej 26 kapłanów. W tym okresie przebywający w Rzymie prymas August Hlond podjął formalne zabiegi o przejęcie przez Episkopat Polski zarządu kościelnego na poniemieckich terenach na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej. 8 VII 1945 r. uzyskał od Świętej Kongregacji do Nadzwyczajnych Spraw Kościelnych specjalne pełnomocnictwa do uregulowania polskiej administracji kościelnej in tutto territorio polacco. Prymas Hlond przybył do kraju 20 VII 1945 r. Już 15 VIII rozstrzygnął kwestię organizacji Kościoła polskiego na Ziemiach Zachodnich i Północnych; mianował rządców: dla diecezji warmińskiej ks. dr Teodora Benscha, dla diecezji gdańskiej ks. dra Andrzeja Wronkę oraz na dotychczasowym terenie archidiecezji wrocławskiej administratorów trzech nowych kościelnych jednostek terytorialnych administratur apostolskich: we Wrocławiu ks. dr Karola Milika, w Opolu ks. dra Bolesława Kominka, w Gorzowie Wielkopolskim ks. Edmunda Nowickiego. Choć nie byli biskupami, otrzymali uprawnienia przysługujące biskupom rezydencjalnym. Ks. Karol Milik oficjalne urzędowanie rozpoczął 1 września, ks. Kazimierza Lagosza ustanowiono wrocławskim dziekanem i proboszczem parafii św. Bonifacego. W pierwszym dniu sprawowania funkcji administratora apostolskiego ks. 31
OD WYDAWCY Zatrzymaliśmy się w Wabienicach koło Bierutowa. Tam rozpocząłem pracę jako proboszcz. Wabienice przyjęły mnie z wielka radością, bo tamtejsi ludzie czekali na księdza. Zgromadziła się tam ludność z różnych okolic Polski i zza granicy. Tamtejszy wójt i sekretarz obiecali mi wszystko, co możliwe ś ] Tylko Milicja Obywatelska nie chciała oddać plebani przejętej na posterunek. W międzyczasie zdarzył się tragiczny wypadek. Komendant posterunku został zamordowany przez szabrownika. Po tym wydarzeniu zwrócono mi plebanię. Ludność całej gminy była wobec mnie bardzo serdeczna i darzyła mnie dużym zaufaniem. Nawet przez 5 lat byłam radnym gminnym, ale potem mnie wykreślono. (ks. Franciszek Rozwód) Milik skierował do wiernych list pasterski, rozpoczynający się słowami zaczerpniętymi z listu św. Pawła: Co człowiek sieje, to też będzie żniwował (Gal, 6, 8). Wyraził w nim moralne wsparcie Kościoła dla wysiłku podejmowanego przez przybywającą na Dolny Śląsk ludność polską. Trzy dni po objęciu urzędu ks. Milik odbył pierwszą wizytację duszpasterską wśród koczujących wokół dworca towarowego w Brochowie wygnańców z Łoszniowa w archidiecezji lwowskiej. Uroczysty ingres odbył się 14 X w ocalałej bazylice w Trzebnicy. 5 IX 1945 r. pełnomocnik rządu Stanisław Piaskowski, skierował do ks. Milika apel o księży dla Dolnego Śląska. Wypowiedział wówczas słowa: Biskup Edward Milik. fot.: Ossolineum W połowie 1946 r. na obszarze Administracji Apostolskiej Dolnego Śląska zorganizowano 42 dekanaty, w ramach których działało 525 placówek duszpasterskich. We wrześniu 1947 r. natomiast istniało już ich 530, z czego 390 posiadało swych polskich administratorów, którzy zobowiązani byli do posługi duszpasterskiej w placówkach jeszcze nieobsadzonych polskimi duchownymi (W. Szetelnicki, jw., s. 94; wg ks. bpa W. Urbana w tym czasie na Dolnym Śląsku istniało 546 parafii, z czego 136 nie były obsadzone tenże. Archidiecezja Wrocławska w latach 1945-1965. Nasza Przeszłość 1965 t. 22, s. 23). Więcej księży, ale dobrych księży. Lokalne władze świadome były znaczenia Kościoła katolickiego w kształtowaniu więzi międzyludzkich i budowania polskiej rzeczywistości na Ziemiach Zachodnich i Północnych. Wartości religijne stanowiły bowiem istotny czynnik kształtowania poprawnych relacji między ludnością miejscową a przybyłymi tu Polakami oraz zmniejszenia różnic kulturowych i integracji ludności polskiej wysiedlonej z Kresów wschodnich, osadników z Polski centralnej i reemigrantów z Europy Zachodniej i Południowej. W chwili objęcia urzędu przez ks. Milika na obszarze administracji apostolskiej Dolnego Śląska 32
