GLOSY. Glosa do postanowienia Sądu NajwyŜszego z dnia 28 czerwca 2006 r., sygn. II KK 285/05 1

Glosa do postanowienia SN z dnia 28.VI.2006 r. GLOSY Jan Kulesza Glosa do postanowienia Sądu NajwyŜszego z dnia 28 czerwca 2006 r., sygn. II KK 285/05 1 Art. 178 1 k.k. nie wskazuje znamion typów kwalifikowanych przestępstw wymienionych w tym przepisie, lecz przewiduje nadzwyczajne obostrzenie kar wobec sprawców tych przestępstw. Zagadnienie charakteru prawnego art. 178 1 k.k. wzbudza Ŝywe kontrowersje od początku funkcjonowania tego przepisu. Orzeczenie Sądu NajwyŜszego jest niewątpliwie dowodem na aktualność tego sporu i istniejące wątpliwości odnoszące się do stosowania wspomnianego rozwiązania w praktyce. Trudno zresztą dziwić się brakowi zgody, zarówno wśród teoretyków, jak i praktyków prawa karnego, skoro sam spór o to, jak naleŝy traktować fakt ucieczki kierowcy 2 z miejsca spowodowanego przez niego wypadku, nie jest nowy i naleŝy do najbardziej spornych kwestii współczesnej dogmatyki prawa karnego 3. W obecnej formie (ze względu na brzmienie art. 178 1 k.k.) obejmuje równieŝ zagadnienie prawnokarnej oceny zachowania sprawcy popełniającego jeden z czynów wymienionych w art. 178 1 k.k. w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego. Przyjęty przez ustawodawcę kształt art. 178 1 k.k. jest jednocześnie wynikiem podejmowanych począwszy od kodeksu karnego z 1932 r. prób zaostrzenia odpowiedzialności grupy sprawców objętych obecnie działaniem art. 178 1 k.k. 1 Prok. i Pr. 2006, dodatek Orzecznictwo, nr 11, poz. 10. 2 Jak swego czasu trafnie wskazał T. C y p r i a n, zwykło się uŝywać określenia ucieczka kierowcy, podczas gdy w istocie chodzi o zbiegnięcie sprawcy wypadku drogowego, którym wcale nie musi być prowadzący pojazd (Ucieczka sprawcy wypadku drogowego, Pal. 1964, nr 9, s. 45). 3 M. Dąbr o w s k a - K a r d a s, P. K a r d a s, Kryminalizacja ucieczki sprawcy wypadku drogowego z miejsca zdarzenia świetle nowelizacji k.k. z dnia 12 lipca 1995 r., Część I, Pal. 1996, nr 3 4, s. 9. i Prawo 4, 2008 155

J. Kulesza JuŜ w Projekcie kodeksu karnego z 1961 r. (i w tym samym brzmieniu w Projekcie z 1963 r. jako art. 254), równieŝ w odpowiedzi na postulaty doktryny 4, pojawił się art. 238, penalizujący zachowanie sprawcy, który po spowodowaniu wypadku albo katastrofy opuszcza miejsce zdarzenia w celu uchylenia się od odpowiedzialności karnej albo utrudnienia ustalenia przebiegu zdarzenia. W 2 przewidziano natomiast odpowiedzialność kierowcy za opuszczenie miejsca zdarzenia w razie śmierci człowieka albo przed udzieleniem niezbędnej pomocy osobie, która doznała uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, co jednocześnie zagroŝone zostało surowszą sankcją. Rozwiązanie to nie znalazło się w kodeksie karnym z 1969 r., w związku z czym postulat penalizacji ucieczki sprawcy przestępstwa drogowego z miejsca zdarzenia pozostawał nadal aktualny 5. Sporne jednak było od samego początku, jakim celom miałoby słuŝyć wprowadzenie karalności takiego zachowania. Z jednej strony wskazywano na interes wymiaru sprawiedliwości, ustalenie sprawcy i okoliczności przestępstwa oraz interes pokrzywdzonego, przejawiający się w umoŝliwieniu lub ułatwieniu realizacji roszczeń odszkodowawczych 6. Jak pisał Z. Sobolewski 7, tolerowanie ucieczki zachwiałoby swego rodzaju równowagę między zasadą nemo se ipsum accusare tenetur, odnoszącą się do sprawcy przestępstwa, a potrzebą zapew- 4 K. B u c h a ł a, Przestępne zaniechanie udzielenia pomocy w niebezpieczeństwie groŝącym Ŝyciu człowieka, PiP 1960, nr 12, s. 1005; por. podobnie: A. G u b iński, J. S a w i c k i, Przestępstwa komunikacyjne na tle praktyki i jej potrzeb, PiP 1961, nr 7, s. 58; T. C y p r i a n, Ucieczka kierowcy, Pal. 1962, nr 1 2., s. 89; t e n Ŝ e, Wypadki drogowe w świetle prawa karnego, Warszawa 1963, s. 111 112 (zdaniem tego autora naleŝało wprowadzić odrębny typ rodzajowy przestępstwa). Krytycznie wobec art. 238 Projektu z 1961 r.: A. B a c h r a c h, Ryzyko i nieostroŝność w komunikacji drogowej a oceny prawnokarne, Ossolineum 1965, s. 274. 5 Obok wymienionych poniŝej równieŝ: M. B y r d y, T. D o p i e r a ł a, T. Jóźwik, Trudności przy wstecznym obliczaniu alkoholu we krwi (s. 154) oraz W. N a s i ł o w s k i, Zastosowanie współczynników przemian alkoholu do oceny nietrzeźwości po wypadkach drogowych (s. 164), (w:) W. N a s i ł o w s k i (red.), Opiniowanie nietrzeźwości po wypadkach drogowych, Materiały Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej, Katowice 1972; W. L e w k o w s k i, Prawne i lekarskie problemy oddalenia się sprawcy wypadku drogowego z miejsca zdarzenia, (w:) W. N a s i ł o w s k i, Z. K e g e l (red.), Wypadkowość drogowa, alkoholizm oraz inne przyczyny biologiczne, Materiały naukowe II Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej w Katowicach 1977, s. 344; J. M a l e c, Z diagnostyki sądowo-lekarskiej (III Ogólnopolska Konferencja Naukowa, Wisła, 28 29 kwietnia 1979 r.), Probl. Praworz. 1979, nr 8 9, s. 52; na temat penalizacji ucieczki równieŝ: K. J. P a w e l e c, Ucieczka sprawcy wypadku drogowego w świetle prawa karnego i badań, SłMO 1986, nr 3 4, s. 233; t e nŝe, Przestępstwo wypadku drogowego, RP 1989, nr 74, s. 4. 6 K. B u c h a ł a, Ucieczka z miejsca wypadku drogowego jako problem kodyfikacyjny, (w:) W. N a s i ł o w s k i (red.), Opiniowanie nietrzeźwości po wypadkach drogowych, Materiały Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej, Katowice 1972, s. 173 i 177 178; K. J. P a w e l e c, Kierowca ucieka, GP 1987, nr 14; wyrok SN z dnia 21 września 1967 r., V KRN 632/67, OSPiKA 1968, nr 5, poz. 99, s. 224. 7 Z. S o b o l e w s k i, SamooskarŜenie w świetle prawa karnego (nemo se ipsum accusare ten tur), Warszawa 1982, s. 30. 156 i Prawo 4, 2008

