BIURO WYSTAW ARTYSTYCZNYCH W KIELCACH ZWIĄZEK POLSKICH ARTYSTÓW PLASTYKÓW OKRĘG KIELECKI Biuro Wystaw Artystycznych zostało w Kielcach powołane 5 marca 1965 roku, po latach starań kieleckiego środowiska plastycznego i Brunona Kulczyckiego, Uchwałą Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach. Jego pierwszym dyrektorem został B. Kulczycki, który kierował BWA do roku 1976. Od 1 listopada 1976 r. funkcję tę powierzono Marianowi Ruminowi, który pełnił ją do 28 września 2011 roku. Od tego czasu - tymczasowo - BWA zarządzają: Stanisława Zacharko Łagowska (kierownik galerii w Kielcach), Wioletta Grzegorczyk (główna księgowa) i Aneta Pędzik (kierowniczka administracji). Wiele lat BWA istniało bez galerii wystawienniczej i własnej siedziby. Kolejno tymczasowymi siedzibami BWA były: Wojewódzka Rada Narodowa, Wojewódzki Dom Kultury, Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych, Klub Międzynarodowej Prasy i Książki, znów Wojewódzki Dom Kultury, natomiast działalność wystawienniczą realizowano w KMPiK oraz różnych placówkach upowszechniania kultury w mieście i województwie. Dopiero w roku 1979 kieleckie BWA zaczęło organizować wystawy w świeżo wyremontowanym lokalu Pracowni Sztuk Plastycznych - w Galerii Piwnice przy ul. Leśnej 7. Biuro i magazyny przeniesiono tu dopiero w 1994 r., kiedy to decyzją Józefa Płoskonki, ówczesnego Wojewody Kieleckiego, wykupiono cały budynek przy ul. Leśnej 7, od warszawskiego PSP i przekazano w użytkowanie BWA. Struktury BWA z czasem poszerzyły się: w 1984 r. powołano pierwszą filię kieleckiego BWA - Galerię U Jaksy w Miechowie (oddzieloną od BWA po reformie administracyjnej kraju w 1999 r.), a w 1988 r. drugą: Galerię Zielona w Busku Zdroju (od początku istnienia kieruje nią Bogdan Ptak). BWA prowadzi także, wspólnie ze Świętokrzyskim Okręgiem Związku Polskich Artystów Fotografików - od jej założenia w 1977 r. z inicjatywy Pawła Pierścińskiego - Galerię Fotografii BWA/ZPAF, która obecnie mieści się przy ul. Planty 7 w Kielcach. Aktualnie BWA w Kielcach prowadzi stałą działalność wystawienniczą w Kielcach w Galerii Piwnice i Galerii Na Piętrze, w Filii BWA w Kielcach Galerii Zielona w Busku Zdroju i, wraz z Okręgiem Kieleckim ZPAF (prezes Andrzej Borys), w Galerii Fotografii BWA/ZPAF. Ponadto BWA realizuje wiele wystaw wspólnie z innymi galeriami i ośrodkami kultury w Polsce, a także wystawy sztuki obcej w Kielcach i kieleckich artystów poza granicami kraju - zwykle około 60 ekspozycji każdego roku. Bardzo intensywnie rozwija się działalność edukacyjna BWA, kierowana głównie do dzieci i młodzieży. Działa Galeria Sprzedażna, oferująca do nabycia dzieła sztuki współczesnej. W kolekcji BWA znajduje się około 620 obrazów, 330 grafik, 105 rysunków, 63 rzeźb i ok. 40 prac w innych technikach (ceramika, tkanina, ksiązka artystyczna), głównie artystów kieleckiego środowiska plastycznego, a także ponad 2100 fotografii - zwłaszcza artystów Kieleckiej Szkoły Krajobrazu. Dostępna jest także biblioteka ze zbiorem książek o sztuce (ok. 3 500 pozycji). Artystyczna kolekcja, którą