Załącznik do uchwały Nr XLI/263/10 Rady Gminy Górowo Iławeckie z dnia 25 lutego 2010 roku Plan Odnowy Miejscowości KANDYTY na lata 2010-2018 Gmina Wiejska Górowo Iławeckie Luty 2010
SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI... 2 1. Wprowadzenie... 3 2. Odniesienie do dokumentów strategicznych... 4 3. Ogólna charakterystyka miejscowości... 9 4. Analiza miejscowości... 18 5. Analiza SWOT miejscowości KANDYTY... 30 6. Wizja rozwoju wsi... 31 7. Planowane kierunki rozwoju wsi... 33 8. Harmonogram wdraŝania Planu Odnowy Miejscowości... 34 9. Źródła finansowania planowanych przedsięwzięć... 41 10. Ocena i nadzór realizacji programu... 42 2
1. Wprowadzenie Niniejszy plan odnowy miejscowości jest dokumentem, którego najwaŝniejszym celem jest określenie ścieŝki rozwojowej wsi KANDYTY. Tak jak w przypadku gminy, powiatu, czy kaŝdego innego obszaru, diagnozując obszar zinwentaryzowano dostępne zasoby, skatalogowano oczekiwania mieszkańców i określono DROGĘ DO CELU, czyli sposób dotarcia ze stanu obecnego do tego zakładanego w określonej perspektywie czasu. Dokument tego typu wymagany jest nie tylko po to, aby jasno określić zakres i sposób realizacji projektów planowanych do dofinansowania z Europejskich Funduszy Wspierających Rozwój Sektora Rolnego i z innych źródeł rozwijających aktywność wiejską, lecz równieŝ stanowi wymagany załącznik do wniosków planowanych do dofinansowania w ramach działania Odnowa i rozwój wsi przy udziale środków europejskich z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Niniejsza strategia Plan Odnowy Miejscowości Kandyty na lata 2010-2018 jest zwieńczeniem serii warsztatów i spotkań z mieszkańcami oraz samorządem gminy zrealizowanych w ramach prac Lokalnej Grupy Działania Warmiński Zakątek finansowanych dotacją na realizację działania 9.5. Programu Operacyjnego KAPITAŁ LUDZKI pn. LIDERZY LOKALNYCH INICJATYW. Po przeprowadzeniu warsztatów z mieszkańcami wsi naleŝy stwierdzić, Ŝe w Kandytach znajdujemy nie tylko wielu liderów lokalnych inicjatyw, ale CAŁA WIEŚ JEST LIDEREM SPOŁECZNOŚCI WIEJSKICH ZINTEGROWANYCH W ROZWOJU WŁASNEJ WSI. Mamy nadzieję, Ŝe zawarte tu informacje słuŝyć będą mieszkańcom w osiągnięciu załoŝonych przez nich samych celów, a skonstruowany plan działania będzie motywował do systematycznej i konsekwentnej pracy. Dbając o jak najlepszą przejrzystość dokumentu dołoŝono wszelkich starań, aby był on jak najprostszy w formie i treści. Mamy nadzieję, Ŝe właśnie dzięki temu stanie się dokumentem Ŝywym czytanym, analizowanym i modyfikowanym przez mieszkańców wsi, gdyŝ tylko ci są w stanie przyczynić się do rzeczywistej zmiany jakościowej na przestrzeni kilku lat. Aktywności, satysfakcji w działaniu i wiele dobrej twórczej energii w realizacji zamierzeń Ŝyczymy z całego serca WSZYSTKIM MIESZKAŃCOM MIEJSCOWOŚCI KANDYTY! Zarząd Lokalnej Grupy Działania Warmiński Zakątek 3
2.Odniesienie do dokumentów strategicznych Plan Odnowy Miejscowości jest dokumentem programowym, który integruje potrzeby społeczności lokalnej w zakresie ładu kulturowo ekologicznego, społecznego, gospodarczo infrastrukturalnego. W swoich ustaleniach bazuje na dokumentach i programach planistycznych będących podstawą polityki regionalnej zarówno na poziomie krajowym, wojewódzkim jak i powiatowym. Zgodność Planu Odnowy Miejscowości ze strategicznymi dokumentami planistycznymi jest warunkiem koniecznym jego skutecznej realizacji. 4
Plan Odnowy Miejscowości Kandyty zgodny jest z następującymi dokumentami strategicznymi Gminy Górowo Iławeckie: Dokumenty lokalne Strategia rozwoju Gminy Wiejskiej Górowo Iławeckie Głównym celem zawartym w Strategii jest zaktywizowanie mieszkańców gminy do działania na rzecz rozwoju samorządu gminnego. Realizacja tego celu ma zostać osiągnięta dzięki realizacji następujących celi cząstkowych: - Ochrona środowiska naturalnego tj. poprawa środowiska przyrodniczego gminy, - Poprawa warunków Ŝycia mieszkańców gminy, - Uzyskanie przez gminę stabilności gospodarczej, -Zapewnienie dobrej dostępności komunikacyjnej gminy we współpracy z sąsiednimi gminami ( i z władzami powiatowymi) oraz zapewnienie sprawnego systemu komunikacji w gminie. Dokumenty regionalne Strategia rozwoju społeczno gospodarczego województwa warmińsko mazurskiego Strategia Rozwoju Gminy Wiejskiej Górowo Iławeckie jest spójna z kierunkami rozwoju regionu określonymi w dokumentach programowych na poziomie regionalnym. Ich cele, a co za tym idzie zadania przewidziane do wdroŝenia, wynikają z wytycznych Strategii rozwoju społeczno gospodarczego województwa warmińsko mazurskiego oraz Planu zagospodarowania przestrzennego województwa. Strategia rozwoju społeczno gospodarczego województwa warmińsko mazurskiego jako cel nadrzędny stawia rozwój Warmii i Mazur na rzecz spójności ekonomicznej, społecznej i przestrzennej w jednoczącej się Europie. Cele strategiczne sformułowano w ośmiu obszarach rozwoju, przyjętych jako priorytetowe dla województwa warmińsko - mazurskiego: wspieranie przedsiębiorczości, edukacja, infrastruktura techniczna, restrukturyzacja obszarów wiejskich, rozwój turystyki, atrakcyjność zamieszkania, środowisko przyrodnicze, dziedzictwo i kultura. Dla zwiększenia zainteresowania potencjalnych inwestorów lokalnych i zewnętrznych tworzeniem i rozwijaniem przedsięwzięć gospodarczych oraz zachęcenia do osiedlania się na 5
terenach wiejskich, jak wskazuje Strategia, region będzie dąŝył do stworzenia odpowiedniej, dobrze wyposaŝonej sieci szkół, zapewnienia opieki zdrowotnej i zwiększenia dostępu do sprawnie funkcjonujących placówek kultury i sportu. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa warmińsko mazurskiego Plan zagospodarowania przestrzennego województwa warmińsko mazurskiego za cel nadrzędny przyjmuje ukształtowanie rozwoju przestrzennego województwa tak, by było to atrakcyjne, przyjazne i wyjątkowe miejsce zamieszkania, wypoczynku oraz rozwoju społecznogospodarczego w kraju i Europie. W ustaleniach Planu zawarte są zadania o znaczeniu krajowym (zadania rządowe), regionalnym, ponadlokalnym. Dokumenty planistyczne na poziomie regionalnym muszą być zgodne z Koncepcją Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju. To opracowanie zawiera zadania o charakterze rządowym, regionalnym i ponadlokalnym planowane do wdroŝenia. Ich ogólny zarys przekłada się na uszczegółowienie w dokumentach planistycznych niŝszych rzędów. Spójność dokumentów planistycznych wszystkich rzędów ma zapewnić zrównowaŝony rozwój naszego kraju we wszystkich dziedzinach Ŝycia. Dokumenty krajowe Narodowa Strategia Spójności Celem strategicznym Narodowej Strategii Spójności na lata 2007-2013 dla Polski jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Cel ten zostanie osiągnięty poprzez realizację horyzontalnych celów szczegółowych, które odzwierciedlają główne kierunki koncentracji polityki spójności dla osiągnięcia celu strategicznego. Celami horyzontalnymi są: 1. Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa, 2. Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej, 6
3. Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski, 4. Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług, 5. Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej, 6. Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich. Występujące w Polsce istotne róŝnice w poziomie rozwoju oraz ich uwarunkowaniach w relacjach miasto - wieś są widoczne zarówno w zakresie infrastruktury technicznej, jak i sferze społecznej. W związku z tym polityka spójności będzie skierowana na rozwój obszarów wiejskich, stanowiących obszar marginalizacji gospodarczej, społecznej, edukacyjnej kulturowej kraju. Działania będą koncentrowały się na wsparciu rozbudowy infrastruktury technicznej i społecznej, tworzeniu warunków do rozwoju przedsiębiorczości i nowych miejsc pracy poza rolnictwem, ochronie środowiska, edukacji ludzi młodych, kształceniu ustawicznym, stworzeniu warunków do lepszej dostępności do podstawowych usług, w tym w zakresie ochrony zdrowia. Równolegle, poza inwestycjami w infrastrukturę techniczną polityka spójności będzie koncentrowała się na zmniejszaniu dysproporcji w zakresie rozwoju zasobów ludzkich. W celu poprawy warunków Ŝycia na obszarach wiejskich niezbędną będzie realizacja przedsięwzięć prowadzących do zapewnienia wystarczającego dostępu do edukacji, kultury, usług ochrony zdrowia. Realizowane będą działania ukierunkowane na rozwój przedsiębiorczości, podnoszenie zdolności do zatrudnienia, zwiększenie mobilności zawodowej i przestrzennej, wyrównywanie szans na rynku pracy, podniesienie poziomu wykształcenia. 7
PRACE KOŁA GOSPODYŃ WIEJSKICH KURS WYKONYWANIA KWIATÓW Z BIBUŁY 8
3. Ogólna charakterystyka miejscowości 3.1 PołoŜenie wsi Plan Odnowy Miejscowości Kandyty na lata 2010-2018 obejmuje swym zasięgiem miejscowość Kandyty połoŝoną na terenie gminy Górowo Iławeckie, w powiecie bartoszyckim, w województwie warmińsko mazurskim. Rysunek nr 1. PołoŜenie Gminy Górowo Iławeckie w powiecie bartoszyckim i województwie warmińsko mazurskim: MAPA GMINY GÓROWO IŁAWECKIE Źródło: bank danych elektronicznych Urzędu Gminy w Górowie Iławeckim 9
3.2. PrzynaleŜność administracyjna Gmina Górowo Iławeckie jest jednostką samorządu terytorialnego, która została utworzona 1 lipca 1991 roku poprzez oddzielenie od miasta Górowo Iławeckie. Jest jedną z sześciu jednostek administracyjnych szczebla gminnego wchodzących w skład powiatu bartoszyckiego. Od strony wschodniej Gmina graniczy z gminą Bartoszyce, od południa z gminą Lidzbark Warmiński i PienięŜno, od strony zachodniej z gminą Lelkowo. Granicę północną Gminy stanowi GRANICA PAŃSTWA Z ROSJĄ, natomiast miejscowość Kandyty naleŝy do najdalej wysuniętych na północ i jednocześnie połoŝonych najbliŝej ZEWNĘTRZNEJ GRANICY UNII EUROPEJSKIEJ miejscowością. Miejscowość Kandyty jest jednym z 36 sołectw Gminy Górowo Iławeckie, jednak zgodnie z wcześniej obowiązującymi podziałami administracyjnymi w latach 1946 1954 i 1973 1976 była samodzielną jednostką samorządową. Gmina Kandyty dawna gmina wiejska istniejąca w latach 1946-1954 i 1973-1976 w woj. olsztyńskim (dzisiejsze woj. warmińsko-mazurskie). Siedzibą władz gminy były Kandyty. Gmina Kandyty powstała po II wojnie światowej na terenie tzw. Ziem Odzyskanych (pruski powiat iławecki). 28 czerwca 1946 roku jako jednostka administracyjna polskiego powiatu iławeckiego gmina weszła w skład nowo utworzonego woj. Olsztyńskiego. Według stanu z 1 lipca 1952 roku gmina była podzielona na 5 gromad: Augamy, Kandyty, Kiwajny, Sągnity i Worszyny. Gmina została zniesiona 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin. Jednostkę reaktywowano 1 stycznia 1973 roku w powiecie bartoszyckim w woj. olsztyńskim. 1 czerwca 1975 roku gmina weszła w skład nowo utworzonego (mniejszego) woj. olsztyńskiego. 15 stycznia 1976 roku została zniesiona przez połączenie z dotychczasową gminą Górowo Iławeckie w nową gminę Górowo Iławeckie 3.3. Powierzchnia i liczba ludności Powierzchnia gminy Górowo Iławeckie wynosi 416,3 km2, co stanowi 1,72% powierzchni województwa warmińsko-mazurskiego i naleŝy do największych obszarowo gmin województwa warmińsko mazurskiego. Liczba ludności gminy według danych GUS na 31 grudnia 2007 roku wynosiła 7 196 osób, co daje średnią gęstość zaludnienia 17,29 osób/km2. W 10 miejscowościach mieszka 47% mieszkańców gminy, pozostałe 53% mieszkańców Ŝyje w 58 miejscowościach. Powierzchnia Sołectwa Kandyty wynosi 10,7 km2. Liczba ludności miejscowości Kandyty na koniec 2009 roku wynosiła 611. 10
Zmiany liczby ludności wsi na przestrzeni ostatnich 5 lat: CHARAKTERYSTYKA GEOGRAFICZNA GMINY Gmina Górowo Iławeckie znajduje się w obrębie podprowincji PobrzeŜa Wschodniobałtyckiego w skład, którego wchodzi makroregion Nizina Staropruska. Niemal całą powierzchnię gminy zajmuje mezoregion zwany Wzniesieniami Górowskimi a na części wschodniej mezoregion Równiny Sępopolskiej. Teren gminy leŝy na wysokości 100 200 m n.p.m. z kulminacją Zamkowej Góry (216 m n.p.m.). Krajobraz Gminy urozmaicają doliny rzek, z których największą jest dolina Elmy z najniŝszym połoŝeniem na wysokości około 70 m n.p.m. UŜytki rolne zajmują 61,1% powierzchni gminy. Wśród nich dominują grunty orne stanowiące 61% powierzchni uŝytków rolnych. UŜytki zielone zajmują łącznie 38% powierzchni uŝytków rolnych. (wg stanu na 1999 rok). Obszar gminy charakteryzuje się dominacją gleb zwięzłych, kompleksów pszennych. Typologicznie są to gleby brunatne. Dominacja urodzajnych gleb predestynuje większość terenów gminy do gospodarki rolnej. Warunki przyrodnicze odpowiednie dla intensywnej gospodarki rolnej są szczególnie korzystne w południowo wschodniej części gminy, gdzie powierzchnia terenu jest na ogół mniej skonfigurowana. Gleby słabo urodzajne występują na większych powierzchniach w trójkącie między miejscowościami Zięby, Worławki i śołędnik w rejonie wsi Gałajny, Gniewkowo i na północ od Piaseczna. Lasy i zadrzewienia stanowią 30,3% powierzchni gminy (wg stanu na 1999 rok), przy czym charakteryzuje je duŝe rozdrobnienie. Największe kompleksy leśne znajdują się w północnej i 11
