Stan aktualny populacji koni sztumskich objętych ochroną zasobów genetycznych koni oraz proponowane zmiany zapisów programu

Stan aktualny populacji koni sztumskich objętych ochroną zasobów genetycznych koni oraz proponowane zmiany zapisów programu Stare Pole, 4 grudzień 2014 Dr Grażyna Polak, Instytut Zootechniki PIB

Cele programu ochrony Utrzymanie zmienności genetycznej Utrzymanie odpowiedniej liczebności populacji Promocja rasy/typu poprzez zachęcanie hodowców do uczestniczenia w pokazach, konkursach, wystawach Popularyzacja i kultywowanie wiedzy i tradycji wykorzystania roboczego, zaprzęgowego w małych i średnich gospodarstwach rolnych, w rolnictwie ekologicznym, turystyce konnej, agroturystyce, hipoterapii Wykorzystanie przy pielęgnacja krajobrazu, utrzymanie siedlisk niezbędnych dla dzikich zwierząt i bioróżnorodności stowarzyszonej (tereny Natura 2000)

Program ochrony zasobów genetycznych Procedury

PROCEDURA PRZYSTĄPIENIA DO REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ZASOBÓW GENETYCZNYCH KONI (koordynator programu Instytut Zootechniki PIB) Procedura kwalifikowania 1 raz stad i koni do uczestnictwa w Programie ochrony i zatwierdzanie Wykazów klaczy zgłaszanych i kwalifikowanych do uczestnictwa w Programie 1. Zgłoszenie klaczy, spełniających warunki uczestnictwa w Programie przez Hodowcę/Posiadacza do właściwego dla miejsca utrzymania koni OZHK, który akceptuje klacze i potwierdza Wykaz klaczy zgłaszanych do uczestnictwa w Programie oraz Wykaz klaczy proponowanych (rezerwowych). 2. Złożenie do Instytutu kompletu dokumentów w terminie od 1 listopada do 31 grudnia roku poprzedzającego rok rozpoczęcia realizacji Programu wzory dokumentów do pobrania na stronie Instytutu: www.bioroznorodnosc.izoo.krakow.pl a) Podpisany przez Hodowcę/Posiadacza i potwierdzony przez OZHK Wykaz klaczy j.w. oraz ewentualnie Wykaz klaczy proponowanych (rezerwowych). Wykazy sporządzone nie wcześniej niż 1 miesiąc przed datą złożenia do Instytutu! b) Kopia wpisu do księgi stadnej koni zimnokrwistych c) Ksero paszportu (strony 3-8) d) Po otrzymaniu kwalifikacji Umowa o przystąpieniu do realizacji programu ochrony koni 3. Sprawdzenie czy ogier, którym będą kryte klacze, został oceniony przez komisje PZHK jako posiadający typ szumski/sokólski i włączony na listę.

Program ochrony zasobów genetycznych Procedury Ogiery

Ad. 2

Liczebność ogierów sokólskich i sztumskich zakwalifikowanych do krycia klaczy uczestniczących w programach ochrony zasobów genetycznych (lista od roku 2012) 450 400 384 350 300 250 200 150 150 153 164 171 172 144 201 201 184 184 192 181 305 313 293 278 284 287 290 295 247 254 255 258 261 229 230 233 233 237 242 246 252 225 229 235 237 216 219 344 341 336 321 326 303 302 100 79 85 110 114 zakwalifikowane zakwalifikowane 50 0

Program ochrony zasobów genetycznych Procedury Ogiery Dokumenty

Dokument składany w ARiMR

Dokument składany w ARiMR

Program ochrony zasobów genetycznych Procedury Ogiery Dokumenty Czas uczestnictwa w programie ochrony

PROGRAM OCHRONY PROGRAM ROLNOŚRODOWISKOWY PROW 2006-08 PROW 2007-13 PROW 2014-20 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 PROGRAMY OCHRONY ZASOBÓW GENETYCZNYCH ZWIERZĄT

Program ochrony zasobów genetycznych Procedury Ogiery Dokumenty Czas uczestnictwa w programie ochrony Liczebności