Zrujnowane Wrocławskie świątynie Katedra św Jana Chrzciciela i kościół św. Wojciecha. fot.: Ossolineum Prymas Wyszyński a rządowe inicjatywy organizacji struktur Kościoła na Ziemiach Zachodnich i Północnych. Po śmierci prymasa Augusta Hlonda, Pius XII w 1948 r. mianował arcybiskupem gnieźnieńsko-warszawskim i prymasem Polski ks. Stefana Wyszyńskiego. Zbiegło się z zaostrzeniem przez władze PRL walki z Kościołem. Pretekstem do intensyfikacji antykościelnych działań partii były listy papieża Piusa XII, podejmujące zagadnienie dokonanej po wojnie zmiany granic i wysiedleń ludności. W pierwszym z 18 I 1948 r. do biskuzamieszkiwało bowiem ok. 800.000 katolików, w tym ok. 200.000 katolików narodowości polskiej. Swą posługę wśród nich pełniło 700 księży niemieckich i jedynie 45 kapłanów polskich. Już wkrótce sytuacja ta miała ulec zmianie. W myśl postanowień poczdamskich rozpoczęła się akcja wysiedlania Niemców, wzmógł się napływ ludności polskiej w zdecydowanej większości katolickiej. Przemianom ludnościowym towarzyszyły decyzje ks. Milika zmierzające do ukształtowania struktur organizacyjnych Kościoła dolnośląskiego: parafie katolickie w miejscowościach zasiedlanych przez Polaków przekazywano polskim duchownym, a na obszarach zdominowanych dotychczas przez protestantów tworzono nowe placówki duszpasterskie. Kiedy niechętni zmianom proboszczowie niemieccy przypominali Milikowi o swej nieusuwalności, ten zwykł odpowiadać, że kodeks prawa kanonicznego nie przewidział Hitlera i II wojny światowej. Tworząc sieć polskiego duszpasterstwa parafialnego na Dolnym Śląsku ks. Milik zabiegał również o ustanowienie wszystkich agend kurialnych. Z pomocą materialną potrzebującym spieszyć miał powstały 6 X 1945 r. diecezjalny Związek Caritas, który w styczniu roku następnego posiadał już wiele swych oddziałów parafialnych. Poza rozdziałem darów przychodzących jako po- moc humanitarna z zagranicy, Caritas prowadził stołówki i jadłodajnie, sierocińce i przedszkola, internaty i ośrodki wypoczynkowe dla najbardziej potrzebujących. Jesienią 1946 r. ks. Milik z gronem najbliższych współpracowników, w tym z ks. Józefem Umińskim, ks. Piotrem Stachem i ks. Aleksym Klawkiem profesorami Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, podjął starania o reaktywowanie Wydziału Teologii przy Uniwersytecie Wrocławskim. Wobec sprzeciwu władz państwowych skoncentrowano się na utworzeniu we Wrocławiu Wyższego Seminarium Duchownego. 8 X 1947 r. naukę w seminarium, którego rektorem został ks. dr Józef Marcinowski, rozpoczęło 24 alumnów. 33
OD WYDAWCY Przyjechałem tu do Wrocławia żeby się zapisać na Agronomię. Ale kiedy na murach kościołów, które jeszcze nie były zburzone (były to nieliczne) zauważyłem ogłoszenie administratora apostolskiego ks. dr Karola Milika, że otwiera się od października 47 roku seminarium duchowne na tych ziemiach. Polskie Seminarium Duchowne, zgłosiłem się. Należę do tych co mają w indeksie chyba nr 7. ( )Może jeden albo dwóch było z Wrocławia, a tak to zgłosiliśmy się z całego świata. Nawet był Polak z Maroko. Wielu miało mundury wojskowe. ( )Początkowo kościół i ksiądz tu był bardzo potrzebny. Bo gdy przyjeżdżały transporty ze Wschodu, bo patrzyli gdzie jest komin fabryczny i wieża kościelna to tam się osiedlali( ) Kiedy jako wikary z proboszczem jeździłem, często zastawałem po dwa trzy obrazy Matki Boskiej na ołtarzu, co jest wbrew przepisom