północno wschodniej części gminy. Dominują lasy wielofunkcyjne gospodarcze. Lasy ochronne (rezerwatowe, wodochronne i glebochronne) zajmują nieduŝe powierzchnie ok. 3 4% powierzchni leśnej. Wody zajmują około 1,1% powierzchni gminy. Wyniesienie powierzchni ponad okoliczne obszary powoduje, Ŝe wody z terenu gminy odpływają na te obszary. Brak jest znaczących dopływów z innych obszarów. Gmina Górowo Iławeckie znajduje się w zlewisku Zalewu Wiślanego. Jej część wschodnia leŝy w dorzeczu Pregoły i odwadniana jest przez największą rzekę gminy Elmę i jej dopływy. Część zachodnia obszaru gminy leŝy w dorzeczu rzeki Pasłęki, a odwadniana jest przez rzekę Wałszę i jej dopływy. Północne tereny znajdują się w dorzeczu ŚwieŜej (Prochładnej); w tej zlewni największą strugą na terenie gminy jest rzeka Stradyk. Dość gęsta sieć rzeczna to na ogół strugi o niewielkim i nieregularnym przepływie. Naturalne jeziora na terenie gminy są nieliczne i niewielkie, ogólna ich powierzchnia wynosi 72,6 ha, przy średniej głębokości od 2,0 m do 1,5 m. Teren gminy jest dość bogaty w sztuczne zbiorniki wodne, wykorzystywane głównie jako stawy rybne, łączna ich powierzchnia to 246 ha i pojemność 3,1 mln m 3. Stan czystości wód powierzchniowych generalnie wymaga poprawy. Dla jego poprawy powinno się ścieki oczyszczać w sprawnych oczyszczalniach ścieków, a takŝe minimalizować dopływy z pól. Niezbędne jest sukcesywne kanalizowanie i budowa wodociągów w gminie. Warunki hydrogeologiczne gminy są średnio korzystne. UŜytkowane warstwy wodonośne, z których czerpią wodę duŝe ujęcia zalegają przewaŝnie na głębokości 30 100 m i są izolowane od powierzchni terenu osadami o słabej przepuszczalności. Gmina leŝy w uznawanej za najbardziej perspektywiczną w występowanie wód mineralnych o znaczeniu leczniczym, części województwa warmińsko-mazurskiego. Najpłytsze złoŝa wód geotermalnych występują w utworach dolnej jury, na głębokości około 600 700 m, a ich temperatura wynosi 20 o C. Na obszarze gminy występują głównie kopaliny pospolite. Udokumentowano złoŝa przydatne w budownictwie: kruszywa naturalne i surowce ilaste. Spodziewane jest udokumentowanie złóŝ torfu i kredy jeziornej. Na terenie gminy znajduje się jeden ustanowiony rezerwat przyrody. Jest to rezerwat Jezioro Martwe o powierzchni 17,73 ha. Projektuje się objęcie ochroną rezerwatową kulminacji Wzniesień Górowskich Zamkowej Góry. Na terenie gminy ustanowione zostały trzy uŝytki ekologiczne: torfowisko Malina Moroszka, torfowisko Moroszka na Toprzynach oraz obszar łąk, nieuŝytków i zakrzaczeń będący bazą pokarmową dla bociana białego z rejonu wsi śywkowo o nazwie Grądzik. Ochroną pomnikową objęte są dwa głazy, dwie grupy drzew i dziesięć drzew pojedynczych. Zdiagnozowane przez mieszkańców Kandyt zasoby naturalne to zróŝnicowany pejzaŝ o charakterze bagien i obszarów górzystych, z niewielkimi kompleksami leśnymi o mieszanym drzewostanie zasobnym w bogatą faunę i florę. 12
Miłośnicy natury znajdują tu nieocenione skarby: grzyby wszystkich gatunków, malinę moroszkę, a podpatrywacze przyrody stacjonującego łosia i wilka. Przez granicę wsi przebiega rzeka Wałsza. 3.4 Historia miejscowości POCZĄTKI KANDYT CZYLI HISTORIA NAJWAśNIEJSZA Przygraniczny obszar okolic Kandyt nazywany jest Stablach (pruskie Steinfeld). W krainie tej, aŝ do okolic Kaliningradu Ŝyły setki lat temu plemiona pruskie Natangów. Gdy rycerze zakonu krzyŝackiego, rozpoczęli podbój tego regionu około 1240 roku, z zamiarem schrystianizowania, doszło do wielu walk z Prusami. Najsłynniejszym wodzem Natangów był Herkus Monte, który od 1260 do 1272 roku przewodził wielu walkom przeciwko Zakonowi. Jedna z nich miała miejsce w Walschgrund, koło późniejszego gospodarstwa Scheffler (patrząc od strony Kandyt nad rzeką Wałszą za torami). Herkus Monte został zamordowany w 1272 roku w Stabławskich lasach przez dwóch rycerzy zakonnych. Następnym wielkim wodzem pruskim był Skomand z plemienia Sudauer na wschodzie krainy. Skomand walczył w latach 1273 1281 przeciwko rycerzom zakonnym. Zniszczył wiele nowobudowanych osad i zamków zakonnych. Później był on wiernym sługą zakonu i dał się poznać jako oddany wierze chrześcijanin. Zakon przekazał księciu Skomandowi zamek w Skarbcu, gdzie krótko przed 1900 rokiem odkryto -w czasie wykopalisk - mur zamkowy i wodociąg. Przypuszcza się, Ŝe Skomand był właścicielem DuŜej i Małej Stegi, których obszar wówczas naleŝał równieŝ do Skarbca. Za szopą na dziedzińcu plebani w Kandytach (podwórze istnieje po dziś dzień) znaleziono, krótko przed 1900 rokiem, potęŝną płytę kamienną, która długi czas słuŝyła jako pokrywa grobowca. Przypuszcza się, Ŝe tu znajdował się grób Skomanda. W Kandytach nazywa się to miejsce grobem Skomanda. Na tej duŝej płycie mieszkańcy Kandyt zasadzili lipę, która w przeciągu lat stała się potęŝnym drzewem. Nazwano ją lipą Skomanda. ROZWÓJ MIEJSCOWOŚCI Pierwsza wzmianka o wsi Kandyty (niem. Canditten) pojawia się w dokumentach urzędników zakonu w Zinten pochodzi z roku 1340. Pierwsza nazwa pochodzi z 1340 r. Cathitet. Słowo Cath oznacza bród a itet oznacza pole wieś lub osiedle. Potem zmieniono nazwę na Canditten. Wieś była wówczas wielkości 69 pruskich Hufen (1 Hufe = 15 hektarów). We wsi krzyŝowały się główne ulice. Zaczynały się przy wschodnim wjeździe i prowadziły razem do dzisiejszego cmentarza zachodniego. W centrum wsi znajdowały się wówczas, kościół, gospoda i kilka innych budynków. Zagrody wiejskie leŝały wokół wsi, ale poza tymi dwiema ulicami. Nie jest jednak 13
