Szkolenie dla Beneficjentów działań 4.1 A oraz 7.1 MRPO Kraków, 7-8.05.2008r. 1

Studium wykonalności dla projektów infrastrukturalnych aplikujących o dofinansowanie ze środków Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 Szkolenie dla Beneficjentów działań 4.1 A oraz 7.1 MRPO Kraków, 7-8.05.2008r. 1

DOKUMENTY Podstawowy dokument, regulujący sposób przygotowania : Wytyczne do dla projektów inwestycyjnych realizowanych w ramach Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 (MRPO), Kraków, styczeń 2008r. (zwane dalej Wytycznymi do SW) Pozostałe dokumenty pomocne przy opracowywaniu : 1. Dokumenty programowe (MRPO/Uszczegółowienie MRPO) 2. Podręcznik kwalifikowania wydatków objętych dofinansowaniem w ramach MRPO na lata 2007-2013 http://www.wrotamalopolski.pl/root_fem/wazne+dokumenty/mrpo/default.htm 3. Dokumentacja konkursowa, w szczególności instrukcja wypełniania wniosku aplikacyjnego i załączników 4. Wytyczne Ministerstwa Rozwoju Regionalnego w zakresie wybranych zagadnień związanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generujących dochód 5. Wytyczne branŝowe np. w przypadku dróg Niebieska Księga, Instrukcja IBDiM dla dróg. 2

Idea i ogólne zasady dotyczące przygotowania Studium ma na celu pokazanie szerokiego kontekstu realizacji inwestycji ma dać jasną odpowiedź na pytania: Komu i do czego jest potrzebna inwestycja? Co trzeba zrobić i jak moŝna to zrobić? (powód/problem/cel) (warianty realizacji) Co, gdzie, kiedy i w jaki sposób zostanie wykonane? (zakres rzeczowy) Dlaczego inwestycja będzie realizowana w ten a nie w inny sposób? Kto będzie realizował oraz zarządzał inwestycją? (uzasadnienie wyboru) (wnioskodawca/partner/ /podmiot zarządzający) Ile to będzie kosztować? (budŝet) Skąd zostaną pozyskane środki na realizację i utrzymanie inwestycji? (źródła finansowania) Czy i w jakim stopniu inwestycja spełni potrzeby? (stopień realizacji celów) 3

Idea i ogólne zasady dotyczące przygotowania NIE JEST WAśNA OBJĘTOŚĆ OPRACOWANIA - WAśNA JEST KLAROWNOŚĆ PRZEKAZU (TOK ROZUMOWANIA) Struktura dowolna, ale pozwalająca łatwo zlokalizować wymagane informacje (zwłaszcza istotne w przypadku elementów podlegających ocenie). Przygotowując, w pierwszej kolejności opieramy się na zapisach dokumentu podstawowego tj. zapisach Wytycznych do SW, a w przypadku braku uregulowań w danym zakresie na pozostałych dokumentach. UWAGA: Wytyczne do mają - z uwagi na bardzo szeroki zakres zastosowania (tj. m.in. od projektów dotyczących społeczeństwa informacyjnego, poprzez projekty z zakresu zagospodarowania terenu, po infrastrukturę drogową, czy wodnokanalizacyjną) - charakter ogólny. Z tej teŝ przyczyny, moŝe się zdarzyć, ze dany projekt, ze względu na swoją specyfikę, nię będzie mógł spełnić wszystkich wymogów opisanych w wytycznych (Np. tworzenie stałych miejsc pracy w ramach projektów drogowych). Wówczas, naleŝy taki wymóg opatrzyć komentarzem (w opracowaniu nie dokonano/pominięto analizę., poniewaŝ ; albo: w opracowaniu oparto się na zapisach dokumentu X., poniewaŝ.. ). Generalnie wszelkie odstępstwa od wytycznych powinny być opatrzone komentarzem. 4

Wymagane elementy studium 1. Wstęp 2. Podstawowe informacje na temat projektu 3. Analiza otoczenia społeczno-gospodarczego 4. Zidentyfikowane problemy 5. Logika interwencji 6. Analiza instytucjonalna, trwałość projektu 7. Analiza odbiorców projektu/analiza popytu 8. Analiza techniczna i technologiczna inwestycji 9. Analiza oddziaływania na środowisko 10. Analizy specyficzne dla danego rodzaju projektu/sektora 11. Analiza finansowa 12. Analiza ekonomiczno-społeczna 13. Analiza wraŝliwości i ryzyka 14. Wpływ na polityki horyzontalne 5

UNIA EUROPEJSKA 1. WSTĘP Krótkie streszczenie tematu wskazujące: cele i przedmiot projektu, ramy czasowe, budŝet projektu, w tym określenie kosztów kwalifikowalnych i niekwalifikowalnych, wyniki i wnioski z analizy finansowej i ekonomicznej, wnioskowany poziom dofinansowania. 2. PODSTAWOWE INFORMACJE NA TEMAT PROJEKTU Tytuł projektu, miejsce realizacji, zakres rzeczowy, etapy realizacji, inwestor (Beneficjent), podmiot zarządzający produktami projektu. 6

3. ANALIZA OTOCZENIA SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO WRAZ Z UWZGLĘDNIENIEM KONTEKSTU DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH. Sytuacja na danym terenie i/lub w danym sektorze (poparta statystyką). W przypadku dróg: obecna sieć połączeń, charakter terenu (gospodarczy, rekreacyjny, miejski..), szlaki komunikacyjne/tranzytowe, ukształtowanie terenu, tendencje rozwojowe istotne z punktu widzenia infrastruktury drogowej. W przypadku inwestycji wodno-kanalizacyjnych: ilość i rozmieszczenie ludności, informacje na temat gospodarki wodno-ściekowej na danym terenie (w tym aspekty środowiskowe), tendencje rozwojowe istotne z punktu widzenia gospodarki wodnościekowej. Zgodność projektu z kierunkami rozwoju wyznaczonymi w strategiach: lokalnej, regionalnej, branŝowej 7

4. ZIDENTYFIKOWANE PROBLEMY Wnioski z przedstawionej analizy otoczenia społeczno-gospodarczego oraz strategicznych załoŝeń rozwoju, wskazujące problemy/potrzeby wymagające rozwiązania/spełnienia. Określenie, które z problemów/potrzeb projekt ma rozwiązać/spełnić lub przyczynić się do ich rozwiązania/spełnienia. 8

5. LOGIKA INTERWENCJI Mając zdiagnozowane problemy/potrzeby danego terenu, wnioskodawca winien opisać, jaki stan docelowy otoczenia byłby poŝądany/wymagany. Określenie stanu docelowego wyznacza tym samym cele, które wnioskodawca chciałby osiągnąć w perspektywie czasu (cel(e) ogólne). Z reguły osiągniecie celów ogólnych, to długofalowy skutek wielorakich działań róŝnych podmiotów i czynników. W przypadku realizowanego projektu naleŝy wskazać jego długofalowe konsekwencje. Cel główny /bezpośredni przypisany danemu projektowi 9

5. LOGIKA INTERWENCJI c.d. Produkty projektu opis co powstanie i w jakiej ilości. Szerszy, ale spójny z wnioskiem opis. Rezultaty projektu natychmiastowe efekty realizacji projektu, opis rodzaju i ilości efektów. Opis szerszy, ale spójny z wnioskiem. Komplementarność z innymi działaniami opisanie innych realizowanych lub przesądzonych do realizacji zadań./inwestycji przyczyniających się do osiągnięcia postawionych celów ogólnych (pokazanie efektu synergii). 10

