Dz.U.64.9.59 1976.03.01 zm. Dz.U.1975.45.234 art. 1 1987.03.01 zm. Dz.U.1986.36.180 art. 85 1990.05.27 zm.wyn.z Dz.U.1990.34.198 art. 3 pkt 5 1995.10.20 zm. Dz.U.1995.83.417 art. 1 1998.11.15 zm. Dz.U.1998.117.757 art. 1 1999.12.16 zm. Dz.U.1999.52.532 art. 1 2001.01.01 zm. Dz.U.2000.122.1322 art. 1 2002.05.10 zm. Dz.U.2001.128.1403 art. 44 2003.05.13 zm.wyn.z Dz.U.2003.83.772 ogólne 2003.08.24 zm. Dz.U.2003.130.1188 art. 70 2004.07.19 zm. Dz.U.2004.162.1691 art. 1 2005.01.20 zm. Dz.U.2004.162.1691 art. 1 2007.07.26 zm.wyn.z Dz.U.2007.134.947 ogólne 2007.10.07 zm. Dz.U.2007.121.831 art. 2 2008.01.20 zm. Dz.U.2007.192.1378 art. 32 2009.06.13 zm. Dz.U.2008.220.1431 art. 1 USTAWA z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. (Dz. U. z dnia 5 marca 1964 r.) Tytuł I. MAŁśEŃSTWO DZIAŁ I ZAWARCIE MAŁśEŃSTWA. Art. 1. 1. MałŜeństwo zostaje zawarte, gdy męŝczyzna i kobieta jednocześnie obecni złoŝą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, Ŝe wstępują ze sobą w związek małŝeński. 2. MałŜeństwo zostaje równieŝ zawarte, gdy męŝczyzna i kobieta zawierający związek małŝeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małŝeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego następnie sporządzi akt małŝeństwa. Gdy zostaną spełnione powyŝsze przesłanki, małŝeństwo uwaŝa się za zawarte w chwili złoŝenia oświadczenia woli w obecności duchownego. 3. Przepis paragrafu poprzedzającego stosuje się, jeŝeli ratyfikowana umowa międzynarodowa lub ustawa regulująca stosunki między państwem a kościołem albo innym związkiem wyznaniowym przewiduje moŝliwość wywołania przez związek małŝeński podlegający prawu wewnętrznemu tego kościoła albo innego związku wyznaniowego takich skutków, jakie pociąga za sobą zawarcie małŝeństwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. 4. MęŜczyzna i kobieta, będący obywatelami polskimi przebywającymi za granicą, mogą zawrzeć małŝeństwo równieŝ przed polskim konsulem lub przed osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula. Art. 2. JeŜeli mimo niezachowania przepisów artykułu poprzedzającego został sporządzony akt małŝeństwa, kaŝdy, kto ma w tym interes prawny, moŝe wystąpić z powództwem o ustalenie nieistnienia małŝeństwa. Art. 3. 1. Osoby zamierzające zawrzeć małŝeństwo powinny złoŝyć lub przedstawić kierownikowi urzędu stanu cywilnego dokumenty niezbędne do zawarcia małŝeństwa, określone w odrębnych przepisach. 2. JeŜeli otrzymanie dokumentu, który osoba zamierzająca zawrzeć małŝeństwo jest
obowiązana złoŝyć lub przedstawić kierownikowi urzędu stanu cywilnego, napotyka trudne do przezwycięŝenia przeszkody, sąd moŝe zwolnić tę osobę od obowiązku złoŝenia lub przedstawienia tego dokumentu. 3. Kierownik urzędu stanu cywilnego wyjaśnia osobom zamierzającym zawrzeć małŝeństwo doniosłość związku małŝeńskiego, przepisy regulujące prawa i obowiązki małŝonków oraz przepisy o nazwisku małŝonków i o nazwisku ich dzieci. Art. 4. MałŜeństwo przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego nie moŝe być zawarte przed upływem miesiąca od dnia, kiedy osoby, które zamierzają je zawrzeć, złoŝyły kierownikowi urzędu stanu cywilnego pisemne zapewnienie, Ŝe nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie tego małŝeństwa. JednakŜe kierownik urzędu stanu cywilnego moŝe zezwolić na zawarcie małŝeństwa przed upływem tego terminu, jeŝeli przemawiają za tym waŝne względy. Art. 4 1. 1. Osobom zamierzającym zawrzeć małŝeństwo w sposób określony w art. 1 2 i 3 kierownik urzędu stanu cywilnego wydaje zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie małŝeństwa oraz treść i datę złoŝonych przed nim oświadczeń w sprawie nazwisk przyszłych małŝonków i ich dzieci. 2. Zaświadczenie traci moc po upływie trzech miesięcy od dnia jego wydania. 3. Wydając zaświadczenie kierownik urzędu stanu cywilnego informuje strony o dalszych czynnościach koniecznych do zawarcia małŝeństwa. Art. 5. Kierownik urzędu stanu cywilnego, który dowiedział się o istnieniu okoliczności wyłączającej zawarcie zamierzonego małŝeństwa, odmówi przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek małŝeński lub wydania zaświadczenia, o którym mowa w art. 4 1, a w razie wątpliwości zwróci się do sądu o rozstrzygnięcie, czy małŝeństwo moŝe być zawarte. Art. 6. 1. Z waŝnych powodów sąd moŝe zezwolić, Ŝeby oświadczenie o wstąpieniu w związek małŝeński lub oświadczenie przewidziane w art. 1 2 zostało złoŝone przez pełnomocnika. 2. Pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym i wymieniać osobę, z którą małŝeństwo ma być zawarte. Art. 7. 1. JeŜeli małŝeństwo jest zawierane przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, oświadczenia o wstąpieniu w związek małŝeński powinny być złoŝone publicznie w obecności dwóch pełnoletnich świadków. 2. Kierownik urzędu stanu cywilnego zapytuje męŝczyznę i kobietę, czy zamierzają zawrzeć ze sobą małŝeństwo, a gdy oboje odpowiedzą na to pytanie twierdząco, wzywa ich do złoŝenia oświadczeń o wstąpieniu w związek małŝeński oraz oświadczeń w sprawie nazwisk małŝonków i ich dzieci. 3. KaŜda z osób zawierających małŝeństwo składa oświadczenie o wstąpieniu w związek małŝeński, powtarzając za kierownikiem urzędu stanu cywilnego treść oświadczenia lub odczytując je na głos. Osoba nie mogąca mówić składa oświadczenie o wstąpieniu w związek małŝeński podpisując akt małŝeństwa. 4. Po złoŝeniu oświadczeń o wstąpieniu w związek małŝeński przez obie strony kierownik urzędu stanu cywilnego ogłasza, Ŝe wskutek zgodnych oświadczeń obu stron małŝeństwo zostało zawarte. Art. 8. 1. Duchowny, przed którym zawierany jest związek małŝeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego, nie moŝe przyjąć oświadczeń przewidzianych w art. 1 2 - bez uprzedniego przedstawienia mu zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małŝeństwa, sporządzonego przez kierownika urzędu stanu cywilnego. 2. Niezwłocznie po złoŝeniu oświadczeń, o których mowa w 1, duchowny sporządza zaświadczenie stwierdzające, Ŝe oświadczenia zostały złoŝone w jego obecności przy zawarciu związku małŝeńskiego podlegającego prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego. Zaświadczenie to podpisują duchowny, małŝonkowie i dwaj pełnoletni świadkowie obecni przy złoŝeniu tych oświadczeń. 3. Zaświadczenie, o którym mowa w 2, wraz z zaświadczeniem sporządzonym przez kierownika urzędu stanu cywilnego na podstawie art. 4 1 1, duchowny przekazuje do urzędu stanu cywilnego przed upływem pięciu dni od dnia zawarcia małŝeństwa; nadanie jako przesyłki poleconej w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego jest równoznaczne z przekazaniem do urzędu
stanu cywilnego. JeŜeli zachowanie tego terminu nie jest moŝliwe z powodu siły wyŝszej, bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas trwania przeszkody. Przy obliczaniu biegu terminu nie uwzględnia się dni uznanych ustawowo za wolne od pracy. Art. 9. 1. W razie niebezpieczeństwa groŝącego bezpośrednio Ŝyciu jednej ze stron, oświadczenia o wstąpieniu w związek małŝeński mogą być złoŝone niezwłocznie przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego bez złoŝenia lub przedstawienia dokumentów niezbędnych do zawarcia małŝeństwa. JednakŜe i w tym wypadku strony są obowiązane złoŝyć zapewnienie, Ŝe nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małŝeństwa. 2. W razie niebezpieczeństwa groŝącego bezpośrednio Ŝyciu jednej ze stron, oświadczenia przewidziane w art. 1 2 mogą być złoŝone przed duchownym bez przedstawienia zaświadczenia sporządzonego przez kierownika urzędu stanu cywilnego, stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małŝeństwa. W takim wypadku strony składają przed duchownym zapewnienie, Ŝe nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małŝeństwa. Przepisy art. 1 3 oraz art. 2 i art. 8 2 i 3 stosuje się odpowiednio. Art. 10. 