stwierdzone, w którym roku powstał pierwszy kościół. Musiał jednak istnieć juŝ krótko po załoŝeniu wsi (około 1350 r.). Kościół stał na tym samym miejscu, gdzie znajduje się obecnie. W 1414 roku miał miejsce pierwszy z groźnych napadów rycerzy polskich na wieś. Wówczas Kandyty poniosły duŝe straty, które znane są do dziś. Kościół został spalony, skradziono wszystkie cenniejsze przedmioty, proboszcz oraz siedmiu rolników zostało zamordowanych, Najświętszy Sakrament został sprofanowany. Mimo tego, Kandyty szybko podniosły się z upadku. JuŜ w 1437 roku istniały dwa pierwsze gospodarstwa a z czasem zasiedlono pozostałe. W czasie wojny trzynastoletniej (1454 1466) Kandyty zostały ponownie zniszczone podczas walk wolnych obywateli ze sprzymierzeńcami Zakonu. Tak zwani wolni naleŝeli do załoŝonego w 1440 roku Związku Pruskiego, który działał przeciw KrzyŜakom i nawiązał sojusz z Polską. RównieŜ po tych zamieszkach wieś się odbudowała. Wieś liczyła 80 Hufen (około 1200 hektarów). W roku 1469 nastąpił kolejny cios dla niezaleŝnej i wolnej wsi Kandyty: kompetentny zarządca (największy zarządca w największym regionie ) Heinrich Reuss von Plauen przekazał wieś Kandyty podobnie jak miejscowość Dzikowo oraz inne mniejsze miejscowości szlachcicowi Paulu Pregel. Kolejne szlacheckie rodziny jak Waldenburg i Graf von Schwerin miały siedzibę w Dzikowie. Od tej pory do 1820 roku Kandyty były zaleŝne od szlacheckiej siedziby tych rodów w Dzikowie. W 1475 roku na dzisiejszym placu kościelnym powstał nowy kościół, który swoim wyglądem i rozmiarem zachował się do 1945 roku. Ten nowy kościół miał wieŝę w kształcie kopuły, co było rzadkie we wschodnich Prusach. Po wkroczeniu reformacji na teren Prus Wschodnich w 1523 roku w Kandytach rozpoczął się proces luteranizacji (wyznanie ewangelickie). Proces ten przebiegł bez większych oporów, pastor w Kandytach jednej niedzieli wygłosił kazanie z ambony w białej komŝy, a następnej w czarnej sutannie. W latach 1520 521 trwała wojna pomiędzy rycerzami zakonnymi a polskimi wojskami (tak zwana wojna podjazdowa), doszło wówczas do wielu walk na Warmii i Natangii. Kandyty zostały ponownie splądrowane i prawie całkowicie zniszczone przez wojska polskie. W wiosce pozostali nieliczni mieszkańcy, a kościół kolejny raz został zniszczony. W roku 1553 zagospodarowano jedną trzecią powierzchni, Kandyty znów powoli zaczęły się odbudowywać. Dopiero po kilku latach zarządca Dzikowa Hans Jakob von Waldburg, wydał nakaz ponownego zasiedlenia Kandyt. W 1575 roku wybudowano nowy kościół, który istniał do 1945 roku. Obszar Parafii został powiększony o sąsiednie miejscowości. Opiekunem kościoła był zarządca Dzikowa, właściciel ziemski Hans Jakob von Waldburg. Około 1650 roku szlachecka wieś Kandyty weszła w posiadanie rodziny von Schwerin z Dzikowa. W roku 1719 wieś Kandyty liczyła około 1200 hektarów, 20 rolników, 1 gospodę, 1 burmistrza 14
(Schulze), 1 księdza, 1 kowala, 1 nauczyciela i 4 parobków. Rolnicy musieli wykonywać wiele prac na rzecz właścicieli Dzikowa, oddawać daninę, jednak zwolnieni byli z płacenia czynszu. W związku z tym, Ŝe kościół znajdował się w złym stanie technicznym w latach 1750 1751 rozpoczęła się gruntowna renowacja budynku, zmienione zostały nawet ławki dla wiernych. Zachował się przy tym główny kamień, pochodzący jeszcze z pierwszego kościoła. Na wieŝy znajdowały się trzy dzwony róŝnej wielkości. Działalność szkoły odnotowana została w 1737 roku jako parafialna. W 1935 roku szkoła miała 3 nauczycieli i 125 uczniów. W roku 1820 Kandyty wyglądały następująco: 36 gospodarstw domowych z 256 mieszkańcami, 23 gospodarstwa rolne. Chłopi zostali uwłaszczeni tzn. ziemia teraz była ich własnością, nadal jednak musieli wykonywać prace dla zarządców z Dzikowa, zobowiązani byli równieŝ do uiszczania czynszu. Od 1871 do około 1928 roku odnotowuje się zapis nazwy miejscowości juŝ nie przez C lecz przez K, a więc Kanditten. Kandyty rozrastały się szybko, około 1885 roku wieś liczyła 1084 hektary, miała 96 domów mieszkalnych, 163 gospodarstwa domowe (rodziny) i 789 mieszkańców, w tym 18 katolików. W czasie I wojny światowej 1914 1918 przez Kandyty przeszły wojska rosyjskie, ale nie poczyniły zniszczeń. 30. 09. 1928 roku powstała gmina Canditten (teraz ponownie przez C ), która składała się z wsi Canditten, Skarbca i miejscowości Walschhof (budynki za torami nad rzeką Walsch ). W roku 1939 gmina Canditten posiadała 1348 hektarów, 289 gospodarstw domowych oraz 928 mieszkańców. Wieś była wyjątkowo bardzo duŝa i zadbana. Została nawet wyróŝniona certyfikatem Piękna wieś. Na początku II wojny światowej w 1939 roku wieś Canditten miała burmistrza, kościół, szkołę, pocztę, mleczarnię, bank spółdzielczy, ochotniczą straŝ poŝarną oraz Ŝandarmerię; ponadto 2 gospody, kilka sklepów, handlarza końmi, 2 kowali, 2 młynarzy i wielu innych rzemieślników. Ogółem w 1939 roku w Kandytach były 32 zakłady rzemieślnicze, 9 urzędników (proboszcz, nauczyciel, Ŝandarm, pielęgniarka gminna itp.). W tym czasie Kandyty były duŝą rolniczą wsią z rozwiniętym Ŝyciem gospodarczym. Ostatnim, urzędującym do końca wojny proboszczem był Arnold Freyer, jednocześnie pełnił funkcję superintendenta. Ostatnim dyrektorem szkoły, a zarazem kantorem (nauczycielem śpiewu kościelnego i gry na organach ) był Gustaw Glass. TakŜe w Kandytach odczuwało się skutki panowania faszyzmu, lecz naziści nie mogli liczyć na sprzyjające warunki. Tylko nieliczni mieszkańcy wstąpili do NSDAP i to tylko pod duŝym naciskiem nazistów. Większość mieszkańców Kandyt nie chciała mieć nic wspólnego z nazistami. Proboszcz Freyer był często przesłuchiwany przez nazistów w Bartoszycach, poniewaŝ podczas naboŝeństw modlił się za więźniów obozów koncentracyjnych. Dyrektor szkoły Glass został pozbawiony wszystkich honorowych stanowisk, gdyŝ nie ufano mu. Wielu 15
innych mieszkańców potępiało postępowanie członków NSDAP. Na krótko przed wybuchem II wojny światowej większość młodych męŝczyzn z Kandyt została powołana do wojska. Wielu z nich zaginęło lub zginęło. Podczas wojny przybyło do Kandyt wielu jeńców wojennych, wśród nich byli Polacy, Francuzi i Belgowie, których zatrudniano do pracy w miejscowych gospodarstwach. Jeńcy byli dobrze traktowani, co nie podobało się nazistom. 22. 01. 1945 szkoła została zamknięta. Stała się wówczas lagrem (więzieniem) dla dezerterów. Od tego dnia do dnia 14. 02. 1945 roku przez Kandyty w czasie silnych mrozów i śnieŝyc przetoczyła się fala dezerterów. Byli to uciekinierzy ze Wschodu. Przez Prusy Wschodnie, Górowo Iławeckie i Kandyty, zdąŝali nad morze aby statkiem przeprawić się na Zachód. Od początku do połowy lutego 1945 powaŝniejsze walki toczyły się na południe od Kandyt, zaś w samych Kandytach były rzadkie. 12. 02. 1945 roku miał miejsce silny ostrzał artylerii sowieckiej, 14. 02. 1945 roku ostrzał przybrał na sile większość mieszkańców opuściła w tych dniach swoje domy i wraz z całym dobytkiem uciekła na Zachód. W tych walkach uległ zniszczeniu kościół i wiele domów. 18. 