6. ANALIZA INSTYTUCJONALNA, TRWAŁOŚĆ PROJEKTU Analiza instytucjonalna opis: statusu prawnego Beneficjenta: forma prawna, podstawa prawna funkcjonowania i in. partnerów zaangaŝowanych w realizację projektu statusu podmiotu zarządzającego (jeŝeli zarządzającym jest inny podmiot niŝ Beneficjent), w tym powiązania z Beneficjentem oraz ustalone/istniejące mechanizmy gwarantujące zachowanie celów projektu. 11

6. ANALIZA INSTYTUCJONALNA, TRWAŁOŚĆ PROJEKTU c.d. Analiza trwałości projektu opis: posiadanych/tworzonych/planowanych struktur organizacyjnych (zasobów ludzkich, rzeczowych) dające gwarancje sprawnej realizacji inwestycji i jej utrzymania (trwałość organizacyjna). Na etapie realizacji np. obsługa prawna, inŝynier kontraktu itd. zdolności do pokrycia kosztów utrzymania inwestycji (trwałość finansowa). wykonalności formalno-prawnej projektu, zestawienie wszelkich potrzebnych do wykonania i uŝytkowania inwestycji decyzji/pozwoleń/uzgodnień/dokumentów. promocja projektu, w przypadku dróg i inwestycji wodno-kanalizacyjnych ograniczona do promocji źródła dofinansowania. 12

7. ANALIZA ODBIORCÓW PROJEKTU/ANALIZA POPYTU Wskazanie, jakie grupy odbiorców i w jakiej liczbie korzystać będą z produktów i rezultatów projektu, czyli opisanie zapotrzebowania/popytu na inwestycję wraz z podaniem źródła pozyskania takich informacji. Sposób ustalenia ceny za korzystanie z inwestycji. (W przypadku inwestycji wodno-kanalizacyjnych uwzględnienie zagadnienia dochodu rozporządzalnego. UWAGA: Istnieje rozbieŝność w procentach miedzy poziomem dochodu rozporządzalnego ujętym w Wytycznych do SW (4%) a wytycznymi MRR (3%). Wybór naleŝy do wnioskodawcy podając uzasadnienie.) 13

8. ANALIZA TECHNICZNA I TECHNOLOGICZNA INWESTYCJI Opis zastosowanych rozwiązań architektonicznych, technicznych/technologicznych wraz z ich uzasadnieniem (odnoszącym się m.in. do najlepszych praktyk, optymalnej jakości do ceny, innowacyjności). W przypadku projektów drogowych naleŝy dodatkowo wskazać/opisać te rozwiązania, które mają wpływ na poprawę bezpieczeństwa uŝytkowników dróg (kierowców, pieszych i rowerzystów) np: sygnalizacje świetlne, ronda, utwardzone pobocza, azyle dla pieszych i in. W przypadku projektów dotyczących kanalizacji sanitarnej, naleŝy zawrzeć informacje w zakresie poziomu spadku terenów. 14

8. ANALIZA TECHNICZNA I TECHNOLOGICZNA INWESTYCJI c.d. Analiza wariantowa NaleŜy wskazać, jakie istnieją alternatywne warianty rozwiązania danej sytuacji problemowej i dokonać ich analizy. Z analizy winno jasno wynikać, Ŝe wybrany przez wnioskodawcę wariant jest najlepszym (tj. najbardziej efektywnym, najmniej szkodliwym itd.) sposobem realizacji postawionych celów. W przypadku braku alternatywnych rozwiązań, naleŝy dokonać analizy skutków wariantu 0, czyli pozostawienia sytuacji bez zmian. W przypadku inwestycji drogowych warianty alternatywne mogą dotyczyć np. nowa droga <> przebudowa istniejącej zwiększająca przepustowość, rondo <> sygnalizacja świetlna i in. W przypadku inwestycji wodno-kanalizacyjnych, projektami alternatywnymi mogą być np.: inne trasy przebiegu kanalizacji, podłączenie kanalizacji do innej oczyszczalni, zaproponowanie dla części uŝytkowników alternatywnych rozwiązań (przydomowe oczyszczalnie...). 15

9. ANALIZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO NaleŜy streścić: - raport z oceny oddziaływania na środowisko ( o ile był sporządzany) - wynik oceny oddziaływania na środowisko, W przypadku, gdy - zgodnie z prawem - ww. dokumenty nie są wymagane, opisać, czy przyjęte rozwiązania są przyjazne środowisku. 16

10. ANALIZY SPECYFICZNE DLA DANEGO RODZAJU PROJEKTU/SEKTORA W przypadku projektów drogowych: - Analiza średniego dobowego natęŝenia ruchu (SDR) - Wpływ realizacji projektu na ograniczenia uciąŝliwości związanych z ruchem kołowym, w szczególności z ruchem cięŝarowym, dla obszarów szczególnie wraŝliwych, jakimi są centra miast czy obszary zabytkowe. - Obliczenia w zakresie wskaźnika oszczędności kosztów czasu w przewozach pasaŝerskich i towarowych, dokonywane na podstawie Instrukcji IBDiM dla sieci dróg: wojewódzkich, powiatowych i gminnych oraz dokumentów, do których odwołują się przedmiotowe instrukcje. Wyniki dokonanych obliczeń naleŝy uwzględnić we wskaźnikach rezultatu oraz w analizie ekonomicznej. 17

10. ANALIZY SPECYFICZNE DLA DANEGO RODZAJU PROJEKTU/SEKTORA W przypadku projektów wodno-kanalizacyjnych: - Analiza wskaźnika koncentracji Wyliczenia winny być dokonane na podstawie Wytycznych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego w zakresie wybranych zagadnień związanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generujących dochód, rozdział 11 podrozdział 5 Metodyka wyznaczania w ramach aglomeracji zakresu sieci kanalizacyjnej, która moŝe być objęta finansowaniem z Funduszu Spójności z dnia 19.09.2007r. - Wyliczenia wartości efektu ekologicznego. Wyliczeń naleŝy dokonać na podstawie zapisów Załącznika nr 3 do Wytycznych do SW. 18

11. ANALIZA FINANSOWA Podstawowe zadania analizy to ustalenie : Ile potrzeba środków na zrealizowanie i utrzymanie inwestycji? Kiedy i w jakiej wysokości będą potrzebne środki? Skąd je pozyskać (montaŝ finansowy)? Jaka jest efektywność finansowa inwestycji? Dodatkowe zadania nałoŝone na analizę finansową, związane z aplikowaniem o dofinansowanie w ramach MRPO to: - Określenie poziomu dochodu netto w przypadku projektów generujących przychody i nie podlegających zasadom pomocy publicznej (np.: inwestycje wodno-kanalizacyjne) - Weryfikacja trwałości (płynności) finansowej projektu tj. sprawdzenie, czy wnioskodawca zabezpieczył finansowanie inwestycji w wystarczającym zakresie. 19

11. ANALIZA FINANSOWA c.d. Zakres analizy ustalony w ramach Wytycznych do SW, uzaleŝniony jest od: wielkości projektu oraz faktu generowania lub nie przychodów przez projekt. Zasadniczo, większą część analizy finansowej przeprowadzamy w załączonych do Wytycznych do SW arkuszach Excel (załącznik 1 lub 2) 20