1. Nie moŝe zawrzeć małŝeństwa osoba nie mająca ukończonych lat osiemnastu. JednakŜe z waŝnych powodów sąd opiekuńczy moŝe zezwolić na zawarcie małŝeństwa kobiecie, która ukończyła lat szesnaście, a z okoliczności wynika, Ŝe zawarcie małŝeństwa będzie zgodne z dobrem załoŝonej rodziny. 2. UniewaŜnienia małŝeństwa zawartego przez męŝczyznę, który nie ukończył lat osiemnastu, oraz przez kobietę, która nie ukończyła lat szesnastu albo bez zezwolenia sądu zawarła małŝeństwo po ukończeniu lat szesnastu, lecz przed ukończeniem lat osiemnastu, moŝe Ŝądać kaŝdy z małŝonków. 3. Nie moŝna uniewaŝnić małŝeństwa z powodu braku przepisanego wieku, jeŝeli małŝonek przed wytoczeniem powództwa ten wiek osiągnął. 4. JeŜeli kobieta zaszła w ciąŝę, jej mąŝ nie moŝe Ŝądać uniewaŝnienia małŝeństwa z powodu braku przepisanego wieku. Art. 11. 1. Nie moŝe zawrzeć małŝeństwa osoba ubezwłasnowolniona całkowicie. 2. UniewaŜnienia małŝeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia moŝe Ŝądać kaŝdy z małŝonków. 3. Nie moŝna uniewaŝnić małŝeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia, jeŝeli ubezwłasnowolnienie zostało uchylone. Art. 12. 1. Nie moŝe zawrzeć małŝeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym. JeŜeli jednak stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraŝa małŝeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeŝeli osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd moŝe jej zezwolić na zawarcie małŝeństwa. 2. UniewaŜnienia małŝeństwa z powodu choroby psychicznej albo niedorozwoju umysłowego jednego z małŝonków moŝe Ŝądać kaŝdy z małŝonków. 3. Nie moŝna uniewaŝnić małŝeństwa z powodu choroby psychicznej jednego z małŝonków po ustaniu tej choroby. Art. 13. 1. Nie moŝe zawrzeć małŝeństwa, kto juŝ pozostaje w związku małŝeńskim. 2. UniewaŜnienia małŝeństwa z powodu pozostawania przez jednego z małŝonków w poprzednio zawartym związku małŝeńskim moŝe Ŝądać kaŝdy, kto ma w tym interes prawny. 3. Nie moŝna uniewaŝnić małŝeństwa z powodu pozostawania przez jednego z małŝonków w poprzednio zawartym związku małŝeńskim, jeŝeli poprzednie małŝeństwo ustało lub zostało uniewaŝnione, chyba Ŝe ustanie tego małŝeństwa nastąpiło przez śmierć osoby, która zawarła ponownie małŝeństwo pozostając w poprzednio zawartym związku małŝeńskim. Art. 14. 1. Nie mogą zawrzeć ze sobą małŝeństwa krewni w linii prostej, rodzeństwo ani powinowaci w linii prostej. JednakŜe z waŝnych powodów sąd moŝe zezwolić na zawarcie małŝeństwa między powinowatymi. 2. UniewaŜnienia małŝeństwa z powodu pokrewieństwa między małŝonkami moŝe Ŝądać kaŝdy, kto ma w tym interes prawny. 3. UniewaŜnienia małŝeństwa z powodu powinowactwa między małŝonkami moŝe Ŝądać kaŝdy z małŝonków. Art. 15. 1. Nie mogą zawrzeć ze sobą małŝeństwa przysposabiający i przysposobiony.
2. UniewaŜnienia małŝeństwa z powodu stosunku przysposobienia między małŝonkami moŝe Ŝądać kaŝdy z małŝonków. 3. Nie moŝna uniewaŝnić małŝeństwa z powodu stosunku przysposobienia między małŝonkami, jeŝeli stosunek ten ustał. Art. 15 1. 1. MałŜeństwo moŝe być uniewaŝnione, jeŝeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małŝeński lub oświadczenie przewidziane w art. 1 2 zostało złoŝone: 1) przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyraŝenie woli, 2) pod wpływem błędu co do toŝsamości drugiej strony, 3) pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeŝeli z okoliczności wynika, Ŝe składający oświadczenie mógł się obawiać, Ŝe jemu samemu lub innej osobie grozi powaŝne niebezpieczeństwo osobiste. 2. UniewaŜnienia małŝeństwa z powodu okoliczności wymienionych w 1 moŝe Ŝądać małŝonek, który złoŝył oświadczenie dotknięte wadą. 3. Nie moŝna Ŝądać uniewaŝnienia małŝeństwa po upływie sześciu miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyraŝenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą - a w kaŝdym wypadku po upływie lat trzech od zawarcia małŝeństwa. Art. 16. W razie zawarcia małŝeństwa przez pełnomocnika mocodawca moŝe Ŝądać uniewaŝnienia małŝeństwa, jeŝeli brak było zezwolenia sądu na złoŝenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małŝeński przez pełnomocnika albo jeŝeli pełnomocnictwo było niewaŝne lub skutecznie odwołane. JednakŜe nie moŝna z tego powodu Ŝądać uniewaŝnienia małŝeństwa, jeŝeli małŝonkowie podjęli wspólne poŝycie. Art. 17. MałŜeństwo moŝe być uniewaŝnione tylko z przyczyn przewidzianych w przepisach działu niniejszego. Art. 18. Nie moŝna uniewaŝnić małŝeństwa po jego ustaniu. Nie dotyczy to jednak uniewaŝnienia z powodu pokrewieństwa między małŝonkami oraz z powodu pozostawania przez jednego z małŝonków w chwili zawarcia małŝeństwa w zawartym poprzednio związku małŝeńskim. Art. 19. 1. JeŜeli jeden z małŝonków wytoczył powództwo o uniewaŝnienie małŝeństwa, uniewaŝnienie moŝe nastąpić takŝe po śmierci drugiego małŝonka, na którego miejsce w procesie wstępuje kurator ustanowiony przez sąd. 2. W razie śmierci małŝonka, który wytoczył powództwo o uniewaŝnienie małŝeństwa, uniewaŝnienia mogą dochodzić jego zstępni. Art. 20. 1. Orzekając uniewaŝnienie małŝeństwa, sąd orzeka takŝe, czy i który z małŝonków zawarł małŝeństwo w złej wierze. 2. Za będącego w złej wierze uwaŝa się małŝonka, który w chwili zawarcia małŝeństwa wiedział o okoliczności stanowiącej podstawę jego uniewaŝnienia. Art. 21. Do skutków uniewaŝnienia małŝeństwa w zakresie stosunku małŝonków do wspólnych dzieci oraz w zakresie stosunków majątkowych między małŝonkami stosuje się odpowiednio przepisy o rozwodzie, przy czym małŝonek, który zawarł małŝeństwo w złej wierze, traktowany jest tak, jak małŝonek winny rozkładu poŝycia małŝeńskiego. Art. 22. Powództwo o uniewaŝnienie oraz ustalenie istnienia lub nieistnienia małŝeństwa moŝe wytoczyć takŝe prokurator. DZIAŁ II PRAWA I OBOWIĄZKI MAŁśONKÓW. Art. 23. MałŜonkowie mają równe prawa i obowiązki w małŝeństwie. Są obowiązani do wspólnego poŝycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek załoŝyli. Art. 24. MałŜonkowie rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny; w braku porozumienia
kaŝdy z nich moŝe zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu. Art. 25. 1. O nazwisku, które kaŝdy z małŝonków będzie nosił po zawarciu małŝeństwa, decyduje jego oświadczenie złoŝone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie moŝe być złoŝone bezpośrednio po zawarciu małŝeństwa albo przed sporządzeniem przez kierownika urzędu stanu cywilnego zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małŝeństwa. 2. MałŜonkowie mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich. KaŜdy z małŝonków moŝe równieŝ zachować swoje dotychczasowe nazwisko albo połączyć z nim dotychczasowe nazwisko drugiego małŝonka. Nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie moŝe składać się z więcej niŝ dwóch członów. 3. W razie niezłoŝenia oświadczenia w sprawie nazwiska, kaŝdy z małŝonków zachowuje swoje dotychczasowe nazwisko. Art. 26. (uchylony). Art. 27. Oboje małŝonkowie obowiązani są, kaŝdy według swych sił oraz swych moŝliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek załoŝyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi moŝe polegać takŝe, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym. Art. 28. 1. JeŜeli jeden z małŝonków pozostających we wspólnym poŝyciu nie spełnia ciąŝącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, sąd moŝe nakazać, aŝeby wynagrodzenie za pracę albo inne naleŝności przypadające temu małŝonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małŝonka. 