02. 1945 zakończyły się walki w Kandytach i sowieckie oddziały przejęły wieś. Podczas wojny Kandyty straciły 230 mieszkańców (zabici, zaginieni Ŝołnierze i cywile). Stanowiło to około 25% społeczności Kandyt. Polscy osiedleńcy przybyli tu jesienią 1945 roku. Zamieszkałe na tych obszarach mniejszości narodowe to społeczność polska z regionów Litwy, mniejszość ukraińska i białoruska. W okresie powojennym powstał Zarząd Gminy, a pierwszym wójtem był Stanisław Dasewicz. W latach 1954-1972 Kandyty były siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej. W latach sześćdziesiątych zbudowano tu nowy ośrodek zdrowia. W latach 1973-1976 Kandyty były siedzibą gminy, którą jednakŝe z dniem 8 stycznia 1976 roku połączono z gminą Górowo Iławeckie. Siedzibą gminy zostało Górowo Iławeckie. W 1983 roku Kandyty stanowiły wieś o zabudowie rozproszonej, z elektrycznym oświetleniem ulic, składającą się z 93 budynków mieszkalnych. Miały wtedy 535 mieszkańców. Do wsi naleŝało 127 indywidualnych gospodarstw rolnych, zajmujących łącznie obszar 843 ha. Hodowano tam 509 sztuk bydła (w tym 311 krów) i 702 sztuki nierogacizny, 69 koni i 8 owiec. We wsi działały: szkoła podstawowa, urząd pocztowy, klub, czytelnia, biblioteka publiczna, ośrodek zdrowia, punkt połoŝniczy, punkt apteczny, punkt weterynaryjny, dzieciniec na 29 miejsc. Znajdowały się tu takŝe: restauracja na 44 miejsca, dwa uspołecznione sklepy spoŝywcze, uspołeczniony sklep przemysłowy, uspołeczniony zakład fryzjerski, uspołeczniony zakład naprawy sprzętu telewizyjnego, uspołeczniony zakład naprawy sprzętu gospodarstwa domowego, uspołeczniony zakład kowalsko-ślusarski, prywatny zakład remontowo-budowlany, dwa prywatne zakłady krawieckie, prywatny kowalski i prywatny 16
fryzjerski. Wieś miała boisko sportowe i salę kinową na 60 miejsc. We wsi znajdował się cmentarz. Kościół pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Kandytach ELEMENTY HISTORYCZNE PODLEGAJĄCE OCHRONIE KONSERWATORSKIEJ : - kościół Narodzenia NMP (wpis do rejestru zabytków nr A-771 z 1969 roku), - kościół wraz z cmentarzem, cmentarz parafialny od strony zachodniej, mleczarnia, domy nr 1, 2, 4, 7, 8, 9, 10, 11, 15, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 26, 27, 28, 30, 32, 35, 36, 39, 40, 45 55, - wyznaczona strefa ochrony konserwatorskiej układu ruralistycznego, - wszelkie inwestycje na terenie miejscowości wymagają przeprowadzenia archeologicznych rozpoznań powierzchniowych. SPOŁECZNY PEJZAś HISTORYCZNY WSI Analizując podczas warsztatów budujących niniejszy dokument mieszkańcy wskazali waŝność wielokulturowości w tworzeniu toŝsamości lokalnej. Powojenne przesiedlenia mieszkańców związane miedzy innymi z Akcją Wisła zgromadziły w jednej miejscowości mieszkańców o polskich(mazurskich), litewskich, ukraińskich i białoruskich korzeniach. Do dziś społeczność podtrzymuje swoje tradycje, nie wyróŝniając ich pochodzenia, tylko tworząc niespotykaną w innych miejscach nową jakość kulturową, zauwaŝaną na co dzień w specyficznej miękkiej 17
mowie mieszkańców z wileńską wymianą ł na l z duŝym sentymentem słucha się opowieści wyśpiewanych słowami przyszedl, czy spotkal. Aktywnie na terenie wsi działa niemiecka mniejszość, której kontakty z mieszkańcami Kandyt podtrzymuje Pan Bird. Sformalizowana kilka lat temu współpraca, związana z realizacją wspólnego międzynarodowego projektu ochrony kościoła ewangelickiego jest kontynuowana i praktycznie kaŝdego lata, podczas okolicznościowych festynów mniejszość niemiecka spotyka się ze swoimi rodakami zza granicy. Uczestnicy warsztatów zapytani o obiekty architektoniczne, które najbardziej według nich podkreślają toŝsamość i historię miejscowości wymienili: 1) kościół i cmentarz, 2) dawny grzybek (rotunda) powojenne miejsce spotkań mieszkańców wsi, które juŝ nie funkcjonuje, ale bardzo często jest wspominane z sentymentem przez starszych mieszkańców wsi, 3) mieszkalne domki byłych pracowników cegielni, 4) ceglany budynek magazynowy znajdujący się w centrum wsi, 5) kuźnia (obiekt prywatny, zachowany w całości z urządzeniami rzemieślniczymi), 6) obiekty cementowni. Poczucie toŝsamości mieszkańców z wskazanymi powyŝej miejscami koncentruje przyszłe działania inwestycyjno animacyjne wokół tych miejsc i wspominanych przez uczestników warsztatów obyczajów, wydarzeń, dawniejszych działań. 4. Analiza miejscowości 4.1 Funkcje, jakie pełni Kandyty Wieś Kandyty pełni następujące funkcje: mieszkalną przewaŝa zabudowa jednorodzinna, ale istnieją takŝe zabudowania wielorodzinne (tzw. Bloki). W poszczególnych budynkach mieszkają rodziny wielopokoleniowe. W Kandytach są równieŝ mieszkania komunalne, stanowiące własność gminy, kulturalno oświatową we wsi znajdują się dwie szkoły: podstawowa oraz gimnazjalna, funkcjonuje oddział przedszkolny publiczne, aktywnie działa świetlica wiejska, chór, Koło Gospodyń Wiejskich turystyczną z uwagi na atrakcyjne połoŝenie, walory przyrodnicze i obecność kilku gospodarstw rolnych o ekologicznym charakterze produkcji z uzupełniającą funkcją usług agroturystycznych, miejscowość ta ma potencjał do rozwoju turystyki, w tym szczególnie agroturystyki i turystyki aktywnej. 18
4.2 Inwentaryzacja zasobów społecznych Stan ludności miejscowości Kandytach w ciągu ostatnich pięciu lat przedstawia poniŝsza tabela: ROK LICZBA OSÓB LICZBA URODZEŃ LICZBA ZGONÓW 2005 623 6 8 2006 625 6 8 2007 626 5 5 2008 617 6 5 2009 611 5 7 Źródło: Urząd Gminy w Górowie Iławeckim Jak pokazuje powyŝsza tabela na dzień 31 grudnia 2009 roku wieś Kandyty zamieszkiwało 611osób, co stanowi prawie 9 % mieszkańców Gminy Wiejskiej Górowo Iławeckie. Przy stałym poziomie przyrostu naturalnego w ostatnich dwóch latach dość znacznie zmniejszyła się liczba mieszkańców, co oznacza ujemną migrację ludności. Analiza wiekowa mieszkańców wskazuje na odpływ ludzi młodych, co z jednej strony jest zjawiskiem pozytywnym, gdyŝ wiąŝe się z procesem kształcenia, z drugiej niestety obniŝa potencjał rozwojowy miejscowości. 4.3 Inwentaryzacja zasobów gospodarczych Aktualnie na terenie miejscowości Kandyty funkcjonują następujące podmioty gospodarcze: - handel artykułami spoŝywczymi 2 punkty, - sprzedaŝ gazu 6 punktów, - ośrodek zdrowia, - punkt apteczny, - firma transportowa, - firma cateringowa, - siedziba Leśnictwa. Ponadto miejsca pracy generuje Zespół Szkół (nauczyciele, pracownicy obsługowi). 19