BWA systematycznie uzupełnia (w miarę posiadanych środków) dokumentuje oryginalnymi dziełami osiagnięcia kieleckich artystów, a także gromadzi prace tych, którzy w BWA pokazywali wystawy swoich twórczości BWA prowadzi także działalność promocyjną, wydawniczą i krytyczną, uprawianą przez związanych z BWA historyków i krytyków sztuki (Marian Rumin, Stanisława Zacharko Łagowska, Izabela Łazarczyk-Kaczmarek), a także artystów sztuk wizualnych. BWA od początku swego istnienia harmonijnie współpracuje z lokalnym środowiskiem plastycznym. Jednym z elementów tej współpracy są, organizowane tradycyjnie na przełomie grudnia i stycznia w galeriach w Kielcach, wystawy doroczne twórczości artystów zrzeszonych w kieleckich oddziałach związków twórczych: ZPAP, ZPAR, ZPAF, PSEP i STFZ. Stanisława Zacharko 1921 - z inicjatywy Tadeusza Jackowskiego powstało w Kielcach Koło Adeptów Sztuk Pięknych, aktywnie działające do1928 roku. Skupiało ono artystów plastyków, których prace prezentowano w Sali Sokoła przy ul. Mickiewicza i w restauracji hotelu Bristol. W latach 1923 1939 działalność zawiązało również Świętokrzyskie Towarzystwo Miłośników Sztuki, które popularyzowało sztuki plastyczne, teatr i muzykę. W 1924 roku w pawilonie kawiarni Zacisze została zorganizowana I Wojewódzka Wystawa Obrazów. Zaprezentowano na niej 114 obrazów i rysunków czołowych polskich malarzy. Wybuch wojny przerwał aktywną działalność środowiska. 1945 założenie delegatury, a później oddziału liczącego 40 członków Zawodowego Związku Artystów Plastyków, którego prezesem został Andrzej Oleś. Związek staje się organizatorem pierwszych powojennych wystaw rzeźby i grafiki w salach Pałacu Biskupiego w Kielcach. 1957 1960 ożywienie życia kulturalnego i artystycznego, założenie grupy artystycznej W-57 i liczne wystawy prezentowane w salach Muzeum Świętokrzyskiego. 1962-1965 istotny wzrost liczby członków i powstanie okręgu Kielecko-Radomskiego ZPAP. W 1965 roku, po wieloletnich staraniach środowiska plastycznego, inauguruje swoją działalność BWA, co korzystnie wpływa na możliwości wystawiennicze kieleckich artystów. 1976 zorganizowanie przez Zarząd Okręgu Kieleckiego ZPAP cyklicznej wystawy promującej dokonania twórcze środowiska Przedwiośnie - które, organizowane później przez BWA pod stałym kuratorstwem dyr. Mariana Rumina, w tym roku miało swoją 34 edycję. 1981-1983 Związek, jako niezależna i zawsze samorządna organizacja zrzeszająca twórców sztuk plastycznych, zostaje dekretem stanu wojennego zdelegalizowany. Aby rozbić środowiska twórcze, władze utworzyły kilka związków, każdy w obrębie jednej dyscypliny sztuki. To ubranżowienie środowiska doprowadziło do sytuacji, że mimo, że można było reaktywować stare struktury, ZPAP nie zdołał ich scalić i powrócić do wcześniejszej liczebności 145 członków. 1991 - z inicjatywy Zbigniewa Kurkowskiego został reaktywowany Okręg Kielecki Związku Polskich Artystów Plastyków. Obecnie Okręg liczy 67 członków i, od 2004 roku, posiada siedzibę w Galerii Tycjan przy ul. Sienkiewicza 29. Prowadzi działalność statutową, promuje kulturę i sztukę poprzez organizowanie, między innymi, dorocznej wystawy okręgowej w gościnnych wnętrzach kieleckiego BWA. Obecnie prezesem Zarządu OK ZPAP jest Sławomir Micek. Na podstawie notki opublikowanej w Nowy przekład w kolorze historia ZPAP 1911 2011. Zarząd Główny ZPAP Kurator wystawy ZPAP: Iwona Stachura