2. Nakaz, o którym mowa w paragrafie poprzedzającym, zachowuje moc mimo ustania po jego wydaniu wspólnego poŝycia małŝonków. Sąd moŝe jednak na wniosek kaŝdego z małŝonków nakaz ten zmienić albo uchylić. Art. 28 1. JeŜeli prawo do mieszkania przysługuje jednemu małŝonkowi, drugi małŝonek jest uprawniony do korzystania z tego mieszkania w celu zaspokojenia potrzeb rodziny. Przepis ten stosuje się odpowiednio do przedmiotów urządzenia domowego. Art. 29. W razie przemijającej przeszkody, która dotyczy jednego z małŝonków pozostających we wspólnym poŝyciu, drugi małŝonek moŝe za niego działać w sprawach zwykłego zarządu, w szczególności moŝe bez pełnomocnictwa pobierać przypadające naleŝności, chyba Ŝe sprzeciwia się temu małŝonek, którego przeszkoda dotyczy. Względem osób trzecich sprzeciw jest skuteczny, jeŝeli był im wiadomy. Art. 30. 1. Oboje małŝonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. 2. Z waŝnych powodów sąd moŝe na Ŝądanie jednego z małŝonków postanowić, Ŝe za powyŝsze zobowiązania odpowiedzialny jest tylko ten małŝonek, który je zaciągnął. Postanowienie to moŝe być uchylone w razie zmiany okoliczności. 3. Względem osób trzecich wyłączenie odpowiedzialności solidarnej jest skuteczne, jeŝeli było im wiadome. DZIAŁ III MAŁśEŃSKIE USTROJE MAJĄTKOWE Rozdział I. Ustawowy ustrój majątkowy Art. 31. 1. Z chwilą zawarcia małŝeństwa powstaje między małŝonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małŝonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową naleŝą do majątku osobistego kaŝdego z małŝonków. 2. Do majątku wspólnego naleŝą w szczególności:
1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej kaŝdego z małŝonków, 2) dochody z majątku wspólnego, jak równieŝ z majątku osobistego kaŝdego z małŝonków, 3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego kaŝdego z małŝonków. Art. 32. (uchylony). Art. 33. Do majątku osobistego kaŝdego z małŝonków naleŝą: 1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej, 2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba Ŝe spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił, 3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom, 4) przedmioty majątkowe słuŝące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małŝonków, 5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie, 6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty naleŝnej poszkodowanemu małŝonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość, 7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małŝonków, 8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małŝonków, 9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy, 10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba Ŝe przepis szczególny stanowi inaczej. Art. 34. Przedmioty zwykłego urządzenia domowego słuŝące do uŝytku obojga małŝonków są objęte wspólnością ustawową takŝe w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba Ŝe spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił. Art. 34 1. KaŜdy z małŝonków jest uprawniony do współposiadania rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego oraz do korzystania z nich w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez drugiego małŝonka. Art. 35. W czasie trwania wspólności ustawowej Ŝaden z małŝonków nie moŝe Ŝądać podziału majątku wspólnego. Nie moŝe równieŝ rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach naleŝących do tego majątku. Art. 36. 1. Oboje małŝonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym i o zobowiązaniach obciąŝających majątek wspólny. 2. KaŜdy z małŝonków moŝe samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym, chyba Ŝe przepisy poniŝsze stanowią inaczej. Wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych naleŝących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku. 3. Przedmiotami majątkowymi słuŝącymi małŝonkowi do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej małŝonek ten zarządza samodzielnie. W razie przemijającej przeszkody drugi małŝonek moŝe dokonywać niezbędnych bieŝących czynności. Art. 36 1. 1. MałŜonek moŝe sprzeciwić się czynności zarządu majątkiem wspólnym zamierzonej przez drugiego małŝonka, z wyjątkiem czynności w bieŝących sprawach Ŝycia codziennego lub zmierzającej do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny albo podejmowanej w ramach działalności zarobkowej. 2. Sprzeciw jest skuteczny wobec osoby trzeciej, jeŝeli mogła się z nim zapoznać przed dokonaniem czynności prawnej. 3. Przepis art. 39 stosuje się odpowiednio.
Art. 37. 1. Zgoda drugiego małŝonka jest potrzebna do dokonania: 1) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciąŝenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub uŝytkowania wieczystego, jak równieŝ prowadzącej do oddania nieruchomości do uŝywania lub pobierania z niej poŝytków, 2) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciąŝenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal, 3) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciąŝenia, odpłatnego nabycia i wydzierŝawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa, 4) darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych. 2. WaŜność umowy, która została zawarta przez jednego z małŝonków bez wymaganej zgody drugiego, zaleŝy od potwierdzenia umowy przez drugiego małŝonka. 3. Druga strona moŝe wyznaczyć małŝonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu. 4. Jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małŝonka jest niewaŝna. Art. 38. JeŜeli na podstawie czynności prawnej dokonanej przez jednego małŝonka bez wymaganej zgody drugiego osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze dokonały czynności prawnej z osobą nie uprawnioną do rozporządzania prawem. Art. 39. JeŜeli jeden z małŝonków odmawia zgody wymaganej do dokonania czynności, albo jeŝeli porozumienie z nim napotyka trudne do przezwycięŝenia przeszkody, drugi małŝonek moŝe zwrócić się do sądu o zezwolenie na dokonanie czynności. Sąd udziela zezwolenia, jeŝeli dokonania czynności wymaga dobro rodziny. Art. 40. Z waŝnych powodów sąd moŝe na Ŝądanie jednego z małŝonków pozbawić drugiego małŝonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym; moŝe równieŝ postanowić, Ŝe na dokonanie czynności wskazanych w art. 37 1 zamiast zgody małŝonka będzie potrzebne zezwolenie sądu. Postanowienia te mogą być uchylone w razie zmiany okoliczności. Art. 41. 1. JeŜeli małŝonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małŝonka, wierzyciel moŝe Ŝądać zaspokojenia takŝe z majątku wspólnego małŝonków. 2. JeŜeli małŝonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małŝonka albo zobowiązanie jednego z małŝonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel moŝe Ŝądać zaspokojenia z majątku osobistego dłuŝnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłuŝnika z innej działalności zarobkowej, jak równieŝ z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9, a jeŝeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, takŝe z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa. 3. JeŜeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małŝonków, wierzyciel moŝe Ŝądać zaspokojenia z majątku osobistego dłuŝnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłuŝnika z innej działalności zarobkowej, jak równieŝ z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9. Art. 42. Wierzyciel małŝonka nie moŝe w czasie trwania wspólności ustawowej Ŝądać zaspokojenia z udziału, który w razie ustania wspólności przypadnie temu małŝonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach naleŝących do tego majątku. Art. 43. 1. Oboje małŝonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. 2. JednakŜe z waŝnych powodów kaŝdy z małŝonków moŝe Ŝądać, aŝeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym kaŝdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Spadkobiercy małŝonka mogą wystąpić z takim Ŝądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o uniewaŝnienie małŝeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji. 3. Przy ocenie, w jakim stopniu kaŝdy z małŝonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się takŝe nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym. Art. 44. (uchylony).