PROJEKT Generujący przychód Nie generujący przychodu Do 20 mln PLN Informacje na temat: planu nakładów inwestycyjnych i odtworzeniowych przychodów i kosztów operacyjnych zapotrzebowania na kapitał obrotowy źródeł finansowania, w tym zdysk. doch netto wskaźników efektywności finansowej trwałości finansowej projektu Projekcje sprawozdań finansowych: rachunek przepływów pienięŝnych Analiza wraŝliwości: trwałości finansowej i wskaźników efektywności Informacje na temat: planu nakładów inwestycyjnych i odtworzeniowych kosztów operacyjnych źródeł finansowania, w tym poziom dofinansowania trwałości finansowej projektu Projekcje sprawozdań finansowych: rachunek przepływów pienięŝnych Analiza wraŝliwości: - trwałości finansowej Pow. 20 mln PLN Informacje na temat: planu nakładów inwestycyjnych i odtworzeniowych przychodów i kosztów operacyjnych zapotrzebowania na kapitał obrotowy źródeł finansowania, w tym zdysk. doch. netto wskaźników efektywności finansowej trwałości finansowej projektu Projekcje sprawozdań finansowych: rachunek przepływów pienięŝnych bilans oraz rachunek zysków i strat Analiza wraŝliwości: trwałości finansowej i wskaźników efektywności Informacje na temat: planu nakładów inwestycyjnych i odtworzeniowych kosztów operacyjnych źródeł finansowania, w tym poziom dofinansowania trwałości finansowej projektu Projekcje sprawozdań finansowych: rachunek przepływów pienięŝnych bilans oraz rachunek zysków i strat Analiza wraŝliwości: trwałości finansowej Macierz obrazująca wymagania zakresie analizy finansowej 21

A N A LIZA FIN A N SO W A 1. O kre ślen ie załoŝeń dla sporządzen ia an alizy fin an sow ej i zesta w ie nie przepływ ó w pien ięŝn ych projektu - nakłady inw estycyjne - przychody generow ane przez projekt - koszty operacyjne projektu - w artość rezydualna - zapotrzebow anie na kapitał obrotow y 2. U stalenie w a rtości w sk aźnika dofin anso w ania - ustalenie w artości dofinansow ania z funduszy UE 3. U stalenie w a rtości w sk aźnikó w efektyw ności fin an sow ej projektu - finansow a w ew nętrzna stopa zw rotu z inw estycji (FRR/C) i z kapitału (FRR/K) - finansow a zaktualizow ana w artość netto inw estycji (FN PV/C) i kapitału (FN PV/K) - w skaźnik korzyści/koszty z inw estycji (B/C-C) i z kapitału (D /C-K) 4. W e ryfikacja fin ansow ej trw ało ści projektu - w skazanie, Ŝe zasoby finansow e w ystarczą na sfinansow anie ogółu kosztów projektu w całym horyzoncie czasow ym, w kaŝdym z analizow anych lat 22

11. ANALIZA FINANSOWA c.d. Analiza finansowa winna być przeprowadzona w oparciu o metodologię zdyskontowanego przepływu środków pienięŝnych metoda DCF (ang. Discounted Cash Flow) Wszelkie wielkości finansowe przyjęte w ramach analizy finansowej (nakłady inwestycyjne, przychody operacyjne, koszty operacyjne itd.) dotyczące projektu (określające przepływy pienięŝne projektu), ujmowane są z punktu widzenia Beneficjenta/Beneficjentów. Szczególny przypadek dotyczy sytuacji, gdy w realizację projektu zaangaŝowanych jest więcej niŝ jeden podmiot (np. projekt realizowany przez związek międzygminny itp.). W tym przypadku naleŝy przeprowadzić analizę finansową jedynie dla projektu. Metoda DCF uwzględnia wyłącznie przepływ środków pienięŝnych, tj. rzeczywistą kwotę pienięŝną wypłacaną lub otrzymywaną w ramach danego projektu. W rezultacie, nie mogą być przedmiotem analizy DCF niepienięŝne pozycje rachunkowe takie jak: amortyzacja. 23

11. ANALIZA FINANSOWA c.d. ZAŁOśENIA do analizy finansowej: Stopa dyskontowa Rok obrotowy Jednostka pienięŝna 5%, dyskontujemy od pierwszego roku (którym jest rok poniesienia pierwszych wydatków na rzecz projektu) Rok obrotowy = rok kalendarzowy PLN, (wartości zaokrąglane do pełnych złotych) Ceny VAT Okres odniesienia Stałe Ceny netto (gdy VAT jest kwalifikowany, wówczas ceny brutto, ale podawane w rozbiciu: ceny netto, stawka i kwota VAT, ceny brutto) Okres odniesienia = faza realizacji + określona wytycznymi faza eksploatacji określona wytycznymi faza faza eksploatacji: Gospodarka wodna i środowisko naturalne - 30 lat, Drogi 25 lat. 24

11. ANALIZA FINANSOWA c.d. Projekcja przepływów pienięŝnych 2 metody ustalenia przepływów: - Metoda standardowa (zał. Nr 1 do wytycznych do SW) - Metoda róŝnicowa (zał. Nr 2 do wytycznych do SW) Przepływy pienięŝne ustalane w wyniku zestawienia następujących pozycji : całkowite nakłady inwestycyjne (-) koszty operacyjne (-) przychody operacyjne (+) wartość rezydualna (końcowa) (+) Projekcja przepływów w arkuszu Wyniki -- zał.1 lub 2 Wytycznych do SW 25

11. ANALIZA FINANSOWA c.d. Nakłady inwestycyjne i nakłady odtworzeniowe Całkowite nakłady inwestycyjne obejmują następujące pozycje: 1) Nakłady inwestycyjne (ponoszone w okresie realizacji projektu) 2) Nakłady odtworzeniowe (ponoszone w okresie eksploatacji projektu) Nakłady inwestycyjne: - w ramach nakładów inwestycyjnych pokazujemy: koszty przygotowawcze (koszty fazy przedrealizacyjnej), wszelkie koszty związane z obsługa projektu (np. wynagrodzenia inŝyniera kontraktu), wydatki inwestycyjne. - nakłady inwestycyjne pokazujemy w ujęciu kwartalnym, - dzielimy je na kwalifikowane i niekwalifikowane - wskazujemy źródło szacunków (kosztorys, oferty itp.) Arkusz Obliczenia własne zał.1 lub 2 Wytycznych do SW 26

11. ANALIZA FINANSOWA c.d. Nakłady odtworzeniowe - plan nakładów odtworzeniowych ponoszonych w okresie eksploatacji - nakłady odtworzeniowe pokazujemy w ujęciu rocznym! Nakłady odtworzeniowe powodują wzrost wartości księgowej środków trwałych (wpływają na wzrost odpisów amortyzacyjnych).! Nie naleŝy ich mylić z kosztami bieŝących napraw/remontów/konserwacji zaliczanych do kosztów operacyjnych. Arkusz Obliczenia własne zał.1 lub 2 Wytycznych do SW 27

