Uwagi do art. 41 kodeksu rodzinnego i opiekuñczego po reformie ma³ eñskiego prawa maj¹tkowego

Rejent * rok 15 * nr 12(176) grudzieñ 2005 r. Anita Lutkiewicz-Ruciñska Uwagi do art. 41 kodeksu rodzinnego i opiekuñczego po reformie ma³ eñskiego prawa maj¹tkowego 1. Reforma ma³ eñskiego prawa maj¹tkowego, dokonana ustaw¹ z dnia 17 czerwca 2004 r. 1, w istotny sposób zmieni³a art. 41 k.r.o., normuj¹cy zasady odpowiedzialnoœci ma³ onków ich maj¹tkiem wspólnym za d³ug jednego z nich. Zgodnie nowym brzmieniem art. 41 1 k.r.o. je eli ma³ onek zaci¹gn¹³ zobowi¹zanie za zgod¹ drugiego ma³ onka, wierzyciel mo e ¹daæ zaspokojenia tak e z maj¹tku wspólnego ma³ onków, natomiast w myœl art. 41 2 k.r.o., je eli ma³ onek zaci¹gn¹³ zobowi¹zanie bez zgody drugiego ma³ onka albo zobowi¹zanie jednego z ma³ onków nie wynika z czynnoœci prawnej, wierzyciel mo e ¹daæ zaspokojenia z maj¹tku osobistego d³u nika, z wynagrodzenia za pracê lub z dochodów uzyskanych przez d³u nika z innej dzia³alnoœci zarobkowej, jak równie z korzyœci uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9, a je eli wierzytelnoœæ powsta³a w zwi¹zku z prowadzeniem przedsiêbiorstwa, tak e z przedmiotów maj¹tkowych wchodz¹cych w sk³ad przedsiêbiorstwa. 2 Z kolei, zgodnie z art. 41 3 k.r.o., je eli wierzytelnoœæ powsta³a przed powstaniem wspólnoœci lub dotyczy maj¹tku osobistego jednego z ma³ onków, wierzyciel mo e ¹daæ zaspokojenia z maj¹tku osobistego 1 Ustawa z dnia 17 VI 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuñczy oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 162, poz. 1691. 2 Zgodnie ze znowelizowanym art. 33 pkt 9 k.r.o., do maj¹tku osobistego ka dego z ma³ onków nale ¹ prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa w³asnoœci przemys³owej oraz inne prawa twórcy. 92

Uwagi do art. 41 kodeksu rodzinnego i opiekuñczego... d³u nika, z wynagrodzenia za pracê lub z dochodów uzyskanych przez d³u nika z innej dzia³alnoœci zarobkowej, jak równie z korzyœci uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9. Z porównania przepisu art. 41 1 k.r.o. w brzmieniu sprzed i po nowelizacji wynika, e w zmienionym kodeksie rodzinnym i opiekuñczym ustawodawca odst¹pi³ od zasady dopuszczalnoœci zaspokojenia wierzyciela, którego d³u nikiem jest tylko jeden z ma³ onków, z ich ca³ego maj¹tku wspólnego. W aktualnym stanie prawnym, wierzyciel jednego ma³ onka mo e wprawdzie ¹daæ zaspokojenia z maj¹tku wspólnego ma³ onków, ale tylko wtedy, gdy ma³ onek-d³u nik zaci¹gn¹³ zobowi¹zanie za zgod¹ drugiego ma³ onka. Brak tej zgody powoduje, e wierzyciel bêdzie móg³ zaspokoiæ siê jedynie z maj¹tku osobistego d³u nika oraz z wymienionych w art. 41 2 k.r.o. sk³adników maj¹tku wspólnego. W myœl koncepcji legislacyjnej przyjêtej w art. 41 1 k.r.o., zgoda ma³ onka na zaci¹gniêcie zobowi¹zania przez wspó³ma³ onka otwiera wierzycielowi drogê do zaspokojenia z ich ca³ego maj¹tku wspólnego. Nie chodzi tu jednak o zobowi¹zanie zaci¹gniête z jakiegokolwiek tytu³u prawnego. Treœæ art. 41 2 k.r.o. nie budzi w¹tpliwoœci, e art. 41 1 k.r.o. dotyczy jedynie zobowi¹zañ wynikaj¹cych z czynnoœci prawnych. Tak wiêc istnienie uprawnienia wierzyciela do zaspokojenia siê z maj¹tku wspólnego ma³- onków na podstawie art. 41 1 k.r.o. uzale nione jest od wyst¹pienia ³¹cznie dwóch przes³anek: 1) ma³ onek zaci¹gn¹³ zobowi¹zanie za zgod¹ drugiego ma³ onka i 2) zobowi¹zanie ma³ onka wynika z czynnoœci prawnej 3. 3 Ju samo brzmienie art. 41 1 k.r.o. przes¹dza, e przepis ten dotyczy zobowi¹zañ ma³ onka, wynikaj¹cych z czynnoœci prawnych. Wystêpuj¹cy w przepisach prawa cywilnego zwrot zaci¹gn¹æ zobowi¹zanie (na przyk³ad w art. 30 1 k.r.o. oraz art. 370 k.c.) interpretuje siê bowiem w nauce jako powstanie zobowi¹zania wskutek dokonania czynnoœci prawnej; zob. uwagi do art. 30 1 k.r.o. J.S.Pi¹towskiego,[w:] System prawa rodzinnego, pod red. J.S. Pi¹towskiego, Wroc³aw i in. 1985, s. 281; J. I g n a t o w i c z a, Prawo rodzinne. Zarys wyk³adu, Warszawa 1995, s. 86; J. W i n i a r z a, Prawo rodzinne, Warszawa 1995, s. 93; M. S y c h o w i c z a,[w:] Kodeks rodzinny i opiekuñczy z komentarzem, pod red. K. Piaseckiego, Warszawa 2000, s. 132; zob. te uwagi do art. 370 k.c. L. Steckiego,[w:] Kodeks cywilny z komentarzem, t. I, pod red. J. Winiarza, Warszawa 1989, s. 324; M.Sychowicza,[w:] Komentarz do kodeksu cywilnego. Ksiêga trzecia: Zobowi¹zania, t. I, praca zbiorowa, Warszawa 1996, s. 84; K. Z a w a d y, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, pod red. K. Pietrzykowskiego, Warszawa 2004, s. 855. 93

W celu pe³niejszego wyjaœnienia zakresu zastosowania art. 41 1 k.r.o. niezbêdne jest nawi¹zanie do przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuñczego normuj¹cych zagadnienie zarz¹du maj¹tkiem wspólnym ma³ onków. Ustawa nowelizuj¹ca kodeks rodzinny i opiekuñczy z dnia 17 czerwca 2004 r. przynios³a w tym zakresie donios³e zmiany. Warto przypomnieæ, e przed zmian¹ ustawodawca dzieli³ czynnoœci zarz¹du maj¹tkiem wspólnym ma³ onków na czynnoœci zwyk³ego zarz¹du i czynnoœci przekraczaj¹ce zakres zwyk³ego zarz¹du. Do dokonania czynnoœci przekraczaj¹cych zakres zwyk³ego zarz¹du potrzebna by³a zgoda drugiego ma³ onka, wyra ona w formie wymaganej dla danej czynnoœci prawnej (art. 36 2 zd. 2 k.r.o.). Ustawodawca nie definiowa³ pojêcia zarz¹du maj¹tkiem wspólnym ma³ onków ani czynnoœci zarz¹du tym maj¹tkiem, pozostawiaj¹c wyjaœnienie powy szych pojêæ orzecznictwu i nauce. Takie unormowanie nierzadko wywo³ywa³o w¹tpliwoœci, czy dana czynnoœæ jest czynnoœci¹ zarz¹du tym maj¹tkiem 4, a je eli tak, to czy nale y do czynnoœci zwyk³ego zarz¹du, czy przekraczaj¹cych zakres zwyk³ego zarz¹du 5. W zwi¹zku z tym zg³oszono postulat wprowadzenia do kodeksu rodzinnego i opiekuñczego zamkniêtej listy czynnoœci prawnych, do których dokonania przez ma³ onka konieczna by³aby zgoda drugiego z nich 6. Wskazywano, 4 W¹tpliwoœci te dotyczy³y w szczególnoœci umowy porêczenia zawartej przez jednego z ma³ onków; zob. na ten temat m.in. A.Dyoniak,Glosa do uchwa³y SN z dnia 9 VII 1993 r. III CZP 94/93, Mo.P. 1993, nr 6, s. 22-23; M.B¹czyk, Porêczenie bez zgody ma³ onka porêczyciela, Prawo Bankowe 1994, nr 1, s. 87-89; A.S z p u n a r, Porêczenie udzielone przez jednego z ma³ onków, Rejent 1996, nr 9, s. 10-15 i 20-23; K. Topolewski,Problem skutecznoœci porêczenia na tle unormowania ma³ eñskiej wspólnoœci ustawowej, Rejent 1998, nr 11, s. 117-122; Z.Radwañski,Zawarcie umowy porêczenia w œwietle przepisów o ustawowym ustroju maj¹tkowym ma³ eñstwa, Mo.P. 1999, nr 11, s. 9-13. 5 Zob. na ten temat A.Dyoniak, Zarz¹d maj¹tkami ma³ onków, SP 1981, nr 3, s. 66-68; J.S.Pi¹towski,System prawa rodzinnego...,s. 407-410; A.Szpunar,O zarz¹dzie maj¹tkiem wspólnym ma³ onków, NP 1989, nr 10-12, s. 60-66; M.S y c h o- wicz, Kodeks rodzinny i opiekuñczy..., s. 181-185; T. Smyczyñski, Prawo rodzinne i opiekuñcze. Analiza i wyk³adnia, Warszawa 2001, s. 127-133. 6 A.Dyoniak, Zarz¹d maj¹tkami ma³ onków..., s. 92; ten e, Ustawowy ustrój maj¹tkowy ma³ eñski, Wroc³aw 1985, s. 105-106; t e n e, Prowadzenie dzia³alnoœci gospodarczej a umowna zmiana ustawowego ustroju maj¹tkowego ma³ eñskiego, Rejent 1995, nr2,s.20;ten e,odpowiedzialnoœæ za d³ugi przy prowadzeniu dzia³alnoœci gospodarczej, Rejent 1995, nr 6, s. 35 i 53; A. Jêdrzejewsk a, Dzia³alnoœæ gospodarcza a koniecznoœæ reformy zasad odpowiedzialnoœci ma³ onków maj¹tkiem wspólnym, PS 1995, nr 4, s. 30. 94