Plan Odnowy Miejscowości KANDYTY na lata 2010-2018 Jak wynika z powyŝszej tabeli rozwój przedsiębiorczości w miejscowości Kandyty jest niewielki, nieliczne są pozarolnicze miejsca pracy. Tylko kilkunastu mieszkańców wsi znajduje zatrudnienie w swojej miejscowości. Niewielka część mieszkańców jest związana zarobkowo z rolnictwem. W obrębie miejscowości jest 10 gospodarstw rolnych, z czego aŝ 4 o charakterze gospodarstw ekologicznych: - 2 specjalizujące się w hodowli bydła mięsnego czerwonego, - 2 wyspecjalizowane w uprawie uŝytków zielonych. W obrębie miejscowości funkcjonują równieŝ 2 gospodarstwa agroturystyczne, które oferują turystom usługi noclegowo Ŝywieniowe..Sytuacja mieszkańców wsi na rynku pracy jest trudna równieŝ ze względu na to, Ŝe często nie posiadają oni cech poszukiwanych przez pracodawców. Wynika to głównie z ich niewielkiego pozarolniczego doświadczenia zawodowego lub nieodpowiedniego wykształcenia. 4.4 Inwentaryzacja zasobów kulturalno sportowych i społecznej aktywności mieszkańców. śycie kulturalne i sportowe jest waŝnym elementem funkcjonowania kaŝdej społeczności. Rozwój Ŝycia kulturalnego umoŝliwia w sposób miły i ciekawy spędzenie czasu wolnego, integruje społeczność wiejską, motywuje mieszkańców do rozwoju i współdziałania. Stanowi takŝe atrakcyjną ofertę dla przebywających w danej miejscowości turystów. 20
śycie kulturalno sportowe we wsi Kandyty rozwija się bardzo intensywnie. W miejscowości tej znajduje się zespół szkół prowadzący dwie szkoły: podstawową i gimnazjalną, przedszkole, bibliotekę, oraz pręŝnie działają dwie organizacje pozarządowe: Koło Gospodyń Wiejskich i Ochotnicza StraŜ PoŜarna. WaŜne funkcje społeczne pełni Parafia kościoła katolickiego, z aktywnie działającą Radą Parafialną, 3 kołami róŝańcowymi i Radą Cmentarną dbającą o zachowanie starych cmentarzy, ich porządek, funkcjonalność i poszanowanie znajdujących się tam grobów. Koło Gospodyń Wiejskich w Kandytach zaktywizowane dzięki realizacji Programu Inicjatyw Społecznych Poakcesyjnego Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich grupa aktywnych mieszkańców Kandyt, rozwija swoje umiejętności, pasje, oŝywia miejsca aktywności wiejskiej, angaŝuje we wspólne działania wszystkie pokolenia mieszkańców wsi. W stowarzyszeniu wszyscy są sobie równi: współodpowiedzialni, aktywni i zaangaŝowani w rozwój wsi. Dzięki współdziałaniu i aktywności Koło Gospodyń Wiejskich wykreowało wiele lokalnych działań, których rozmach i pomysłowość słynne są na cały region: WESOŁA NIEDZIELA W KANDYTACH festyn radości, aktywności i pomysłowości mieszkańców przygranicznych obszarów wiejskich, zabarwiony swojską muzyką, śpiewem i najpyszniejszymi pod słońcem specjałami lokalnej kuchni, ŚWIETO PIECZONEGO ZIEMNIAKA, KIERMASZ WIELKANOCNY. 21
Członkowie Koła Gospodyń Wiejskich słyną przede wszystkim z niesamowitych umiejętności kulinarnych i manualnych: - wytwarzają przepiękne kosze z papierowej wikliny: - kwiaty z bibuły tak realne, Ŝe niemal pachną wiosną, ogrodem i łąką: - słyną z wystrojów okolicznościowych stołów, sal, straganów: 22
- wspaniale gotują, pieką, wytwarzają prawdziwe dzieła sztuki kulinarnej. 23
Oryginalne dania kulinarne są doceniane przez jurorów konkursów kulinarnych, np. podczas konkursu boŝonarodzeniowego Smaki Warmii główne nagrody w poszczególnych kategoriach zdobył Pieróg z rybą i Tort chlebowy, a wielkanocne rodowodem z Wileńszczyzny pisanki wielkanocne były HITEM WIELKANOCNYCH TARGÓW WARMII I MAZUR, które odbyły się w Olsztynie w 2008 roku. Do sztandarowych i rozpoznawalnych w regionie dań Koła Gospodyń z Kandyt naleŝą: pierogi droŝdŝowe, wafle z bakaliami, pierniki. Członkowie Koła Gospodyń Wiejskich w Kandytach to otwarci i bardzo aktywni ludzie, których spotkać moŝna nie tylko w świetlicy, kuchni, na kiermaszach, ale równieŝ na leśnych i śródpolnych dróŝkach dbających o sprawność fizyczną przez spacery w stylu nordic walking. Chór ORNAMENT powstał w 2003 roku przy Gimnazjum Publicznym im. Wspólnoty Europejskiej w Kandytach. Jego załoŝycielem i prowadzącym jest Pan Jarosław Kuchar absolwent konserwatorium we Lwowie. Członkami chóru są uczennice zespołu szkół, które obok wykształcenia muzycznego realizowanego nie tylko przez zajęcia ale równieŝ udział w warsztatach chóralnych, międzynarodowych koncertach, realizują swoje pasje, nawiązują przyjaźnie i uczą się odpowiedzialności i konsekwencji w realizacji działań. Do największych osiągnięć chóru naleŝą: 1) III miejsce i I nagroda za najlepsze wykonanie utworu inspirowanego twórczością ludową podczas XXVI Ogólnopolskiego Konkursu Chórów a capella w Olsztynie w 2006 roku, 2) Udział i dyplom w konkursie międzynarodowym Gaude Cantem w Bielsku Białej 2006, 3) I miejsce i główna nagroda Kryształowa Nuta, za najlepsze wykonanie Hymnu Warmii i Mazur podczas XXVII Ogólnopolskiego Konkursu Chórów w Olsztynie w 2007 roku, 4) Reprezentowanie województwa warmińsko mazurskiego w 2 i 3 zlocie chórów i orkiestr polskich w Licheniu (2007 i 2009), 5) Puchar za najlepsze wykonanie utworu inspirowanego twórczością ludową podczas II ogólnopolskiego turnieju chórów O miecz Juranda w Spychowie 6) Nagroda specjalna Związku Gmin Warmińsko Mazurskich dla Dyrygenta Jarosława Kuchara. Chór MUZETTA powstał w roku szkolnym 2007/2008 i jest złoŝony z uczniów szkoły podstawowej. Chór opracował pierwszy repertuar i rozpoczyna z równie wielkim entuzjazmem prezentacje umiejętności podczas okolicznościowych spotkań, uroczystości szkolnych i gminnych. 24