Art. 45. 1. KaŜdy z małŝonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. MoŜe Ŝądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie moŝna Ŝądać zwrotu wydatków i nakładów zuŝytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba Ŝe zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. 2. Zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakŝe sąd moŝe nakazać wcześniejszy zwrot, jeŝeli wymaga tego dobro rodziny. 3. Przepisy powyŝsze stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dług jednego z małŝonków został zaspokojony z majątku wspólnego. Art. 46. W sprawach nieunormowanych w artykułach poprzedzających od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty, jak równieŝ do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku. Rozdział II. Umowne ustroje majątkowe. Oddział 1. Przepisy ogólne. Art. 47. 1. MałŜonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka moŝe poprzedzać zawarcie małŝeństwa. 2. Umowa majątkowa małŝeńska moŝe być zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małŝeństwa, powstaje między małŝonkami wspólność ustawowa, chyba Ŝe strony postanowiły inaczej. Art. 47 1. MałŜonek moŝe powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małŝeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome. Oddział 2. Wspólność majątkowa. Art. 48. Do ustanowionej umową wspólności majątkowej stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności ustawowej, z zachowaniem przepisów niniejszego oddziału. Art. 49. 1. Nie moŝna przez umowę majątkową małŝeńską rozszerzyć wspólności na: 1) przedmioty majątkowe, które przypadną małŝonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny, 2) prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom, 3) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie, 4) wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak równieŝ wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, 5) niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej kaŝdego z małŝonków. 2. W razie wątpliwości uwaŝa się, Ŝe przedmioty słuŝące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małŝonków nie zostały włączone do wspólności. Art. 50. JeŜeli wierzytelność powstała przed rozszerzeniem wspólności, wierzyciel, którego dłuŝnikiem jest tylko jeden małŝonek, moŝe Ŝądać zaspokojenia takŝe z tych przedmiotów majątkowych, które naleŝałyby do majątku osobistego dłuŝnika, gdyby wspólność majątkowa nie została rozszerzona. Art. 50 1. W razie ustania wspólności, udziały małŝonków są równe, chyba Ŝe umowa majątkowa małŝeńska stanowi inaczej. Przepis ten nie wyłącza zastosowania art. 43 2 i 3.
Oddział 3. Rozdzielność majątkowa. Art. 51. W razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, kaŝdy z małŝonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później. Art. 51 1. KaŜdy z małŝonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem. Oddział 4. Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków. Art. 51 2. Do rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków stosuje się przepisy o rozdzielności majątkowej, z zachowaniem przepisów niniejszego oddziału. Art. 51 3. 1. Dorobkiem kaŝdego z małŝonków jest wzrost wartości jego majątku po zawarciu umowy majątkowej. 2. JeŜeli umowa majątkowa nie stanowi inaczej, przy obliczaniu dorobków pomija się przedmioty majątkowe nabyte przed zawarciem umowy majątkowej i wymienione w art. 33 pkt 2, 5-7, 9 oraz przedmioty nabyte w zamian za nie, natomiast dolicza się wartość: 1) darowizn dokonanych przez jednego z małŝonków, z wyłączeniem darowizn na rzecz wspólnych zstępnych małŝonków oraz drobnych zwyczajowo przyjętych darowizn na rzecz innych osób, 2) usług świadczonych osobiście przez jednego z małŝonków na rzecz majątku drugiego małŝonka, 3) nakładów i wydatków na majątek jednego małŝonka z majątku drugiego małŝonka. 3. Dorobek oblicza się według stanu majątku z chwili ustania rozdzielności majątkowej i według cen z chwili rozliczenia. Art. 51 4. 1. Po ustaniu rozdzielności majątkowej małŝonek, którego dorobek jest mniejszy niŝ dorobek drugiego małŝonka, moŝe Ŝądać wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa. 2. Z waŝnych powodów kaŝdy z małŝonków moŝe Ŝądać zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków. 3. W razie braku porozumienia między stronami co do sposobu lub wysokości wyrównania, rozstrzyga sąd. Art. 51 5. 1. W razie śmierci jednego z małŝonków, wyrównanie dorobków następuje między jego spadkobiercami a małŝonkiem pozostałym przy Ŝyciu. 2. Spadkobiercy małŝonka mogą wystąpić z Ŝądaniem zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków tylko wtedy, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o uniewaŝnienie małŝeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji. Rozdział III. Przymusowy ustrój majątkowy. Art. 52. 1. Z waŝnych powodów kaŝdy z małŝonków moŝe Ŝądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. 1a. Ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej moŝe Ŝądać takŝe wierzyciel jednego z małŝonków, jeŝeli uprawdopodobni, Ŝe zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małŝonków. 2. Rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. W wyjątkowych wypadkach sąd moŝe ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niŝ dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeŝeli małŝonkowie Ŝyli w rozłączeniu. 3. Ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd na Ŝądanie jednego z małŝonków nie wyłącza zawarcia przez małŝonków umowy majątkowej małŝeńskiej. JeŜeli rozdzielność majątkowa została ustanowiona na Ŝądanie wierzyciela, małŝonkowie mogą zawrzeć umowę majątkową małŝeńską po dokonaniu podziału majątku wspólnego lub po uzyskaniu przez wierzyciela zabezpieczenia, albo zaspokojenia wierzytelności, lub po upływie trzech lat od ustanowienia rozdzielności.
Art. 53. 1. Rozdzielność majątkowa powstaje z mocy prawa, w razie ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małŝonków. 2. W razie uchylenia ubezwłasnowolnienia, a takŝe umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego, między małŝonkami powstaje ustawowy ustrój majątkowy. Art. 54. 1. Orzeczenie separacji powoduje powstanie między małŝonkami rozdzielności majątkowej. 2. Z chwilą zniesienia separacji powstaje między małŝonkami ustawowy ustrój majątkowy. Na zgodny wniosek małŝonków sąd orzeka o utrzymaniu między małŝonkami rozdzielności majątkowej. DZIAŁ IV USTANIE MAŁśEŃSTWA. Art. 55. 1. W razie uznania jednego z małŝonków za zmarłego domniemywa się, Ŝe małŝeństwo ustało z chwilą, która w orzeczeniu o uznaniu tego małŝonka za zmarłego została oznaczona jako chwila jego śmierci. 2. JeŜeli po uznaniu jednego z małŝonków za zmarłego drugi małŝonek zawarł nowy związek małŝeński, związek ten nie moŝe być uniewaŝniony z tego powodu, Ŝe małŝonek uznany za zmarłego Ŝyje albo Ŝe jego śmierć nastąpiła w innej chwili aniŝeli chwila oznaczona w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego. Przepisu tego nie stosuje się, jeŝeli w chwili zawarcia nowego związku małŝeńskiego strony wiedziały, Ŝe małŝonek uznany za zmarłego pozostaje przy Ŝyciu. Art. 56. 1. JeŜeli między małŝonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład poŝycia, kaŝdy z małŝonków moŝe Ŝądać, aŝeby sąd rozwiązał małŝeństwo przez rozwód. 2. JednakŜe mimo zupełnego i trwałego rozkładu poŝycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeŝeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małŝonków albo jeŝeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współŝycia społecznego. 3. Rozwód nie jest równieŝ dopuszczalny, jeŝeli Ŝąda go małŝonek wyłącznie winny rozkładu poŝycia, chyba Ŝe drugi małŝonek wyrazi zgodę na rozwód albo Ŝe odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współŝycia społecznego. Art. 57. 1. Orzekając rozwód sąd orzeka takŝe, czy i który z małŝonków ponosi winę rozkładu poŝycia. 2. JednakŜe na zgodne Ŝądanie małŝonków sąd zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby Ŝaden z małŝonków nie ponosił winy. Art. 58. 1. W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małŝonków i o kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości kaŝdy z małŝonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Sąd uwzględnia porozumienie małŝonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeŝeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba Ŝe dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia. 1a. Sąd moŝe powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka. Sąd moŝe pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom na ich zgodny wniosek, jeŝeli przedstawili porozumienie, o którym mowa w 1, i jest zasadne oczekiwanie, Ŝe będą współdziałać w sprawach dziecka. 2. JeŜeli małŝonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka takŝe o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małŝonków. W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małŝonków swym raŝąco nagannym postępowaniem uniemoŝliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd moŝe nakazać jego eksmisję na Ŝądanie drugiego małŝonka. Na zgodny wniosek stron sąd moŝe w wyroku orzekającym rozwód orzec równieŝ o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małŝonków, jeŝeli drugi małŝonek wyraŝa zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małŝonków są moŝliwe. 3. Na wniosek jednego z małŝonków sąd moŝe w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego, jeŝeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.