Uwagi do art. 41 kodeksu rodzinnego i opiekuñczego... e takie rozwi¹zanie bêdzie sprzyja³o pewnoœci obrotu, ochronie dzia³aj¹cych w dobrej wierze osób trzecich, a tak e ochronie interesów autonomicznej wspólnoty, jak¹ jest rodzina 7. W zmienionym kodeksie rodzinnym i opiekuñczym ustawodawca wydaje siê uwzglêdniaæ wypowiedzi nauki odnosz¹ce siê krytycznie do dotychczasowego unormowania zarz¹du maj¹tkiem wspólnym ma³ onków. Mianowicie, oprócz innych nowoœci wprowadzi³ definicjê zarz¹du maj¹tkiem wspólnym ma³ onków (art. 36 2 zd. 2 k.r.o.) oraz, rezygnuj¹c z rozró nienia czynnoœci zwyk³ego zarz¹du i czynnoœci przekraczaj¹cych zakres zwyk³ego zarz¹du tym maj¹tkiem, stworzy³ zamkniêt¹ listê czynnoœci prawnych, do których dokonania przez jednego ma³ onka konieczna jest zgoda drugiego (art. 37 1 k.r.o.) 8. Zgodnie z art. 36 2 zd. 2 k.r.o., wykonywanie zarz¹du obejmuje czynnoœci, które dotycz¹ przedmiotów maj¹tkowych nale ¹cych do maj¹tku wspólnego, w tym czynnoœci zmierzaj¹ce do zachowania tego maj¹tku. Jak wskazano w uzasadnieniu projektu ustawy nowelizuj¹cej kodeks rodzinny i opiekuñczy, definicja ta pozostawia poza zakresem czynnoœci zarz¹du maj¹tkiem wspólnym ma³ onków czynnoœci nieodnosz¹ce siê bezpoœrednio do przedmiotów maj¹tkowych. Zwrócono uwagê, e w zwi¹zku z tym zaci¹ganie zobowi¹zañ niedotycz¹cych okreœlonego sk³adnika maj¹tku wspólnego, takich jak na przyk³ad umowa porêczenia, w ogóle i 33-34; A. S z p u n a r, Zabezpieczenia osobiste wierzytelnoœci, Sopot 1997, s. 64; zob. te T.Smyczyñski, Prawo rodzinne i opiekuñcze. Analiza..., s. 127-128. 7 A.Dyoniak, Przynale noœæ do maj¹tków ma³ onków udzia³u w spó³ce z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹ i akcji, RPEiS 1991, nr 3, s. 35. 8 Na temat oceny nowych rozwi¹zañ w zakresie zarz¹du maj¹tkiem wspólnym ma³- onków zob. T. S m y c z y ñ s k i, Projekt ustawy zmieniaj¹cej ma³ eñskie prawo maj¹tkowe. Wprowadzenie, SP 2000, z. 3-4, s. 156-157; ten e,reforma ma³ eñskiego prawa maj¹tkowego, Mo.P. 2004, nr 18, s. 829-830; T.Soko³owski, Uwagi do projektowanej regulacji stosunków maj¹tkowych miêdzy ma³ onkami, KPP 2001, z. 1, s. 142-143; A. Lutkiewicz- Ruciñska, Uwagi do projektu zmiany ma³ eñskiego prawa maj¹tkowego, KPP 2001, s. 151-153; G.Jêdrejek,Uwagi do projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuñczy, SP 2002, z. 3, s. 159-161; G.Jêderejek, P. P o g o n o w s k i, Dzia³alnoœæ gospodarcza ma³ onków, Warszawa 2002, s. 155-156; K.Zawada,Uwagi o zamierzonej nowelizacji maj¹tkowego prawa ma³ eñskiego oraz niektórych innych przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuñczego, KPP 2003, z. 4, s. 919-922; J.Strzebiñczyk, Nowelizacja przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuñczego w zakresie ma³ eñskiego prawa maj¹tkowego (cz. I), Rejent 2004, nr 8, s. 152-158. 95

nie jest czynnoœci¹ zarz¹du maj¹tkiem wspólnym, ale czynieniem u ytku z autonomii prywatnej na zasadach ogólnych. Podkreœlono, e przyjête rozwi¹zanie wymaga pewnoœci i szybkoœci obrotu 9. Wprowadzenie ustawowej definicji zarz¹du maj¹tkiem wspólnym ma³ onków jest szczególnie donios³e z tego wzglêdu, e przed zmian¹ kodeksu rodzinnego i opiekuñczego w orzecznictwie i nauce pojawia³y siê wypowiedzi, w myœl których zarz¹d maj¹tkiem wspólnym obejmuje tak e czynnoœci prawne, wprawdzie niedotycz¹ce konkretnych przedmiotów nale ¹cych do tego maj¹tku, lecz poprzez powstanie odpowiedzialnoœci maj¹tkiem wspólnym dotycz¹ce tego maj¹tku jako ca³oœci 10. W aktualnym stanie prawnym tego rodzaju czynnoœci nie mieszcz¹ siê w zakresie pojêcia zarz¹d maj¹tkiem wspólnym ma³ onków. Pozwala to rozstrzygn¹æ kontrowersyjne przed nowelizacj¹ kodeksu rodzinnego i opiekuñczego zagadnienie skutków prawnych porêczenia udzielonego przez jednego z ma³ onków, pozostaj¹cego w ustroju wspólnoœci ustawowej 11. De lege lata nie jest to czynnoœæ zarz¹du maj¹tkiem wspólnym i ka dy z ma³ onków mo e wa nie bez zgody drugiego ma³ onka udzieliæ porêczenia za cudz¹ wierzytelnoœæ. Jak ju wspomnia³am, zmieniony art. 37 1 k.r.o. zawiera zamkniêty katalog czynnoœci prawnych, do których dokonania przez jednego ma³ onka konieczne jest uzyskanie zgody drugiego ma³ onka. Brak wymaganej zgody rodzi takie same skutki, jakie dotychczas obowi¹zuj¹ce przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuñczego wi¹za³y z dokonaniem przez ma³ onka bez 9 Rz¹dowy projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuñczy oraz niektórych innych ustaw, KPP 2003, z. 3, s. 701; podobnie T. S m y c z y ñ s k i, Reforma..., s. 829 oraz Z. R a d w a ñ s k i, [w:] System prawa prywatnego, t. VIII: Prawo zobowi¹zañ czêœæ szczegó³owa, pod red. J. P a n o w i c z- L i p s k i e j, Warszawa 2004, s. 424-425. 10 Taki pogl¹d na tle umowy porêczenia zawartej przez jednego z ma³ onków przyjêli m.in.: SN w uchwale sk³adu siedmiu sêdziów SN z dnia 25 III 1994 r. III CZP 182/93, OSNCP 1994, z. 7-8, poz. 146; A. S z p u n a r, Porêczenie..., s. 14-15; A. L u t k i e w i c z- Ruciñska, Glosa do wyroku SN z dnia 3 II 1998 r. I CKN 478/97, PPH 2000, nr 2, s. 49-51; A. Karnicka- Kawczyñska, J. Kawczyñski, Porêczenie jako forma zabezpieczenia d³ugu, Prawo Spó³ek 1998, nr 10, s. 29. 11 Przegl¹d orzecznictwa i pogl¹dów nauki dotycz¹cy porêczenia udzielonego przez jednego z ma³ onków w œwietle przepisów obowi¹zuj¹cych przed nowelizacj¹ kodeksu rodzinnego i opiekuñczego przedstawi³a A.L u t k i e w i c z-r u c i ñ s k a,odpowiedzialnoœæ maj¹tkiem wspólnym za zobowi¹zania cywilnoprawne wspó³ma³ onka, Bydgosz- Gdañsk 2003, s. 40-45 i 58-61. 96