ZWIĄZEK POLSKICH ARTYSTÓW PLASTYKÓW OKRĘG KIELECKI SŁAWOMIR ANTOSZEWSKI MAŁGORZATA BIELECKA LESZEK BONDAROWICZ MARIUSZ BRUDNIK EWA BUJAK MAŁGORZATA BUJAK BOLESŁAW CETNER MAGDALENA CHOJNOWSKA-JANIK AGNIESZKA CHAT KATARZYNA DZIWIŃSKA-LESIŃSKA CZESŁAWA GIERAK URSZULA JOŃCZYK BARBARA GRABIŃSKA-LECHOWICZ KRZYSZTOF JACKOWSKI ALBERT JACKOWSKI JERZY JARMOŁOWICZ TOMASZ KANDYBA KAZIMIERZ KIELIAN AGNIESZKA KLOCZKOWSKA KAZIMIERZ KOŁOMYJA BOGDAN KOWALCZYK JADWIGA KUKUŁA LESZEK KURZEJA WANDA KUTERNOGA MICHAŁ LACH STANISŁAW LAMEK PAWEŁ LISZEWSKI NATALIA ŁAKOMSKA CZESŁAW MACHNICKI TAMARA MAJ MAREK MAZUREK SŁAWOMIR MICEK MAGDALENA MIERNIK WOJCIECH NACZELNIK HELENA NAKSIANOWICZ LESZEK NICIŃSKI JACEK NOWAKOWSKI WALDEMAR OLESZCZAK JÓZEF OPALA JERZY PACIA TERESA PAŁYSIEWICZ ELIZA PODKOWA TERESA PILCH MICHAŁ PRONOBIS BOGDAN PTAK JOANNA PYTLEWSKA BOŻENA RADOMSKA-SKOWRON ZBIGNIEW SKIRMUNTT EWA SKOWERSKA KOSMALSKA MARCIN SŁOWIK WILCZYŃSKI SYLWIA SNOCH-KUCHNIAK IWONA STACHURA ZDZISŁAW SUROWIEC WŁADYSŁAW SZCZEPAŃSKI Prezes Zarządu Okręgu Kieleckiego ZPAP Sławomir Micek, Ptak; brąz, krzemień pasiasty, JAN SZOŁA TADEUSZ SZYPOWSKI TERESA ŚLUSAREK MAŁGORZATA ŚWIECA-DZIERŻAK STANISŁAW ŚWIECA PAWEŁ STANKOWSKI AGATA SUSZCZYŃSKA SEBASTIAN SMAGŁOWSKI TERESA TUTAJ RAFAŁ URBAŃSKI ANNA WIERZCHOWSKA-GRABIWODA PAWEŁ WOLLENBERG LONGIN WITCZAK Małgorzata Bielecka, Bez tytułu; olej, płótno, 100x120 cm Ewa Bujak, Obiekt; olej, płótno, 120x60 cm
Katarzyna Dziwińska-Lesińska, Utopie Marka; olej, płótno, 65x91 cm Kazimierz Witold Kielian, Ochłap; technika własna, 80x80 cm Agnieszka Chat, Bez tytułu; technika mieszana, tektura, 100x70 cm Krzysztof Jackowski Ambiwalencja; olej, płótno, 40x30 cm
Magdalena Miernik, Sad w polu; tusz, papier, 20x30 cm Paweł Liszewski, Bez tytułu; akryl, płótno, 100x150 cm Kazimierz Kołomyja-Run, Portret Jacka Wiatrowskiego; olej, płótno, 80x60 cm, Leszek Niciński, Motyw; olej, płyta pilśn. 94x72 cm Tamara Maj, Klepsydra moich czasów; technika własna, 200x70 cm
Jacek Nowakowski Martwa natura; olej, ołówek, tektura 10x15 cm Jerzy Pacia, Jesień; olej, płótno 19x30 cm Bogdan Ptak, z cyklu Sugestie, Przed wielką galą; rysunek, tusz lawowany, 55x40 cm Zbigniew Skirmuntt, Ptaki; olej, płótno, 81x65 cm
Ewa Skowerska-Kosmalska, Poduszki; ceramika Zdzisław Surowiec, Pejzaż z Ustki-Świt; olej, płótno, 57x58 cm Sylwia Snoch-Kuchniak, Bez tytułu; olej, płótno, 2x30x80 cm Iwona Stachura, Bez tytułu; olej, papier, 100x70 cm
Teresa Ślusarek Przestrzeń fakturalna; technika mieszana, papier 70x100 cm Agata Suszczyńska, Dialog with Egon Sh., olej, płyta, 90x80 cm Tadeusz Szypowski, Stodoła II; olej, płótno, 74x81 cm Władysław Szczepański Wspomnienie; węgiel, pastel, papier 32,3x 46,6 cm