Glosa do postanowienia SN z dnia 28.VI.2006 r. nienia pokrzywdzonym rekompensaty moralnej i materialnej. Innym celem mogłoby być pociąganie do odpowiedzialności nietrzeźwych kierowców, którzy swoją ucieczką uniemoŝliwili stwierdzenie stanu nietrzeźwości 8. K. Buchała uznawał jednak takie rozwiązanie za tzw. kryminalizację zastępczą i stanowczo się mu sprzeciwiał 9. Nie podnoszono natomiast jako przesłanki kryminalizacji ochrony Ŝycia i zdrowia ofiar wypadku, bowiem wystarczającą ochronę zapewniać miał art. 164 d. k.k. 10. Brak było w doktrynie zgodności równieŝ co do kształtu postulowanej penalizacji. Część autorów wskazywała na moŝliwość utworzenia typu kwalifikowanego przestępstwa z art. 145 d. k.k., analogicznego do zawartego w 3 tego przepisu 11, takŝe przez dodanie do owego 3 sformułowania albo ucieka z miejsca wypadku 12. Inni postulowali natomiast powołanie do Ŝycia odrębnego przestępstwa 13. Oponenci penalizacji wskazywali jednak na brak podstaw do nakładania obowiązku pozostawania na miejscu wypadku, jeśli nie trzeba udzielić pomocy ofiarom i brak jest dalszego istotnego zagroŝenia bezpieczeństwa ruchu, innych osób lub mienia 14. K. Buchała podnosił między innymi, Ŝe brak jest przecieŝ takiego obowiązku odnośnie do innych nieumyślnych przestępstw przeciwko Ŝyciu i zdrowiu czy teŝ szerszego kręgu przestępstw 15. Z kolei R. A. Stefański wskazywał, Ŝe sama ucieczka mo- Ŝe być represjonowana jako wykroczenie 16. Ostatecznie postulaty doktryny zostały uwzględnione w Projekcie kodeksu karnego z marca 1990 r. Art. 172 1 przewidywał odpowiedzialność 8 K. J. P a w e l e c, Przestępstwa i wykroczenia drogowe, GP 1989, nr 5, s. 5. 9 K. B u c h a ł a, Problemy kryminalizacji ucieczki uczestnika karalnego zdarzenia w ruchu drogowym, Prok. i Pr. 1995, nr 2, s. 12 i 16; t e nŝe, Ucieczka kierowcy z miejsca wypadku, (w:) Problemy nauk penalnych. Prace ofiarowane Pani Profesor Oktawii Górniok, Katowice 1996, s. 41. 10 K. B u c h a ł a, Ucieczka z miejsca..., s. 172 i 177. 11 J. W o j c i e c h o w s k i, Bezkarność uciekiniera, RP 1992, nr 255. 12 R. A. S t e f ański, Propozycje zmian w kodeksie karnym, Problemy Alkoholizmu 1982, nr 7 8, s. 39; t e nŝe, Glosa do wyroku SN z dnia 2 lipca 1980 r. (V KRN 127/80), Probl. Praworz. 1984, nr 8 9, s. 121 122. 13 K. J. P a w e l e c, Ucieczka sprawcy wypadku drogowego z miejsca jego zaistnienia w świetle prawa karnego i badań, ZNASW 1985 (nr 38), s. 210, 215; t e nŝe, Przestępstwa..., s. 5; t e nŝe, Kierowca...; por. podobnie: K. B u c h a ł a, Ucieczka z miejsca..., s. 176; J. R e g u - ł a, Listy czytelników. Propozycje, Problemy Wymiaru Sprawiedliwości 1973, nr 1, s. 122 123. 14 M. J. L u b e l s k i, Niektóre uwagi do wytycznych Sądu NajwyŜszego w sprawach o przestępstwa drogowe, Probl. PK 1977, nr 3, s. 27. 15 K. B u c h a ł a, Problemy..., s. 15 (przeciwko penalizacji na s. 25); t e nŝe, Zbiegnięcie kierującego pojazdem mechanicznym z miejsca zdarzenia, (w:) A. J. S z w a r c (red.), RozwaŜania o prawie karnym. Księga pamiątkowa z okazji siedemdziesięciolecia urodzin Profesora Aleksandra Ratajczaka, Poznań 1999, s. 8 9; t e n Ŝ e, Przestępstwa i wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji drogowej. Komentarz, Bydgoszcz 1997, s. 159; por. podobnie: M. Dąbr o w s k a - K a r d a s, P. K a r d a s, Kryminalizacja..., Część I, s. 19. 16 R. A. S t e f ański, Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym w projekcie kodeksu karnego, Probl. Praworz. 1990, nr 7 9, s. 45. i Prawo 4, 2008 157

J. Kulesza uczestnika wypadku drogowego, który oddalił się z miejsca wypadku, zanim udostępnił innym uczestnikom, osobom poszkodowanym lub słuŝbie drogowej dane dotyczące jego osoby oraz pojazdu, pozwalające na jego identyfikację oraz ustalenie udziału w wypadku. W 3 uchylona była przestępność czynu, jeśli uczestnik ów oddalał się w celu poinformowania właściwych słuŝb lub wezwania pomocy 17. Rozwiązanie w takiej formie nie zostało jednak ostatecznie przyjęte i nowelizacją z dnia 12 lipca 1995 r. 18 wprowadzono do kodeksu karnego nowy 4 art. 145 d. k.k. Przewidywał on odpowiedzialność sprawcy czynu określonego w 1 lub 2, który zbiegł z miejsca zdarzenia 19. Przepis ten K. Buchała uznał za formę kryminalizacji zastępczej, wobec niemoŝności udowodnienia sprawcy jego nietrzeźwości lub odurzenia innymi środkami w trakcie powodowania wypadku drogowego 20. Podnoszono równieŝ, iŝ stanowi wyłom w zasadzie, zgodnie z którą sprawca przestępstwa nie ponosi surowszej odpowiedzialności, jeŝeli zbiegł z miejsca jego popełnienia albo ukrywał się 21. Za przedmiot ochrony wspomnianego przepisu nie moŝna było uznać ani bezpieczeństwa ruchu drogowego, ani cywilnoprawnych interesów pokrzywdzonych, ani wreszcie interesu wymiaru sprawiedliwości 22, czy Ŝycia i zdrowia ofiar wypadku, skoro te ostatnie dobra chronione były przez art. 164 d. k.k. 23. Art. 145 4 d. k.k. porównywano z art. 254 Projektu kodeksu karnego z 1963 r. i art. 172 Projektu z 1990 r., z których brzmienia wynikało, iŝ ich przedmiot ochrony stanowić miał interes wymiaru sprawiedliwości 24, 17 Podaję za: K. B u c h a ł a, Problemy..., s. 13. 18 Ustawa z dnia 12 lipca 1995 r. o zmianie Kodeksu karnego, Kodeksu karnego wykonawczego oraz o podwyŝszeniu dolnych i górnych granic grzywien i nawiązek w prawie karnym, Dz. U. z 1995 r., nr 95, poz. 475. 19 NaleŜy zauwaŝyć, Ŝe przyjęte brzmienie było zbieŝne z zaproponowanym wcześniej przez K. J. P a w e l c a (Ucieczka..., s. 215). 