Uwagi do art. 41 kodeksu rodzinnego i opiekuñczego... zgody wspó³ma³ onka czynnoœci przekraczaj¹cej zakres zwyk³ego zarz¹du maj¹tkiem wspólnym. W przypadku umowy istnieje wiêc mo liwoœæ jej potwierdzenia przez wspó³ma³ onka (art. 37 2 i 3 k.r.o.). Jednostronna natomiast czynnoœæ prawna dokonana bez zgody wspó³ma³ onka jest niewa na (art. 37 4 k.r.o.). Bior¹c pod uwagê brzmienie przepisów art. 37 k.r.o. oraz art. 41 1 k.r.o. mo na stwierdziæ, e zgoda ma³ onka na dokonanie przez wspó³ma³ onka czynnoœci prawnej wymienionej w art. 37 1 k.r.o. ma podwójne znaczenie. Mianowicie stanowi conditio iuris wa noœci tej czynnoœci prawnej i conditio iuris odpowiedzialnoœci ma³- onków z ca³ego ich maj¹tku wspólnego za zobowi¹zanie, które z tej czynnoœci prawnej wynika. Brak zgody ma³ onka (potwierdzenia w przypadku umowy) powoduje niewa noœæ czynnoœci prawnej. W konsekwencji nie powstaje odpowiedzialnoœæ maj¹tkiem wspólnym na podstawie 41 1 k.r.o. Ma³ onek dokonuj¹cy niewa nej czynnoœci prawnej mo e odpowiadaæ wobec kontrahenta, który poniós³ szkodê z tytu³u culpa in contrahendo na podstawie art. 415 k.c. 12 W takim jednak przypadku zobowi¹zanie ma³ onka nie wynika z czynnoœci prawnej, a wiêc odpowiedzialnoœæ d³u nika ogranicza siê do jego maj¹tku osobistego oraz sk³adników maj¹tku wspólnego, wymienionych w art. 41 2 k.r.o. Poza czynnoœciami prawnymi wymienionymi w art. 37 1 k.r.o., do dokonania przez ma³ onka czynnoœci prawnej zgoda drugiego ma³ onka nie jest konieczna. Zgoda, której udzieli³ ma³ onek na dokonanie przez wspó³ma³ onka czynnoœci prawnej nieobjêtej tym przepisem, w uzasadnieniu projektu ustawy nowelizuj¹cej kodeks rodzinny i opiekuñczy nazwana zosta³a zgod¹ fakultatywn¹. Brak jej nie powoduje bowiem niewa noœci czynnoœci prawnej, a jedynie ogranicza odpowiedzialnoœæ za d³ug do sk³adników maj¹tku wspólnego, wskazanych w art. 41 2k.r.o. 13 W omawianym przypadku, 12 Przed nowelizacj¹ kodeksu rodzinnego i opiekuñczego na mo liwoœæ odpowiedzialnoœci ma³ onka na podstawie art. 415 k.c., w przypadku dokonania przez niego czynnoœci prawnej przekraczaj¹cej zakres zwyk³ego zarz¹du maj¹tkiem wspólnym, bez wymaganej w art. 36 2 zd. 2 k.r.o. zgody wspó³ma³ onka wskazywa³ A.Dyoniak, Zarz¹d maj¹tkami ma³ onków..., s. 78; ten e, Odpowiedzialnoœæ za d³ugi..., s. 57-58; podobnie J.Pietrzykowski,[w:] Kodeks rodzinny i opiekuñczy z komentarzem, pod red. J. Pietrzykowskiego, Warszawa 1993, s. 237 oraz M. S y c h o w i c z,[w:] Kodeks rodzinny..., s. 193. 13 Rz¹dowy projekt ustawy..., s. 702. Tak te T.Smyczyñski, Projekt ustawy..., s. 157; ten e, Reforma..., s. 830; ten e, Prawo rodzinne i opiekuñcze, Warszawa 2005, 97

zgoda ma³ onka na dokonanie czynnoœci prawnej przez wspó³ma³ onka rodzi tylko jeden skutek prawny: powoduje rozci¹gniêcie odpowiedzialnoœci za d³ug na ca³y maj¹tek wspólny ma³ onków (art. 41 1 k.r.o.). Podsumowuj¹c dotychczasowe rozwa ania, mo na stwierdziæ, e art. 41 1 k.r.o. obejmuje swym zakresem nastêpuj¹ce zobowi¹zania ma³- onka: 1) zobowi¹zania, które wynikaj¹ z czynnoœci prawnych wymienionych w art. 37 1 k.r.o., zaci¹gniête przez ma³ onka za zgod¹ drugiego ma³ onka, 2) zobowi¹zania, które wynikaj¹ z czynnoœci prawnych innych ni wymienione w art. 37 1 k.r.o., zaci¹gniête przez jednego z ma³ onków za zgod¹ drugiego ma³ onka. Poniewa zakres uprawnienia wierzyciela wobec maj¹tku wspólnego ma³ onków zale y od tego, czy zobowi¹zanie zosta³o zaci¹gniête za zgod¹ wspó³ma³ onka d³u nika, istotne jest, w jakim czasie oraz w jakiej formie zgoda ta mo e zostaæ udzielona. Tej kwestii kodeks rodzinny i opiekuñczy nie reguluje. Na zagadnienie czasu oraz formy udzielenia zgody przez ma³ onka na zaci¹gniêcie zobowi¹zania przez drugiego ma³ onka zwrócono ju w nauce uwagê 14. W szczególnoœci, zdaniem J. Strzebiñczyka, u ycie przez ustawodawcê w art. 41 1 k.r.o. czasu przesz³ego w sformu³owaniu ma³ onek zaci¹gn¹³ zobowi¹zanie za zgod¹ drugiego ma³ onka mo e, lecz nie musi, sugerowaæ koniecznoœæ wyra enia tej zgody najpóÿniej w momencie dokonania przez ma³ onka czynnoœci stanowi¹cej Ÿród³o zobowi¹zania.autor odniós³ siê szerzej do przypadku, gdy zgoda ma³ onka nie jest jednoczeœnie w œwietle art. 37 1 k.r.o. konieczna do dokonania czynnoœci prawnej przez drugiego ma³ onka. Wskaza³, e nie znajd¹ tu zastosowania przepisy o potwierdzeniu umowy lub dotycz¹ce niewa noœci jednostronnej czynnoœci prawnej, s³u ¹ce usuniêciu niejasnoœci lub w¹tpliwoœci w innych s. 116; J. Strzebiñczyk, Nowelizacja przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuñczego..., s. 159; M.Nazar,[w:] J.Ignatowicz,M.Nazar,Prawo rodzinne, Warszawa 2005, s. 153, 160-161; J.Zra³ek, Odpowiedzialnoœæ ma³ onków za zobowi¹zania po nowelizacji przepisów o ustawowej wspólnoœci maj¹tkowej, Rejent 2005, nr 9, s. 358. 14 Oprócz powo³anego ni ej autora zob. te A.Lutkiewicz-Ruciñska,Uwagi do projektu..., s. 154; M.Nazar,[w:] J.Ignatowicz,M.Nazar,Prawo rodzinne..., s. 153 i 161; J.Z r a ³ e k, Odpowiedzialnoœæ ma³ onków..., s. 363. 98