11. ANALIZA FINANSOWA c.d. Przychody operacyjne Przychody oczekiwane, naleŝne jednostce kwoty za sprzedane produkty, towary, materiały i inne rzeczowe oraz finansowe składniki zasobów majątkowych (np. zbędne maszyny, urządzenia, środki transportu, nieruchomości itp.). Projekty generujące dochód (przychód) w myśl art. 55 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006: są to wszelkie operacje obejmujące inwestycję w infrastrukturę, korzystanie z której podlega opłatom ponoszonym bezpośrednio przez korzystających oraz wszelkie operacje pociągające za sobą sprzedaŝ gruntu lub budynków lub dzierŝawę gruntu lub najem budynków, lub wszelkie inne odpłatne świadczenie usług. 28

11. ANALIZA FINANSOWA c.d. Przychody operacyjne c.d. Wymagane elementy prognozy przychodów: -ustalenie programu (prognozy) sprzedaŝy na bazie przeprowadzonej we wcześniejszej części studium analizy popytu - ustalenie opłat/cen/taryf za usługi/towary/produkty z zachowaniem przepisów prawa w przypadku wody i ścieków m.in. ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków oraz wydanego do tej ustawy Rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie określenia taryf; zasady zanieczyszczający płaci ; akceptowalności społecznej cen mediów/usług i produktów dla gospodarstw domowych - Wytyczne Ministerstwa Rozwoju Regionalnego w zakresie wybranych zagadnień związanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generujących dochód określające metodologię obliczania dochodu rozporządzalnego. -- prognoza przychodów w podziale na grupy produktów/usług/towarów oraz na grupy odbiorców (np. odbiorcy indywidualni/przedsiębiorcy) Arkusze ZałoŜenia oraz Obliczenia własne zał.1 lub 2 Wytycznych do SW 29

11. ANALIZA FINANSOWA c.d. Prognoza kosztów operacyjnych Koszty operacyjne całość kosztów poniesiona w związku z eksploatacją i utrzymaniem inwestycji. Prognoza kosztów operacyjnych: 1. opis załoŝeń przyjętych do prognozy kosztów 2. projekcja kosztów operacyjnych wg układu rodzajowego tj.: zuŝycie materiałów i energii amortyzacja usługi obce wynagrodzenia ubezp. społ. i inne świadczenia podatki i opłaty pozostałe koszty rodzajowe Arkusz ZałoŜenia Arkusz Obliczenia własne zał.1 lub 2 Wytycznych do SW 30

11. ANALIZA FINANSOWA c.d. Prognoza kosztów operacyjnych c.d ZuŜycie materiałów i energii koszty zuŝytych materiałów podstawowych (materiałów bezpośrednich), koszty materiałów o charakterze pomocniczym, koszt zuŝytej energii elektrycznej, opałowej, wody, gazu, paliwa samochodowego oraz wartość środków obrotowych zaliczanych bezpośrednio w koszty (np. materiały biurowe, opakowania itp.). Usługi obce koszty usług obcych to np. wydatki na: najmem obiektów, prace remontowe, serwis i konserwacje środków trwałych, łącznością (usługi pocztowe, telekomunikacyjne), transport towarów i osób, dozór mienia przez obce jednostki, sprzątanie obiektów, inne świadczenia zaliczone do usług (np. usługi informatyczne, wydawnicze, szkoleniowe, pralnicze, komunalne itp.). Wynagrodzenia koszty wynagrodzeń naleŝy prognozować na podstawie planowanego zatrudnienia oraz przewidywanego przeciętnego wynagrodzenia brutto wynikającego z wewnętrznych uwarunkowań jednostki. 31

11. ANALIZA FINANSOWA c.d. Amortyzacja majątku trwałego: 1. amortyzacja powstałych w wyniku realizacji inwestycji środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych - oszacowana na podstawie poniesionych nakładów inwestycyjnych oraz ekonomicznego okresu Ŝycia tego składnika, 2. amortyzacja od nakładów odtworzeniowych. Okres amortyzacji dla kaŝdej grupy aktywów trwałych powinien odzwierciedlać jego minimalny okres amortyzacji wynikający z przepisów podatkowych: Ustawy o rachunkowości, Ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Wysokość amortyzacji naleŝy określić dla poszczególnych grup środków trwałych i wartości niematerialnych (dotyczy to równieŝ nakładów odtworzeniowych). 32

11. ANALIZA FINANSOWA c.d. Amortyzacja majątku trwałego c.d. Amortyzacja, nie jest uwzględniana w przepływach finansowych, ale potrzebna jest do: - ustalenia wartości rezydualnej inwestycji* - sprawozdań rachunku zysków i strat oraz bilansu. *Wartość rezydualna - wartość netto majątku (tj. wartość poniesionych nakładów inwestycyjnych i odtworzeniowych na zakup/wytworzenie aktywów trwałych, pomniejszona o amortyzację majątku trwałego z całego okresu jego uŝytkowania) w ostatnim roku okresu objętego analizą. 33

11. ANALIZA FINANSOWA c.d. Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia Koszty wynagrodzeń naleŝy obciąŝyć narzutami na płace (składki ZUS, składka na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, wypadkowe, FP, FGŚP i inne) w wysokości, która wynika z obowiązujących przepisów prawa i danych finansowo-księgowych podmiotu. Podatki i opłaty Do podatków i opłat o charakterze kosztowym zalicza się przede wszystkim: podatek od nieruchomości, podatek od środków transportu, opłata za wieczyste uŝytkowanie gruntów, opłaty skarbowe i notarialne, opłaty środowiskowe. Pozostałe koszty rodzajowe koszty, które nie zostały uwzględnione powyŝej. NaleŜą do nich m.in.: składki ubezpieczeń majątkowych i osobowych, koszty podróŝy słuŝbowych, koszty reprezentacji i reklamy itp. 34

11. ANALIZA FINANSOWA c.d. Prognoza zapotrzebowania na kapitał obrotowy Kapitał obrotowy netto róŝnica między bieŝącymi aktywami a bieŝącymi pasywami. Pozwala ustalić na koniec okresu rozliczeniowego jaki jest stan bieŝących rozliczeń operacyjnych (z dostawcami materiałów/usług/towarów oraz odbiorcami naszych usług/produktów/towarów), w celu zabezpieczenia płynności prowadzonej działalności. Projekcja zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto wynika z załoŝonego cyklu rotacji naleŝności, zapasów i zobowiązań (bieŝących). UWAGA: W przypadku inwestycji, w których poziom kapitału obrotowego jest niewielki bądź nie występuje, ten element analizy finansowej moŝna pominąć. Arkusze ZałoŜenia oraz Obliczenia własne - zał.1 lub 2 Wytycznych do SW 35

11. ANALIZA FINANSOWA c.d. Poziom dofinansowania projektów ze środków MRPO PROJEKT PODLEGA ZASADOM POMOCY PUBLICZNEJ TAK NIE Poziom dofinansowania wg zasad i limitów danego programu pomocy publicznej TAK PROJEKT GENERUJE DOCHÓD NETTO TAK Poziom dofinansowania w oparciu o metodę luki w finansowaniu PROJEKT GENERUJE PRZYCHODY NIE NIE Poziom dofinansowania wg Uszczegółowienia MRPO/regulamin konkursu 36