liturgicznym, bo powinien być jeden obraz. Ale mądrzy proboszczowie mieli wyczucie ponad nawet prawo kanoniczne. Wiedzieli, że jak ci ludzie ze Wschodu ś ] brali jakiś obraz czy figurę, to trzeba im to zostawić. Bo to im dawało poczucie łączności, że nie są zupełnie oderwani, że jednak mają ta łączność z ojcowizną. Ten czynnik stabilizujący a potem integrujący kościoła był doceniany przez bardzo różnych. Nawet ruskie wojsko gdy potrzebowało Polaków do osiedlenia się na jakimś terenie, to przyjeżdżało do administratora apostolskiego z prośbą o księdza. Wiedzieli bowiem, że ten ksiądz będzie integrował, bo inaczej to ludzie uciekną. Bp Józef Pazdur pów polskich wyraził ubolewanie nad losem Polaków muszących opuścić kresy wschodnie, w drugim zaś - skierowanym 1 III 1948 r. do biskupów niemieckich zawarł żal z powodu powojennych wysiedleń Niemców. Wiosną 1946 r. na liczbę od 700.000 do 1.000.000 osiadłych na dolnym Śląsku Polaków przypadało 250 kapłanów. W połowie tego roku było ich tu 310. We wrześniu zaś już 420. Rok później we wrześniu 1947 r. na ok. 1.622.000 polskiej ludności katolickiej w tym ok. 225.000 mieszkańców Wrocławia, przypadało 541 kapłanów (W. Szetelnicki. Odbudowa kościołów w Archidiecezji Wrocławskiej w latach 1945-1972. Rola duchowieństwa i wiernych. Roma 1975, s. 66). 24 V 1948 r. Episkopat Polski skierował do mieszkańców tzw. Ziem Odzyskanych specjalne orędzie, w którym wyjaśniał okoliczności sformułowania treści listu papieża do biskupów niemieckich. Wskazywano na więź Ojca Świętego z narodem polskim. Obnażono także manipulację dokonaną przez władze polskie. W prasie przedrukowano bowiem jedynie fragment listu, co w istotnym stopniu wypaczało jego rzeczywisty sens. Władze próbowały w ten sposób kształtować w społeczeństwie obraz Kościoła i duchowieństwa jako siły reakcyjnej i antypaństwowej, udzielającej wsparcia przeciwnikom powojennej Polski i jej granic. Służyły temu organizowane również Dolnym Śląsku zebrania partyjne, które nasilały się od początku 1949 r. Antykościelna kampania wzmogła się po ogłoszeniu 1 VII 1949 r. dekretu Świętego Oficjum zabraniającego katolikom pod karą ekskomuniki popierania i przynależności do partii komunistycznych. Do ataków na Kościół przystąpili przedstawiciele środowiska naukowego. Rektor Uniwersytetu Wrocławskiego prof. Stanisław Kulczyński w sejmowym wystąpieniu z 2 IV 1949 r. mówił: Wśród nieprzyjaciół naszych granic, naszych sojuszów i naszego ustroju, znalazł się Watykan, który usiłuje wygrać dawny kredyt moralny, jaki posiadał wśród katolików przeciwko nam [...]. Groza ogarnia gdy się uświadomi, w jakie insygnia ustrojony zostanie ideał człowieczeństwa w czasie, kiedy Kościół odwraca się od ludów, a uczucia swoje kieruje ku klasom i warstwom społecznym, których ideałem są królowie stali, królowie armat, królowie konserw. We wrześniu 1949 r. nasiliły się naciski władz zmierzające do zniesienia uwarunkowanego kanonami prawa kościelnego stanu tymczasowości administracji kościelnej na tzw. Ziemiach 34
bp. Milik fot.: Archiwum Archidiecezjalne Odzyskanych. By zasugerować, że żądania te mają charakter oddolny, inspirowano zebrania parafialne wiernych i zjazdy duchownych uwikłanych we współpracę z komunistycznymi władzami. Akcje te wykorzystywane były propagandowo w celu zdyskredytowania Kościoła w oczach społeczeństwa i przypisania mu działań niezgodnych z polska racją stanu. W czasie władze nasiliły działania zmierzające do decydowania o obsadzie stanowisk kościelnych. Przygotowaniem do realizacji tego zamierzenia na gruncie dolnośląskim było usunięcie 19 VIII 1950 r. z Miejskiej Rady Narodowej ks. Kazimierza Lagosza, pod