Uwagi do art. 41 kodeksu rodzinnego i opiekuñczego... sytuacjach, na przyk³ad art. 18 i 19 k.c. czy te znowelizowany art. 37 2-4 k.r.o. Podkreœli³ jednak, e w omawianej sytuacji trudno jest znaleÿæ argumenty przeciwko uznaniu skutecznoœci potwierdzenia takich czynnoœci, nawet jednostronnych. Wynika to st¹d, e zgoda udzielona po dokonaniu czynnoœci prawnej bêdzie wp³ywaæ na istnienie i zakres odpowiedzialnoœci za d³ug wspó³ma³ onka, a nie na skutecznoœæ samej czynnoœci rodz¹cej zobowi¹zanie, natomiast je eli chodzi o formê wyra enia przez ma³ onka zgody na zaci¹gniêcie zobowi¹zania przez wspó³ma³ onka to, zdaniem autora, wobec milczenia ustawodawcy nale y przyj¹æ, e zgoda ta mo e byæ udzielona w dowolnej formie 15. Wydaje siê, e podejmuj¹c próbê udzielenia odpowiedzi na pytanie o czas i formê wyra enia zgody przez ma³ onka na zaci¹gniêcie zobowi¹zania przez wspó³ma³ onka nale y oddzielnie rozwa yæ dwie kategorie zobowi¹zañ ma³ onka, opisane wy ej w punktach 1 i 2. Po pierwsze, chodzi o zobowi¹zania wynikaj¹ce z czynnoœci prawnych, do których dokonania przez ma³ onka konieczna jest, w œwietle art. 37 1 k.r.o., zgoda drugiego ma³ onka (zgoda obligatoryjna 16 ). Po drugie, chodzi o zobowi¹zania wynikaj¹ce z czynnoœci prawnych, do których dokonania przez ma³ onka zgoda drugiego nie jest konieczna. Jednak ze wzglêdu na treœæ art. 41 1 k.r.o. umo liwia ona wierzycielowi zaspokojenie z ca³ego maj¹tku wspólnego ma³ onków (zgoda fakultatywna). Przystêpuj¹c do omówienia zagadnienia czasu, w którym mo e zostaæ przez ma³ onka skutecznie udzielona zgoda obligatoryjna na zaci¹gniêcie zobowi¹zania przez wspó³ma³ onka, warto przypomnieæ, e przed zmian¹ kodeksu rodzinnego i opiekuñczego na gruncie wówczas obowi¹zuj¹cych przepisów o zarz¹dzie maj¹tkiem wspólnym ma³ onków w nauce ukszta³towa³ siê pogl¹d, e akt zgody ma³ onka na dokonanie czynnoœci prawnej przekraczaj¹cej zakres zwyk³ego zarz¹du maj¹tkiem wspólnym ma³ onków (w przypadku umów tak e potwierdzenie) nale y traktowaæ jako zgodê (potwierdzenie) osoby trzeciej w rozumieniu art. 63 k.c. 17 Wskazywano, 15 J.Strzebiñczyk,Nowelizacja przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuñczego..., s. 159-160. 16 Takiego terminu u y³ tam e, s. 154 i 159. 17 S.K.Rzonca,Problem podmiotowej strony czynnoœci zarz¹du maj¹tkiem wspólnym ma³ onków w œwietle przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuñczego, KSP 1974, s. 135; A.Dyoniak,Zarz¹d maj¹tkami ma³ onków...,s.69;a.szpunar,o zarz¹dzie 99

e je eli ma³ onek potwierdzi umowê, staje siê ona wa na ju od chwili jej zawarcia (art. 63 1 zd. 2 k.c.) 18. Stwierdzenia te zachowuj¹ aktualnoœæ równie po zmianie kodeksu rodzinnego opiekuñczego. Tak wiêc zgoda ma³ onka na dokonanie przez drugiego ma³ onka czynnoœci prawnej, wymienionej w art. 37 1 k.r.o. (bêd¹ca zarazem zgod¹ na zaci¹gniêcie przez niego zobowi¹zania, je eli z takiej czynnoœci prawnej zobowi¹zanie wynika), mo e byæ udzielona przed dokonaniem czynnoœci prawnej b¹dÿ równoczeœnie z ni¹ (art. 63 1 zd. 1 k.c.), natomiast ze wzglêdu na brzmienie art. 37 2 k.r.o., w przypadku czynnoœci prawnej bêd¹cej umow¹, ma³ onek mo e wyraziæ zgodê tak e po jej zawarciu, dokonuj¹c potwierdzenia. Poniewa potwierdzenie dzia³a wstecz od chwili zawarcia umowy (art. 63 1 zd. 2 k.c.), nale y przyj¹æ, e je eli ma³ onek potwierdzi umowê zawart¹ przez wspó³ma³ onka, to tak jak tego wymaga art. 41 1 k.r.o. zobowi¹zanie powsta³o za zgod¹ drugiego ma³ onka. W konsekwencji wierzyciel mo e ¹daæ zaspokojenia z ca³ego maj¹tku wspólnego ma³ onków 19. Je eli natomiast chodzi o formê wyra enia przez ma³ onka zgody na zaci¹gniêcie przez wspó³ma³ onka zobowi¹zania wynikaj¹cego z czynnoœci prawnej objêtej zakresem art. 37 1 k.r.o., to ze wzglêdu na uchylenie dotychczasowego art. 36 2 zd. 2 k.r.o. o formie tej przes¹dza art. 63 2 k.c. 20 Zatem, je eli do wa noœci czynnoœci prawnej dokonanej przez maj¹tkiem..., s. 67; J. Pietrzykowski, [w:] Kodeks rodzinny i opiekuñczy..., s. 226-227, 232 i 236; J.Winiarz, Prawo rodzinne..., s. 105; J.Gajda, Kodeks rodzinny i opiekuñczy. Komentarz, Warszawa 1999, s. 129; M.Sychowicz,[w:] Kodeks rodzinny..., s. 187 i 190; T. S m y c z y ñ s k i, Prawo rodzinne i opiekuñcze. Analiza..., s. 134; zob. te wyrok SN z dnia 11 VI 1999 r. II CKN 390/98, OSNIC 1999, nr 2, poz. 217. 18 J.S.Pi¹towski, [w:] System prawa rodzinnego..., s. 414-415; J.Pietrzykowski,[w:] Kodeks rodzinny i opiekuñczy..., s. 236; J. Gajda, Kodeks rodzinny i opiekuñczy..., s. 132; M.Sychowicz, Komentarz do kodeksu cywilnego..., s. 192-193; T.Smyczyñski, Prawo rodzinne i opiekuñcze..., s. 134. 19 Zob. M.Nazar, [w:] J.Ignatowicz, M.Nazar, Prawo rodzinne..., s. 161. 20 Na koniecznoœæ stosowania art. 63 2 k.c. do formy, w której ma³ onek mo e udzieliæ zgody na dokonanie przez wspó³ma³ onka czynnoœci prawnej wymienionej w art. 37 1 k.r.o. wskaza³ J. Strzebiñczyk, dodaj¹c, e uchylenie art. 36 2 zd. 2 k.r.o. nale y uznaæ za decyzjê pochopn¹; J.Strzebiñczyk,Nowelizacja przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuñczego..., s. 157; zob. te M. Nazar,[w:] J. Ignatowicz, M. Nazar, Prawo rodzinne..., s. 152-153 i 161; J.Z r a ³ e k, Odpowiedzialnoœæ ma³ onków..., s. 363. 100