Rafał Urbański, Grudzień 2011; technika mieszana, 100x100 cm Stanisław Świeca, Piękna katastrofa; gipsoryt, papier, 79x49 cm Marek Wawro, Incydent sensualny; technika mieszana, papier, 100x140 cm. 2011 Małgorzata Świeca-Dzierżak, Akt II; olej, płótno, 84x100 cm
ZWIĄZEK POLSKICH ARTYSTÓW RZEŹBIARZY OKRĘG KIELECKI Kielecki Okręg Związku Polskich Artystów Rzeźbiarzy obchodzi w tym roku 45-tą rocznicę organizowania plenerów rzeźbiarskich w Kielcach. Historia plenerów rzeźbiarskich środowiska kieleckich rzeźbiarzy sięga drugiej połowy lat sześćdziesiątych, od tych pierwszych, które odbywały się w zakładach ceramicznych w Opocznie i ZWK Marywil w Suchedniowie. Plenery te były wylęgarnią wielu twórczych pomysłów, których realizację wspierała ówczesna sekcja rzeźby ZG ZPAP, a osobiście artysta rzeźbiarz, Edward Z. Piwowarski. Wtedy też powstał ośrodek pracy twórczej w Orońsku, wówczas znajdujący się w województwie radomskim a obecnie w mazowieckim. Mocne wówczas środowisko kieleckich rzeźbiarzy również chciało mieć swój ośrodek. Czyniono - zakończone sukcesem - starania o uruchomienie, podobnego jak w Orońsku, w starym wyrobisku na kieleckiej Wietrzni. Duże zasługi w tej materii położył Ryszard Miernik - ówczesny kierownik Wydziału Kultury kieleckiego magistratu. Dziś nadal Ośrodek Pracy Twórczej Wietrznia, przy ulicy Wojska Polskiego 103 w Kielcach (tel (0-41) 362 14 77), jest siedzibą Związku Polskich Artystów Rzeźbiarzy, którego Okręg Kielecki powstał w 1982 roku. Jego pierwszym prezesem został Stefan Maj. Obecnie w ZPAR OK jest zrzeszonych 24 rzeźbiarzy, a jego prezesem od czterech kadencji jest Arkadiusz Latos. Ich dziełem, widocznym w przestrzeni publicznej Kielc, jest, istniejąca od pięciu lat i stale poszerzana, plenerowa prezentacja - to Aleja Sław w Parku Szarych Szeregów. Powstała ona dzięki staraniom obecnego Zarządu Kieleckiego Okręgu Związku Polskich Artystów Rzeźbiarzy i jego prezesa, Arkadiusza Latosa, i - przede wszystkim - życzliwości Prezydenta Miasta Kielce, Wojciecha Lubawskiego dla ich artystycznej inicjatywy, oraz mecenatowi miasta. Aleja Sław to brązowe popiersia wybitnych ludzi sztuki, muzyki, plastyki i literatury XX i XXI wieku. Realizacja ta, rozpisana w czasie, daje kieleckim rzeźbiarzom szansę zarówno na nieustające doskonalenie warsztatu artystycznego, jak i stwarza możliwości pozostawienia potomnym trwałych realizacji kieleckich rzeźbiarzy. Obecnie, jak co roku, na przełomie grudnia i stycznia, w galerii BWA Piwnice odbywa się doroczna prezentacja prac wykonanych w ciagu ostatniego roku przez artystów zrzeszonych w Kieleckim Okręgu ZPAR. Anna Wierzchowska-Grabiwoda, Portret Książka; pastel, papier, 80x60 cm Katarzyna Ziołowicz, Evanescent Structures III; technika mieszana, papier, 100x70 cm Kurator wystawy ZPAP: Paweł Witkowski