Swoją działalność od niedawna prowadzi równieŝ Zespół Instrumentalno Wokalny AMULET. Wszystkie grupy prowadzone są przez wielkiego miłośnika i nauczyciela muzyki, osobę odgrywającą szczególną rolę w kształtowaniu wraŝliwości muzycznej młodego pokolenia Jarosława Kuchara. ZESPÓŁ SZKÓŁ: Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka i Gimnazjum Publiczne im. Wspólnoty Europejskiej nowoczesna i dobrze wyposaŝona placówka oświatowa, która posiada wykwalifikowaną i pełną inicjatyw społecznych kadrę, pełni waŝną rolę centrum edukacyjno animacyjnego wsi. Kadra pedagogiczna szkoły, podczas zajęć lekcyjnych i w róŝnych formach aktywności pozalekcyjnej i pozaszkolnej dba, aby uczniowie szkoły dorównywali poziomem wiedzy najlepszym i aby posiadali najlepsze kompetencje i równe szanse w dostępie do edukacji wyŝszych poziomów. Szkoła realizuje obecnie projekt współfinansowany w ramach PO Kapitał Ludzki pn. DOGONIĆ PELETON, którego celem jest poprawa dostępu do edukacji dzieci mniej uzdolnionych. Placówka posiada znakomite zaplecze techniczne, wyposaŝenie i pomoce dydaktyczne: nowoczesną (udostępnianą wszystkim mieszkańcom wsi) bibliotekę, salę fitness, radiowęzeł, stanowiska komputerowe w kaŝdej klasopracowni i wewnętrzną sieć internetową, umoŝliwiającą dostęp do Internetu kaŝdemu nauczycielowi i uczniowi. Poza działalnością edukacyjną szkoła realizuje wiele projektów promującą więzi rodzinne, aktywność społeczną, integrację międzypokoleniową, w tym: Gminne Dni Rodziny. Jest równieŝ partnerem wielu lokalnych, inicjowanych przez mieszkańców wsi inicjatyw. LOKALNI TWÓRCY I LIDERZY LOKALNYCH INICJATYW ZaŜyła współpraca organizacji pozarządowych i wielu aktywnych, społecznie działających mieszkańców Kandyt owocuje organizacją licznych festynów oraz róŝnego rodzaju imprez, które odbywają się na terenie wsi. Rokrocznie organizowane są Dni Rodziny, słynna na całą Gminę Wesoła Niedziela, Dzień Seniora, Święto Pieczonego Ziemniaka, Jasełka BoŜonarodzeniowe, Kiermasz Wielkanocny. Rolę wiodącą w organizacji powyŝszych i wielu innych przedsięwzięć odgrywają aktywne, wiejskie organizacje, ale Ŝadne działanie nie odbyłoby się, gdyby nie aktywność zdolnych, twórczych, kreatywnych mieszkańców wsi Kandyty. W Kandytach znajdziemy wielu muzyków, grających na gitarze, organach, akordeonie, śpiewających (nie tylko w opisanych powyŝej chórach). Chętnie na róŝnych instrumentach grają dzieci, które wykazują równieŝ talenty taneczne. Jedna z mieszkanek Kandyt: Marta Baniak 25
Plan Odnowy Miejscowości KANDYTY na lata 2010-2018 uprawia szczególny rodzaj tańca: TANIEC Z OGNIEM, prezentując to ciekawe widowisko podczas wielu lokalnych uroczystości. Rodzina Państwa Baniak słynie równieŝ z umiejętności komponowania zieleni ogrodowej kaskady krzewów i kwiatów w ich ogrodzie zachwycają kaŝdego. W sposób niezwykły lokalny klimat, wiejską nostalgię i wraŝliwość artystyczną prezentuje Pani TERESA SUDUŁ emerytowany nauczyciel muzyki, plastyki, religii. Od wielu lat jej autorskie 26
programy artystyczne, które przygotowuje z dziećmi zachwycają odbiorców i wzruszają do łez. Jej dekoracje prezentowane w szkole, kościele pokazują wielki talent i wraŝliwość. Pani Teresa pisze piękne i klimatyczne wiersze, których próbka znajduje się w załączniku nr 1 do Planu Odnowy Miejscowości Kandyt, jeden z nich prezentowany jest poniŝej: W moim ogrodzie Teresa Suduł W moim ogrodzie mam swój las; świerka, jałowiec i sosnę las rośnie, ja juŝ nie rosnę. W moim ogrodzie mam swój wiatr Nieraz łagodny, nieraz srogi z wiatrem w przyjaźni jest ogród mój ja nie znam wiatru drogi. W moim ogrodzie mam marzeń sto skryły się w traw dywanie i czy się spełnią czy też nie zawsze coś z nich zostanie. W moim ogrodzie mam swój staw małe zielone oczko zielonookie oczko drŝy skrywa swój skarb głęboko. W moim ogrodzie mam cały rok: wiosnę i lato, jesień i zimę mam je na własność, bo mój ogród ma - Ŝycie na imię. Kolejnym MISTRZEM lokalnym, osobą której dzieła to para urody i smaku jest Pani HANNA WOROBIEC, wieloletnia mieszkanka Kandyt i mistrzyni wypieków artystycznych. Dzieła Pani Hanny zna cały region, moŝna podziwiać je nawet w Internecie i z pewnością ich obecność podnosi rangę uroczystości które uświetniają. Kilkoma ze swoich przepisów Pani Hania podzieliła się w niniejszej publikacji i znajdują się w załączniku nr 2 Planu Odnowy Kandyt na lata 2010 2018. PoniŜej kilka fotografii słynnych wypieków: 27
28
Mieszkańcy wsi, którzy uczestniczyli w warsztatach diagnozujących lokalne zasoby społeczne wymienili jeszcze kilka waŝnych dla rozwoju wsi osób: Panią Teresę Kinal mieszkającą w Kandytach od ponad 50 lat, emerytowaną nauczycielkę nauczania początkowego, która nie tylko układała wielu mieszkańcom do pisania ręce, ale teŝ kształtowała charaktery kilku pokoleń Kandyciaków, obdarzając ich iście matczyną miłością. Jej serdeczność, Ŝyczliwość i bezinteresowność odcisnęła się w sercach wielu mieszkańców, którzy będąc niegdyś uczniami Pani Teresy i dziś dziadkami podkreślają waŝność Jej osoby w Ŝyciu. Wśród mieszkańców wsi aktywnością odznaczali się równieŝ nieŝyjący mąŝ Pani Teresy Roman i kolejne pokolenia rodziny. Osobą, która integruje lokalną społeczność wokół działań świetlicy wiejskiej i nowych form rozwijania aktywności młodego pokolenia jest Pani Krystyna Hołody, która dla prowadzących warsztaty ukazała się jako kreatywna, entuzjastycznie nastawiona do nowych wyzwań animatorka społeczności wiejskiej Kandyt. Wielu mieszkańców Kandyt cudownej miejscowości z artystycznym sercem powinno zostać wymienionych w niniejszym opracowaniu. Inicjatywę tę pozostawiamy jednak mieszkańcom wsi którzy, mamy nadzieję Ŝe po przeczytaniu opracowania złoŝą nowe propozycje do jego aktualizacji. 4.5. Infrastruktura techniczna Stan infrastruktury technicznej w miejscowości Kandyty jest bardzo dobry. Miejscowość jest wyposaŝona w sieci: 1) Wodociągową, 2) Kanalizacyjną, 3) Energetyczną, 4) Telekomunikacyjną telefonia stacjonarna, komórkowa i Internet. W przewaŝającej części w wodę wyposaŝeni są mieszkańcy zabudowań kolonijnych. W części, ze względu na wysokie koszty ekonomiczne nie są oni przyłączeni do sieci kanalizacyjnej. Drogi Kandyty leŝą przy drogach powiatowych krzyŝujących się w centrum wsi. Pozostałe z dróg prowadzą głównie do pojedynczych gospodarstw i są to drogi gruntowe. W większości ich stan wymaga poprawy i modernizacji. 29
Gospodarka odpadami stałymi Odpady stałe, niesegregowane są zbierane do pojemników ustawionych we wsi, a następnie wywoŝone przez przedsiębiorców posiadających stosowne zezwolenia. Są to Bartko Sp. z o.o. w Bartoszycach oraz Eko-Bart s.c. w Bartoszycach. Wywóz odbywa się na podstawie stosownych umów zawartych między właścicielami nieruchomości a firmami odbierającymi odpady. Ponadto po całej miejscowości rozstawione są po pojemniki do segregacji odpadów (plastik, szkło). Ciepłownictwo We wsi Kandyty problem ciepłownictwa jest rozwiązany dwojako. Domy wolnostojące ogrzewane są z kotłowni przydomowych, natomiast znajdujące się na skraju wsi osiedle bloków ogrzewane jest za pomocą kotłowni zbiorczej. Głównymi paliwami są węgiel, drewno i olej opałowy. Infrastruktura Społeczna Zespół Szkół (szkołą podstawowa, gimnazjum, przedszkole, biblioteka) Świetlica Wiejska Ośrodek Zdrowia Stomatolog Punkt Apteczny 5. Analiza SWOT miejscowości Kandyty. Mocne strony Aktywność społeczeństwa w obszarach integracji i rozwoju kulturalnego, wyraŝona wielością ośrodków tej działalności (szkoła, koło gospodyń wiejskich, chór, lokalni twórcy i artyści ludowi, OSP, parafia), stosunkowo dobre połączenie komunikacyjne, bliskie sąsiedztwo przejścia granicznego w Bezledach, wysokie walory krajobrazu, zarówno przyrodnicze jak i turystyczne, Słabe strony brak warunków ułatwiających start dla młodych ludzi, zły stan techniczny i niedostateczne zabezpieczenie w obiekty infrastruktury społecznej, w tym boiska, miejsca integracji, świetlica słaba baza noclegowa i infrastruktura sprzyjająca rozwojowi turystyki, niedostateczne wykorzystanie potencjału przyrodniczo turystycznego miejscowości, 30