Liczebność w populacji koni sokólskich i sztumskich objętych programami ochrony w latach 2008-2014 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 sokólskie liczba klaczy 320 370 564 680 886 927 1046 l. stad 134 132 197 229 261 251 261 śr kl/stado 2.4 2.8 2.9 3 2.5 3.7 4 dopuszczone og. sok 751 763 664 597 >600 261 321 og. sok użyte 88 141 176 194 218 204 śr.kl/og 3.63 2.62 3.20 3.50 4.06 4.54 l. źrebiąt 123 260 375 525 663 375 l. źrebiąt/klacz 0.38 0.70 0.66 0.77 0.74 0.40 sztumskie liczba klaczy 220 278 421 555 698 825 923 l. stad 83 87 121 157 185 209 198 śr kl/stado 2.7 3.2 3.5 3.5 3.8 4 4.7 dopuszczone og. szt 931 930 767 739 >740 246 336 og. sztum użyte 66 103 154 163 189 194 śr.kl/og 3.33 2.70 2.73 3.40 3.69 4.25 l. źrebiąt 104 223 324 428 505 549 l. źrebiąt/klacz 0.47 0.80 0.77 0.77 0.72 0.66

Wzrost liczebności populacji koni sztumskich i sokólskich uczestniczących w programach ochrony zasobów genetycznych 1200 1000 800 600 400 200 320 220 370 278 564 421 680 555 886 698 927 825 1046 923 liczba klaczy sokólskich liczba klaczy sztumskich 0 2008 r 2009 r 2010 r 2011 r 2012 r 2013 r 2014 r

Liczebność klaczy sztumskich objętych programem ochrony w roku 2014, w poszczególnych województwach pomorskie województwo l. zakwal. stad l. zakwal. klaczy pomorskie 66 295 mazowieckie 43 188 kujawsko-pomorskie 22 125 warmińsko-mazurskie 24 124 dolnośląskie 7 42 wielkopolskie 10 40 łódzkie 11 33 3,6% 4% 5% 13% 2,7% 2,7% 1% 1% 0,4% 0,4% 0,2% 32% mazowieckie kujawsko-pomorskie warmińsko-mazurskie dolnośląskie wielkopolskie łódzkie zachodniopomorskie zachodniopomorskie 2 25 świętokrzyskie 7 24 14% 20% świętokrzyskie małopolskie małopolskie 3 10 lubuskie lubuskie 3 9 lubelskie 1 4 śląskie 2 4 opolskie 1 2 lubelskie śląskie opolskie

Program ochrony zasobów genetycznych Procedury Ogiery Dokumenty Czas uczestnictwa w programie ochrony Liczebności Proponowane zmiany zapisów

Zmiany zapisów w programach ochrony zasobów genetycznych koni sztumskich i sokólskich uznawanie ogierów i klaczy kryteria rodowodowe komisyjna ocena ogierów i klaczy próby użytkowości

1. Słownik pojęć Użyte w treści Programu nazwy oznaczają: 1) Program ochrony program ochrony zasobów genetycznych koni sokólskich, 2) Program hodowlany program doskonalenia koni rasy zimnokrwistej w typie sokólskim, 3) Instytut Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy, podmiot upoważniony Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi do koordynacji lub realizacji programów ochrony zasobów genetycznych zwierząt, 4) Związek Polski Związek Hodowców Koni/Okręgowe Związki Hodowców Koni, podmiot prowadzący księgę stadną koni ras zimnokrwistych oraz ocenę wartości użytkowej koni, 5) Grupa Robocza Grupę Roboczą ds. ochrony zasobów genetycznych koni powołaną zarządzeniem Dyrektora Instytutu Zootechniki PIB nr 22/06 z dnia 23.10.2006 r. 6) Komisja oceniająca komisja powołana przez prowadzącego księgę, złożona z przedstawicieli Polskiego Związku Hodowców Koni oraz Instytutu Zootechniki PIB.

5. Cele programu ochrony Celem programu jest zachowanie populacji koni sokólskich, charakteryzujących się odrębnością genotypowej fenotypową oraz typem użytkowym o wyraźnych predyspozycjach zaprzęgowych.. Konie zakwalifikowane do programu ochrony stanowią rezerwę genetyczną. Ich wykorzystanie powinno koncentrować się na: 1. Użytkowaniu zaprzęgowo roboczym w rolnictwie ekologicznym, utrzymaniu czystości w małych miejscowościach, w gospodarstwach produkujących żywność metodami ekologicznymi, agroturystyce, leśnictwie, rekreacji, hipoterapii; 2. Wykorzystaniu w ochronie krajobrazu; 3. Innych, np. produkcja mleka od klaczy.