ZWIĄZEK POLSKICH ARTYSTÓW RZEŹBIARZY OKRĘG KIELECKI ZBIGNIEW ADAMCZYK KORNEL ARCISZEWSKI ANNA DULNY- PERLIŃSKA MONIKA KOT LESZEK KURKOWSKI AIICJA KUC ARKADIUSZ LATOS TOMASZ ŁUKASZCZYK STEFAN MAJ SŁAWOMIR MICEK WOJCIECH NOWAK PAWEŁ OSÓBKA HENRYK SIKORA SZCZEPAN SIUDAK ANNA STAWECKA BARBARA STAWECKA WACŁAW STAWECKI HALINA STAWOWY PIOTR SULIGA JAN SZAŁAPSKI ADOLF TOMASIK ANNA WIERZCHOWSKA- GRABIWODA PAWEŁ WITKOWSKI IZABELA ŻUŁAWNIK Prezes Zarządu Okręgu Kieleckiego ZPAR Arkadiusz Latos, Wiatr; brąz, wys.32 cm Kornel Arciszewski Zatrzymać czas; drewno czereśniowe polichromowane 130 x 40 x 20 cm Anna Dulny-Perińska Bez tytułu; drewno, rzeźba wieloelementowa
Slawomir Micek, Wędrowiec; brąz, wys. 150 cm Paweł Osóbka, Pomiędzy; trawertyn, brąz, wys. 53 cm Henryk Sikora, Z gaju Akademosa; drewno, wys. 223 cm Anna Stawecka, Cisza; brąz, wys. 51,5 cm Barbara Stawecka, Puls 3; marmur, wys 34,5 cm
Waclawi Stawecki, Pamięć; marmur, wys. 68 cm POLSKIE STOWARZYSZENIE EDUKACJI PLASTYCZNEJ W KIELCACH Paweł Witkowski, Ryba; blacha metalowa, drewno lipowe, 50 x 116 x 13 cm Polskie Stowarzyszenie Edukacji Plastycznej działa od 1983 r. Jest reprezentatywnym organem środowiska artystów-pedagogów. Zajmuje się opiniowaniem i wnioskowaniem spraw dotyczących warunków rozwoju kultury plastycznej w Polsce. Aktywność PSEP zmierza do podniesienia poziomu i profesjonalizacji kształcenia artystycznego na wszystkich możliwych szczeblach edukacji. W szerszym kontekście postrzegana jest ona poprzez działania ukierunkowane na jakość wychowania estetycznego społeczeństwa. Celem PSEP jest także ochrona niezależności artystów, wspomaganie swobodnego rozwoju ich twórczości oraz pomoc w zakresie spraw etycznych i materialnych, w kraju i za granicą. Kielecka Delegatura PSEP powstała w 1985 roku. Zrzesza artystów-pedagogów, w głównej mierze nauczycieli plastyki ze szkół podstawowych i średnich. Przynależnością do Stowarzyszenia szczyci się również spora grupa nauczycieli akademickich, związanych na co dzień z Instytutem Sztuk Pięknych z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego. Kielecka delegatura PSEP liczy 25 członków. Obecnie jej prezesem jest Mirosław Benedyktowicz. Oprócz aktywności twórczej oraz szeroko zakrojonej działalności edukacyjnej, rozwijanej pod sztandarami wychowania przez sztukę, Stowarzyszenie zdobyło sobie uznanie jako prężny animator wydarzeń artystyczno-edukacyjnych i partner szanowany przez inne związki twórcze. Kielecki PSEP od lat organizuje plenery plastyczne pod nazwą Świętokrzyskie krajobrazy. Wieloletnia tradycja i popularność już dawno zapewniły tej inicjatywie miejsce w kalendarzu stałych wydarzeń kulturalnych miasta i regionu. Plenery sprawdziły się znakomicie jako skuteczna metoda integrowania środowiska plastyków. Warto też wspomnieć, że prezentacje ich plonów - trafiając do wielu galerii w Polsce - niosą wieść o urodzie i bogactwie kulturowego pejzażu świętokrzyskiej ziemi. Służą jej promocji. Ale zanim rozpocznie się postplenerowe tourneé, pierwsza odsłona dzieł plenerowych tradycyjnie dokonuje się na ścianach Piwnic w kieleckim BWA. Zwykle jest to połowa grudnia. A że koniec roku sprzyja wszelakim podsumowaniom, ocenom i refleksjom, BWA zaprasza do szeroko pojętych konfrontacji twórczych - tradycyjnie - członków ZPAR i ZPAP. Tak się składa, że właśnie teraz w 30 rocznicę