20 K. B u c h a ł a, Niektóre zagadnienia nowelizacji prawa karnego, PiP 1996, nr 3, s. 10; t e n - Ŝ e, Niektóre problemy wykładni znamion przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, Prok. i Pr. 1998, nr 11 12, s. 16; t e nŝe, Przestępstwa i wykroczenia, s. 162. 21 A. M a r e k, Prawo karne. Zagadnienia teorii i praktyki, Warszawa 1997, s. 420 421; por. podobnie: K. B u c h a ł a, Niektóre zagadnienia, s. 10. 22 M. Dąbrowska- K a r d a s, P. K a r d a s, Kryminalizacja..., Część I, s. 18 19; por. podobnie: A. M a r e k, Prawo..., Warszawa 1997, s. 420; uchwała SN z dnia 16 marca 1999 r., I KZP 4/99, OSNKW 1999, nr 5 6, poz. 27; K. B u c h a ł a, Niektóre zagadnienia..., s. 10; t e nŝe, Ucieczka kierowcy..., s. 44; t e nŝe, Przestępstwa i wykroczenia, s. 161 162; t e nŝe, Zbiegnięcie..., s. 10, gdzie dopuszcza takŝe interes wymiaru sprawiedliwości, jako przedmiot ochrony art. 145 4 d. k.k., który to pogląd później podtrzymuje (Niektóre problemy..., s. 16). 23 K. B u c h a ł a, Ucieczka kierowcy..., s. 44; t e nŝe, Niektóre zagadnienia..., s. 10; t e nŝe, Przestępstwa i wykroczenia, s. 161. 24 K. B u c h a ł a, Zbiegnięcie..., s. 5; t e nŝe, Problemy..., s. 14; por. podobnie: A. B a c h r a c h, Ryzyko..., s. 272; M. Dąbr o w s k a - K a r d a s, P. K a r d a s, Kryminalizacja..., Część I, s. 16 17. 158 i Prawo 4, 2008

Glosa do postanowienia SN z dnia 28.VI.2006 r. Ŝycie i zdrowie ofiar wypadku 25, czy w ogóle ich cywilnoprawne interesy 26. Przyjęte sformułowanie 4 art. 145 d. k.k. wykluczało jednak analogiczną interpretację, która nie miałaby uzasadnienia w treści przepisu 27. Odnośnie do charakteru prawnego art. 145 4 d. k.k. dawało się wyodrębnić kilka stanowisk. Zdaniem części autorów, mieliśmy do czynienia z typem kwalifikowanym przestępstwa z art. 145 1 lub 2 28. Ten sam pogląd wyraził juŝ ex post (pod rządami k.k. z 1997 r.) SN w uchwale z dnia 16 marca 1999 r. 29. Zdaniem K. Buchały było to przestępstwo o wieloczynowo określonych znamionach, bowiem spowodowanie wypadku i ucieczka z miejsca zdarzenia stanowiły czyny odrębne 30. Ten sam pogląd odnośnie do charakteru prawnego art. 145 4 d. k.k. podzielał R. A. Stefański. Przyjmował on jednak jedność czynu w postaci spowodowania wypadku i ucieczki z miejsca zdarzenia 31. Wreszcie zdaniem M. Dąbrowskiej-Kardas i P. Kardasa mieliśmy do czynienia z odrębnym, samodzielnym typem rodzajowym przestępstwa, tylko ze względów redakcyjnych umieszczonym w art. 145 4 d. k.k., a nie w odrębnym artykule kodeksu 32. Dowodzili oni, Ŝe dla przyjęcia 25 K. B u c h a ł a, Zbiegnięcie..., s. 5; t e nŝe, Zbiegnięcie..., s. 5. Zdaniem tego autora art. 254 Projektu z 1963 r. stanowić miał odpowiednik art. 164 d. k.k (K. B u c h a ł a, Zbiegnięcie..., s. 5). Odmiennie A. B a c h r a c h, którego zdaniem Projekt z 1963 r. zawierał normę wręcz antyhumanitarną (Ryzyko..., s. 272). 26 K. B u c h a ł a, Zbiegnięcie..., s. 6. 27 K. B u c h a ł a, Problemy..., s. 16 i n.; por. podobnie: M. Dąbr o w s k a - K a r d a s, P. K a r - d a s, Kryminalizacja..., Część I, s. 16 18. 28 K. B u c h a ł a, Glosa do uchwały SN z dnia 12 kwietnia 1995 r. (I KZP 2/95), Przegl. PK 1995, nr 13, s. 58; t e nŝe, Zbiegnięcie..., s. 3; t e nŝe, Niektóre zagadnienia..., s. 10 11; t e nŝe, Ucieczka kierowcy..., s. 45; por. podobnie: J. W o j c i e c h o w s k i, Odpowiedzialność za wypadki komunikacyjne, RP 1998, nr 88, s. 15; M. T o k a r z, Gdy sprawca był nietrzeźwy lub uciekł, RP 1998, nr 204; K. S z m i d t, Glosa do uchwały SN z dnia 16 marca 1999 r. (I KZP 4/99), Prok. i Pr. 2001, nr 3, s. 117; J. I w a n i e c, Glosa do uchwały SN z dnia 16 marca 1999 r. (I KZP 4/99), WPP 2002, nr 2, s. 129 [ta sama Glosa, (w:) Prokurator 2002, nr 1, s. 83 84]; A. H e r z o g, Niektóre problemy kwalifikacji prawnej przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, Prok. i Pr. 2002, nr 2, s. 154; J. L a c h o w s k i, Stan wyŝszej konieczności w polskim prawie karnym, Warszawa 2005, s. 112. 29 I KZP 4/99, OSNKW 1999, nr 5 6, poz. 27. 30 K. B u c h a ł a, Glosa do uchwały SN z dnia 12 kwietnia 1995 r..., s. 58. 31 R. A. S t e f ański, Ucieczka sprawcy z miejsca wypadku drogowego, Prok. i Pr. 1996, nr 1, s. 13 i 21; t e nŝe, Przegląd uchwał Izby Karnej i Wojskowej Sądu NajwyŜszego w zakresie prawa karnego materialnego za 1995 r., WPP 1996, nr 2, s. 102; t e nŝe, Przegląd uchwał Izby Karnej Sądu NajwyŜszego z zakresu prawa karnego materialnego, WPP 1998, nr 3 4, s. 107; t e nŝe, Wypadek w komunikacji jako przestępstwo w nowym kodeksie karnym, Prok. i Pr. 1998, nr 10, s. 47 i 66; t e nŝe, Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu i bezpieczeństwu w komunikacji. Rozdział XX i XXI Kodeksu karnego. Komentarz, Warszawa 2000, s. 344; t e nŝe, (w:) A. Wą s e k (red.), Kodeks karny. Część szczególna, t. I: Komentarz, Warszawa 2004, s. 550. 32 M. Dąbrowska-Kar d a s, P. K a r d a s, Kryminalizacja..., Część I, s. 12 15; por. podobnie: A. U r u s z c z a k, Glosa do uchwały SN z dnia 16 marca 1999 r. (I KZP 4/99), Studenckie Zeszyty Prawnicze UJ 2001, nr 5. Tak teŝ K. B u c h a ł a w późniejszej publikacji (t e nŝe, i Prawo 4, 2008 159