11. ANALIZA FINANSOWA c.d. Poziom dofinansowania ze środków MRPO c.d. Projekty generujące przychody KaŜdy projekt generujący przychody winien na potrzeby ustalenia właściwego poziomu dofinansowania obliczyć poziom dochodu netto. Dochód netto: jest to wartość bieŝąca przepływów pienięŝnych netto (róŝnica pomiędzy przychodami operacyjnymi i kosztami operacyjnymi bez amortyzacji, a w ostatnim roku horyzontu czasowego skorygowana o wartość rezydualną). Gdy projekt generuje dochód netto (obliczony poziom dochodu netto > 0), naleŝy obliczyć poziom dofinansowania projektu w oparciu o wskaźnik luki w finansowaniu. Luka w finansowaniu - to ta część zdyskontowanych nakładów inwestycyjnych pierwotnej inwestycji, która nie jest pokryta zdyskontowanym dochodem netto z projektu, generowanym w okresie referencyjnym. Arkusz Luka w finansowaniu - zał.1 lub 2 Wytycznych do SW 37

11. ANALIZA FINANSOWA c.d. Ustalenie poziomu dochodu netto Sporządzenie projekcji przychodów Uwzględnienie wartości rezydualnej w ostatnim roku horyzontu czasowego Arkusz Luka w finansowaniu - zał.1 lub 2 Wytycznych do SW Sporządzenie projekcji kosztów operacyjnych (bez amortyzacji) Ustalenie wartości przychodów (dochodów) netto projektu

11. ANALIZA FINANSOWA c.d. Obliczenie poziomu dofinansowania projektu w oparciu o wskaźnik luki w finansowaniu. 1. Ustalenie wielkości wskaźnika luki w finansowaniu gdzie: L F = NI ZD NI DN ZD ZD 100 NIZD suma zdyskontowanych nakładów inwestycyjnych I odtworzeniowych projektu wraz z uwzględnieniem zmiany w zapotrzebowaniu na kapitał obrotowy netto, DN ZD suma zdyskontowanych dochodów netto % Arkusz Luka w finansowaniu - zał.1 lub 2 Wytycznych do SW 39

11. ANALIZA FINANSOWA c.d. Obliczenie poziomu dofinansowania projektu w oparciu o wskaźnik luki w finansowaniu. 2. Określenie wskaźnika rzeczywistego poziomu dofinansowania Gdzie: WrzF WrzF = LF x MaxWF - wskaźnik rzeczywistego poziomu dofinansowania ze środków UE LF - wskaźnik luki w finansowaniu MaxWF - maksymalna stopa współfinansowania ustalona w Uszczegółowieniu MRPO 3. Określenie rzeczywistej kwoty dofinansowania ( kwoty decyzji ). KD = Kkw WrzF Gdzie Kkw wysokość kosztów kwalifikowanych projektu 40

11. ANALIZA FINANSOWA c.d. Obliczenie wskaźników efektywności inwestycji Podstawą obliczenia wskaźników rentowności są przepływy pienięŝne projektu ustalone jako róŝnica pomiędzy wpływami i wydatkami projektu w kolejnych latach projekcji finansowej. UWAGA: projekty nie generujące przychodów nie mają obowiązku liczenia wskaźników efektywności finansowej. Obliczenia dotyczą dwóch grup następujących wskaźników finansowych,: 1. wskaźniki efektywności finansowej inwestycji t.j.: finansowa bieŝąca wartość netto (FNPV/C), finansowej stopy zwrotu (FRR/C), wskaźnika Korzyści/Koszty z inwestycji (B/C-C), 2. wskaźniki efektywności finansowej z kapitału własnego (krajowego) tj.: finansowa bieŝąca wartość netto kapitału własnego (FNPV/K), finansowej stopy zwrotu kapitału własnego (FRR/K), wskaźnika Korzyści/Koszty kapitału własnego (B/C-K). 41

11. ANALIZA FINANSOWA c.d. 1. Wskaźniki efektywności finansowej inwestycji Obliczane są na podstawie prognozy przepływów pienięŝnych odpowiadającej przyjętemu horyzontowi czasowemu projektu obejmującej: nakłady inwestycyjne i odtworzeniowe, koszty działalności operacyjnej (bez amortyzacji), przychody generowane przez projekt, wartość rezydualną aktywów na koniec okresu referencyjnego, zmiana kapitału obrotowego netto (jeŝeli występuje) 2. Wskaźniki efektywności finansowej z kapitału własnego (krajowego) Do wyliczenia wskaźników efektywności finansowej z kapitału stosuje się następujące kategorie strumieni pienięŝnych: po stronie wpływów - przychody operacyjne, wartość rezydualna; po stronie wydatków: koszty operacyjne (bez amortyzacji), koszty finansowe, spłata kredytów i poŝyczek, kapitał własny prywatny (wolne środki Beneficjenta), krajowy wkład publiczny (na poziomie lokalnym, regionalnym i centralnym) inne wydatki. Arkusz Wyniki -- zał.1 lub 2 Wytycznych do SW 42

11. ANALIZA FINANSOWA c.d. Weryfikacja finansowej trwałości projektu PRZYCHODY ŹRÓDŁA FINANSOWANIA Weryfikacja trwałości finansowej projektu polega na zbadaniu salda niezdyskontowanych (nominalnych) skumulowanych przepływów pienięŝnych generowanych przez projekt. Projekt uznaje się za trwały finansowo, jeŝeli saldo to jest większe bądź równe zeru we wszystkich latach objętych analizą. Arkusz Wyniki -- zał.1 lub 2 Wytycznych do SW NAKŁADY INWESTYCYJNE I ODTWORZENIOWE KOSZTY OPERACYJNE (bez amortyzacji) INNE PRZEPŁYWY (M.IN.KOSZTY FINANSOWE, SPŁATA KREDYTÓW/POśYCZEK) PRZEPŁYWY PIENIĘśNE NETTO SKUMULOWANE PRZEPŁYWY PIENIĘśNE NETTO 43

11. ANALIZA FINANSOWA c.d. Pro forma sprawozdania finansowe NiezaleŜnie od formy organizacyjnej podmiotu eksploatującego projekt (zakład budŝetowy, spółka prawa handlowego), prognoza finansowa dla wszystkich podmiotów musi być przygotowana w ujednoliconej formie, zgodnej z obowiązującym prawem dla podmiotów gospodarczych. Oznacza to, Ŝe dla wszystkich podmiotów sporządzić naleŝy sprawozdania finansowe zgodne z wymogami Ustawy o rachunkowości. Arkusz Wyniki -- zał.1 lub 2 Wytycznych do SW 44

11. ANALIZA FINANSOWA c.d. Pro forma sprawozdania finansowe c.d. Dla projektów: 1. o wartości całkowitej powyŝej 20 mln zł naleŝy przygotować pro forma sprawozdania finansowe: - bilans, - rachunek zysków i strat, - sprawozdanie z przepływów pienięŝnych 2. o wartości poniŝej 20 mln zł naleŝy opracować jedynie sprawozdania z przepływów pienięŝnych. UWAGA: JeŜeli beneficjent i operator to dwa roŝne podmioty, to naleŝy sporządzić sprawozdania dla projektu. Arkusz Wyniki -- zał.1 lub 2 Wytycznych do SW 45