7. Zasady wyboru klaczy do programu ochrony Do programu ochrony mogą być zakwalifikowane klacze sztumskie/sokólskie, wyłącznie hodowli krajowej, urodzone w Polsce, poddane ocenie wartości użytkowej zgodnie z obowiązującymi przepisami, które: 1) zostały wpisane do głównej księgi hodowlanej koni zimnokrwistych, Sekcji koni sztumskich/sokólskich; 2) ukończyły 30 miesięcy przed 15 marca; 3) zdały z oceną pozytywną próbę użytkowości: zaprzęgową lub alternatywną (zgodnie z Załącznikiem 1 do programu ochrony) 4) charakteryzują się pokrojem i typem sztumskim/sokólskim potwierdzonym przez Komisje oceniającą oraz uzyskały co najmniej 75 pkt bonitacyjnych, w tym za typ rasowy co najmniej 13 pkt (dobry); 5) mają określone markery genetyczne na podstawie badań przeprowadzonych w upoważnionych laboratoriach; 6) posiadają potwierdzone pochodzenia po obojgu rodzicach, jeżeli rodzice byli wpisani do księgi stadnej po 2006 roku lub rodzice wpisani do 2006 roku mieli określone markery genetyczne 7) pod względem rodowodowym spełniają warunki określone w punkcie 9.1: Preferowane będą klacze urodzone w historycznych regionach wytworzenia i występowania koni sztumskich/sokólskich;

8. Zasady wyboru ogierów do programu ochrony W programie ochrony mogą być użyte ogiery sztumskie/sokólskie, wyłącznie hodowli krajowej, urodzone w Polsce, poddane ocenie wartości użytkowej zgodnie z obowiązującymi przepisami, które : 1) spełniają warunki wpisu do głównej księgi hodowlanej koni zimnokrwistych, Sekcji koni sztumskich/sokólskich; 2) zdały z oceną pozytywną próbę użytkowości: zaprzęgową lub alternatywną (zgodnie z Załącznikiem 1 do programu ochrony) 3) charakteryzują się pokrojem i typem sztumskim/sokólskim potwierdzonym przez Komisje oceniającą oraz uzyskały pozytywna ocenę Komisji oceniającej, tzn. co najmniej 79 pkt bonitacyjnych, w tym za typ rasowy sokólski co najmniej 13 14 pkt, 4) mają określone markery genetyczne na podstawie badań przeprowadzonych w upoważnionych laboratoriach; 5) posiadają potwierdzone pochodzenia po obojgu rodzicach, jeżeli rodzice byli wpisani do księgi stadnej po 2006 roku lub rodzice wpisani do 2006 roku mieli określone markery genetyczne 6) potomstwo urodzone po nich spełnia warunki rodowodowe uczestnictwa w programie ochrony; 7) pod względem rodowodowym spełniają warunki określone w punkcie 9.1. Preferowane będą ogiery urodzone w historycznych regionach wytworzenia i występowania koni sztumskich/sokólskich.

9. Metody hodowlane Podstawowym celem programu ochrony zasobów genetycznych koni sztumskich/sokólskich jest utrzymanie zmienności genetycznej. Z tego względu będzie się dążyć do wyodrębnienia męskich i żeńskich linii oraz ich zrównoważonego rozwoju. Kryteria selekcji poszczególnych osobników uwzględniają ocenę rodowodu, cech eksterieru (pokrój i wskaźniki biometryczne) oraz wyniki prób użytkowości ścisłe związane z typem. Prace hodowlane prowadzone są z uwzględnieniem następujących kryteriów:

(sztumskie) 9.1. Ocena rodowodu Wymagane jest: - pochodzenie od trzech pokoleń przodków urodzonych w kraju wpisanych do polskiej księgi koni rasy zimnokrwistej, - posiadanie w piątym pokoleniu 75% krwi sztumskiej, tzn. koni urodzonych w historycznych regionach wytworzenia i występowania typu, co jest określane na podstawie informacji rodowodowych. Pochodzenie ze strony matki musi być bezdyskusyjnie sztumskie. Preferowane będą klacze posiadające przodków sztumskich wpisanych do Działu I, pkt2., I tomu Kz. Udział przodków ras: bretońskiej, fiordów, mur-insulanów oraz koni sokólskich nie może być większy niż 25% w piątym pokoleniu, ale nie większy niż 12,5% ze strony matki. Jeżeli w piątym pokoleniu wystąpi przodek NN, przypisany mu będzie taki sam typ jak potomka. Rodowód oceniany będzie także pod względem stopnia spokrewnienia przodków i obecności w rodowodzie osobników typowych

(sokólskie) 9.1. Ocena rodowodu Wymagane jest: - pochodzenie od trzech pokoleń koni urodzonych w kraju wpisanych do polskiej księgi koni zimnokrwistych, - posiadanie w piątym pokoleniu co najmniej 75% krwi sokólskiej, tzn. koni urodzonych w historycznych regionach wytworzenia i występowania typu, co jest określane na podstawie informacji rodowodowych. Pochodzenie ze strony matki musi być bezdyskusyjnie sokólskie. Preferowane będą klacze posiadające przodków sokólskich wpisanych do Działu I, pkt 3., I Tomu Kz; Udział przodków ras: belgijskiej, reńsko-belgijskiej, zimnokrwistych niemieckich, lidzbarskich, fiordów, mur-insulanów oraz koni sztumskich nie może być większy niż 25% w piątym pokoleniu, ale nie większy niż 12,5% ze strony matki. Jeżeli w piątym pokoleniu wystąpi przodek NN, przypisany mu będzie taki sam typ jak potomka. Rodowód oceniany będzie także pod względem stopnia spokrewnienia przodków i obecności w rodowodzie osobników typowych.

Konie sztumskie TAK sztum x ard. = sztum sztum x r. belg. = sztum sztum x belg. = sztum sztum x z.niem. = sztum NIE sztum x bret. = z sztum x sok = z sztum x mur ins. = z sztum x fiord = z Konie sokólskie TAK sok x ard. = sok sok x bret. = sok NIE sok x r. belg. = z sok x belg. = z sok x lidzb. = z sok x mur ins. = z sok x fiord = z

9.2. Ocena wartości użytkowej prowadzona jest z uwzględnieniem: a) oceny wzrostu, rozwoju, eksterieru i cech charakteru Ocena ta przeprowadzana jest zgodnie z zasadami przyjętymi w Programie hodowli koni zimnokrwistych, Sekcji koni sokólskich. b) próby użytkowości zaprzęgowej lub inne próby alternatywnej pozwalającej na ocenę zarówno cech fizycznych jak i cech charakteru (zgodnie z Załącznikiem 1 do programu ochrony).

10. Zasady organizacji i realizacji programu ochrony Programem ochrony zasobów genetycznych koni sztumskich są obejmowane konie, które: Zostały zakwalifikowane do programu przez Instytut spełniają warunki określone w punkcie Zasady wyboru klaczy do programu ochrony i Zasady wyboru ogierów do programu ochrony Klacze są kryte ogierami zakwalifikowanymi wg Zasady wyboru ogierów do programu ochrony w ciągu każdych 5 lat uczestnictwa w programie klacze rodzą co najmniej dwa źrebięta, spełniające kryteria rodowodowe programu. Źrebięta musza pochodzić po ogierach zakwalifikowanych do programów, być odchowane do wieku co najmniej 2 miesięcy i ocenione pod matkami, co najmniej na 14 pkt w skali 20- punktowej (5 pkt za typ i pokrój, 5 pkt za rozwój, 5 pkt za zdrowie, 5 pkt za ruch). Pochodzenie źrebiąt będzie potwierdzane poprzez wyrywkowe badania markerów genetycznych, przeprowadzone w upoważnionych laboratoriach. Niegodność pochodzenia źrebaka będzie powodować automatyczne wykluczenie hodowcy z programu klacze nie mogą być kryte ogierami blisko z nimi spokrewnionymi, czyli: ojcami, synami, braćmi, półbraćmi; Hodowca jest zobowiązany przynajmniej raz na 5 lat przedstawić swoje klacze lub/i ogiery na wystawie, pokazie, przeglądzie koni sztumskich organizowanym przez PZHK, Instytut lub inną uprawnioną do oceny koni instytucje.