pretekstem odmowy ostatniej posługi przy zmarłym dziecku. Faktycznym zaś powodem tej decyzji była odmowa potępienia papierza Piusa XII. 14 października 1950 roku ks. Lagosza aresztowano. Poddany długotrwałemu śledztwu i złamany psychicznie przygotowywany był przez służbę bezpieczeństwa na nowego rządcę kościelnego Dolnego Śląska, realizującego wytyczne władz państwowych. Pomimo atmosfery wrogości wobec Kościoła, prowadzone przez episkopat rozmowy z rządem zaowocowały podpisaniem 14 IV 1950 r. tzw. porozumień kwietniowych. Władze zobowiązywały w nich prymasa Wyszyńskiego do podjęcia wobec Stolicy Apostolskiej zabiegów o ustanowienie sta- Bronisław Drobner i Stanisław Kulczyński fot.: Muzeum Miejskie Wrocławia łej administracji kościelnej na zachodzie i północy Polski. Zamierzenie to w praktyce nie mogło być jednak zrealizowane. Stolica Apostolska bowiem, w przypadku tworzenia stałej administracji kościelnej stosowała rygorystyczny wymóg. Państwo, na którego terytorium miała ona powstać, winno w traktacie międzynarodowym zawartym z sąsiadami definitywnie ustalić przebieg granic. Polska zaś takiego porozumienia z Niemcami podzielonymi już wówczas na dwa odrębne państwa nie posiadała. 6 VII 1950 r. w Zgorzelcu podpisany został między PRL a NRD układ o ostatecznym uznaniu granicy na Odrze i Nysie. Władze w Polsce uznały zawarty układ za wystarczający i wzmogły naciski na episkopat, domagając się ustanowienia stałej administracji kościelnej na Ziemiach Zachodnich i Północnych. Odpowiedzią episkopatu był list jego sekretarza bpa Zygmunta Choromańskiego z 2 XI 1950 r., w którym przypomniano obowiązującą w Kościele zasadę, iż prawo obsady biskupstw przysługuje Stolicy Apostolskiej. Reakcją władz było usunięcie 26 stycznia 1951 r. dotychczasowych administratorów apostolskich i internowanie ich. Wymuszono również na kapitułach wybór nowych wikariuszy kapitulnych: we Wrocławiu ks. Kazimierza Lagosza, w Opolu ks. Emila Kobierzyckiego, w Gorzowie ks. Tade- 35
OD WYDAWCY Rano, dwudziestego piątego grudnia poszedłem z ojcem na pasterkę. Do zaimprowizowanego budynku, wziętego na kościół.( ). Ciemno tylko dwie świeczki. Ja, znając ministranturę (byłem ministrantem), poszedłem służyć. W czasie Komunii ksiądz dawał mi jakieś znaki, na które ja nie bardzo wiedziałem, o co mu chodzi. No jeszcze nie byłem tak rozgarnięty, żeby odczytać. Było niewiele, ja wiem Może trzydzieści osób wtedy, jako, że to była msza polska. ( ) Imponowali mi Niemcy swoim zachowaniem w kościele. To było coś odmiennego, jak nasi Polacy. Choć to byli wrogowie, ale ich podziwiałem. ( )Śpiewali spokojnie, tak stonowanym głosem. Nikt się nie odwracał, nikt nogami nie tupał. ksiądz po niemiecku mówił kazanie. No oczywiście wchodzą Polacy, nie ma mowy, żeby Niemiec wtedy wszedł. Wchodzi jakaś trzydziestoletnia Polka, stukając obcasami. Ksiądz przerwał kazanie, coś jej mówił, to było wiadomo, że prosił ją, żeby usiadła. Ona, nie zwracając na to uwagi, dalej chodziła, szukała krzesła, znalazła, usiadła. ( )Powiedział: Danke schön Dalej prowadził kazanie. (Jerzy Józefczyk) usza Załuczkowskiego, w Olsztynie ks. Wojciecha Zinka, w Gdańsku Jana Cymanowskiego. Wobec tak brutalnej ingerencji prymas Wyszyński uznał wybrane osoby za legalnych rządców diecezji i administratur apostolskich. Poszukując możliwości rozwiązania konfliktu udał się do Rzymu. Uzyskał wszystko, co w tej sytuacji było możliwe: już wkrótce Stolica Apostolska mianowała biskupami: ks. Bolesława Kominka dla Wrocławia, ks. Teodora Benscha dla Gorzowa, ks. Franciszek Jopa dla Opola, ks. Edmunda Nowickiego dla Gdańska, ks. Tomasz Wilczyński dla Olsztyna. Mogli oni jednak objąć