Kieleckiej Delegatury PSEP, jej członkowie postanowili wyłamać się z przypisanej im (słusznie) gęby piewców urody krajobrazów. Nie będzie więc tak, jak dotychczas bywało zielono, trawiasto, sielskoświętokrzysko. Artyści sięgnęli do własnych archiwów i sami wybrali prace, które w precyzyjniejszy sposób określają ich postawy twórcze. Dlatego też obecna prezentacja twórczości artystów-pedagogów, zrzeszonych w PSEP, odbiega od dotychczasowych standardów.jest inaczej, o tym już wiadomo, ale warto dodać, że także i bardziej interesująco. Małgorzata Bielecka
POLSKIE STOWARZYSZENIE EDUKACJI PLASTYCZNEJ W KIELCACH ALICJA BACHURSKA - Starachowice PAWEŁ BACHURSKI - Starachowice MIROSŁAW BENEDYKTOWICZ - Kielce MAŁGORZATA BIELECKA - Kielce BEATA BOREK - Skotniki Duże URSZULA JĘDRZEJCZYK - Bliżyn WIESŁAWA KISIAŁA - Końskie MIROSŁAW KORZENIEWSKI - Kielce WALDEMAR KOZUB - Kielce TAMARA MAJ - Busko-Zdrój JÓZEF MICHAŁEK - Solec nad Wisłą SZYMON PIASTA - Radom PIOTR PORĘBSKI - Kielce HENRYK SIKORA - Kielce JUSTYNA SOJA SADOWSKA - Końskie TERESA ŚLUSAREK - Kielce TADEUSZ TCHÓRZ - Kielce ADOLF TOMASIK - Końskie WIESŁAW TURNO - Końskie ZOFIA TURNO - Końskie EDWARD TUZ - Kielce KATARZYNA ZIOŁOWICZ - Kielce MARIAN ŻYWCZYK - Busko-Zdrój Prezes Zarządu PSEP w Kielcach Mirosław Benedyktowicz, Kamień i woda 1; pastel, papier, 70x50 cm Alicja Bachurska, Koniec deszczowego lata; akryl, płótno, 60x50 cm Marek Paweł Bachurski, Wschód słońca na Golden Gate; akryl, płyta, 84x64 cm
Urszula Jędrzejczyk, Łąka; batik, papier, 80x140 cm Beata Borek, Opowieści - Debata nad rozlanym; akryl, papier, 50x70 cm Wiesława Kisiała, Impresja leśna; pastel, papier, 35x45 cm, 2011 Małgorzata Bielecka, Z Sycylii; olej, płótno, 120x90 cm Mirosław Korzeniewski, Obraz XII; technika własna
Waldemar Kozub, Oscilo sensus 2; technika mieszna, papier, 70x100 cm Szymon Piasta, Z pamięci swojej wykroje-uze I; druk cyfrowy Józef Grzegorz Michałek, Światła; akryl, 50x70 cm, 2011 Zbigniew Porębski, Białe noce w muzeum II; fotografia cyfrowa, 50x30 cm Tamara Maj, Przychodzimy... nasz jest swiat II; technika własna, 30x40 cm
Teresa Anna Ślusarek, Pejzaż fraktalny III; linoryt, 68x71 cm, 2011 Tadeusz Tchórz, Furioso; olej, płótno, 50x70 cm Edward Tuz, Przerwany remont; olej, płótno, 70x90 cm, 2011 Justyna Soja-Sadowska Henryk Sikora, Ślady; obiekty rzeźbiarskie, gips, 2009
Adolf Tomasik, Niszczenie natury; instalacja, drewno Wiesław Turno, Zamknięte; gumografia, papier, 40X30 cm, 2010 Zofia Turno, Przenikanie; technika własna, papier Katarzyna Ziolowicz, Evanescent structures; tech własna, papier, 70x50 cm
STOWARZYSZENIE TWÓRCÓW FORM ZŁOTNICZYCH W KIELCACH Stowarzyszenie Twórców Form Złotniczych jest związkiem twórczym i od 1991 roku zrzesza polskich artystów plastyków i projektantów zajmujących się sztuką złotniczą. STFZ współpracuje z licznymi stowarzyszeniami i instytucjami złotniczymi w kraju i za granicą. W Kielcach należą do STFZ: KRZYSZTOF PIOTROWSKI ANNA WOJDAN GRAŻYNA ZALEWSKA Anna Wojdan, Pierścionek z brylantem; Krzysztof Piotrowski, Naszyjnik; srebro, stal