Strona1 EKSPERTYZA stwierdzająca stan zachowania drzew pomnikowych na terenie gminy Wieliszew Nr EKO/42/3/2011 Gatunek: Dąb szypułkowy, Quercus robur Lp. / nr ew. zabytku: 3 / 205 Miejscowość: Góra Autorzy opracowania: Mgr inż. Zbigniew Chachulski Mgr inż. Justyna Chachulska-Robaczewska 30 listopada 2011r Stare drzewa są nie tylko pomnikami naszej przyrody, ale i naszej kultury. Warto je ochraniać, warto je oglądać, warto o nich wiedzieć (Andrzejewski 1994).
Strona2 I. WSTĘP Przedmiot ekspertyzy stanowi Dąb szypułkowy, Quercus robur, rosnący w miejscowości Góra. Przedmiotowe drzewo jest pomnikiem przyrody o nr ew. 146. Niniejsza ekspertyza ma na celu szczegółową ocenę stanu zachowania pomnika oraz wskazanie wytycznych do jego pielęgnacji. 1. Podstawa formalno-merytoryczna ekspertyzy 1.1. Umowa nr 80/2011, zawarta w dniu 26.09.2011r między Gminą Wieliszew z siedzibą przy ul. Modlińskiej 1 w Wieliszewie, reprezentowaną przez Wójta Gminy, pana Pawła Andrzeja Kownackiego. 1.2. Załącznik nr 1 do powyższej umowy, zawierający tabelę z wytycznymi (wykaz zleconych pomników przyrody łącznie 17 szt. drzew). 1.3. Prace terenowe prowadzone w dniach 12-18 października 2011r. 2. Metodyka 2.1. Dokładną lokalizację każdego drzewa w terenie podano opisowo, graficznie (mapa lub plan terenu) oraz przy pomocy współrzędnych geograficznych GPS. UWAGA! w przypadku niektórych drzew, mogą wystąpić niewielkie przesunięcia względem współrzędnych rzeczywistych, spowodowane trudnością odczytania danych GPS między zwartym drzewostanem. 2.2. Pomiary parametrów drzewa takich jak: obwód pnia na wysokości 130cm, wysokość mierzona przy pomocy dalmierza, średnice korony, mierzone z 4 stron świata. 2.3. Sprawdzenie warunków siedliskowych w rejonie rzutu korony drzewa. Dokonanie pomiaru poziomu kwasowości gleby (ph), przez pobranie próbek gleby na głębokości 10cm w bezpośrednim otoczeniu drzewa, a następnie mierzono ph za pomocą kwasomierza glebowego z płynem Helliga. Sprawdzenie rodzaju pokrycia terenu oraz stopnia jego ubicia. 2.4. Badanie statyki drzewa. Brano tu pod uwagę przede wszystkim takie cechy jak: stopień odchylenia od pionu, rozmieszczenie i kształt korony, stan techniczny drewna w pniu i konarach konstrukcyjnych. Przyjęto następującą klasyfikację: statyka prawidłowa drzewa o nieznacznym odchyleniu od pionu (do 10st), prawidłowo rozmieszczona korona (równomiernie rozmieszczona masa liściowa), dobry stan techniczny drewna (brak rozległych ubytków w drewnie) lub statyka zachwiana. UWAGA! W przypadkach uzasadnionych, stan wnętrza pni drzewa badano przy pomocy rezystografu RESI F-500 IML. Odwierty wykonano tylko przy tych drzewach, przy których było to niezbędne dla stwierdzenia stanu zachowania wnętrza pnia. 2.5. Szczegółowa ocena wizualna stanu drzewa (z podziałem na pień, koronę i korzenie), pod kątem jego zdrowotności i stopnia zagrożenia dla otoczenia. 2.6. Klasyfikacja sylwetki korony. Klasyfikację podzielono na dwie grupy; pod względem kształtu oraz stopnia zagęszczenia korony. Przyjęto następującą klasyfikację typów koron:
Strona3 Kształt: kolista, jajowata, sercowata, parasolowata, miotlasta, stożkowata, wrzecionowata, wąska (kolumnowa), nieregularna, zdeformowana. Stopień zagęszczenia: ażurowa / nadmiernie zagęszczona / zwarta (prawidłowa - równomiernie rozmieszczona masa liściowa) 2.7. Ocena witalności korony drzewa wg skali Roloffa: Stopień 0 drzewo witalne (faza witalności) - strefa wierzchołkowa drzewa złożona z gęstej sieci równomiernie rozmieszczonych długopędów) Stopień 1 drzewo osłabione (faza degeneracji) w strefie wierzchołkowej długopędy rozmieszczone rzadziej, występują nieliczne luki korony. Stopień 2 drzewo uszkodzone (faza stagnacji) na obrzeżach korony widoczne struktury miotlaste, liczne luki we wnętrzu korony, korona zdominowana niemal wyłącznie przez krótkopędy Stopień 3 drzewo obumierające (faza rezygnacji) korona składa się z oddzielnych części (nie tworzy zwartej masy), i jest złożona niemal wyłącznie z grubych gałęzi, wierzchołek obumiera. 2.8. Klasyfikacja (waloryzacja) całego drzewa pod względem stanu zachowania wg czterostopniowej skali, przyjętej przez autorów niniejszego opracowania. Poniżej opisano cechy, które wykazują pomniki z poszczególnych grup. Grupa I drzewa okazowe Do tej grupy zakwalifikowano pomniki, wyróżniające się następującymi cechami: stopień 0 witalności korony wg Roloffa, drzewo witalne (faza witalności) dopuszczalna ilość suszu: nie więcej niż 10% szczególnie duże rozmiary, okazale rozbudowana, regularna korona bardzo dobry stan zdrowotny: brak ubytków (lub obecność wyłącznie ubytków całkowicie/prawie całkowicie zabliźnionych), prawidłowa statyka, brak szkodników i chorób) prawidłowa forma pnia i korony lub nieznaczna deformacja Drzewa zakwalifikowane do tej grupy (poza ewentualnym usunięciem suszu) nie wymagały w chwili oględzin wykonania innych zabiegów pielęgnacyjnych. Z uwagi na ich szczególną wartość przyrodniczą egzemplarze te wymagają szczególnej ochrony! Grupa II drzewa w dobrym stanie zdrowotnym Do tej grupy zakwalifikowano pomniki, wyróżniające się następującymi cechami: stopień 0-1 witalności korony wg Roloffa, drzewo osłabione (faza degeneracji) dopuszczalna ilość suszu: 11-20% pojedyncze, niewielkie ubytki dopuszcza się obecność patogenów, nie wpływających w sposób istotny na stan zdrowotny drzewa
Strona4 niewielka deformacja pnia (odchylenie od pionu nie większe niż 10st), nie powodujące znacznego zaburzenia statyki całego drzewa) dopuszcza się niewielkie zaburzenia formy pnia i/lub korony Drzewa zakwalifikowane do tej grupy, wymagają niewielkich zabiegów pielęgnacyjnych lub polepszenia warunków siedliskowych, lecz po ich wykonaniu mają szansę powrotu do optymalnej fazy witalności (0). Egzemplarze te przy normalnych warunkach atmosferycznych nie powinny stwarzać zagrożenia dla otoczenia. UWAGA! w przypadku, kiedy przy drzewie nie zostaną wykonane stosowne zabiegi pielęgnacyjne, jego stan będzie się pogarszał - niebezpieczeństwo przejścia do niższej fazy witalności korony (2). Grupa III drzewa w złym stanie zdrowotnym Do tej grupy zakwalifikowano pomniki, wyróżniające się następującymi cechami: stopień 1-2 witalności korony wg Roloffa drzewo uszkodzone (faza stagnacji) ilość suszu: 21-50% liczne / dość znacznej wielkości ubytki niezabliźnione, lub zabliźnione w niewielkim stopniu, z widocznym próchnem obecność patogenów (szkodniki, choroby) odchylenie od pionu: 10-20st i silnie zaburzona statyka deformacje pnia / korony Drzewa