Uwagi do art. 41 kodeksu rodzinnego i opiekuñczego... ma³ onka wymagana jest forma szczególna, to zgoda drugiego ma³ onka powinna byæ wyra ona w takiej samej formie. Je eli chodzi o przypadki, w których zgoda ma³ onka na zaci¹gniêcie zobowi¹zania przez drugiego ma³ onka ma charakter fakultatywny, to zagadnienia czasu i formy udzielenia tej zgody nie mo na rozstrzygn¹æ, odwo³uj¹c siê do art. 63 k.c., poniewa unormowanie to dotyczy sytuacji, w której od zgody osoby trzeciej zale y wa noœæ czynnoœci prawnej, natomiast fakultatywna zgoda ma³ onka nie wp³ywa na wa noœæ czynnoœci prawnej, lecz na zakres odpowiedzialnoœci ma³ onków z ich maj¹tku wspólnego (art. 41 1 k.r.o.). Nale a³oby wiêc ewentualnie rozwa yæ dopuszczalnoœæ stosowania w omawianych przypadkach art. 63 k.c. w drodze analogii. Gdyby zastosowaæ analogicznie art. 63 1 k.c., to zgoda ma³ onka na zaci¹gniêcie zobowi¹zania przez wspó³ma³ onka mog³aby mieæ charakter nie tylko uprzedni lub jednoczesny z jego powstaniem, ale tak e nastêpczy. Dziêki zgodzie udzielonej przez ma³ onka ju po powstaniu zobowi¹zania zaci¹gniêtego przez drugiego ma³ onka, a wiêc potwierdzeniu, sytuacja wierzyciela by³aby lepsza. Przys³uguj¹ca mu wierzytelnoœæ, która do czasu potwierdzenia, zgodnie z art. 41 2 k.r.o., mog³a byæ zaspokojona jedynie z niektórych sk³adników maj¹tku wspólnego, zaczê³aby podlegaæ art. 41 1 k.r.o. Wierzyciel móg³by wiêc ¹daæ zaspokojenia z ca³ego maj¹tku wspólnego ma³ onków. Warto jednak zauwa yæ, e przy zastosowaniu w opisanej sytuacji art. 63 1 k.r.o. potwierdzone mog³yby byæ nie tylko umowy, ale i jednostronne czynnoœci prawne dokonane przez ma³ onka, natomiast gdyby zagadnienie formy, w jakiej ma³ onek mo e skutecznie wyraziæ zgodê fakultatywn¹ na zaci¹gniêcie zobowi¹zania przez drugiego ma³ onka rozstrzygaæ, stosuj¹c analogicznie art. 63 2 k.c., to np. dla rozci¹gniêcia odpowiedzialnoœci porêczyciela na ca³y maj¹tek wspólny ma³ onków, ma³ onek porêczyciela powinien wyraziæ j¹ w tej samej formie, jaka jest wymagana dla wa noœci oœwiadczenia porêczyciela, a wiêc w formie pisemnej (art. 876 2 k.c.). W razie odrzucenia pogl¹du o stosowaniu w omawianym przypadku art. 63 2 k.c., zgoda ta mog³aby byæ wyra ona w dowolnej formie 21. 21 Zdaniem M. Nazara, w opisanej sytuacji art. 63 2 k.c. nie ma zastosowania, a fakultatywna zgoda ma³ onków mo e byæ wyra ona w formie dowolnej. Ponadto autor uznaje za równowa ne zarówno obligatoryjnej, jak i fakultatywnej zgodzie ma³ onków 101

Omawiaj¹c zagadnienie formy wyra enia przez ma³ onka zgody na zaci¹gniêcie zobowi¹zania przez wspó³ma³ onka, nale y zwróciæ uwagê nie tylko na przepisy prawa materialnego, ale i na znowelizowany art. 787 k.p.c., zgodnie z którym, tytu³owi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostaj¹cej w zwi¹zku ma³ eñskim s¹d nada klauzulê wykonalnoœci tak e przeciwko jej ma³ onkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialnoœci do maj¹tku objêtego wspólnoœci¹ maj¹tkow¹, je eli wierzyciel wyka e dokumentem urzêdowym lub prywatnym, e stwierdzona tytu- ³em egzekucyjnym wierzytelnoœæ powsta³a z czynnoœci prawnej dokonanej za zgod¹ ma³ onka d³u nika. Wobec tego, aby wierzyciel móg³ dochodziæ zaspokojenia z maj¹tku wspólnego ma³ onków nie zawsze wystarczy, by zgoda ma³ onka na zaci¹gniêcie zobowi¹zania przez drugiego ma³ onka by³a wyra ona w takiej formie, o jakiej stanowi¹ przepisy prawa materialnego. Istotne jest ponadto, aby wierzyciel móg³ wykazaæ dokumentem urzêdowym lub prywatnym, e stwierdzona tytu³em egzekucyjnym wierzytelnoœæ powsta³a z czynnoœci prawnej dokonanej za zgod¹ ma³ onka d³u nika. Mo e wiêc zdarzyæ siê taka sytuacja, e w œwietle prawa materialnego wierzyciel bêdzie uprawniony do ¹dania zaspokojenia z ca³ego maj¹tku wspólnego ma³ onków, jednak ze wzglêdu na treœæ art. 787 k.p.c. nie bêdzie móg³ tego uprawnienia zrealizowaæ, poniewa zgody wspó³ma³ onka d³u nika nie wyka e dokumentem urzêdowym ani prywatnym. Przyk³adem mo e byæ przypadek, gdy ma³ onek wyrazi³ ustn¹ zgodê na kupno samochodu przez drugiego z nich. Taka forma zgody ma³ onka na zaci¹gniêcie zobowi¹zania przez drugiego ma³ onka zamyka wierzycielowi drogê do egzekucji z ca³ego maj¹tku wspólnego ma³ onków, chyba eby ju po powstaniu zobowi¹zania ma³ onek d³u nika w pisemnej formie oœwiadczy³, e na zaci¹gniêcie zobowi¹zania przez wspó³ma³ onka wyrazi³ zgodê. Mo na wiêc stwierdziæ, e przezorny wierzyciel powinien nie tylko staraæ siê o zgodê ma³ onka na zaci¹gniêcie zobowi¹zania przez wspó³ma³ onka, ale i zadbaæ, by zgoda ta odpowiada³a przepisom prawa materialnego oraz by móg³ wykazaæ dokumentem urzêdowym lub prywatnym, e stwierdzona tytu³em egzekucyjnym wierzytelw zakresie skutków przewidzianych w art. 41 1 k.r.o. potwierdzenie umowy przez tego ma³ onka co wynika st¹d, e potwierdzenie umowy jest ekwiwalentem zgody wczeœniej wyra anej ; M.Nazar,[w:] J.Ignatowicz, M.Nazar, Prawo rodzinne..., s. 161. 102

Uwagi do art. 41 kodeksu rodzinnego i opiekuñczego... noœæ powsta³a z czynnoœci prawnej dokonanej za zgod¹ ma³ onka d³u - nika 22. Trudno natomiast zgodziæ siê ze stanowiskiem, e wymaganie przewidziane art. 787 k.p.c. jest spe³nione wówczas, gdy w umowie, któr¹ w formie pisemnej zawiera jeden z ma³ onków, umieszczone zostanie oœwiadczenie tego ma³ onka, e zawiera on umowê za zgod¹ wspó³ma³ onka 23. To samo dotyczy przypadku, w którym ma³ onek zawieraj¹cy ustn¹ umowê oœwiadczy³ drugiej stronie, e dzia³a za zgod¹ wspó³ma³ onka i nastêpnie wierzyciel we w³asnym zakresie stworzy³ dokument prywatny zawieraj¹cy jego oœwiadczenie o treœci wymaganej przez art. 787 k.p.c. 24 Koñcz¹c rozwa ania dotycz¹ce art. 41 1 k.r.o., warto zwróciæ uwagê, e w omawianej nowelizacji kodeksu rodzinnego i opiekuñczego ustawodawca nie przyj¹³ rozwi¹zania istniej¹cego na przyk³ad w prawie niemieckim, polegaj¹cego na tym, e zgoda ma³ onka na prowadzenie dzia³alnoœci gospodarczej przez drugiego ma³ onka oznacza zgodê na dokonywanie przez tego ma³ onka czynnoœci prawnych dotycz¹cych prowadzonej dzia³alnoœci 25. Mo na jednak postawiæ pytanie, czy zgoda ma³ onka, o której mowa w art. 41 1 k.r.o., ma byæ zgod¹ na zaci¹gniêcie przez drugiego okreœlonego zobowi¹zania, czy te mo na przyj¹æ, e mo e byæ to tak e zgoda o charakterze ogólnym, tj. na przyk³ad na okreœlony rodzaj zobowi¹zañ, które ma³ onek móg³by zaci¹gaæ ze wskazanym (albo i niewskazanym) przez wspó³ma³ onka kontrahentem. Wydaje siê, e ustawodawca jednoznacznie kwestii tej nie rozstrzygn¹³. Za mo liwoœci¹ udzielenia przez ma³ onka takiej ogólnej zgody (chocia o jej zakresie mo na by dyskutowaæ) przemawia argument, e intencj¹ ustawodawcy dokonuj¹cego reformy ma³ eñskiego prawa maj¹tkowego by³o u³atwienie obrotu 26. Z drugiej jednak strony, zmiana art. 41 k.r.o. mia³a na celu tak e ochronê 22 Na znaczenie tego przepisu zwraca uwagê w szczególnoœci M.Nazar,[w:] J.Ignatowicz, M. Nazar, Prawo rodzinne..., s. 161; J. Zra³ek, Odpowiedzialnoœæ ma³ onków..., s. 363. 23 Tak¹ interpretacjê art. 787 k.p.c. przedstawi³ W.Grajdura, Zgoda zgodzie nierówna, Rzeczpospolita 2004, nr 305, s. C7. 24 Tam e. 25 Takie rozwi¹zanie wystêpuje w prawie niemieckim w ramach przepisów dotycz¹cych umownego ustroju wspólnoœci maj¹tkowej; zob. 1431 i 1456 k.c. niem. z dnia 18 VIII 1896 r. 26 Rz¹dowy projekt ustawy..., s. 697-698 i 702. 103