rządy w swych diecezjach dopiero po październikowej odwilży 1956 r. Do kulminacji konfliktu między państwem a Kościołem doprowadził wydany przez państwo 9 II 1953 r. dekret o obsadzaniu stanowisk duchownych według którego duchowni od biskupów po proboszczów obejmując swe funkcje musieli uzyskać zgodę władz świeckich i złożyć ślubowanie na wierność PRL-owi. W odpowiedzi prymas Stefan Wyszyński wraz z episkopatem wystosował 8 V 1953 r. do Rady Ministrów memoriał Non possumus zawierający znamienne stwierdzenie Rzeczy Bożych na ołtarzach cesarza składać nam nie wolno. Reakcją władz był wzmożony atak na Kościół i aresztowanie prymasa Wyszyńskiego w nocy z 25 na 26 IX 1953 r. Wielka Nowenna, list biskupów polskich do biskupów niemieckich i Millennium Chrztu Polski. Pobyt prymasa w odosobnieniu zaowocował inicjatywą duszpasterską, która w swym zasięgiem objąć miała całą Polskę. Przygotować miała naród Wśród nieprzyjaciół naszych granic, naszych sojuszów i naszego ustroju, znalazł się Watykan, który usiłuje wygrać dawny kredyt moralny, jaki posiadał wśród katolików - przeciwko nam [...]. Groza ogarnia gdy się uświadomi, w jakie insygnia ustrojony zostanie ideał człowieczeństwa w czasie, kiedy Kościół odwraca się od ludów, a uczucia swoje kieruje ku klasom i warstwom społecznym, których ideałem są królowie stali, królowie armat, królowie konserw. (sejmowe wystąpienie rektora Uniwersytetu Wrocławskiego prof. Stanisława Kulczyńskiego z 2 IV 1949 r.) do uroczystych obchodów Millennium Chrztu Polski. Realizacja tego zamierzenia nastąpić mogła dzięki burzliwym wydarzeniom 1956 r., których rezultatem w Polsce była zmiana ekipy rządowej i dojście do władzy Władysława Gomułki. W sferze kościelnej konsekwencją październikowej odwilży było m.in. odzyskanie przez prymasa Wyszyńskiego wolności oraz objęcie przez prawo- 36
Uroczystości kościelne integrowały społeczność na Dolnym Śląsku fot.: Ośrodek Pamięć i Przyszłoś witych rządców stolic biskupich na Ziemiach Zachodnich i Północnych. Na Dolnym Śląsku uroczysty ingres do katedry wrocławskiej potajemnie konsekrowanego na biskupa w dniu 10 X 1954 r. ks. Bolesława Kominka, odbył się 16 XII 1956 r. Sygnatariuszy Orędzia biskupów polskich do ich niemieckich braci w Chrystusowym urzędzie pasterskim władze przedstawiały jako zdrajców narodu. Na masowych wiecach i mityngach potępiano biskupów i odmawiano im prawa przemawiania w imieniu całego narodu. Przygotowania do obchodów Millennium Chrztu Polski rozpoczęły się jeszcze w czasie pobytu prymasa Wyszyńskiego w areszcie. Dnia 26 VIII 1956 r. licznie przybyli do częstochowskiego sanktuarium wierni złożyli Jasnogórskie Śluby Narodu Polskiego. Rota ślubowania wytyczała duchowy program Wielkiej Nowenny przed Tysiącleciem Chrztu Polski. Jego istotnym elementem była peregrynacja kopii obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, która nawiedzała wszystkie parafie w kraju oraz polskie parafie na obczyźnie. Na Ziemiach Zachodnich i Północnych peregrynacja miała szczególny wymiar. Nawiązał do tego m.in. arcybiskup Kominek, który 25 X 1964 r. podczas nabożeństwa wieńczącego pobyt obrazu w archidiecezji wrocławskiej m.in. stwierdził: Ob raz Królowej Polski pomógł w konsolidacji i scaleniu polskiego społeczeństwa oraz połączył ziemie zachodnie z całą Polską. Tam, gdzie on przeszedł, czczony milionami komunii św. wiernego ludu, ziemia nie może być mniej polska niż Jasna Góra, Warszawa, Gniezno lub Kraków. Nowenny i peregrynacja napotykały na szykany ze strony władz państwowych. Jednak kulminacja najpoważniejszego po październikowej odwilży konfliktu między państwem a Kościołem polskim nastąpiła na zakończenie