zakwalifikowane do tej grupy, wymagają wykonania przy nich wielu zabiegów, mających na celu poprawę ich stanu zachowania i zmniejszeniu zagrożenia dla otoczenia. Mimo to, ryzyka takiego nie da się wyeliminować, dlatego drzewo należy wygrodzić w taki sposób, aby w rejonie jego rzutu korony nie znajdowały się ciągi komunikacyjne i budynki. Drzewo w tej fazie witalności korony (2) nie może powrócić do fazy wcześniejszej, lecz dzięki wykonaniu fachowych zabiegów pielęgnacyjnych możliwe jest znaczne przedłużenie jego żywotności. Grupa IV drzewa zamierające / stwarzające zagrożenie dla otoczenia Do tej grupy zakwalifikowano pomniki, wyróżniające się następującymi cechami: stopień 3 witalności wg Roloffa, drzewo obumierające (faza rezygnacji) stopień żywotności poniżej 50% liczne, rozległe ubytki, zajmujące więcej niż 50% przekroju poprzecznego pnia. obecność patogenów znaczne odchylenie od pionu (powyżej 20st) i silnie zaburzona statyka bardzo znaczne deformacje pnia / korony drzewo stwarza ewidentne zagrożenie dla otoczenia
Strona5 Z uwagi na zagrożenie dla otoczenia, należy rozważyć możliwość usunięcia drzew zaliczonych do tej grupy i zastąpienie ich młodszym egzemplarzem tego samego gatunku. W sytuacji, kiedy Urząd nie będzie chciał zdecydować się na usunięcie, należy w sposób bardzo dokładny i fachowy dokonać zabiegów pielęgnacyjnych, zaleconych w opracowaniu (o ile jest to możliwe) oraz wygrodzić drzewo w taki sposób, aby w rejonie jego rzutu korony nie znajdowały się ciągi komunikacyjne i budynki. UWAGA! wymienione w poszczególnych grupach cechy nie musza występować jednocześnie. 2.9. Obserwacja otoczenia drzew i stwierdzenie kolizji przebiegu sieci podziemnych i nadziemnych, infrastruktury, rodzaju pokrycia terenu, wszelkich elementów mogących mieć wpływ na warunki rozwoju drzewa. 2.10. Wykonanie dokumentacji fotograficznej całego drzewa oraz charakterystycznych detali drzewa lub jego otoczenia. 2.11. Sformułowanie wytycznych do wykonania koniecznych zabiegów, przede wszystkim odnośnie: - zabiegów w obrębie korony drzewa (usunięcie suszu, cięcie poprawiające statykę) - założenia wiązań linowych z określeniem przybliżonej wysokości [m] mierząc od nasady rozgałęzienia wiązanych pni (konarów). - postępowania z ubytkami w pniach i konarach (określonych jako procent przekroju poprzecznego pnia) - postępowania z ubytkami przykorzeniowymi, - postępowania w przypadku obecności dziupli, jako siedliska owadów chronionych. Wszelkie prace pielęgnacyjne a także (w szczególności) cięcia techniczne przy drzewach należy zlecić firmie specjalistycznej, posiadającej fachową wiedzę i doświadczenie w zakresie wykonywaniu zabiegów przy drzewach starszych oraz uprawnienia do prowadzenia prac przy obiektach zabytkowych. UWAGA! Niniejsza ekspertyza nie stanowi gwarancji, że wykonanie zabiegów pielęgnacyjnych całkowicie wyeliminuje zagrożenie drzew względem otoczenia. Fachowa pielęgnacja oraz dobry stan zdrowotny drzewa zmniejsza natomiast to zagrożenie do minimum. Drzewo jest bowiem organizmem żywym, podlegającym ciągłym przemianom fizjologicznym i narażonym na różnego rodzaju czynniki zewnętrzne takie jak np. huraganowe wiatry. W związku z tym, ryzyko wystąpienia zagrożenia może zaistnieć w przypadku każdego drzewa.