maj¹tku wspólnego ma³ onków 27. Taki motyw legislacyjny wydaje siê przemawiaæ przeciwko dopuszczalnoœci udzielenia przez ma³ onka ogólnej zgody na zaci¹ganie zobowi¹zañ przez wspó³ma³ onka, jako ograniczaj¹cej mo liwoœæ podjêcia przez tego ma³ onka dostatecznie przemyœlanej decyzji co do obci¹ enia maj¹tku wspólnego odpowiedzialnoœci¹ za d³ugi drugiego ma³ onka. W razie uznania za niedopuszczalne udzielenie przez ma³ onka ogólnej zgody na zaci¹ganie zobowi¹zañ przez drugiego z nich, dbaj¹cy o swe interesy wierzyciel powinien w ka dym przypadku d¹ yæ do uzyskania zgody drugiego ma³ onka na zaci¹gniêcie tego w³aœnie zobowi¹zania. Wydaje siê, e mo e to powodowaæ pewne utrudnienia w obrocie. 2. Artyku³ 41 2 k.r.o. obejmuje nastêpuj¹ce zobowi¹zania ma³ onka: 1) zobowi¹zania, które wynikaj¹ z czynnoœci prawnych, zaci¹gniête przez ma³ onka bez zgody drugiego ma³ onka oraz 2) zobowi¹zania, które nie wynikaj¹ z czynnoœci prawnych. Je eli chodzi o pierwsz¹ z wy ej wymienionych kategorii zobowi¹zañ, to nale ¹ tutaj zobowi¹zania ma³ onka, które wynikaj¹ z czynnoœci prawnych, zaci¹gniête przez niego bez zgody wspó³ma³ onka w sytuacji, w której do dokonania czynnoœci prawnej przez jednego ma³ onka zgoda drugiego, w œwietle art. 37 1 k.r.o., nie jest potrzebna. Chodzi wiêc o przypadki, gdy ma³ onek nie udzieli³ fakultatywnej zgody na zaci¹gniêcie zobowi¹zania przez drugiego ma³ onka. Dokonana przez ma³ onka czynnoœæ prawna jest wa na, a jedynie jego odpowiedzialnoœæ za d³ug wynikaj¹cy z tej czynnoœci prawnej ogranicza siê do jego maj¹tku osobistego oraz sk³adników maj¹tku wspólnego wymienionych w art. 41 2 k.r.o., natomiast je eli ma³ onek dokona³ bez zgody drugiego ma³ onka czynnoœci prawnej, do której dokonania zgoda tego ma³ onka, w myœl art. 37 1 k.r.o., by³a potrzebna (zgoda obligatoryjna), to jej brak (potwierdzenia w przypadku umowy) rodzi skutek w postaci niewa noœci czynnoœci prawnej. Zatem zobowi¹zanie ma³ onka, którego Ÿród³em by³aby czynnoœæ prawna, nie powstaje w ogóle 28. Jak ju by³a o tym mowa wy ej, ma³ onek, który 27 Tam e, s. 702. 28 Wyj¹tek stanowi sytuacja, w której czynnoœæ prawna dokonana przez ma³ onka bez wymaganej zgody drugiego ma³ onka jest wa na wskutek stosowania przepisów o ochronie osób, które w dobrej wierze dokona³y czynnoœci prawnej z osob¹ nieuprawnion¹ do rozporz¹dzania prawem (art. 38 k.r.o.). 104

Uwagi do art. 41 kodeksu rodzinnego i opiekuñczego... dokona³ niewa nej czynnoœci prawnej, mo e odpowiadaæ wobec drugiej strony na podstawie art. 415 k.c. W takim jednak przypadku jego zobowi¹zanie nie wynika z czynnoœci prawnej, a wiêc mieœci siê w drugiej kategorii zobowi¹zañ ma³ onka wymienionych w art. 41 2 k.r.o. Poniewa art. 41 2 k.r.o. obejmuje swym zakresem tak e te zobowi¹zania, które nie wynikaj¹ z czynnoœci prawnych, wierzyciel ma³ onka nie ma prawa do zaspokojenia z ca³ego maj¹tku wspólnego, je eli wierzytelnoœæ wynika na przyk³ad z czynu niedozwolonego lub bezpodstawnego wzbogacenia. Jak wskazano w uzasadnieniu projektu omawianej ustawy, wynika to st¹d, e nie ma spo³ecznego uzasadnienia dla obci¹- enia takimi zobowi¹zaniami ma³ onka d³u nika 29. Nasuwa siê pytanie, czy rzeczywiœcie najtrafniejszym rozwi¹zaniem by³o ograniczenie odpowiedzialnoœci maj¹tkiem wspólnym ma³ onków za wszelkie d³ugi ma³ onka niewynikaj¹ce z czynnoœci prawnych. W¹tpliwoœci co do rozwi¹zania przyjêtego w art. 41 2 k.r.o. pojawiaj¹ siê zw³aszcza w odniesieniu do zobowi¹zañ ma³ onka o charakterze alimentacyjnym. Nie mo na przecie wykluczyæ, e przedmioty maj¹tkowe wymienione w art. 41 2 k.r.o. nie wystarcz¹ na zaspokojenie roszczeñ alimentacyjnych, na przyk³ad dzieci z pierwszego ma³ eñstwa d³u nika. Tak wiêc, w œwietle art. 41 2 k.r.o., wspomniani wy ej wierzyciele musieliby pogodziæ siê z niemo noœci¹ zaspokojenia ich roszczeñ, mimo e stan maj¹tkowy d³u nika by³by bardzo dobry. Opowiadaj¹c siê za niedopuszczalnoœci¹ zaspokojenia wierzyciela z maj¹tku wspólnego ma³ onków, w przypadku gdy wierzytelnoœæ nie wynika z czynnoœci prawnej, mo na podnosiæ argument, e ma³ onek d³u nika powinien byæ chroniony przed odpowiedzialnoœci¹ za tego rodzaju d³ugi wspó³ma³ onka. Nie wyra a³ przecie zgody na ich powstanie 30. Uwa am jednak, e je eli chodzi o tego rodzaju zobowi¹zania, to, maj¹c na uwadze kolizjê interesów wierzyciela i interesów ma³ onka d³u nika, nale a³oby co do zasady opowiedzieæ siê za ochron¹ wierzyciela. W literaturze wskazywano ju argumenty przemawiaj¹ce za stanowiskiem, e zaspokojenie wierzyciela z maj¹tku wspólnego z regu³y odpowiada zasadom s³usznoœci 31. W szcze- 29 Rz¹dowy projekt ustawy..., s. 702. 30 Tam e. 31 Podnoszone w nauce argumenty uzasadniaj¹ce odpowiedzialnoœæ ma³ onków ich maj¹tkiem wspólnym za d³ug jednego ma³ onka przedstawi³aa.lutkiewicz-ruciñ- 105

gólnoœci, istotne znaczenie ma wyra ona w art. 31 1 zd. 1 k.r.o. zasada, zgodnie z któr¹ ka dy z ma³ onków staje siê podmiotem wspó³uprawnionym do przedmiotów maj¹tkowych, nabytych tak e przez drugiego ma³ onka. Takie stanowisko przyj¹³ S¹d Najwy szy w uzasadnieniu wyroku z dnia 20 VI 1997 r., wskazuj¹c, e skoro w wyniku nabycia prawa przez jednego z ma³ onków, prawo to nabywa równie drugi, a zatem korzyœæ odnosz¹ oboje ma³ onkowie, oboje tak e powinni byæ zubo eni przez zaspokojenie siê wierzyciela jednego z ma³ onków z maj¹tku wspólnego. 32 W konsekwencji wydaje siê, e w pewnych przypadkach mo na by przyj¹æ, e chocia ma³ onek nie mia³ wp³ywu na powstanie d³ugu wspó³ma³ onka, to jednak za ten d³ug ponosi odpowiedzialnoœæ maj¹tkiem wspólnym. Zakres przedmiotów maj¹tkowych ujêty w art. 41 2 k.r.o. jest podobny do zakresu przedmiotów maj¹tkowych wskazanych w obowi¹zuj¹cym przed nowelizacj¹ art. 41 2 k.r.o. Ró nica polega na tym, e z uwagi na rozszerzenie zasady surogacji na wszelkie w zasadzie przedmioty maj¹tkowe nabyte w zamian za sk³adniki maj¹tku osobistego (art. 33 pkt 9 k.r.o.) wartoœæ maj¹tku osobistego ka dego z ma³ onków mo e byæ wiêksza ni wartoœæ maj¹tku odrêbnego pod rz¹dem przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuñczego, obowi¹zuj¹cych przed jego zmian¹. Ponadto wierzyciel mo e ¹daæ zaspokojenia z wynagrodzenia za pracê oraz z dochodów uzyskanych przez d³u nika z innej dzia³alnoœci zarobkowej, a nie tylko z wynagrodzenia za pracê i za inne us³ugi œwiadczone osobiœcie przez d³u nika. W miejsce natomiast przewidzianych w dotychczas obowi¹zuj¹cym art. 41 2 k.r.o. korzyœci uzyskanych przez d³u nika z jego praw autorskich twórcy, praw twórcy wynalazku, wzoru lub projektu racjonalizatorskiego umieszczone zosta³y korzyœci uzyskane przez niego z praw, o których mowa w zmienionym art. 33 pkt 9 k.r.o., tj. z praw autorskich i praw pokrewnych, praw w³asnoœci przemys³owej oraz innych praw twórcy. Istotne znaczenie ma koñcowy fragment art. 41 2 k.r.o., w którym ustawodawca przyzna³ wierzycielowi uprawnienie do zaspokojenia tak e z innych ni wy ej wymienione sk³adników maj¹tku wspólska, Ratio legis odpowiedzialnoœci maj¹tkiem wspólnym ma³ onków na podstawie art. 41 kodeksu rodzinnego i opiekuñczego, Gdañskie Studia Prawnicze 2000, t. VII, pod red. K. Kruczalaka, s. 332-335. 32 Wyrok SN z dnia 20 VI 1997 r. II CKU 47/97, OSNIC 1997, z. 12, poz. 204. 106

Uwagi do art. 41 kodeksu rodzinnego i opiekuñczego... nego ma³ onków, tj. z przedmiotów maj¹tkowych wchodz¹cych w sk³ad przedsiêbiorstwa. Wierzycielowi ma³ onka uprawnienie to przys³uguje jednak tylko wtedy, je eli wierzytelnoœæ powsta³a w zwi¹zku z prowadzeniem przedsiêbiorstwa. Jak zwróci³ uwagê J. Strzebiñczyk, brzmienie fragmentu przepisu art. 41 2 k.r.o., w którym ustawodawca przyznaje wierzycielowi opisane wy ej uprawnienie, mo e budziæ w¹tpliwoœci interpretacyjne. Pierwsza dopuszczalna interpretacja zak³ada, e wierzyciel mo e ¹daæ zaspokojenia tak e z przedmiotów maj¹tkowych wchodz¹cych w sk³ad przedsiêbiorstwa w dwóch przypadkach: wtedy, gdy wierzytelnoœæ, która powsta³a w zwi¹zku z prowadzeniem przedsiêbiorstwa, wynika z czynnoœci prawnej dokonanej przez ma³ onka bez zgody drugiego ma³ onka i wtedy, gdy wierzytelnoœæ, która powsta³a w zwi¹zku z prowadzeniem przedsiêbiorstwa, nie wynika z czynnoœci prawnej. W myœl drugiej dopuszczalnej wyk³adni, wierzyciel mo e ¹daæ zaspokojenia tak e z przedmiotów maj¹tkowych wchodz¹cych w sk³ad przedsiêbiorstwa tylko w sytuacji, w której wierzytelnoœæ powsta³a w zwi¹zku z prowadzeniem przedsiêbiorstwa nie wynika z czynnoœci prawnej 33. Uwa am, e nale y opowiedzieæ siê za pierwsz¹ wyk³adni¹ omawianego przepisu 34. Uzasadniaj¹c to stanowisko, mo na pos³u yæ siê nastêpuj¹cym rozumowaniem. Niew¹tpliwe jest, e ustawodawca zezwala wierzycielowi na zaspokojenie z przedmiotów maj¹tkowych wchodz¹cych w sk³ad przedsiêbiorstwa, w przypadku gdy wierzytelnoœæ, która powsta³a w zwi¹zku z prowadzeniem tego przedsiêbiorstwa, nie wynika z czynnoœci prawnej. Niew¹tpliwe jest tak e, e ustawodawca nie uzale nia istnienia takiego uprawnienia wierzyciela od zgody ma³ onka na powstanie zobowi¹zania drugiego ma³ onka. Przedmioty maj¹tkowe wchodz¹ce w sk³ad przedsiêbiorstwa nie s¹ chronione przed wierzycielem, niezale nie od tego, czy ma³ onek obejmowa³ sw¹ œwiadomoœci¹ i wol¹ powstanie zobowi¹zania drugiego ma³ onka. Wobec tego wierzyciel mo e ¹daæ zaspokojenia z przedmiotów maj¹tkowych wchodz¹cych w sk³ad przedsiêbiorstwa tak e 33 J.Strzebiñczyk,Nowelizacja przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuñczego..., s. 161. 34 Takie stanowisko zajmuj¹ równie : M.Nazar,[w:] J.Ignatowicz,M.Nazar, Prawo rodzinne..., s. 162-163; T.Smyczyñski,Prawo rodzinne..., s. 116; J.Zra³ek, Odpowiedzialnoœæ ma³ onków..., s. 360. 107

wtedy, gdy wierzytelnoœæ, która powsta³a w zwi¹zku z prowadzeniem przedsiêbiorstwa, wynika z czynnoœci prawnej dokonanej przez ma³ onka bez zgody drugiego ma³ onka. Za przyjêt¹ interpretacj¹ omawianego przepisu przemawia tak e brzmienie art. 787 1 k.p.c. 35, stanowi¹cego procesow¹ konsekwencjê materialnoprawnego art. 41 2 k.r.o. W art. 787 1 k.p.c., normuj¹cym nadanie klauzuli wykonalnoœci przeciwko ma³ onkowi d³u nika w przypadku wierzytelnoœci, która powsta³a w zwi¹zku z prowadzeniem przedsiêbiorstwa, ustawodawca nie wskazuje, czy Ÿród³em tego rodzaju wierzytelnoœci jest czynnoœæ prawna dokonana przez ma³- onka bez zgody drugiego ma³ onka, czy powsta³a ona z innego zdarzenia prawnego. Wierzyciel ma jedynie wykazaæ dokumentem urzêdowym lub prywatnym, e stwierdzona tytu³em egzekucyjnym wierzytelnoœæ powsta³a w zwi¹zku z prowadzeniem przedsiêbiorstwa. Tak wiêc lege non distinguente nec nostrum est distinguere, nale y przyj¹æ, e w przepisie tym chodzi o obie kategorie zobowi¹zañ, o których mowa w pocz¹tkowej czêœci art. 41 2 k.r.o., tj. o zobowi¹zania powsta³e z czynnoœci prawnych dokonanych przez ma³ onka bez zgody drugiego ma³ onka oraz o zobowi¹zania, które nie wynikaj¹ z czynnoœci prawnych. 3. Odnosz¹c siê do art. 41 3 k.r.o. mo na stwierdziæ, e zakres przedmiotów maj¹tkowych wymienionych w tym przepisie pokrywa siê z zakresem przedmiotów maj¹tkowych wskazanych w art. 41 2 k.r.o., z t¹ ró nic¹, e art. 41 3 k.r.o. nie obejmuje przedmiotów maj¹tkowych wchodz¹cych w sk³ad przedsiêbiorstwa. Artyku³ 41 3 k.r.o. w du ym stopniu odpowiada treœci obowi¹zuj¹cego przed zmian¹ art. 41 2 k.r.o. Zmiana polega na zast¹pieniu pojêcia maj¹tek odrêbny pojêciem maj¹tek osobisty oraz na modyfikacji katalogu sk³adników maj¹tku wspólnego, z których mo e ¹daæ zaspokojenia wierzyciel jednego z ma³ onków, natomiast rodzaje wierzytelnoœci podlegaj¹ce pod art. 41 3 k.r.o., pomijaj¹c ró nice terminologiczne, odpowiadaj¹ rodzajom wierzytelnoœci 35 Zgodnie z art. 787 1 k.p.c., tytu³owi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostaj¹cej w zwi¹zku ma³ eñskim s¹d nada klauzulê wykonalnoœci przeciwko ma³ onkowi d³u nika z ograniczeniem jego odpowiedzialnoœci do przedsiêbiorstwa wchodz¹cego w sk³ad maj¹tku wspólnego ma³ onków, je eli wierzyciel wyka e dokumentem urzêdowym lub prywatnym, e stwierdzona tytu³em egzekucyjnym wierzytelnoœæ powsta³a w zwi¹zku z prowadzeniem przedsiêbiorstwa. 108