J. Kulesza typu kwalifikowanego konieczne jest spełnienie dwóch przesłanek. Po pierwsze, niezbędna jest toŝsamość normy sankcjonowanej wyraŝonej w znamionach typu podstawowego i zmodyfikowanego, którą w istocie dostrzegali na gruncie art. 145 1 lub 2 i 4. Po drugie, występowanie dodatkowego znamienia, decydującego o bycie typu zmodyfikowanego, które mo- Ŝe określać albo skutek powstały w wyniku zachowania sprawcy, albo inną okoliczność o charakterze statycznym, jednak występującą juŝ w chwili realizacji czynu zabronionego. Wspomniani autorzy podnosili, Ŝe ucieczka z miejsca wypadku nie stanowi skutku spowodowania wypadku drogowego, ani nie jest z nim powiązana przyczynowo, choć nie moŝna zaprzeczyć, Ŝe sprawca podejmuje ją niejako w konsekwencji realizacji znamion przestępstwa z art. 145 1 lub 2 d. k.k. Nie jest teŝ okolicznością występującą juŝ w chwili realizacji czynu zabronionego, nie chodzi bowiem o elementy tkwiące w sposobie działania sprawcy, przedmiocie bezpośredniego działania, w modalnych elementach czynu czy wreszcie w samym sprawcy, jego właściwościach, nastawieniu. Dlatego właśnie naleŝało uznać przepis art. 145 4 d. k.k. za statuujący nowy typ rodzajowy przestępstwa. Jednocześnie M. Dąbrowska-Kardas i P. Kardas przyjmowali, Ŝe przestępstwo opisane w art. 145 4 d. k.k. jest tzw. przestępstwem wieloczynowym, nie da się bowiem zaprzeczyć, Ŝe spowodowanie wypadku i ucieczka z miejsca zdarzenia stanowią odrębne czyny 33. Pogląd ten podzielił SN w uchwale z dnia 19 lutego 1997 r. 34. Przechodząc na grunt obowiązującego stanu prawnego, naleŝy w pełni przyznać rację Sądowi NajwyŜszemu, który w art. 178 1 k.k. upatruje jedynie podstawy nadzwyczajnego złagodzenia kary, a nie odrębnego typu rodzajowego przestępstwa czy typu kwalifikowanego. Pod względem redak- Przestępstwa i wykroczenia, s. 111 oraz 165 166). Wydaje się, iŝ P. K a r d a s zmienił zdanie, skoro wcześniej podnosił, Ŝe art. 145 4 d. k.k. nie jest ani typem kwalifikowanym przestępstwa z art. 145 d. k.k., ani samodzielnym przestępstwem i stanowi jedynie podstawę do modyfikacji znamion dwóch zasadniczych odmian wypadku drogowego (P. K a r d a s, Ucieczka z miejsca wypadku, RP 1995, nr 231, s. 17). 33 M. Dąbr o w s k a - K a r d a s, P. K a r d a s, Kryminalizacja ucieczki sprawcy wypadku drogowego z miejsca zdarzenia w świetle nowelizacji k.k. z dnia 12 lipca 1995 r., Część II, Pal. 1996, nr 5 6, s. 26. Natomiast wcześniej P. K a r d a s zdawał się zakładać, iŝ mamy do czynienia z jednym czynem. Twierdził, Ŝe zachodzi pozorny zbieg przepisów ustawy, a zachowanie sprawcy stanowi przestępstwo dwuaktowe, kwalifikowane na podstawie normy utworzonej ze znamion zawartych w art. 145 1 lub 2 i 4 d. k.k. (Ucieczka..., s. 17); por. podobnie: A. Z o l l, Glosa do uchwały SN z dnia 12 kwietnia 1995 r. (I KZP 2/95), OSPiKA 1995, nr 12, poz. 252, s. 590; intencje P. K a r d a s a odczytuje w ten sposób takŝe R. A. S t e f ański (Ucieczka..., s. 20 21). Podobnie J. W o j c i e c h o w s k i przyjmował jedność czynu w postaci spowodowania wypadku i ucieczki z miejsca zdarzenia (Bezkarność..., op. cit.). 34 I KZP 40/96, OSNKW 1997, nr 3 4, poz. 20, s. 24 25; krytycznie: R. A. S t e f ański, Przegląd..., WPP 1998, s. 107. 160 i Prawo 4, 2008

Glosa do postanowienia SN z dnia 28.VI.2006 r. cyjnym sformułowanie art. 178 k.k. podobne jest do zaproponowanego przez R. A. Stefańskiego, z tą jednak róŝnicą, Ŝe zamiast ucieczki z miejsca wypadku okoliczność zaostrzającą karę stanowić miało zaniechanie pomocy ofiarom wypadku 35. Co prawda od chwili wejścia w Ŝycie art. 178 k.k. został znowelizowany 36, jednak jak przyjmuje się w doktrynie 37 i orzecznictwie 38 wprowadzona wówczas zmiana nie wywarła wpływu na charakter prawny tego przepisu. Jak słusznie wskazują M. Dąbrowska-Kardas i P. Kardas, przyjęcie istnienia na gruncie art. 178 k.k. typu czynu zabronionego, wymagałoby wskazania dwóch niezbędnych elementów: opisu karalnego zachowania oraz prawnokarnych konsekwencji naruszenia normy 39. Odniesienie tych ogólnych zasad do art. 178 k.k. prowadzić musi do wniosku, iŝ nie jest to moŝliwe, w związku z czym przepis ten nie zawiera znamion typu czynu zabronionego 40. Nie wiadomo zatem, dlaczego K. Szmidt twierdzi, iŝ dogmatycy zgodni są, Ŝe (...) zbiegnięcie z miejsca zdarzenia to ustawowe znamiona czynu zabronionego 41, skoro pojawiają się właśnie głosy zgoła przeciwne. Elementy wspomniane przez M. Dąbrowską-Kardas i P. Kardasa nie muszą co prawda znajdować się w jednym przepisie, mogą być zawarte w kilku, jednak konieczne jest, by za pomocą właściwej wykładni moŝliwe było zdekodowanie jednej normy zawierającej oba niezbędne elementy. Dopuszczalne jest przy tym posłuŝenie się przez ustawodawcę odesłaniem do treści innych przepisów, stosowane na przykład przy tworzeniu typów kwalifikowanych przestępstw. Nawet wówczas jednak musi istnieć moŝliwość zdekodowania zarówno nakazanego bądź zakazanego zachowania, jak i sankcji groŝącej za niepodporządkowanie się normie 42. Odwołanie w treści art. 178 k.k. do art. 173, 174 i 177 k.k. nie stanowi jednak tzw. powtórzenia skróconego opisu znamion i jednocześnie trudno uznać, Ŝe okoliczności wymienione w art. 178 k.k. uzupełniają znamiona zawarte w tych przepisach. 35 R. A. S t e f ański, Przestępstwa..., Probl. Praworz, s. 43. Autor przewidział teŝ zaostrzenie jedynie górnej granicy ustawowego zagroŝenia, czyli tak, jak miało to miejsce na gruncie art. 178 przed nowelizacją z dnia 14 kwietnia 2000 r. 36 Ustawa z dnia 14 kwietnia 2000 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, Dz. U. z 2000 r., Nr 48, poz. 548. 37 T. K r a w c z y k, Niektóre konsekwencje teoretyczno-prawne art. 178 kodeksu karnego, Prok. i Pr. 2001, nr 11, s. 48. 38 Postanowienie SN z dnia 28 marca 2002 r., I KZP 4/02, OSNKW 2002, nr 5 6, poz. 37, s. 60 i n. 39 M. Dąbr o w s k a - K a r d a s, P. K a r d a s, Odpowiedzialność za spowodowanie wypadku komunikacyjnego w świetle regulacji nowego kodeksu karnego z 1997 r., Część II, Pal. 1999, nr 3 4, s. 37. 40 TamŜe, s. 38 39; por. podobnie: T. K r a w c z y k, Niektóre..., s. 39; uchwała SN z dnia 16 marca 1999 r..., s. 34. 41 K. S z m i d t, Glosa, s. 115. 42 M. Dąbr o w s k a - K a r d a s, P. K a r d a s, Odpowiedzialność, Część II, s. 38 39. i Prawo 4, 2008 161