4. Orzekając o wspólnym mieszkaniu małŝonków sąd uwzględnia przede wszystkim potrzeby dzieci i małŝonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej. Art. 59. W ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu małŝonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małŝeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, moŝe przez oświadczenie złoŝone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małŝeństwa. Art. 60. 1. MałŜonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu poŝycia i który znajduje się w niedostatku, moŝe Ŝądać od drugiego małŝonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz moŝliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. 2. JeŜeli jeden z małŝonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu poŝycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małŝonka niewinnego, sąd na Ŝądanie małŝonka niewinnego moŝe orzec, Ŝe małŝonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małŝonka niewinnego, chociaŝby ten nie znajdował się w niedostatku. 3. Obowiązek dostarczania środków utrzymania małŝonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małŝonka nowego małŝeństwa. JednakŜe gdy zobowiązanym jest małŝonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu poŝycia, obowiązek ten wygasa takŝe z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba Ŝe ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na Ŝądanie uprawnionego, przedłuŝy wymieniony termin pięcioletni. Art. 61. Z zastrzeŝeniem przepisu artykułu poprzedzającego do obowiązku dostarczania środków utrzymania przez jednego z małŝonków rozwiedzionych drugiemu stosuje się odpowiednio przepisy o obowiązku alimentacyjnym między krewnymi. DZIAŁ V SEPARACJA. Art. 61 1. 1. JeŜeli między małŝonkami nastąpił zupełny rozkład poŝycia, kaŝdy z małŝonków moŝe Ŝądać, aŝeby sąd orzekł separację. 2. JednakŜe mimo zupełnego rozkładu poŝycia orzeczenie separacji nie jest dopuszczalne, jeŝeli wskutek niej miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małŝonków albo jeŝeli z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współŝycia społecznego. 3. JeŜeli małŝonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci, sąd moŝe orzec separację na podstawie zgodnego Ŝądania małŝonków. Art. 61 2. 1. JeŜeli jeden z małŝonków Ŝąda orzeczenia separacji, a drugi orzeczenia rozwodu i Ŝądanie to jest uzasadnione, sąd orzeka rozwód. 2. JeŜeli jednak orzeczenie rozwodu nie jest dopuszczalne, a Ŝądanie orzeczenia separacji jest uzasadnione, sąd orzeka separację. Art. 61 3. 1. Przy orzekaniu separacji stosuje się przepisy art. 57 i art. 58. 2. Orzekając separację na podstawie zgodnego Ŝądania małŝonków, sąd nie orzeka o winie rozkładu poŝycia. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby Ŝaden z małŝonków nie ponosił winy. Art. 61 4. 1. Orzeczenie separacji ma skutki takie jak rozwiązanie małŝeństwa przez rozwód, chyba Ŝe ustawa stanowi inaczej. 2. MałŜonek pozostający w separacji nie moŝe zawrzeć małŝeństwa. 3. JeŜeli wymagają tego względy słuszności, małŝonkowie pozostający w separacji obowiązani są do wzajemnej pomocy. 4. Do obowiązku dostarczania środków utrzymania przez jednego z małŝonków pozostających w separacji drugiemu stosuje się odpowiednio przepisy art. 60, z wyjątkiem 3. 5. Przepisu art. 59 nie stosuje się. Art. 61 5. (uchylony).
Art. 61 6. 1. Na zgodne Ŝądanie małŝonków sąd orzeka o zniesieniu separacji. 2. Z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki. 3. Znosząc separację, sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem małŝonków. Tytuł II. POKREWIEŃSTWO I POWINOWACTWO DZIAŁ I Przepisy ogólne Art. 61 7. 1. Krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej. Krewnymi w linii bocznej są osoby, które pochodzą od wspólnego przodka, a nie są krewnymi w linii prostej. 2. Stopień pokrewieństwa określa się według liczby urodzeń, wskutek których powstało pokrewieństwo. Art. 61 8. 1. Z małŝeństwa wynika powinowactwo między małŝonkiem a krewnymi drugiego małŝonka. Trwa ono mimo ustania małŝeństwa. 2. Linię i stopień powinowactwa określa się według linii i stopnia pokrewieństwa. DZIAŁ IA RODZICE I DZIECI. Rozdział I. Pochodzenie dziecka. Oddział 1. Macierzyństwo Art. 61 9. Matką dziecka jest kobieta, która je urodziła. Art. 61 10. 1. JeŜeli sporządzono akt urodzenia dziecka nieznanych rodziców albo macierzyństwo kobiety wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka zostało zaprzeczone, moŝna Ŝądać ustalenia macierzyństwa. 2. Powództwo o ustalenie macierzyństwa wytacza dziecko przeciwko matce, a jeŝeli matka nie Ŝyje - przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. 3. Matka wytacza powództwo o ustalenie macierzyństwa przeciwko dziecku. Art. 61 11. Matka nie moŝe wytoczyć powództwa o ustalenie macierzyństwa po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności. Art. 61 12. 1. JeŜeli w akcie urodzenia jest wpisana jako matka kobieta, która dziecka nie urodziła, moŝna Ŝądać zaprzeczenia macierzyństwa. 2. Powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa dziecko wytacza przeciwko kobiecie wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka, a jeŝeli kobieta ta nie Ŝyje - przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. 3. Matka wytacza powództwo przeciwko kobiecie wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka i przeciwko dziecku, a jeŝeli kobieta ta nie Ŝyje - przeciwko dziecku. 4. Kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka jako jego matka wytacza powództwo przeciwko dziecku. 5. MęŜczyzna, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka, wytacza powództwo przeciwko dziecku i tej kobiecie, a jeŝeli ona nie Ŝyje - przeciwko dziecku. Art. 61 13. 1. Matka albo kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka jako jego matka moŝe
wytoczyć powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa w ciągu sześciu miesięcy od dnia sporządzenia aktu urodzenia dziecka. 2. MęŜczyzna, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka, moŝe wytoczyć powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się, Ŝe kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka nie jest matką dziecka, nie później jednak niŝ do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. 3. Przepisy art. 64 i 65 stosuje się odpowiednio. Art. 61 14. 1. Dziecko moŝe wytoczyć powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa w ciągu trzech lat od osiągnięcia pełnoletności. 2. Przepisy art. 64 i 65 stosuje się odpowiednio. Art. 61 15. 1. Ustalenie i zaprzeczenie macierzyństwa nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka. JednakŜe w razie śmierci dziecka, które wytoczyło powództwo, ustalenia macierzyństwa mogą dochodzić jego zstępni. Art. 61 16. Powództwo o ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa moŝe wytoczyć takŝe prokurator, jeŝeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego; wytoczenie powództwa o zaprzeczenie macierzyństwa nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka. Oddział 2. Ojcostwo Art. 62. 1. JeŜeli dziecko urodziło się w czasie trwania małŝeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub uniewaŝnienia, domniemywa się, Ŝe pochodzi ono od męŝa matki. Domniemania tego nie stosuje się, jeŝeli dziecko urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji. 2. JeŜeli dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania lub uniewaŝnienia małŝeństwa, lecz po zawarciu przez matkę drugiego małŝeństwa, domniemywa się, Ŝe pochodzi ono od drugiego męŝa. 3. Domniemania powyŝsze mogą być obalone tylko na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. Art. 63. MąŜ matki moŝe wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez Ŝonę, nie później jednak niŝ do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. Art. 64. 1. JeŜeli mąŝ matki został całkowicie ubezwłasnowolniony z powodu choroby psychicznej lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych, na które zapadł w ciągu terminu do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa, powództwo moŝe wytoczyć jego przedstawiciel ustawowy. Termin do wytoczenia powództwa wynosi w tym wypadku sześć miesięcy od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego, a jeŝeli przedstawiciel powziął wiadomość o urodzeniu się dziecka dopiero później - sześć miesięcy od dnia, w którym tę wiadomość powziął. 2. JeŜeli przedstawiciel ustawowy męŝa całkowicie ubezwłasnowolnionego nie wytoczył powództwa o zaprzeczenie ojcostwa, mąŝ moŝe wytoczyć powództwo po uchyleniu ubezwłasnowolnienia. Termin do wytoczenia powództwa wynosi w tym wypadku sześć miesięcy od dnia uchylenia ubezwłasnowolnienia, a jeŝeli mąŝ powziął wiadomość o urodzeniu się dziecka dopiero później - sześć miesięcy od dnia, w którym tę wiadomość powziął. Art. 65. JeŜeli mąŝ matki zapadł na chorobę psychiczną lub innego rodzaju zaburzenia psychiczne w ciągu terminu do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa i mimo istnienia podstaw do ubezwłasnowolnienia całkowitego nie został ubezwłasnowolniony, moŝe on wytoczyć powództwo w ciągu sześciu miesięcy od ustania choroby lub zaburzeń, a gdy powziął wiadomość o urodzeniu się dziecka dopiero później - w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym tę wiadomość powziął. Art. 66. MąŜ matki powinien wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa przeciwko dziecku i matce, a jeŝeli matka nie Ŝyje - przeciwko dziecku.