Strona6 Ryc. 1 Dąb szypułkowy, Quercus robur, wpisany do rejestru pomników przyrody pod nr 205 Z uwagi na lokalizację drzewa (wśród wysokiego drzewostanu) nie było możliwości wykonania zdjęcia całego pomnika
Strona7 II. SZCZEGÓŁOWY OPIS DRZEWA 1. Lokalizacja drzewa w terenie Współrzędne geograficzne: 20 47 04,59 N, 52 26 46,37 E Adres/Opis: miejscowość Góra, teren dawnego Zakładu Doświadczalnego PAN, w odległości ca 20m za ostatnimi zabudowaniami. Mapa: Góra Ul. Pałacowa ul. Nowodworska (nr 631) Góra Janówek Drugi Ryc. 2 Lokalizacja pomnika w terenie 2. Wymiary drzewa W chwili oględzin, drzewo posiadało następujące wymiary: obwód pnia na wysokości pierśnicy: wysokość drzewa: maksymalna / minimalna średnica korony: 400 cm 28m 24,5/18m
Strona8 3. Warunki siedliskowe Stan otoczenia drzewa w rejonie jego rzutu korony był następujący: Rodzaj pokrycia terenu w zasięgu rzutu korony (%): 100% - roślinność ruderalna, samosiewy drzew i krzewów (przeważające gatunki: robinia, śliwa ałycza, lipa) Ph gruntu: 4,0 4. Stan zachowania STATYKA - poprawność statyki: - - kierunek odchylenia od pionu: - - kąt odchylenia od pionu: - PIEŃ Od wschodu, na wysokości 3m rana po usuniętym konarze z początkiem rozkładu drewna (Ryc. 5). Od południa otwór (Ryc. 3) o wymiarach: 0,2x0,4m, będący wylotem komory, zajmującej ca 50% przekroju poprzecznego pnia. Miąższość ścianek wynosi ca 0,2-0,3m. Komora sięga do wysokości ca 1,6m (nie stanowi podstawy komina). W komorze owocnik grzyba (Ryc. 4). Ryc.3 Wylot ubytku
Strona9 Ryc. 4 Owocnik grzyba wewnątrz ubytku Ryc. 5 Wypróchnienie na pniu KORONA Ryc.4 Schemat rzutu korony z określeniem jej zasięgu [m]
Strona10 wysokość posadowienia korony: ca 4m sylwetka / stopień zagęszczenia korony: parasolowata / zwarta ilość suszu w koronie: 5% (pojedynczy gruby susz) KORZENIE Nie stwierdzono nieprawidłowości i uszkodzeń korzeni. OCECNOŚĆ CHORÓB I SZKODNIKÓW Owocnik grzyba wyrastający wewnątrz ubytku. Z powodu braku dostępu do wnętrza komory, gdzie znajdował się owocnik nie było możliwe zidentyfikowanie gatunku. 5. Waloryzacja Stopień witalności korony drzewa : stopień 1, drzewo osłabione (z uwagi na wiek) Stan zachowania całego drzewa: Gr. II 6. Dotychczas wykonane zabiegi Kilka lat wcześniej przy drzewie wykonano następujące zabiegi: Cięcia sanitarno-pielęgnacyjne przy koronie. zabezpieczenie ubytku (komory). 7. Kolizje Teren w rejonie rzutu korony jest porośnięty samosiewami drzew liściastych, które w przyszłości będą biczowały koronę pomnika. 8. WARTOŚĆ I ZNACZENIE W OTOCZENIU 8.1. Wartość kompozycyjna Nie stwierdzono powiązań kompozycyjnych drzewa z otoczeniem. 8.2. Wartość kulturowa/historyczna Dąb to jeden z symboli gminy Wieliszew, znajdujący odzwierciedlenie w herbie gminy (dwie wieże kościelne połączone krokwią, na wierzchołku której widnieje złoty liść dębu). Liść dębu symbolizuje zasoby przyrodnicze gminy, stanowi również nawiązanie do poprzedniej wersji herbu gminy, przedstawiającej drzewo dębu, licznie występujące na tych terenach. 8.3. Rola w otoczeniu Zieleń ogólnodostępna, na obszarze zurbanizowanym. 9. ZALECANE ZABIEGI Cięcia sanitarne korony.
Strona11 10. PROPOZYCJA ARANŻACJI OTOCZENIA Należy dokonać trzebieży samosiewów, wyrastających w rejonie rzutu korony pomnika (ca 150m2) w celu jego wyeksponowania. Sporządził zespół pod kierunkiem: Mgr inż. Zbigniewa Chachulskiego Warszawa, 30 listopada 2011r Wszelkie prawa niniejszej dokumentacji są zastrzeżone. Zabrania się powielania dokumentacji bez zgody jej autorów