J. Kulesza Z brzmienia art. 178 k.k. ( Skazując sprawcę, który popełnił przestępstwo określone w art. 173, 174 lub 177... ) wynika bez wątpienia, iŝ wyłącznie znamiona zawarte w art. 173, 174 i 177 określają czyny zabronione. Nie dochodzi zatem do scalenia ze znamionami opisanymi w art. 178 k.k., dzięki czemu powstałby nowy, odrębny zespół znamion, charakteryzujący typ kwalifikowany. Okoliczności wymienione w art. 178 k.k. mogą być brane pod uwagę dopiero na etapie wymiaru kary, juŝ po przypisaniu sprawcy odpowiedzialności z art. 173, 174 lub 177 k.k. 43. Natomiast zdaniem A. Zolla, na tym etapie wykładni nie ma przeszkód dla przyjęcia, iŝ mamy do czynienia z typami kwalifikowanymi przestępstw. Autor ten podnosi, iŝ okoliczności zawarte w art. 178 k.k. charakteryzują czyn zabroniony i jako takie wpływają juŝ in abstracto na stopień jego społecznej szkodliwości 44. Odnosząc się niejako do tego argumentu A. Zolla, M. Tokarz słusznie zauwaŝa jednak, iŝ nie zawsze ustawodawca traktuje elementy wpływające na społeczną szkodliwość czynu, jako okoliczności kwalifikujące, bowiem prowadziłoby to do przesadnej kazuistyki 45. Z kolei T. Krawczyk 46 podnosi, iŝ te same okoliczności, co art. 178 k.k., zawiera równieŝ art. 42 2, dotyczący zasad orzekania środka karnego przewidzianego w art. 39 pkt. 3 k.k. Przepis ten jednak nie odwołuje się do art. 178 k.k., nie wymaga dokonania kwalifikacji właśnie z tego artykułu. Popełnienie przestępstwa z art. 173, 174 lub 177 k.k. przez sprawcę znajdującego się w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub ucieczka z miejsca zdarzenia stanowią samodzielną przesłankę orzeczenia odpowiedniego środka karnego, w oderwaniu od art. 178 k.k. Ten ostatni przepis nie jest zatem podstawą kwalifikacji prawnej czynu, lecz jedynie podstawą dla wymiaru kary, podobną właśnie do art. 42 2 47. W art. 178 k.k. brak jest równieŝ drugiego elementu, niezbędnego dla określenia typu rodzajowego przestępstwa, a mianowicie ustawowego zagroŝenia karą 48. Nie tylko brakuje tradycyjnie stosowanej formuły podlega karze..., lecz co więcej omawiany przepis wskazuje, iŝ sąd orzeka karę 43 M. Dąbrowska- K a r d a s, P. K a r d a s, Odpowiedzialność..., Część II, s. 40; por. podobnie: M. T o k a r z, Gdy sprawca..., op. cit.; T. K r a w c z y k, Niektóre..., s. 40; A. U r u s z - c z a k, Glosa..., op. cit.; uchwała SN z dnia 16 marca 1999 r..., s. 34. 44 A. Z o l l, Glosa do uchwały SN z dnia 16 marca 1999 r. (I KZP 4/99), OSPiKA 1999, nr 11, poz. 201, s. 561; por. podobnie: G. B o g d a n, (w:) A. Z o l l (red.), Kodeks karny. Część szczególna, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2006, s. 477. Dalsza wykładnia skłoni jednak A. Z o l la do przyjęcia ostatecznie, iŝ mamy do czynienia z instytucją nadzwyczajnego zaostrzenia ustawowego wymiaru kary. 45 M. T o k a r z, Gdy sprawca..., op. cit. 46 T. K r a w c z y k, Niektóre..., s. 46 47. 47 TamŜe; por. podobnie: uchwała SN z dnia 16 marca 1999 r..., s. 36. 48 M. Dąbrowska- K a r d a s, P. K a r d a s, Odpowiedzialność..., Część II, s. 40 41; por. podobnie: J. I w a n i e c, Glosa.., s. 130 [ta sama Glosa, (w:) Prokurator, s. 85]; A. Z o l l, Glosa do uchwały SN z dnia 16 marca 1999 r..., s. 561; R. A. S t e f ański, Wypadek..., s. 66; t e nŝe, (w:) O. G ó r n i o k (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2004, s. 522. 162 i Prawo 4, 2008

Glosa do postanowienia SN z dnia 28.VI.2006 r. pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo.... Wynika z tego wprost, Ŝe karę wymierza się za przestępstwo przypisane sprawcy, a nie za przestępstwo opisane w art. 178 k.k. 49. Niezbędne jest zatem w pierwszej kolejności przypisanie odpowiedzialności z art. 173, 174 lub 177 k.k., a następnie moŝliwe staje się wymierzenie kary, ewentualnie nadzwyczajnie obostrzonej, właśnie na podstawie art. 178 k.k. 50. Rację ma przy tym Sąd NajwyŜszy, wskazując w swym wcześniejszym orzeczeniu, iŝ ustawowym zagroŝeniem zostają nazwane tylko i wyłącznie granice sankcji sprzęŝone z typami przestępstw wymienionych w art. 178 k.k. 51. Dlatego trudno podzielić pogląd K. Szmidta, którego zdaniem mamy do czynienia jedynie z przyjęciem bardziej skomplikowanej metody technicznolegislacyjnej, niŝ zastosowana niegdyś na gruncie art. 145 4 d. k.k. 52. Choć rację ma wspomniany autor, wskazując, iŝ zarówno rodzaj sankcji, jak i sposób jej określenia i sformułowania pozostają bez wpływu na samą dyspozycję przepisu, jednak nie moŝna zgodzić się z nim wówczas, gdy twierdzi, iŝ pozostaje to bez wpływu na określenie charakteru prawnego całego przepisu 53. Trudno podzielić stanowisko tego autora takŝe wtedy, gdy twierdzi on, iŝ zwyczajowo przyjęte formy ujmowania sankcji nie mogły być uŝyte na gruncie art. 178 k.k., skoro ma on charakter zbiorczy 54. Przykładowo, art. 294 k.k. zbiorczo statuuje typy kwalifikowane wielu przestępstw i zawiera jednocześnie klasyczne sformułowanie podlega karze.... W art. 178 k.k. sformułowania takiego brak. Nie moŝna zgodzić się równieŝ z G. Bogdanem, którego zdaniem chodzi jedynie o zabieg stylistyczny wynikający z wymogów ekonomii legislacyjnej, specyficzną sankcję 55. Zmieniająca się treść art. 145 4 d. k.k. i art. 178 k.k. wskazuje właśnie na to, Ŝe odmienne ujęcie stylistyczne prawnokarnych konsekwencji powiązanych z tymi samymi okolicznościami pociąga za sobą właśnie zmianę oceny ich prawnego charakteru. Nie moŝna zatem jak chce wspomniany autor potraktować zastosowanego w art. 178 k.k. zabiegu stylistycznego, jako pozostającego bez znaczenia dla charakteru prawnego instytucji zawartej w tym przepisie, skoro wskazuje on w sposób jednoznaczny na brak moŝliwości wymierzenia samodzielnej sankcji za zachowania opisane w art. 178 k.k. 49 M. Dąbrowska- K a r d a s, P. K a r d a s, Odpowiedzialność..., Część II, s. 40 41; por. podobnie: uchwała SN z dnia 16 marca 1999 r..., s. 34; R. A. S t e f ański, Przegląd uchwał Izby Karnej Sądu NajwyŜszego w zakresie prawa karnego materialnego, karnego wykonawczego i prawa wykroczeń za 1999 r., WPP 2000, nr 1, s. 79 80. 50 R. A. S t e f ański, Przestępstwa..., Warszawa 2000, s. 347; t e nŝe, (w:) A. Wą s e k (red.), Kodeks..., s. 553. 51 Uchwała SN z dnia 16 marca 1999 r, s. 34. 52 K. S z m i d t, Glosa, s. 118. 53 TamŜe, s. 122. 54 TamŜe, s. 123. 55 G. B o g d a n, (w:) A. Z o l l (red.), Kodeks, s. 478 i 481. i Prawo 4, 2008 163