Art. 67. Zaprzeczenie ojcostwa następuje przez wykazanie, Ŝe mąŝ matki nie jest ojcem dziecka. Art. 68. Zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne, jeŝeli dziecko zostało poczęte w następstwie zabiegu medycznego, na który mąŝ matki wyraził zgodę. Art. 69. 1. Matka moŝe wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa swego męŝa w ciągu sześciu miesięcy od urodzenia dziecka. 2. Matka powinna wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa przeciwko męŝowi i dziecku, a jeŝeli mąŝ nie Ŝyje - przeciwko dziecku. 3. Przepisy art. 64 i 65 stosuje się odpowiednio. Art. 70. 1. Dziecko po dojściu do pełnoletności moŝe wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa męŝa swojej matki, nie później jednak niŝ w ciągu trzech lat od osiągnięcia pełnoletności. 2. Dziecko powinno wytoczyć powództwo przeciwko męŝowi swojej matki i matce, a jeŝeli matka nie Ŝyje - przeciwko jej męŝowi. JeŜeli mąŝ matki nie Ŝyje, powództwo powinno być wytoczone przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. 3. Przepisy art. 64 i 65 stosuje się odpowiednio. Art. 71. Zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka. Art. 72. 1. JeŜeli nie zachodzi domniemanie, Ŝe ojcem dziecka jest mąŝ jego matki, albo gdy domniemanie takie zostało obalone, ustalenie ojcostwa moŝe nastąpić albo przez uznanie ojcostwa albo na mocy orzeczenia sądu. 2. Uznanie ojcostwa nie moŝe nastąpić, jeŝeli toczy się sprawa o ustalenie ojcostwa. Art. 73. 1. Uznanie ojcostwa następuje, gdy męŝczyzna, od którego dziecko pochodzi, oświadczy przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, Ŝe jest ojcem dziecka, a matka dziecka potwierdzi jednocześnie albo w ciągu trzech miesięcy od dnia oświadczenia męŝczyzny, Ŝe ojcem dziecka jest ten męŝczyzna. 2. Kierownik urzędu stanu cywilnego wyjaśnia osobom zamierzającym złoŝyć oświadczenia konieczne do uznania ojcostwa przepisy regulujące obowiązki i prawa wynikające z uznania, przepisy o nazwisku dziecka oraz róŝnicę pomiędzy uznaniem ojcostwa a przysposobieniem dziecka. 3. Kierownik urzędu stanu cywilnego odmawia przyjęcia oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa, jeŝeli uznanie jest niedopuszczalne albo gdy powziął wątpliwość co do pochodzenia dziecka. 4. Uznanie ojcostwa moŝe nastąpić takŝe przed sądem opiekuńczym, a za granicą równieŝ przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, jeŝeli uznanie dotyczy dziecka, którego oboje rodzice albo jedno z nich są obywatelami polskimi. Przepisy 1-3 stosuje się odpowiednio. Art. 74. 1. W razie niebezpieczeństwa groŝącego bezpośrednio Ŝyciu matki dziecka lub męŝczyzny, od którego dziecko pochodzi, oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa moŝe zostać zaprotokołowane przez notariusza albo złoŝone do protokołu wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy. Przepisy art. 73 1-3 stosuje się odpowiednio. 2. Protokół podpisuje osoba, która przyjęła oświadczenie, oraz osoba, która je złoŝyła, chyba Ŝe nie moŝe ona go podpisać. Przyczynę braku podpisu naleŝy podać w protokole. 3. Protokół zawierający oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa powinien być niezwłocznie przekazany do urzędu stanu cywilnego właściwego do sporządzenia aktu urodzenia dziecka. Art. 75. 1. MoŜna uznać ojcostwo przed urodzeniem się dziecka juŝ poczętego. 2. JeŜeli dziecko urodziło się po zawarciu przez matkę małŝeństwa z innym męŝczyzną niŝ ten, który uznał ojcostwo, przepisu art. 62 nie stosuje się. Art. 76. 1. Uznanie ojcostwa nie moŝe nastąpić po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności. 2. JeŜeli dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, uznanie ojcostwa moŝe nastąpić w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym męŝczyzna składający oświadczenie o uznaniu dowiedział się o śmierci dziecka, nie później jednak niŝ do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność.
Art. 77. 1. Oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa moŝe złoŝyć osoba, która ukończyła szesnaście lat i nie istnieją podstawy do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia. 2. Osoba, o której mowa w 1, jeŝeli nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, moŝe złoŝyć oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa tylko przed sądem opiekuńczym. Art. 78. 1. MęŜczyzna, który uznał ojcostwo, moŝe wytoczyć powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się, Ŝe dziecko od niego nie pochodzi. W razie uznania ojcostwa przed urodzeniem się dziecka juŝ poczętego bieg tego terminu nie moŝe rozpocząć się przed urodzeniem się dziecka. 2. Przepisy art. 64 i 65 stosuje się odpowiednio. Art. 79. Przepisy o ustaleniu bezskuteczności uznania ojcostwa stosuje się odpowiednio do matki dziecka, która potwierdziła ojcostwo. Art. 80. Po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa nie moŝe być wytoczone ani przez matkę dziecka, ani przez męŝczyznę, który uznał ojcostwo. Art. 81. 1. Dziecko moŝe Ŝądać ustalenia bezskuteczności uznania ojcostwa, jeŝeli uznający męŝczyzna nie jest jego ojcem. 2. Z Ŝądaniem tym dziecko moŝe wystąpić po dojściu do pełnoletności, nie później jednak niŝ w ciągu trzech lat od jej osiągnięcia. 3. Przepisy art. 64 i 65 stosuje się odpowiednio. Art. 82. 1. MęŜczyzna, który uznał ojcostwo, wytacza powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania przeciwko dziecku i matce, a jeŝeli matka nie Ŝyje - przeciwko dziecku. 2. Matka wytacza powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa przeciwko dziecku i męŝczyźnie, który uznał ojcostwo, a jeŝeli męŝczyzna ten nie Ŝyje - przeciwko dziecku. 3. Dziecko wytacza powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa przeciwko męŝczyźnie, który uznał ojcostwo i przeciwko matce, a gdy matka nie Ŝyje - tylko przeciwko temu męŝczyźnie. JeŜeli męŝczyzna ten nie Ŝyje, powództwo powinno być wytoczone przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. Art. 83. 1. Po śmierci dziecka ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa nie jest dopuszczalne. 2. JeŜeli uznanie ojcostwa nastąpiło po śmierci dziecka, stosuje się odpowiednio przepisy art. 82 1 i 2, przy czym powództwo powinno być wytoczone nie później niŝ do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność, przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy na miejsce dziecka. Art. 84. 1. Sądowego ustalenia ojcostwa moŝe Ŝądać dziecko, jego matka oraz domniemany ojciec dziecka. JednakŜe matka ani domniemany ojciec nie mogą wystąpić z takim Ŝądaniem po śmierci dziecka lub po osiągnięciu przez nie pełnoletności. 2. Dziecko albo matka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko domniemanemu ojcu, a gdy ten nie Ŝyje - przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. 3. Domniemany ojciec dziecka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko dziecku i matce, a gdy matka nie Ŝyje - przeciwko dziecku. 4. W razie śmierci dziecka, które było powodem w sprawie o ustalenie ojcostwa, ustalenia mogą dochodzić jego zstępni. Art. 85. 1. Domniemywa się, Ŝe ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka nie dawniej niŝ w trzechsetnym, a nie później niŝ w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka. 2. Okoliczność, Ŝe matka w tym okresie obcowała takŝe z innym męŝczyzną, moŝe być podstawą do obalenia domniemania tylko wtedy, gdy z okoliczności wynika, Ŝe ojcostwo innego męŝczyzny jest bardziej prawdopodobne. Art. 86. Powództwo o ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa oraz o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa moŝe wytoczyć takŝe prokurator, jeŝeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego; wytoczenie powództwa o zaprzeczenie ojcostwa oraz o ustalenie
bezskuteczności uznania ojcostwa nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka. JeŜeli uznanie ojcostwa nastąpiło po śmierci dziecka, prokurator moŝe wytoczyć powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania. Rozdział II. Stosunki między rodzicami a dziećmi. Oddział 1. Przepisy ogólne. Art. 87. Rodzice i dzieci są obowiązani do wzajemnego szacunku i wspierania się. Art. 88. 1. Dziecko, co do którego istnieje domniemanie, Ŝe pochodzi od męŝa matki, nosi nazwisko będące nazwiskiem obojga małŝonków. JeŜeli małŝonkowie mają róŝne nazwiska, dziecko nosi nazwisko wskazane w ich zgodnych oświadczeniach. MałŜonkowie mogą wskazać nazwisko jednego z nich albo nazwisko utworzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka. 2. Oświadczenia w sprawie nazwiska dziecka są składane jednocześnie z oświadczeniami o nazwiskach, które będą nosić małŝonkowie. JeŜeli małŝonkowie nie złoŝyli zgodnych oświadczeń w sprawie nazwiska dziecka, nosi ono nazwisko składające się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca. 3. Przy sporządzeniu aktu urodzenia pierwszego wspólnego dziecka małŝonkowie mogą złoŝyć przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego zgodne oświadczenia o zmianie wskazanego przez nich nazwiska dziecka albo oświadczenia, o których mowa w 1, jeŝeli nazwisko dziecka nie zostało przez nich wskazane. 4. Przepisy 1-3 stosuje się odpowiednio do nazwiska dziecka, którego rodzice zawarli małŝeństwo po urodzeniu się dziecka. Do zmiany nazwiska dziecka, którego rodzice zawarli małŝeństwo po ukończeniu przez dziecko trzynastu lat, jest potrzebna jego zgoda. Art. 89. 