10. Zasady organizacji i realizacji programu ochrony c.d. Przed zakwalifikowaniem do programu klacze i ogiery musza zostać pozytywnie ocenione przez Komisje oraz zdać próbę użytkowości zaprzęgowej lub próbę alternatywna. Klacze, które nie zostały poddane próbie lub jej nie zdały mogą zostać warunkowo zakwalifikowane do programu na 1 rok. Nie zdanie próby komisyjnej w tym okresie spowoduje wykluczenie klaczy z programu. Przeglądy, podczas których prowadzona jest ocena klaczy odbywają się w okresie od 15 marca do 15 kwietnia w miejscu określonym przez prowadzącego księgę w uzgodnieniu z Instytutem. Ogiery nie zakwalifikowany ze względu na niedostateczny rozwój mogą być ponownie przedstawione Komisji do oceny rok później. Hodowca/właściciel klaczy uczestniczący w programie ochrony zobowiązany jest do utrzymania co najmniej 2 klaczy w typie sztymskim, w warunkach zgodnych z przepisami o dobrostanie zwierząt.

10. Zasady organizacji i realizacji programu ochrony c.d. Przy rozpatrywaniu wniosku o uczestnictwo w programie, uwzględniane są również: 1. rejon kraju preferowane będą rejony typowe dla konia sztumskiego 2. warunki dobrostanu a. kondycje koni ( brak wychudzenia lub zatuczenia, stan kopyt) b. warunki stajenne (zaplecze, stajnie, wybiegi, pastwiska); c. możliwość zapewnienia prawidłowej opieki i nadzoru nad końmi; 3. formy użytkowania klaczy; preferowane będzie użytkowanie robocze oraz wykorzystanie w agroturystyce i rekreacji; 4. aktywności związanej z promowaniem koni sztumskich, poprzez uczestnictwo w pokazach, wystawach, zawodach, itp. 5. warunki przyrodnicze i środowiskowe ocenianego ośrodka W pierwszej kolejności kwalifikowane są zwierzęta, które zgodnie z wytycznymi programu ochrony dla danej rasy są niezbędne do jego pełnej realizacji. Instytut corocznie prowadzi weryfikację klaczy zakwalifikowanych do udziału w programie pod kątem przestrzegania zasad w nim określonych. Podczas wizytowania stada przez koordynatora programu hodowca ma obowiązek zaprezentować wszystkie klacze uczestniczące w programie ochrony, ich warunki utrzymania oraz dokumenty identyfikujące. W przypadku stwierdzenia nieprzestrzegania zapisów niniejszego programu przez hodowcę może on zostać usunięty z programu bez prawa powtórnego przystąpienia.

Załącznik nr 1. Polowa próba zaprzęgowa klaczy zgłaszanych do uczestnictwa w programie ochrony zasobów genetycznych koni sokólskich: W obecności komisji właściciel z pomocnikiem zaprzęgają klacz do lekkiego, ogumionego wozu. W zaprzęgu klacz rusza stępem i na odcinku 200 m jest oceniana przez komisję. Po zawróceniu stępem w oznaczonym miejscu, klacz pokonuje kłusem odcinek o długości ok. 200 m, również oceniany przez komisję. W oznaczonym miejscu przed komisją klacz przechodzi do stępa i zatrzymuje się. Po zatrzymaniu należy ruszyć stępem. Komisja dokonuje oceny wg poniższej tabeli: L. Cecha Mnożni Ocena p. k 1. Charakter i zachowanie się 0-10 pkt x 2 2. Styl ruszenia, zatrzymanie, 0-10 pkt x 2 nieruchomość 3. Stęp 0-10 pkt x 3 4. Kłus 0-10 pkt x 3 Skala ocen co 0,5 pkt. Klacz zdaje próbę jeżeli uzyska min. 50 pkt.