J. Kulesza Wszystkie te argumenty, podnoszone w doktrynie, niewątpliwie dowodzą słuszności wykładni art. 178 1 k.k., przyjętej przez Sąd NajwyŜszy w glosowanym orzeczeniu, stanowiącej jednocześnie kontynuację wcześniej przyjętej linii orzecznictwa 56. Wykładnia taka zdaje się zresztą przewaŝać równieŝ w nauce prawa karnego 57. Jak zauwaŝa R. A. Stefański, na gruncie art. 178 1 k.k. zastosowano zwyczajowy schemat uŝywany do budowy przepisów statuujących ustawowe okoliczności obciąŝające, jak np. w art. 64 1 i 2 k.k. 58. Co prawda, okoliczności takie umieszczane są przewaŝnie w części ogólnej kodeksu karnego, jednak odstąpienie od tego zwyczaju w omawianym wypadku nie narusza kanonów legislacji 59. Jak słusznie zauwaŝa Sąd NajwyŜszy w uchwale z dnia 16 marca 1999 r., okoliczności zawarte w art. 178 k.k. mają znaczenie dla wymiaru kary za wymienione w nim przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, natomiast inne przepisy części ogólnej kodeksu odnoszą się do wszystkich przestępstw umyślnych. Dlatego, choć konstrukcja i stylistyka art. 178 k.k. jest odmienna i rzadko spotykana, uzasadnione wydaje się przypuszczenie, iŝ ustawodawca celowo posłuŝył się inną techniką legislacyjną i nie było jego celem tworzenie w art. 178 k.k. typów kwalifikowanych przestępstw z art. 173, 174 czy 56 Uchwała SN z dnia 16 marca 1999 r..., s. 33; uchwała SN z dnia 15 kwietnia 1999 r., I KZP 7/99, Prok. i Pr. 1999, dodatek Orzecznictwo, nr 6, poz. 4; uchwała SN z dnia 13 maja 1999 r., I KZP 16/99, niepubl., podaję za: R. A. S t e f ański, Przegląd..., WPP 2000, s. 80; t e nŝe, Przestępstwa..., Warszawa 2000, s. 347 348; t e nŝe, (w:) A. Wą s e k (red.), Kodeks..., s. 553; postanowienie SN z dnia 28 marca 2002 r, s. 60 i n. 57 M. Dąbr o w s k a - K a r d a s, P. K a r d a s, Odpowiedzialność..., Część II, s. 40 41; A. Z o l l, Glosa do uchwały SN z dnia 16 marca 1999 r..., s. 561; A. H e r z o g, Niektóre..., s. 154 i 156; J. I w a n i e c, Glosa, s. 128 i n.; ta sama Glosa, (w:) Prokurator, s. 84 i n.; T. K r a w c z y k, Niektóre..., s. 40; M. T o k a r z, Gdy sprawca, op. cit.; A. U r u s z c z a k, Glosa, op. cit.; J. W o j c i e c h o w s k i, Odpowiedzialność..., s. 15; t e nŝe, Kodeks karny. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa 2000, s. 307 i 343; R. A. S t e f ański, Przestępstwa drogowe w nowym kodeksie karnym, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 1999, s. 218; t e nŝe, Przestępstwa..., Warszawa 2000, s. 347; t e nŝe, Wypadek..., s. 47 i 66; t e nŝe, Przegląd..., WPP 2000, s. 80; t e nŝe, (w:) A. Wą s e k (red.), Kodeks..., s. 553; t e nŝe, (w:) O. G ó r n i o k (red.), Kodeks..., s. 522; T. B o j a r s k i, Kwalifikowane i uprzywilejowane typy przestępstw w nowym kodeksie karnym, (w:) O. G ó r n i o k (red.), U progu nowych kodyfikacji karnych. Księga pamiątkowa ofiarowana profesorowi Leonowi Tyszkiewiczowi, Katowice 1999, s. 34 i 40; L. G a r d o c k i, Prawo karne, Warszawa 1999, s. 235; O. G ó r n i o k, (w:) O. G ó r n i o k, S. H o c, S. M. P r z y j e m s k i, Kodeks karny. Komentarz, t. III, Gdańsk 1999, s. 138; A. M a r e k, Prawo karne, Warszawa 2003, s. 472 473; t e nŝe, Komentarz do kodeksu karnego. Część szczególna, Warszawa 2000, s. 114; t e nŝe, Kodeks karny. Komentarz, Dom Wydawniczy ABC 2004, s. 430; M. S u r k o n t, Prawo karne, Bydgoszcz Gdynia 2001, s. 207; t e nŝe, Prawo karne. Podręcznik dla studentów administracji, Sopot 1998, s. 165; R. G ó r a l, Kodeks karny. Praktyczny komentarz, Warszawa 1998, s. 247 i 288; J. L a - c h o w s k i, Stan, s. 61 i n. 58 R. A. S t e f ański, Przestępstwa..., Warszawa 2000, s. 347; t e nŝe, (w:) A. Wą s e k (red.), Kodeks..., s. 553. 59 Uchwała SN z dnia 16 marca 1999 r, s. 36 37. 164 i Prawo 4, 2008

Glosa do postanowienia SN z dnia 28.VI.2006 r. 177 k.k. 60. Wydaje się, iŝ juŝ na etapie prac nad art. 178 załoŝono, iŝ nie będzie on zawierał osobnego typu czy typów przestępstw, skoro w uchwale z dnia 26 kwietnia 1997 r. Senat RP podniósł postulat wprowadzenia do kodeksu karnego typu rodzajowego przestępstwa zbiegnięcia z miejsca wypadku drogowego 61. RównieŜ w Uzasadnieniu rządowego projektu nowego kodeksu karnego 62 mowa jest o ustanowieniu w art. 178 k.k. podstawy dla nadzwyczajnego obostrzenia kary, a nie typu kwalifikowanego czy odrębnego przestępstwa. Gdyby intencją ustawodawcy było zerwanie z przyjętą na gruncie art. 178 k.k. przewaŝającą wykładnią, zgodnie z którą mamy do czynienia jedynie z podstawą dla nadzwyczajnego zaostrzenia kary, zmieniłby brzmienie omawianego przepisu w taki sposób, by nie pozostawały wątpliwości odnośnie do charakteru prawnego art. 178 k.k. 63. Jednak nowelizacja z dnia 14 kwietnia 2000 r. poszła w innym kierunku. Trudno zatem zgodzić się z K. Szmidtem, którego zdaniem brak jest jakichkolwiek szczególnych względów, uzasadniających zastosowanie tak odmiennej metody ustawodawczej, jaką posłuŝono się w art. 178 k.k. 64. Nie jest teŝ jasne, dlaczego autor ten wskazuje na niecelowość porównywania art. 178 k.k. i art. 57 1 i 2 k.k., które to porównanie miałoby wspierać tezę, iŝ art. 178 k.k. stanowi jedynie podstawę nadzwyczajnego zaostrzenia kary 65, skoro Ŝaden ze zwolenników tej przewaŝającej wykładni na porównanie takie się nie powołuje. Wszystkie zasygnalizowane powyŝej wątpliwości skłaniają K. Szmidta do przyjęcia wykładni odmiennej od zaprezentowanej powyŝej 66. Autor ten wychodzi z załoŝenia, iŝ sformułowanie art. 178 k.k., w porównaniu z art. 145 4 d. k.k. nie uległo tak dalekiej zmianie, by nie moŝna było traktować nadal wymienionych w nim okoliczności jako znamion czynu zabronionego 67. K. Szmidt koncentruje się na wykazaniu, Ŝe nie mamy do czynienia z typem kwalifikowanym, pomija natomiast fakt, iŝ moŝemy w ogóle nie mieć do czynienia z odrębnym typem przestępstwa. Trafnie zakłada, iŝ ucieczka z miejsca zdarzenia nie stanowi ani znamienia statycznego, występującego juŝ w chwili popełniania czynu zabronionego, ani skutku przestępstwa typu podstawowego 68. Z załoŝenia tego wyciąga jednak zupełnie inne wnioski niŝ 60 TamŜe, s. 33; por. podobnie: R. A. S t e f ański, Przegląd..., WPP 2000, s. 80. 61 Podaję za: R. A. S t e f ański, Przestępstwa..., Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 1999, s. 253; wspomina o tym takŝe K. B u c h a ł a (Niektóre problemy..., s. 16). 62 (w:) Nowe kodeksy karne z 1997 r. z uzasadnieniami, Warszawa 1998, s. 192. 63 T. K r a w c z y k, Niektóre..., s. 47 48. 64 K. S z m i d t, Glosa, s. 118. 65 TamŜe. 66 TamŜe, s. 115 i n.; t e nŝe, Głos w kwestii unormowań przestępstw komunikacyjnych w Kodeksie karnym z 1997 r., CzPKiNP 1999, nr 1, s. 150 151. 67 K. S z m i d t, Glosa, s. 117. 68 TamŜe, s. 115 116, 125; t e nŝe, Głos..., s. 150 151; por. podobnie: R. A. S t e f ański, Przestępstwa..., Zakamycze 1999, s. 218; t e nŝe, Przestępstwa..., Warszawa 2000, s. 364; t e nŝe, Przegląd..., WPP 2000, s. 79; t e nŝe, (w:) A. Wą s e k (red.), Kodeks..., s. 552. i Prawo 4, 2008 165

J. Kulesza zaprezentowane powyŝej, konstatując, iŝ nie mamy do czynienia z typem kwalifikowanym, lecz z odrębnym typem rodzajowym przestępstwa 69. Jednak w doktrynie podnosi się, iŝ odmienność normatywnego kształtu art. 178 k.k., w porównaniu z art. 145 4 d. k.k. jest na tyle duŝa, Ŝe nie jest moŝliwe uznanie obowiązującego przepisu za odpowiednik wspomnianego art. 145 4 d. k.k. 70. Prawdą jest, Ŝe zarówno art. 145 4 d. k.k., jak i art. 178 k.k. zawierają w swojej treści odesłanie do innych przepisów, jednak sam ten fakt nie moŝe stanowić podstawy do konstatacji, iŝ zasadnicza konstrukcja art. 178 k.k. nie odbiega od redakcji art. 145 3 i 4 d. k.k. 71. Zgodnie z trzecim stanowiskiem, prezentowanym niekiedy w doktrynie, art. 178 k.k. statuuje typy kwalifikowane przestępstw z art. 173, 174 lub 177 k.k. 72. Co prawda, K. J. Pawelec początkowo upatrywał typów kwalifikowanych tylko w tej części art. 178 k.k., która dotyczyła nietrzeźwości lub stanu odurzenia, w pozostałym zakresie (ucieczka z miejsca wypadku) przyjmował istnienie odrębnego typu rodzajowego przestępstwa 73, wydaje się jednak, Ŝe obecnie zmienił zdanie 74. Jego pierwotny pogląd przejął z kolei G. Bogdan 75. Nie jest natomiast jasne, jakie stanowisko zajmuje A. Zoll. O ile nietrzeźwość lub stan odurzenia traktuje on jako elementy czynu wpływające istotnie na jego społeczną szkodliwość, a zatem tworzące typ kwalifikowany 76, o tyle ucieczkę z miejsca zdarzenia określa on raz jako okoliczność rzutującą jedynie na wymiar kary 77, innym zaś razem jako element kwalifikujący typ czy- 69 K. S z m i d t, Głos..., s. 150 151. 70 M. Dąbr o w s k a - K a r d a s, P. K a r d a s, Odpowiedzialność za spowodowanie wypadku komunikacyjnego w świetle regulacji nowego kodeksu karnego z 1997 r., Część I, Pal. 1999, nr 1 2, s. 21. 71 K. S z m i d t, Glosa, s. 118. 72 K. J. P a w e l e c, Wypadek drogowy, Warszawa 2003, s. 102 103; por. podobnie: G. R e j - m a n, (w:) G. R e j m a n (red.), Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, Warszawa 1999, s. 171; A. D uś, Z problematyki kwalifikacji prawnej czynu, WPP 2000, nr 2, s. 77; K. B u - c h a ł a, (w:) A. Z o l l (red.), Kodeks karny. Część szczególna, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 1999, s. 403; M. B u d y n - K u l i k, (w:) M. M o z g a w a (red.), Kodeks karny. Praktyczny komentarz, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2006, s. 341; krytycznie z kolei: J. I w a n i e c, Glosa, s. 129 [ta sama Glosa, (w:) Prokurator, s. 84] oraz A. M a - r e k, Kodeks..., s. 430. 73 K. J. P a w e l e c, Glosa do wyroku SN z dnia 15 marca 2001 r. (III KKN 492/99), Jurysta 2002, nr 1, s. 20. 74 K. J. P a w e l e c, Wypadek, s. 102 103. 75 G. B o g d a n, (w:) A. Z o l l (red.), Kodeks, s. 477 482. 76 A. Z o l l, (w:) A. Z o l l (red.), Kodeks karny. Część ogólna, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2004, s. 999; krytycznie: R. A. S t e f ański, Przegląd..., WPP 2000, s. 79; t e nŝe, Przestępstwa..., Warszawa 2000, s. 364; t e nŝe, (w:) A. Wą s e k (red.), Kodeks..., s. 552; krytycznie takŝe: A. U r u s z c z a k, Glosa, którego zdaniem naleŝałoby przyjąć raczej odwrotne konsekwencje poszczególnych okoliczności. Autor wskazuje teŝ, Ŝe dualistyczny charakter art. 178 k.k. mógłby prowadzić do wielokrotnego podwyŝszania sankcji karnej, je- Ŝeli wystąpiła więcej, niŝ jedna z przewidzianych w nim okoliczności. 77 A. Z o l l, (w:) A. Z o l l (red.), Kodeks, s. 999. 166 i Prawo 4, 2008