1. JeŜeli ojcostwo zostało ustalone przez uznanie, dziecko nosi nazwisko wskazane w zgodnych oświadczeniach rodziców, składanych jednocześnie z oświadczeniami koniecznymi do uznania ojcostwa. Rodzice mogą wskazać nazwisko jednego z nich albo nazwisko utworzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka. JeŜeli rodzice nie złoŝyli zgodnych oświadczeń w sprawie nazwiska dziecka, nosi ono nazwisko składające się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca. Do zmiany nazwiska dziecka, które w chwili uznania juŝ ukończyło trzynaście lat, jest potrzebna jego zgoda. 2. W razie sądowego ustalenia ojcostwa sąd nadaje dziecku nazwisko w wyroku ustalającym ojcostwo, stosując odpowiednio przepisy 1. JeŜeli dziecko ukończyło trzynaście lat, do zmiany nazwiska jest potrzebna jego zgoda. 3. JeŜeli ojcostwa nie ustalono, dziecko nosi nazwisko matki. 4. Dziecku nieznanych rodziców nazwisko nadaje sąd opiekuńczy. Art. 89 1. Dzieci pochodzące od tych samych rodziców noszą takie samo nazwisko, z zastrzeŝeniem przepisów, które do zmiany nazwiska dziecka wymagają jego zgody. Art. 90. 1. JeŜeli matka małoletniego dziecka zawarła małŝeństwo z męŝczyzną, który nie jest ojcem tego dziecka, małŝonkowie mogą złoŝyć przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego zgodne oświadczenia, Ŝe dziecko będzie nosić takie samo nazwisko, jakie zgodnie z art. 88 nosi albo nosiłoby ich wspólne dziecko. Do zmiany nazwiska dziecka, które ukończyło trzynaście lat, jest potrzebna jego zgoda. 2. Nadanie dziecku nazwiska, o którym mowa w 1, nie jest dopuszczalne, jeŝeli nosi ono nazwisko ojca albo nazwisko utworzone na podstawie zgodnych oświadczeń rodziców dziecka przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka. 3. Przepisy 1 i 2 stosuje się odpowiednio, gdy ojciec małoletniego dziecka zawarł małŝeństwo z kobietą, która nie jest matką tego dziecka. Art. 90 1. Nazwisko dziecka utworzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka albo przez połączenie nazwiska jednego z rodziców z nazwiskiem jego małŝonka, od którego dziecko nie pochodzi, nie moŝe składać się z więcej niŝ dwóch członów; w skład nazwiska dziecka
wchodzą pierwsze człony nazwisk podlegających połączeniu, chyba Ŝe w wyniku połączenia powstałoby nazwisko, którego człony są jednakowe. Art. 91. 1. Dziecko, które ma dochody z własnej pracy, powinno przyczyniać się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny, jeŝeli mieszka u rodziców. 2. Dziecko, które pozostaje na utrzymaniu rodziców i mieszka u nich, jest obowiązane pomagać im we wspólnym gospodarstwie. Oddział 2. Władza rodzicielska. Art. 92. Dziecko pozostaje aŝ do pełnoletności pod władzą rodzicielską. Art. 93. 1. Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. 2. JeŜeli wymaga tego dobro dziecka, sąd w wyroku ustalającym pochodzenie dziecka moŝe orzec o zawieszeniu, ograniczeniu lub pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców. Przepisy art. 107 i art. 109-111 stosuje się odpowiednio. Art. 94. 1. JeŜeli jedno z rodziców nie Ŝyje albo nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, władza rodzicielska przysługuje drugiemu z rodziców. To samo dotyczy wypadku, gdy jedno z rodziców zostało pozbawione władzy rodzicielskiej albo gdy jego władza rodzicielska uległa zawieszeniu. 2. (uchylony). 3. JeŜeli Ŝadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeŝeli rodzice są nieznani, ustanawia się dla dziecka opiekę. Art. 95. 1. Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw. 2. Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach, w których moŝe samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra. 3. Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. 4. Rodzice przed powzięciem decyzji w waŝniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka powinni je wysłuchać, jeŝeli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka na to pozwala, oraz uwzględnić w miarę moŝliwości jego rozsądne Ŝyczenia. Art. 96. 1. Rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim. Obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotowywać je naleŝycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień. 2. Rodzice, którzy nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych uczestniczą w sprawowaniu bieŝącej pieczy nad osobą dziecka i w jego wychowaniu, chyba Ŝe sąd opiekuńczy ze względu na dobro dziecka postanowi inaczej. Art. 97. 1. JeŜeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, kaŝde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. 2. JednakŜe o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie; w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy. Art. 98. 1. Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. JeŜeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, kaŝde z nich moŝe działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka. 2. JednakŜe Ŝadne z rodziców nie moŝe reprezentować dziecka: 1) przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską; 2) przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małŝonkiem, chyba Ŝe czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka albo Ŝe dotyczy naleŝnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania. 3. Przepisy paragrafu poprzedzającego stosuje się odpowiednio w postępowaniu przed sądem
lub innym organem państwowym. Art. 99. JeŜeli Ŝadne z rodziców nie moŝe reprezentować dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską, reprezentuje je kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy. Art. 100. 1. Sąd opiekuńczy i inne organy władzy publicznej są obowiązane udzielać pomocy rodzicom, jeŝeli jest ona potrzebna do naleŝytego wykonywania władzy rodzicielskiej. W szczególności kaŝde z rodziców moŝe zwrócić się do sądu opiekuńczego o odebranie dziecka od osoby nieuprawnionej, a takŝe zwrócić się do sądu opiekuńczego lub innego właściwego organu władzy publicznej o zapewnienie dziecku pieczy zastępczej. 2. W wypadkach, o których mowa w 1, sąd opiekuńczy lub inne organy władzy publicznej zawiadamiają jednostkę organizacyjną pomocy społecznej o potrzebie udzielenia rodzinie dziecka odpowiedniej pomocy. Jednostka organizacyjna pomocy społecznej jest obowiązana informować sąd o rodzajach udzielanej pomocy i jej rezultatach. Art. 101. 1. Rodzice obowiązani są sprawować z naleŝytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. 2. Zarząd sprawowany przez rodziców nie obejmuje zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego uŝytku. 3. Rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyraŝać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko. Art. 102. W umowie darowizny albo w testamencie moŝna zastrzec, Ŝe przedmioty przypadające dziecku z tytułu darowizny lub testamentu nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców. W wypadku takim, gdy darczyńca lub spadkodawca nie wyznaczył zarządcy, sprawuje zarząd kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy. Art. 103. Czysty dochód z majątku dziecka powinien być przede wszystkim obracany na utrzymanie i wychowanie dziecka oraz jego rodzeństwa, które wychowuje się razem z nim, nadwyŝka zaś na inne uzasadnione potrzeby rodziny. Art. 104. 1. Sąd opiekuńczy moŝe nakazać rodzicom, Ŝeby sporządzili inwentarz majątku dziecka i przedstawili go sądowi oraz zawiadamiali sąd o waŝniejszych zmianach w stanie tego majątku, w szczególności o nabyciu przez dziecko przedmiotów majątkowych o znacznej wartości. 2. Sąd opiekuńczy moŝe w uzasadnionych wypadkach ustalić wartość rozporządzeń dotyczących ruchomości, pieniędzy i papierów wartościowych, których dziecko lub rodzice mogą dokonywać kaŝdego roku bez zezwolenia sądu opiekuńczego, z zastrzeŝeniem art. 103. Art. 105. Po ustaniu zarządu rodzice obowiązani są oddać dziecku lub jego przedstawicielowi ustawowemu zarządzany przez nich majątek dziecka. Na Ŝądanie dziecka lub jego przedstawiciela ustawowego, zgłoszone przed upływem roku od ustania zarządu, rodzice obowiązani są złoŝyć rachunek z zarządu. śądanie to nie moŝe jednak dotyczyć dochodów z majątku pobranych w czasie wykonywania władzy rodzicielskiej. Art. 106. JeŜeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy moŝe zmienić orzeczenie o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania zawarte w wyroku orzekającym rozwód, separację bądź uniewaŝnienie małŝeństwa, albo ustalającym pochodzenie dziecka. Art. 107. 1. JeŜeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom Ŝyjącym w rozłączeniu, sąd opiekuńczy moŝe ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania. 2. Sąd moŝe powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka. Sąd moŝe pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeŝeli przedstawili zgodne z dobrem dziecka porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem, i jest zasadne oczekiwanie, Ŝe będą współdziałać w sprawach dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba Ŝe dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia. Art. 108. Rodzice, którzy wykonywają władzę rodzicielską nad dzieckiem ubezwłasnowolnionym całkowicie, podlegają takim ograniczeniom, jakim podlega opiekun.