II Soboru Watykańskiego. Przyczyną jego wybuchu było wystosowanie 19 XI 1965 r. w związku ze zbliżającą się rocznicą Millennium Chrztu Polski, słynnego listu Orędzia biskupów polskich do ich niemieckich braci w Chrystusowym urzędzie pasterskim. Choć dokument utrzymany w duchu II Soboru Watykańskiego miał w zamyśle jego autora ks. abpa Bolesława Kominka i innych polskich hierarchów być pomostem na drodze do polskoniemieckiego, został przez władze wykorzystany do walki z Kościołem. Starano się przedstawić polskich biskupów jako zdrajców interesów własnego narodu, wyrywając z szerszego kontekstu słowa Orędzia...udzielamy wybaczenia i prosimy o nie.... Akcji propagandowej w mediach wtórowały organizowane z inicjatywy partii masowe wiece 37
OD WYDAWCY i mityngi, potępiające głos biskupów i odmawiające im prawa przemawiania w imieniu całego narodu. Działania te kontynuowane były w związku z kościelnymi uroczystościami milenijnymi. Zorganizowano swoiste kontrobchody nadano im nazwę Tysiąclecia Państwa Polskiego. Dla komunistycznych rządców Polski Kościół stał się ideologicznym wrogiem nr 1. Tego nastawienia nie zmieniał nawet fakt, iż kościelne uroczystości milenijne na Ziemiach Zachodnich i Północnych były manifestacją polskości tych ziem i ich trwałej przynależność do państwa polskiego. Ustanowienie stałej administracji kościelnej na polskich Ziemiach Zachodnich i Północnych. W grudniu 1970 r. wizytę w Polsce złożył kanclerz RFN Willi Brandt. Doszło wówczas do podpisania w Warszawie Układu między RFN a PRL o podstawach normalizacji ich wzajemnych stosunków. Stworzyło to podstawę dla uznania zachodnich granic Polski. W tym samym miesiącu fala sprzeciwu społecznego wobec polityki władz, której apogeum stanowiły krwawe wydarzenia na Wybrzeżu, doprowadziła do zmiany ekipy partyjnej rządzącej państwem. Nastała dekada Edwarda Gierka, z którym wiązano nadzieję na liberalizację stosunków politycznych i społecznych w kraju. W ramach rozmów podjętych przez władze państwowe z Kościołem podniesiono również zagadnienie utworzenia stałej administracji kościelnej na Zachodzie i Północy Polski. Ostatecznie kwestia ta rozstrzygnięta być mogła po ratyfikacji traktatu zawartego między PRL a RFN przez Bundestag 3 VI 1972 r. Ten fakt dawał Stolicy Apostolskiej podstawę do formalnego zniesienia stanu tymczasowości administracji kościelnej na polskich Ziemiach Zachodnich i Północnych. Decyzja Stolicy Apostolskiej w tej sprawie zapadła 28 VI 1972 r. Tego dnia papież Paweł VI bullą Episcoporum Poloniae coetus ustanowił stałych biskupów w Olsztynie, w Gorzowie Wielkopolskim, we Wrocławiu i w Opolu oraz ustanowił dwie nowe diecezje: szczecińskokamieńską i koszalińsko-kołobrzeską. Decyzja Stolicy Apostolskiej ostatecznie rozstrzygnęła jedną z istotniejszych kwestii, która przez blisko trzydzieści lat stanowiła dla komunistycznych władz ważki pretekst do wystąpień przeciw Kościołowi katolickiemu. Dla komunistycznych rządców Polski Kościół stał się ideologicznym wrogiem nr 1. Tego nastawienia nie zmieniał fakt, iż kościelne uroczystości milenijne na Ziemiach Zachodnich i Północnych były manifestacją polskości. Wymownym wyrazem osiągnięcia przez Kościół polski zamierzonych celów integracyjnych wobec Ziem Zachodnich i Północnych i ich mieszkańców były wydarzenia lata 1980 r. Zamieszkali wówczas w Gdańsku, Szczecinie i Wrocławiu potomkowie pochodzących z różnych zakątków przedwojennej Polski i Europy tułaczy, wsparci także przez Episkopat i duchowieństwo, zainicjowali proces przemian politycznych zmierzających do odzyskania suwerenności. 38
Kościół Najświętszego Imienia Jezus w 1945 roku. fot.: Ossolineum 39