Glosa do postanowienia SN z dnia 28.VI.2006 r. nu zabronionego 78. Jednocześnie w glosie do uchwały SN z dnia 16 marca 1999 r. autor ten uznaje, iŝ naleŝy wycofać się ze stanowiska przyjmowanego w komentarzu do kodeksu 79, zgodnie z którym mamy do czynienia z typami kwalifikowanymi przestępstw wymienionych w art. 178 k.k. i przyjąć, iŝ chodzi o instytucję nadzwyczajnego złagodzenia kary. Jednak w kolejnych wydaniach tego samego komentarza, powołanych powyŝej, jego niejasne stanowisko jest nadal podtrzymane, nie wiadomo zatem ostatecznie, czy mamy do czynienia tylko z okolicznościami tworzącymi typ kwalifikowany, tylko stanowiącymi podstawę dla nadzwyczajnego zaostrzenia kary, czy wreszcie ich charakter jest mieszany. NaleŜy jednocześnie zauwaŝyć, iŝ w razie przyjęcia mieszanego charakteru okoliczności wymienionych w art. 178 k.k., powstają daleko idące konsekwencje w zakresie dopuszczalności stosowania warunkowego umorzenia postępowania. Sprawca nietrzeźwy lub pod wpływem środka odurzającego nie moŝe wówczas skorzystać z umorzenia na podstawie art. 66 2 k.k., natomiast sprawca zbiegający z miejsca wypadku ma taką moŝliwość. Prowadzi to do paradoksalnej sytuacji, w której łagodniej traktowany jest sprawca, który zbiegł i w ten sposób uniemoŝliwił stwierdzenie stanu nietrzeźwości, niŝ ten, który pozostał na miejscu wypadku będąc nietrzeźwym lub pod wpływem środka odurzającego 80. Przyjmowanie przez powołanych powyŝej autorów, iŝ art. 178 k.k. zawiera typ rodzajowy przestępstwa, skłaniać musi do refleksji nad jego przedmiotem ochrony. Niektórzy 81 wskazują na interes wymiaru sprawiedliwości oraz interesy cywilnoprawne podmiotów uczestniczących w wypadku, inni zaś 82 na bezpieczeństwo ruchu drogowego. Wątpliwe jest natomiast, byśmy mieli do czynienia z kryminalizacją zastępczą, skoro w jednym przepisie ujęto zarówno okoliczność w postaci nietrzeźwości sprawcy, jak i ucieczkę z miejsca spowodowanego wypadku 83. Pojawiają się jednak nadal głosy upatrujące w art. 178 k.k. zastosowania tego właśnie typu kryminalizacji 84. Na zakończenie warto jeszcze wspomnieć o propozycjach zmiany art. 178 k.k., który miałby przyjąć brzmienie: JeŜeli sprawca, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego dopuszcza 78 A. Z o l l, (w:) A. Z o l l (red.), Kodeks karny. Część szczególna, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2006, s. 396. 79 Zajmowanego zresztą przez K. B u c h a łę (Kodeks karny. Część szczególna, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 1999, s. 304). 80 M. T o k a r z, Gdy sprawca, op. cit. 81 M. Dąbr o w s k a - K a r d a s, P. K a r d a s, Odpowiedzialność, Część II, s. 44. Tak interpretuje intencje Sądu NajwyŜszego równieŝ J. S a t k o w glosie do wyroku z dnia 15 marca 2001 r. (III KKN 492/99), OSPiKA 2001, nr 12, poz. 185, s. 639 640. 82 K. B u c h a ł a, Zbiegnięcie, s. 50; por. podobnie: K. S z m i d t, Głos..., s. 153 154; R. A. S t e f ański, Przestępstwa, s. 19 20. 83 M. Dąbrowska-Kar d a s, P. K a r d a s, Odpowiedzialność..., Część II, s. 44; por. podobnie: K. B u c h a ł a, Zbiegnięcie, s. 45; odmiennie: K. S z m i d t, Głos, s. 150. 84 A. M a r e k, Prawo, Warszawa 2003, s. 472 473; t e nŝe, Kodeks, s. 431. i Prawo 4, 2008 167

J. Kulesza się przestępstwa określonego w art. 173 2 lub 4, 174 2 lub 177 albo zbiegł z miejsca zdarzenia, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10 85. Jak wskazuje się w doktrynie 86 i orzecznictwie 87, takie sformułowanie wskazywałoby wprost, iŝ art. 178 k.k. zawiera typy kwalifikowane wspomnianych w nim przestępstw. W tym kierunku zdawała się teŝ zmierzać propozycja zmiany art. 178 k.k., sformułowana w tzw. obywatelskim projekcie kodeksu karnego (por. art. 172 3 i 4, 173 3 i 4, 176 3 i 4) 88. Przyjęcie typów kwalifikowanych nie rozwiewa jednak wątpliwości zgłaszanych juŝ na gruncie art. 145 4 d. k.k., dotyczących moŝliwości uznania za okoliczność kwalifikującą faktu ucieczki sprawcy z miejsca zdarzenia 89. Być moŝe z tego względu J. Iwaniec proponuje, by okoliczność w postaci ucieczki z miejsca wypadku przenieść do części ogólnej kodeksu karnego 90. Z kolei A. Uruszczak sugeruje, by karalność ucieczki uzaleŝniona była od zamiaru uchylenia się od odpowiedzialności karnej lub utrudnienia właściwym organom ustalenia przebiegu zdarzenia i stanowiła odrębny typ czynu zabronionego 91. Wobec powyŝszych wątpliwości wydaje się, iŝ najwłaściwsze jest pozostanie przy dotychczasowym brzmieniu art. 178 k.k. 92, zwłaszcza biorąc pod uwagę charakter prawny tego przepisu, słusznie definiowany przez większość doktryny oraz Sąd NajwyŜszy (choćby w glosowanym orzeczeniu) jako instytucja nadzwyczajnego zaostrzenia kary. 85 R. A. S t e f ański, Przestępstwa..., Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 1999, s. 255. Według propozycji A. Z o l la sankcja uzaleŝniona powinna być od zagroŝenia karami przewidzianego w art. 173, 174 i 177 k.k. ( w wysokości do górnej granicy zagroŝenia przewidzianego w tych przepisach, zwiększonej o połowę A. Z o l l, Glosa do uchwały SN z dnia 16 marca 1999 r..., s. 561). 86 A. Z o l l, Glosa do uchwały SN z dnia 16 marca 1999 r..., s. 561; por. podobnie: J. I w a - n i e c, Glosa, s. 132 [ta sama Glosa, (w:) Prokurator, s. 86 87]. 87 Uchwała SN z dnia 16 marca 1999 r..., s. 33. 88 Druk nr 430 z dnia 22 marca 2006 r. 89 Por. w szczególności uwagi zgłaszane przez M. Dąbrowską-K a r d a s i P. K a r d a sa odnośnie do art. 145 4 d. k.k. oraz przez K. S z m i d ta i R. A. S t e f ańskiego juŝ na gruncie art. 178 k.k. 90 J. I w a n i e c, Glosa, s.129 i 131. 91 A. U r u s z c z a k, Glosa, op. cit. 92 W tym kierunku zmierzał projekt zmian zaproponowanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości (z dnia 23 listopada 2006 r.), które nie wpłynęłyby na charakter prawny art. 178. 168 i Prawo 4, 2008