Art. 109. 1. JeŜeli dobro dziecka jest zagroŝone, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia. 2. Sąd opiekuńczy moŝe w szczególności: 1) zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania lub skierować rodziców do placówek albo specjalistów zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń, 2) określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun, 3) poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego, 4) skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi, 5) zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczowychowawczej. 3. Sąd opiekuńczy moŝe takŝe powierzyć zarząd majątkiem małoletniego ustanowionemu w tym celu kuratorowi. 4. W wypadku, o którym mowa w 2 pkt 5, sąd opiekuńczy zawiadamia o wydaniu orzeczenia właściwą jednostkę organizacyjną pomocy społecznej, która udziela rodzinie dziecka odpowiedniej pomocy i składa sądowi opiekuńczemu sprawozdania dotyczące sytuacji rodziny i udzielanej pomocy, w terminach określonych przez sąd, a takŝe współpracuje z kuratorem sądowym. Sąd opiekuńczy, ze względu na okoliczności uzasadniające umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej, moŝe takŝe ustanowić nadzór kuratora sądowego nad sposobem wykonywania władzy rodzicielskiej nad małoletnim. Art. 110. 1. W razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy moŝe orzec jej zawieszenie. 2. Zawieszenie będzie uchylone, gdy jego przyczyna odpadnie. Art. 111. 1. JeŜeli władza rodzicielska nie moŝe być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeŝeli rodzice naduŝywają władzy rodzicielskiej lub w sposób raŝący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej moŝe być orzeczone takŝe w stosunku do jednego z rodziców. 1a. Sąd moŝe pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, jeŝeli mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny zastosowania art. 109 2 pkt 5, a w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem. 2. W razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy moŝe władzę rodzicielską przywrócić. Art. 112. Pozbawienie władzy rodzicielskiej lub jej zawieszenie moŝe być orzeczone takŝe w wyroku orzekającym rozwód, separację albo uniewaŝnienie małŝeństwa. Art. 112 1. 1. Obowiązek i prawo wykonywania bieŝącej pieczy nad osobą dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej, jego wychowania i reprezentowania w tych sprawach, a w szczególności w dochodzeniu świadczeń alimentacyjnych, naleŝą do rodziny zastępczej albo placówki opiekuńczo-wychowawczej. Pozostałe obowiązki i prawa wynikające z władzy rodzicielskiej naleŝą do rodziców dziecka. 2. Przepisu 1 nie stosuje się, jeŝeli sąd opiekuńczy postanowił inaczej. Art. 112 2. Sprawy doboru rodzin zastępczych oraz współdziałania sądów opiekuńczych z organami administracji państwowej w tych sprawach, a takŝe zakresu i form pomocy Państwa na rzecz dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych i zasady odpłatności rodziców za pobyt ich dzieci w tych rodzinach oraz postępowanie w tych sprawach - regulują odrębne przepisy. Oddział 3. Kontakty z dzieckiem Art. 113. 1. NiezaleŜnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. 2. Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny,
spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej. Art. 113 1. 1. JeŜeli dziecko przebywa stale u jednego z rodziców, sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez drugiego z nich rodzice określają wspólnie, kierując się dobrem dziecka i biorąc pod uwagę jego rozsądne Ŝyczenia; w braku porozumienia rozstrzyga sąd opiekuńczy. 2. Przepisy 1 stosuje się odpowiednio, jeŝeli dziecko nie przebywa u Ŝadnego z rodziców, a pieczę nad nim sprawuje opiekun lub gdy zostało umieszczone w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej. Art. 113 2. 1. JeŜeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy ograniczy utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem. 2. Sąd opiekuńczy moŝe w szczególności: 1) zakazać spotykania się z dzieckiem, 2) zakazać zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu, 3) zezwolić na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców albo opiekuna, kuratora sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd, 4) ograniczyć kontakty do określonych sposobów porozumiewania się na odległość, 5) zakazać porozumiewania się na odległość. Art. 113 3. JeŜeli utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem powaŝnie zagraŝa dobru dziecka lub je narusza, sąd zakaŝe ich utrzymywania. Art. 113 4. Sąd opiekuńczy, orzekając w sprawie kontaktów z dzieckiem, moŝe zobowiązać rodziców do określonego postępowania, w szczególności skierować ich do placówek lub specjalistów zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń. Art. 113 5. Sąd opiekuńczy moŝe zmienić rozstrzygnięcie w sprawie kontaktów, jeŝeli wymaga tego dobro dziecka. Art. 113 6. Przepisy niniejszego oddziału stosuje się odpowiednio do kontaktów rodzeństwa, dziadków, powinowatych w linii prostej, a takŝe innych osób, jeŝeli sprawowały one przez dłuŝszy czas pieczę nad dzieckiem. DZIAŁ II PRZYSPOSOBIENIE. Art. 114. 1. Przysposobić moŝna osobę małoletnią, tylko dla jej dobra. 2. Wymaganie małoletności powinno być spełnione w dniu złoŝenia wniosku o przysposobienie. Art. 114 1. 1. Przysposobić moŝe osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, jeŝeli jej kwalifikacje osobiste uzasadniają przekonanie, Ŝe będzie naleŝycie wywiązywała się z obowiązków przysposabiającego. 2. Między przysposabiającym a przysposobionym powinna istnieć odpowiednia róŝnica wieku. Art. 114 2. 1. Przysposobienie, które spowoduje zmianę dotychczasowego miejsca zamieszkania przysposabianego w Rzeczypospolitej Polskiej na miejsce zamieszkania w innym państwie, moŝe nastąpić wówczas, gdy tylko w ten sposób moŝna zapewnić przysposabianemu odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne. 2. Przepis 1 nie ma zastosowania, jeŝeli między przysposabiającym a przysposabianym istnieje stosunek pokrewieństwa lub powinowactwa albo gdy przysposabiający juŝ przysposobił siostrę lub brata przysposabianego. Art. 115. 1. Przysposobić wspólnie mogą tylko małŝonkowie. 2. Przysposobienie ma skutki przysposobienia wspólnego takŝe wtedy, gdy osoba przysposobiona przez jednego z małŝonków zostaje następnie przysposobiona przez drugiego małŝonka.