czyste otoczenie i środowisko naturalne szeroka oferta kulturalno - oświatowa dająca moŝliwość w ciekawy sposób spędzenia czasu wolnego, dobre warunki do tworzenia gospodarstw agroturystycznych dobra łączność teleinformatyczna miejscowości, podnosząca atrakcyjność zamieszkania i umoŝliwiająca prowadzenie róŝnych form działalności gospodarczej przez Internet, brak przemysłu i uciąŝliwej działalności gospodarczej, duŝa liczba ludzi młodych Szanse popyt w Polsce i Unii Europejskiej na usługi turystyczne oparte o zasoby przyrodnicze oraz walory kulturowe, aktywność społeczna mieszkańców i ich poczucie toŝsamości i odpowiedzialności za miejsce w którym mieszkają rozwój budownictwa mieszkalnego, napływ ludności na wieś, alternatywne źródła finansowania, w tym środki pomocowe z UE, rozwój bazy kulturalnej i sportowej, agroturystyka - rozwój i tworzenie gospodarstw, budzenie się inicjatyw lokalnych, sprzyjająca polityka regionalna, dająca moŝliwość rozwoju obszarów wiejskich. trudna sytuacja materialna mieszkańców wsi, zły stan nawierzchni dróg, w szczególności tych nieutwardzonych, niska świadomość ekologiczna mieszkańców ZagroŜenia demoralizacja młodego społeczeństwa wsi, odpływ młodych, wykształconych ludzi ze wsi mała ilość spływających środków finansowych na wieś, mała opłacalność produkcji rolnej (roślinnej i zwierzęcej), niestabilna polityka państwa prawna, podatkowa, rolna, brak zainteresowania inwestorów zewnętrznych, wzrost bezrobocia, niedostatek środków finansowych kierowanych na poprawę jakości zycia na wsi 6. Wizja rozwoju wsi. DIAGNOZA OBECNEJ SYTUACJI PręŜnie działające Co ją wyróŝnia? organizacje sektora pozarządowego i lokalni WIZJA STANU DOCELOWEGO Kompleksowa i dobrze Co ma ją wyróŝniać? wyposaŝona infrastruktura społeczna (boiska, miejsca 31
Jakie pełni funkcje? Kim są mieszkańcy? Jak są zorganizowani mieszkańcy? W jaki sposób rozwiązują problemy? Jak wygląda nasza wieś? Jaki jest stan otoczenia i środowiska? liderzy, działający na rzecz rozwoju aktywności mieszkańców Mieszkalna, kulturalno - oświatowa, w ograniczonym stopniu turystyczna, handlowa Rolnicy, pracownicy, renciści, emeryci, młodzieŝ. Rada Sołecka, stowarzyszenia, nieformalne grupy inicjatywne Doraźne zebrania wiejskie, przepływ informacji między mieszkańcami wsi, indywidualne interwencje u władz gminy. Zabudowa jednorodzinna, osiedle bloków. Czyste środowisko, w pobliŝu wsi las i liczne tereny zielone. Jakie ma pełnić funkcje? Kim mają być mieszkańcy? Jak mają być zorganizowani mieszkańcy? W jaki sposób mają być rozwiązywane problemy? Jak ma wyglądać nasza wieś? Jaki ma być stan otoczenia i środowiska? rekreacji, świetlica, estetyka przestrzeni publicznej) i spełnieni prywatnie i zawodowo mieszkańcy, odpowiedzialnie i aktywnie wykorzystujący lokalne zasoby Mieszkaniową, kulturalną sportowo - edukacyjną inwestycyjną z rozwinietą funkcją turystyczną (w kierunku rozwoju turystyki aktywnej) Zintegrowani mieszkańcy wsi, podnoszący swoje kwalifikacje, zaangaŝowani w Ŝycie wsi, aktywna młodzieŝ. Rada Sołecka, stowarzyszenia, nieformalne grupy inicjatywne. Okresowe spotkania i zebrania wiejskie, spotkania z władzami gminy, współpraca z sąsiednimi miejscowościami, ciągły przepływu informacji między mieszkańcami wsi. Czysto, estetycznie, zagospodarowane posesje, ułoŝone chodniki, załoŝenie skwerów zieleni, parków itp. Czyste i przyjazne środowisko dla ludzi i przyrody, wykorzystanie naturalnych walorów 32
Jakie są powiązania komunikacyjne? Co proponujemy dzieciom i młodzieŝy? Dobrze rozwinięty węzeł komunikacyjny Zajęcia kulturalne i sportowe. Jakie mają być powiązania komunikacyjne? Co zaproponujemy dzieciom i młodzieŝy? przyrodniczych i turystycznych. Dobry stan nawierzchni dróg zarówno tych głównych jak i dojazdowych Korzystanie z kompleksowej oferty kulturalno sportowej, na nowoczesnych obiektach infrastrukturalnych. Dalszy rozwój miejscowości Kandyty jest związany głównie z rozwojem działalności kulturalnej, uwzględniającej w szczególności rękodzieło, dziedzictwo kulinarne i tradycje targowe,sportowej i turystycznej. Dziedziny te mogą w przyszłości przyczynić się do rozwoju oferty turystycznej wsi - co z kolei moŝe mieć przełoŝenie na nowe miejsca pracy. 7. Planowane kierunki rozwoju wsi Plan Odnowy Miejscowości Kandyty na lata 2010-2018 obejmuje szereg działań, które wpisują się w trzy główne zadania priorytetowe: Priorytet 1: Rozwój kulturalny, sportowy, oraz turystyczny wsi w oparciu o zasoby przyrodnicze i dziedzictwo kulturowe miejscowości Kandyty Bogate zasoby przyrodnicze, kulturalne stwarzają dogodne warunki rozwoju wsi Kandyty. DuŜe zaangaŝowanie mieszkańców wsi w połączeniu z wykorzystaniem posiadanych zasobów kulturalno rekreacyjnie sportowych daje ogromne perspektywy. Brak podstawowej infrastruktury ( świetlica wiejska, boisko, plac zabaw) w dłuŝszym okresie czasu moŝe jednak doprowadzić do zniechęcenia lokalnych liderów i zaprzepaszczenia potencjału jaki posiada miejscowość. Tak więc jako główny priorytet postawiono sobie rozbudowę zaplecza do organizowania aktywności we wsi oraz promowania posiadanych zasobów. Priorytet 2: Efektywny rozwój społeczeństwa Mając na względzie wyrównywanie szans rozwojowych mieszkańców obszarów wiejskich, w tym głównie dzieci i młodzieŝy naleŝy zwrócić szczególną uwagę na potrzebę inwestowania w jej rozwój. Sprzyjać temu będą działania tj. szkolenia, warsztaty, wyjazdy studyjne przyczyniające się do rozwoju zainteresowań i podniesienia szans na rynku pracy. Dzięki organizacji róŝnorakich form wsparcia nastąpi takŝe integracja i aktywizacja mieszkańców Kandyt, co przełoŝy się na większą aktywność społeczną mieszkańców wsi. 33