Cele programu ochrony Utrzymanie zmienności genetycznej Utrzymanie odpowiedniej liczebności populacji Promocja rasy/typu poprzez zachęcanie hodowców do uczestniczenia w pokazach, konkursach, wystawach Popularyzacja i kultywowanie wiedzy i tradycji wykorzystania roboczego, zaprzęgowego w małych i średnich gospodarstwach rolnych, w rolnictwie ekologicznym, turystyce konnej, agroturystyce, hipoterapii Wykorzystanie przy pielęgnacja krajobrazu, utrzymanie siedlisk niezbędnych dla dzikich zwierząt i bioróżnorodności stowarzyszonej (tereny Natura 2000)

Wykorzystanie zaprzęgowe i robocze koni zimnokrwistych w Europie

Staże dla osób zainteresowanych użytkowaniem koni roboczych PROGRAM SZKOLENIA Metoda Achenbach Morfologia, psychologia, podstawowe pojęcia Budowa uprzęży i sprzętu, zakładanie i regulowanie Praca na długich wodzach Podstawy pracy z koniem Odprzęganie Zrywka drzewa w warunkach naturalnych Organizacja pracy przy zrywce drzewa Prezentacja różnych technik podczas zrywki ( traine directe, avant train de débardage, trinque ball, moufflage, désencrouage). Dynanomètre-pomiar siły uciągu konia. Żywienie i opieka nad pracującym koniem Cena kursu (8 h/dzień): 95 za dzień za osobę Zakwaterowanie i wyżywienie na koszt własny Możliwe jest przyjazd z własnym koniem. Pensjonat konia 8 za dzień Staż prowadzi wykwalifikowany specjalista. Tél/fax : 03.81.49.36.41 - e.mail : cerrta@wanadoo.fr Association Loi 1901 Affiliée à la Fédération Française d Equitation Organisme de Formation Professionnelle Agrément n 43250162725 SIRET 42309281600010

Badania, produkcja specjalistycznego sprzętu i narzędzi

Promocja, spektakle, pokazy i imprezy folklorystyczne

Polskie Stowarzyszenie Użytkowników i Przyjaciół Koni Roboczych oraz Konnych Producentów Zdrowej Żywności - brak informacji o aktualnej działalności www.konierobocze.pl

w Polsce

Fundacja "Klikowska Ostoja Polskich Koni" W dniu 31 marca 2014 r. w Instytucie Zootechniki PIB w Balicach nastąpiło zatwierdzenie Statutu oraz uroczyste podpisanie aktu notarialnego dotyczącego zawiązania Fundacji Klikowska Ostoja Polskich Koni. Fundacja przejęła obiekty byłego Stada Ogierów w Klikowej koło Tarnowa i tam będzie mieścić się siedziba Fundacji. Inicjatorami utworzenia Fundacji był: Małopolski Związek Hodowców Koni w Krakowie oraz Polski Związek Hodowców Konia Huculskiego. Celem Fundacji jest prowadzenie różnorodnej działalności hodowlanej, edukacyjnej, oświatowej, promocyjnej w dziedzinie rolnictwa, w szczególności hodowli i użytkowania koni. Ponadto wspieranie i promowanie hodowli ras rodzimych z zachowaniem ich bioróżnorodności, zarówno w warunkach in situ jak i ex situ oraz wykorzystanie w czynnej ochronie przyrody. Ministrem właściwym ze względu na cele Fundacji jest Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Do Fundacji przystąpiło 31 podmiotów. Wśród prawnych fundatorów oprócz Instytutu Zootechniki PIB są: Fundacja Instytutu Zootechniki PIB Patronus Animalium, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Polski Związek Hodowców Koni, Tarnowska Agencja Rozwoju Regionalnego, Małopolska Izba Rolnicza, Okręgowe Związki Hodowców Koni w: Katowicach, Kielcach i Rzeszowie, Stadniny Koni w: Janowie Podlaskim, Michałowie, Gładyszowie Kombinat Rolny Kietrz. Ponadto Polski Związek Hodowców Koni Małopolskich, Stowarzyszenie Szwadron Jazdy Rzeczypospolitej Polskiej, Zakłady Doświadczalne Instytutu Zootechniki PIB: Chorzelów, Odrzechowa, Rudawa oraz hodowcy indywidualni koni małopolskich i huculskich.

Dziękuję za uwagę