Omówienie poszczególnych elementów 12. ANALIZA EKONOMICZNO-SPOŁECZNA Analiza ekonomiczna: jest kolejnym etapem analizy projektu, konieczność jej stosowania jest uzasadniona moŝliwością oszacowania kosztów i korzyści projektu z punktu widzenia całej społeczności. Przygotowanie tej analizy ma na celu ocenę oczekiwanego wpływu projektu na obszar społecznogospodarczy, na który będzie oddziaływać w okresie realizacji oraz po jej zakończeniu; zatem za pomocą analizy ekonomicznej naleŝy sprawdzić, czy inwestycja jest uzasadniona z ogólnospołecznego punktu widzenia, jeŝeli nawet z finansowego punktu widzenia (wyniki analizy finansowej) pociąga za sobą koszt netto. Rodzaje analiz ekonomicznych projektów realizowanych w ramach MRPO: dla projektów, których nakłady inwestycyjne nie przekraczają łącznie 20 mln zł naleŝy dokonać analizy przy wykorzystaniu metody wielokryterialnej, dla projektów, których nakłady inwestycyjne przekraczają łącznie 20 mln zł naleŝy przygotować pełną analizę ekonomiczną czyli analizę kosztów i korzyści CBA (Cost-Benefit-Analysis), UWAGA! Analiza efektywności kosztowej, wymieniona w Wytycznych do Studium Wykonalności i wymagana bezwzględnie jedynie w przypadku projektów środowiskowych, składanych w ramach osi priorytetowej nr 7 Infrastruktura ochrony środowiska ostatecznie została zastąpiona analizą efektu ekologicznego. 46

Omówienie poszczególnych elementów 12. ANALIZA EKONOMICZNO-SPOŁECZNA c.d. I.Metoda wielokryterialna dla projektów o wartości poniŝej 20 mln zł Analiza ta ma na celu jakościową i ilościową ocenę ekonomicznych i społecznych korzyści, jakie generuje projekt dla otoczenia. Beneficjent powinien wymienić i opisać wszystkie istotne środowiskowe, ekonomiczne i społeczne skutki projektu i jeśli to moŝliwe ująć je ilościowo (np. liczba nowozatrudnionych, zmniejszona liczba wypadków itp.) Prawidłowe zastosowanie metody wielokryterialnej w ramach analizy ekonomicznej wymaga: prezentacji korzyści i kosztów społecznych (rezultaty i oddziaływania), przypisania im (w miarę moŝliwości) określonych wartości, niekoniecznie wyraŝonych w pieniądzu. MoŜe zostać zastosowana dowolna jednostka wartościująca zjawisko. Podstawowym kryterium wyboru powinna być wiarygodność wyraŝanego efektu społecznego, uzasadnienia przedstawionych korzyści i metodologii szacunków. Wykazanie związków przyczynowo-skutkowych osiągnięcia poszczególnych rezultatów i oddziaływań. 47

Omówienie poszczególnych elementów 12. ANALIZA EKONOMICZNO-SPOŁECZNA c.d. II. Analiza kosztów i korzyści - dla projektów o wartości powyŝej 20 mln zł 1. ZAŁOśENIA: a. Punktem wyjścia analizy kosztów i korzyści są przepływy pienięŝne określone w analizie finansowej projektu. Oznacza to, Ŝe uwzględniamy jedynie pozycje, które powodują wpływy i wydatki u inwestora spowodowane projektem (w sytuacji gdy w ramach analizy finansowej stosowano metodę róŝnicową do określenia wielkości przepływów, dla potrzeb ekonomicznej analizy kosztów i korzyści stosujemy wielkości róŝnicowe). b. Do oszacowania kosztów i korzyści ekonomicznych stosowana jest podobnie jak w analizie finansowej metodologia DCF. c. W analizie ekonomicznej w wycenie kosztów i korzyści społecznych naleŝy zastosować ceny stałe (tzn. bez uwzględnienia wpływu inflacji). d. Rachunek korzyści i kosztów społecznych winien być przygotowany w jednostce pienięŝnej - w PLN. e. Okres referencyjny - taki sam jak w analizie finansowej. Arkusz ZałoŜenia - zał.1 lub 2 Wytycznych do SW 48

Omówienie poszczególnych elementów 12. ANALIZA EKONOMICZNO-SPOŁECZNA c.d. f. Wartość ekonomicznej stopy dyskontowej, która zostanie zastosowana do wyliczenia wskaźników ekonomicznej efektywności, powinna wynosić 5%. g. Wycena kosztów i korzyści społecznych odbywa się w cenach netto (tzn. bez uwzględniania podatku VAT). h. W celu dokonania oceny ekonomicznej projektu naleŝy posłuŝyć się następującymi ekonomicznymi wskaźnikami efektywności: ekonomiczną wartością bieŝącą netto (ENPV); ekonomiczną stopą zwrotu (ERR); relacją korzyści do kosztów (B/C). i. Zaleca się, aby te czynniki społeczno-gospodarcze, których nie da się wyrazić w wartościach pienięŝnych, zostały opisane ilościowo i jakościowo z uwzględnieniem wszystkich istotnych społecznych, ekonomicznych i środowiskowych skutków realizacji projektu. 49

Omówienie poszczególnych elementów 12. ANALIZA EKONOMICZNO- SPOŁECZNA c.d. 2. ETAPY PRZYGOTOWANIA ANALIZY ANALIZA EKONOMICZNA 1. Korekta o efekty fiskalne - wyeliminowanie z przepływów pienięŝnych określonych w ramach analizy finansowej tych strumieni, które nie mają odpowiednika w realnych zasobach (m.in. podatki pośrednie, cła, inne transfery) 2. Rachunek kosztów i korzyści ekonomicznych - identyfikacja i wycena efektów nie uwzględnionych w analizie finansowej 3. Przekształcenie cen rynkowych w ceny ekonomiczne - wyeliminowanie zniekształcenia cen 4. Ustalenie wskaźników efektywności ekonomicznej projektu - ekonomiczna wewnętrzna stopa zwrotu z inwestycji (EIRR) - ekonomiczna zaktualizowana wartość netto inwestycji (ENPV) - wskaźnik korzyści do kosztów (B/C) 50

Omówienie poszczególnych elementów 12. ANALIZA EKONOMICZNO-SPOŁECZNA c.d. Korekty fiskalne polegają na eliminacji podatków pośrednich oraz subwencji i dotacji, z jednej strony pokazanych po stronie inwestora (jako wpływ lub wydatek) z drugiej strony dotyczących Państwa (wpływ bądź wydatek). Korektę o efekty fiskalne stosuje się w celu wyeliminowania płatności transferowych z przepływów pienięŝnych wyliczonych w trakcie analizy finansowej. Płatności transferowe to przepływy pienięŝne, które nie stanowią kosztów ani korzyści ekonomicznych, poniewaŝ wiąŝą się tylko z przekazaniem kontroli nad pewnymi zasobami pomiędzy grupami społecznymi. Ten etap analizy polega na skorygowaniu przepływów pienięŝnych sporządzonych w analizie finansowej o następujące pozycje: odliczeniu podatków pośrednich od cen nakładów, produktów, usług itp. (np. podatku VAT, który w analizie finansowej jest uwzględniany w cenach, pod warunkiem, Ŝe nie podlega zwrotowi); korekta o cła importowe na np. na wyposaŝenie, surowce itp., w przypadku, gdy dostawcą jest podmiot spoza UE; płatności na ubezpieczenia społeczne będące kosztem dla pracodawcy, Arkusze ZałoŜenia oraz Wyniki - zał.1 lub 2 Wytycznych do SW 51

Omówienie poszczególnych elementów 12. ANALIZA EKONOMICZNO-SPOŁECZNA c.d. uwzględnieniu w cenie tych konkretnych podatków pośrednich/subwencji/dotacji, które mają za zadanie zmienić efekty zewnętrzne (np. podatki od cen energii, które zostały wprowadzone w celu zniechęcenia Beneficjenta do wytwarzania negatywnych efektów zewnętrznych dla środowiska). JednakŜe naleŝy pamiętać, aby w trakcie analizy nie liczyć ich podwójnie (przykładowo jako podatek włączony do danej ceny na etapie analizy finansowej oraz jako szacunkowy zewnętrzny koszt środowiskowy w ramach rachunku kosztów i korzyści społecznych). Rachunek kosztów i korzyści ekonomicznych polega na identyfikacji i wycenie efektów społeczno-ekonomicznych powstałych w wyniku realizacji projektu; jego zadaniem jest ustalenie wartości pozytywnych i negatywnych skutków projektu, w tym celu naleŝy: 1. Zidentyfikować i opisać zarówno pozytywne jak i negatywne oddziaływanie zewnętrzne z uwzględnieniem związków przyczynowo-skutkowych. 2. Przedstawione powyŝej pozytywne i negatywne zjawiska określić ilościowo. 3. Przyjąć jednostkowe wartości dla potrzeb wyceny wskazanych efektów, które pozwolą wyrazić je w pieniądzu. 4. Wartościowo przedstawić koszty i korzyści społeczne na podstawie określonej ilości i przyjętej jednostki wyceny. Arkusze ZałoŜenia oraz Wyniki - zał.1 lub 2 Wytycznych do SW 52

Omówienie poszczególnych elementów 12. ANALIZA EKONOMICZNO-SPOŁECZNA c.d. Z uwagi na fakt, iŝ brak jest jednej uniwersalnej metodologii dla wyceny wszystkich efektów jak równieŝ standardowych wartości jednostkowych, naleŝy podać i uzasadnić przyjęcie danego wskaźnika wyceny. Odchylenia cenowe (korekta zniekształceń rynkowych) - bieŝące ceny, wynikające z niedoskonałości rynkowych i polityki ustalania cen w sektorze publicznym, mogą nie odzwierciedlać alternatywnego kosztu wydatków. W niektórych przypadkach moŝe się to okazać istotne dla planowanych przedsięwzięć, wobec czego dane finansowe nie odzwierciedlające kosztu alternatywnego mogą być mylące jako wskaźnik ukazujący wzrost bogactwa. JeŜeli ceny rynkowe poszczególnych zasobów nie odbiegają istotnie od cen kalkulacyjnych, moŝliwe jest zastosowanie jednego standardowego współczynnika przeliczeniowego, eliminującego zniekształcenia rynkowe. Standardowy wskaźnik korekty dla Polski dla ostatnich lat wynosi 0,96, co oznacza, Ŝe ceny kalkulacyjne są bliskie cenom rynkowym. Z tego powodu, moŝna pominąć korektę wynikającą ze zniekształceń rynkowych. Arkusze ZałoŜenia - zał.1 lub 2 Wytycznych do SW 53

Omówienie poszczególnych elementów 12. ANALIZA EKONOMICZNO-SPOŁECZNA c.d. Wskaźniki efektywności ekonomicznej projektu przeprowadzone korekty przepływów pienięŝnych z analizy finansowej: o efekty fiskalne, rachunek kosztów i korzyści zewnętrznych oraz zniekształceń rynkowych prowadzą do ustalenia ekonomicznych przepływów pienięŝnych, które są podstawą obliczenia wskaźników ekonomicznej efektywności projektu. NaleŜą do nich: Ekonomiczna Zaktualizowana Wartość Netto (ENPV) obliczana poprzez zdyskontowanie wszystkich przepływów ekonomicznych netto związanych z projektem i zsumowanie tych strumieni. Wartość ENPV informuje, o ile wartość spodziewanych korzyści społecznych netto projektu (wyraŝona w jednostkach pienięŝnych) przekracza wartość nakładów i przyszłych kosztów operacyjnych projektu. Arkusz Wyniki - zał.1 lub 2 Wytycznych do SW 54

Omówienie poszczególnych elementów 12. ANALIZA EKONOMICZNO-SPOŁECZNA c.d. Ekonomiczna Wewnętrzna Stopa Zwrotu (ERR) - jest to stopa dyskontowa, przy której zrównuje się wartość teraźniejsza prognozowanych korzyści i wydatków projektu, inaczej mówiąc, przy której ekonomiczna zdyskontowana wartość korzyści netto (ENPV) jest równa zero. Projekt naleŝy uznać za efektywny, gdy wartość ERR jest wyŝsza od przyjętej do obliczeń ENPV stopy dyskontowej tj. powyŝej 5%. Ekonomiczny Wskaźnik Korzyści/Koszty [B/C] - Swoją konstrukcją jest on podobny do Zaktualizowanej Wartości Netto (NPV). Wskaźnik B/C jest miarą relatywnego zwrotu nakładów projektu, pozwala określić, jaki zysk (stratę) wygeneruje projekt z jednostki dodatkowego nakładu. Projekt naleŝy uznać za rentowny z ekonomicznego punktu widzenia, jeŝeli wskaźnik Korzyści/Koszty przyjmie wartość większą od jedności, co oznacza, Ŝe zdyskontowane korzyści projektu są większe od zdyskontowanych wydatków. Arkusz Wyniki - zał.1 lub 2 Wytycznych do SW 55

Omówienie poszczególnych elementów 13. ANALIZA WRAśLIWOŚCI I RYZYKA Analiza wraŝliwości i ryzyka ma na celu identyfikację kluczowych czynników, jakościowych i ilościowych, mogących mieć wpływ na zakres, harmonogram, efektywność finansowoekonomiczną przedsięwzięcia oraz płynność finansową. Podstawowym zadaniem tej analizy jest wykazanie, czy określone czynniki ryzyka nie spowodują utraty trwałości finansowej projektu. Analiza wraŝliwości i ryzyka obejmuje badanie wpływu na stan środków pienięŝnych, wskaźniki efektywności finansowej oraz ekonomicznej (o ile są obliczane) projektu (wskaźniki NPV i IRR) poszczególnych czynników ilościowych. Składa się z: 1. analizy wraŝliwości, której celem jest wskazanie krytycznych zmiennych, które w istotny sposób wpływają na zmianę badanych wielkości (trwałość finansowa, IRR i NPV). Następnie naleŝy przedstawić wyniki analizy przy czynnikach, które mogą ulec zmianie, zmienionych w pewnym zakresie (np. od -20% do +20%) w stosunku do wielkości załoŝonej. 56

Omówienie poszczególnych elementów 13. ANALIZA WRAśLIWOŚCI I RYZYKA c.d. 2. jakościowej analizy ryzyka gdzie ocenić naleŝy prawdopodobieństwo faktycznego wystąpienia danego ryzyka (niskie, średnie, wysokie) i omówić okoliczności, które sprawią wystąpienie określonej sytuacji. UWAGA! Ze względu na niepewność, która zawsze występuje w projektach inwestycyjnych, naleŝy przygotować analizę wraŝliwości i ryzyka dla wszystkich projektów (bez względu na ich wielkość). Przeprowadzając c analizę wraŝliwo liwości naleŝy: 1. zidentyfikować wszystkie zmienne słuŝące do kalkulacji wyników i nakładów w analizie finansowej i ekonomicznej i zebrać je w jednorodne kategorie, 57

Omówienie poszczególnych elementów 13. ANALIZA WRAśLIWOŚCI I RYZYKA c.d. 2. zidentyfikować moŝliwe zmienne w pełni zaleŝne, które mogą zniekształcić wyniki analizy i być przyczyną wielokrotnego uwzględnienia tych samych czynników; 3. wskazane jest dokonanie ilościowej analizy oddziaływania poszczególnych czynników, co pozwoli wybrać te, które wykazują niewielką lub marginalną elastyczność. Późniejszą analizę ilościową moŝna ograniczyć do najbardziej znaczących zmiennych, w razie wątpliwości weryfikując ich wagę; 4. do ostatecznej analizy wraŝliwości naleŝy przyjąć maksymalnie pięć do siedmiu zmiennych. Jako kryterium dodatkowe naleŝy przyjąć załoŝenie, Ŝe w pierwszej kolejności uwzględnione zostaną czynniki wpływające na zmianę w poziomie nakładów inwestycyjnych i w dalszej kolejności kosztów operacyjnych projektu. UWAGA! Szczegółowej analizie naleŝy poddać zmienne krytyczne wpływające na poziom nakładów inwestycyjnych projektu, np. wzrost cen stali 58

Omówienie poszczególnych elementów 13. ANALIZA WRAśLIWOŚCI I RYZYKA c.d. W sytuacji, gdy dla projektu trudna będzie do przeprowadzenia identyfikacja zmiennych krytycznych, wówczas naleŝy analizę wraŝliwości i ryzyka przeprowadzić dla następujących zmiennych: nakładów inwestycyjnych, kosztów mediów, kosztów materiałów i surowców, kosztów zatrudnienia, przychodów operacyjnych, innych istotnych w zaleŝności od typu projektu i sektora, w którym będzie realizowany. Analizę wraŝliwości stanu środków pienięŝnych i wskaźników efektywności finansowej i ekonomicznej projektu przeprowadzić naleŝy przy uwzględnieniu następujących załoŝeń: zmianie poddawana być powinna jedna ze zmiennych, przy załoŝeniu niezmienności pozostałych załoŝeń i parametrów, zakłada się zmianę czynnika w całym horyzoncie czasowym analizy. 59

Omówienie poszczególnych elementów 13. ANALIZA WRAśLIWOŚCI I RYZYKA c.d. Prezentacje wyników analizy wraŝliwości warto wykonać w formie tabelarycznej, graficznej (wykres) oraz opisowej w odniesieniu do: analizy trwałości finansowej powinna wykazać, Ŝe określone czynniki ryzyka nie spowodują utraty płynności finansowej, analizę naleŝy przeprowadzić dla scenariusza pesymistycznego i porównać go do wariantu wyjściowego-scenariusz podstawowy, dobór parametrów i poziom ich zmian zaleŝy indywidualnie od typu i charakteru projektu, zmiany wartości tych czynników powinny wynikać ze znajomości sektora i lokalnych warunków rynkowych, 60

Omówienie poszczególnych elementów 13. ANALIZA WRAśLIWOŚCI I RYZYKA c.d. Tabela. Analiza wraŝliwości trwałości finansowej Zmienna krytyczna Scenariusz podstawowy Scenariusz pesymistyczny np. 10% wzrost nakładów inwestycyjnych: a)1-wszy rok realizacji b)2-gi rok realizacji c) 20% wydłuŝenie okresu realizacji projektu: a)1-wszy rok realizacji b)2-gi rok realizacji c) 15% wzrost największego kosztu eksploatacyjnego a)1-wszy rok eksploatacji b)2-gi rok eksploatacji c)3-ci rok eksploatacji d)4-ty rok eksploatacji e)5-ty rok eksploatacji Zmiana innych istotnych czynników (Wypełniając tabele naleŝy podać dla wskazanej zmiany parametrów krytycznych wartość skumulowanych przepływów pienięŝnych (dla obu scenariuszy) dla kolejnych lat realizacji i 5-ciu lat eksploatacji projektu) 61

Omówienie poszczególnych elementów 13. ANALIZA WRAśLIWOŚCI I RYZYKA c.d. efektywności projektu mierzonej wskaźnikami NPV i IRR (finansowej i ekonomicznej). NaleŜy wykazać, jak wyliczone wartości wskaźników (IRR i NPV) zmieniają się wraz ze wzrostem (spadkiem) parametrów słuŝących do ustalania kosztów i korzyści projektu. Tabela. Wpływ zmiennych krytycznych na wskaźniki efektywności projektu (NPV i IRR) Zmienna krytyczna [-20%] FNPV/C [+20%] [-20%] FNPV/K [+20%] [-20%] ENPV [+20%] Np. nakłady inwestycyjne wielkość popytu Inne istotne czynniki 62

Omówienie poszczególnych elementów 13. ANALIZA WRAśLIWOŚCI I RYZYKA c.d. Tabela. Wpływ zmiennych krytycznych na wskaźniki efektywności projektu (IRR) Zmienna krytyczna [-20%] FRR/C [+20%] [-20%] FRR/K [+20%] [-20%] EIRR [+20%] Np. nakłady inwestycyjne wielkość popytu Inne istotne czynniki UWAGA! W przypadku projektów, do których stosowana jest uproszczona analiza finansowa naleŝy przeprowadzić analizę wraŝliwości jedynie w zakresie weryfikacji trwałości finansowej. 63

Omówienie poszczególnych elementów 13. ANALIZA WRAśLIWOŚCI I RYZYKA c.d. Analiza ryzyka powinna mieć charakter jakościowy, gdzie ocenia się prawdopodobieństwo faktycznego wystąpienia danego ryzyka (niskie, średnie, wysokie) w odniesieniu do analizy trwałości finansowej projektu. NaleŜy w tym miejscu równieŝ omówić okoliczności, które sprawią wystąpienie określonej sytuacji, dla zmiennych ustalonych na etapie analizy wraŝliwości. Zaleca się wykorzystanie do tego celu poniŝszej tabeli. Jakościowa analiza ryzyka trwałości finansowej Ryzyko/Zmiana parametru np. 10% wzrost nakładów inwestycyjnych 20% wydłuŝenie okresu realizacji projektu 15% wzrost największego kosztu eksploatacyjnego Prawdopodobieństwo Niskie Średnie Wysokie Komentarz Zmiana innych istotnych czynników. 64

Omówienie poszczególnych elementów 14. WPŁYW NA POLITYKI HORYZONTALNE Beneficjent winien dowieść iŝ realizowana przez niego inwestycja, będzie zgodna z politykami horyzontalnymi. W punkcie tym naleŝy wykazać, co najmniej neutralny wpływ projektu w zakresie: równości szans kobiet i męŝczyzn, równości osób pełnosprawnych i niepełnosprawnych, równości obszarów miejskich i wiejskich zrównowaŝonego rozwoju Neutralny wpływ oznacza, Ŝe projekt spełnia wyznaczone w danym zakresie minimum (np. limit zanieczyszczeń) lub teŝ, Ŝe brak jest bezpośredniego, logicznego powiązania pomiędzy realizowanym projektem a daną polityką. Wszelkie zaś działania podejmowane przez Beneficjenta wykraczające poza niezbędne minimum, będą traktowane jako pozytywny wpływ (np. stosowanie technologii szczególnie przyjaznych środowisku). 65