Uwagi do art. 41 kodeksu rodzinnego i opiekuñczego... ujêtych we wczeœniejszym art. 41 2 k.r.o. W szczególnoœci, nawi¹zuj¹c do wystêpuj¹cego w obowi¹zuj¹cym przed nowelizacj¹ art. 41 2 k.r.o., okreœlenia wierzytelnoœæ dotycz¹ca maj¹tku odrêbnego jednego z ma³- onków, art. 41 3 k.r.o. pos³uguje siê sformu³owaniem wierzytelnoœæ dotycz¹ca maj¹tku osobistego jednego z ma³ onków. Znajdzie tu wiêc zastosowanie dotychczasowa wyk³adnia tego pojêcia. Mo e powstaæ natomiast w¹tpliwoœæ, czy w przypadku gdy wierzytelnoœæ wprawdzie dotyczy maj¹tku osobistego jednego z ma³ onków, ale zobowi¹zanie, z którego wynika, zosta³o zaci¹gniête za zgod¹ drugiego ma³ onka, wierzyciel mo e ¹daæ zaspokojenia na podstawie art. 41 3 k.r.o. czy art. 41 1 k.r.o. Mo na twierdziæ, e art. 41 3 k.r.o. jako lex specialis wy³¹cza zastosowanie art. 41 1 k.r.o. Z drugiej jednak strony, trudno chyba znaleÿæ racje prawne przemawiaj¹ce za rozwi¹zaniem, e w przypadku gdy wierzytelnoœæ dotyczy maj¹tku osobistego jednego z ma³ onków zgoda ma³ onka d³u nika na zaci¹gniêcie zobowi¹zania nie mo e skutkowaæ powstaniem pe³nej odpowiedzialnoœci maj¹tkiem wspólnym na zasadach przewidzianych w art. 41 1 k.r.o. Skoro zobowi¹zanie powsta³o za zgod¹ ma³ onka d³u nika, szczególny charakter wierzytelnoœci, o której mowa, nie powinien mieæ znaczenia. Tym bardziej, e ustawodawca pozwala ma³ onkowi na wyra enie zgody, np. na udzielenie przez drugiego ma³ onka porêczenia za osobê trzeci¹, ze skutkiem przewidzianym w art. 41 1 k.r.o. Odnosz¹c siê do wskazanego zagadnienia, J. Strzebiñczyk opowiedzia³ siê za traktowaniem art. 41 3 k.r.o. jako lex specialis w stosunku do art. 41 1 k.r.o. Takie samo stanowisko zaj¹³, wypowiadaj¹c siê na temat relacji art. 41 2 k.r.o. do art. 41 1 tego kodeksu. Wed³ug J. Strzebiñczyka art. 41 1 i 2 k.r.o., statuuj¹ w istocie swoisty zakaz udzielania przez wspó³ma³ onka zgody w odniesieniu do zobowi¹zañ nie wynikaj¹cych z czynnoœci prawnych, powsta³ych jeszcze przed powstaniem wspólnoœci ustawowej lub dotycz¹cych maj¹tku osobistego drugiego ma³ onka 36. Wynika to st¹d, e interpretacja dopuszczaj¹ca stosowanie art. 41 1 k.r.o. do wy ej wymienionych zobowi¹zañ powodowa³aby, e ich egzemplifikacjê nale a³oby uznaæ za zbêdn¹. Wystarczy³by bowiem 36 J.Strzebiñczyk,Nowelizacja przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuñczego..., s. 161. Pogl¹d ten popar³ J.Zra³e k, Odpowiedzialnoœæ ma³ onków..., s. 361. 109

podzia³ na zobowi¹zania, które zosta³y zaci¹gniête przez ma³ onka za zgod¹ drugiego i takie, które ma³ onek zaci¹gn¹³ bez zgody wspó³ma³ onka (niezale nie od ich Ÿród³a i rodzaju) 37. Przy³¹czam siê do przedstawionego wy ej stanowiska J. Strzebiñczyka z pewnymi zastrze eniami. Po pierwsze, dyskusyjne wydaje siê stwierdzenie o zakazie ustawodawcy co do wyra ania przez ma³ onka zgody na zaci¹gniêcie przez drugiego ma³ onka zobowi¹zañ niewynikaj¹cych z czynnoœci prawnych, powsta³ych jeszcze przed ustanowieniem wspólnoœci ustawowej lub dotycz¹cych maj¹tku osobistego drugiego ma³ onka. Nale a³oby mo e raczej przyj¹æ, e zgoda taka nie rodzi³aby skutków prawnych, które ustawodawca przewidzia³ w art. 41 1 k.r.o. Po drugie, je eli chodzi o zobowi¹zania niewynikaj¹ce z czynnoœci prawnych, to egzemplifikacjê ich uwa am za potrzebn¹. Gdyby ustawodawca poprzesta³ na podziale zobowi¹zañ na takie, które zosta³y zaci¹gniête przez ma³ onka za zgod¹ drugiego ma³ onka, i takie, które ma³ onek zaci¹gn¹³ bez zgody drugiego ma³ onka, nie by³oby jasne, jaka jest sytuacja wierzyciela, w przypadku gdy zobowi¹zanie ma³ onka nie wynika z czynnoœci prawnej. W¹tpliwoœci bra³yby siê st¹d, e, jak ju wskaza³am, wystêpuj¹cy w przepisach prawa cywilnego zwrot zaci¹gn¹æ zobowi¹zanie interpretuje siê w nauce jako powstanie zobowi¹zania przez czynnoœæ prawn¹ 38. Stanowisko, e w przypadku zobowi¹zañ niewynikaj¹cych z czynnoœci prawnych zgoda ma³ onka na powstanie zobowi¹zania drugiego ma³ onka nie powoduje skutków przewidzianych w art. 41 1 k.r.o. uzasadnia, moim zdaniem, brzmienie art. 41 1 k.r.o. oraz porównanie treœci przepisów art. 41 1i 2k.r.o., o czym by³a mowa na pocz¹tku niniejszego opracowania. Po trzecie, je eli chodzi o stosunek do siebie poszczególnych przepisów art. 41, to wydaje siê, e zagadnienie to wymaga³oby dyskusji. Do rozwa enia mo na postawiæ tezê, w myœl której art. 41 3 k.r.o. stanowi lex specialis zarówno do art. 41 1 k.r.o., jak i do 2 tego artyku³u. Proponowana teza opiera siê na spostrze eniu, e zobowi¹zania ma³ onka powsta³e przed powstaniem wspólnoœci ustawowej lub dotycz¹ce jego maj¹tku osobistego maj¹ Ÿród³o w czynnoœciach prawnych albo nie wynikaj¹ z czynnoœci prawnych. O pierwszym Ÿródle 37 Tam e, s. 161-162. 38 Zob. przyp. 3. 110

Uwagi do art. 41 kodeksu rodzinnego i opiekuñczego... zobowi¹zañ ma³ onka mowa jest w art. 41 1 i 2 k.r.o., o drugim w art. 41 2 k.r.o. 4. Niniejsze opracowanie stanowi³o próbê przedstawienia kilku spostrze eñ i w¹tpliwoœci interpretacyjnych dotycz¹cych unormowanego w art. 41 k.r.o. zagadnienia odpowiedzialnoœci ma³ onków ich maj¹tkiem wspólnym za d³ug jednego z nich. Podsumowuj¹c, przy³¹czam siê do stanowiska wyra onego w uzasadnieniu projektu ustawy nowelizuj¹cej kodeks rodzinny i opiekuñczy, e ochrona maj¹tku wspólnego ma³ onków przewidziana w tej nowelizacji jest o wiele dalej id¹ca, ni wynika³o to z przepisów dotychczas obowi¹zuj¹cych 39. Spowodowa³o to uchylenie zasady zaspokojenia wierzyciela jednego z ma³ onków z ca³ego ich maj¹tku wspólnego, unormowanej w dotychczas obowi¹zuj¹cym art. 41 1k.r.o. oraz uchylenie dotychczasowego art. 41 3 k.r.o. Ten ostatni przepis, zawieraj¹cy kryteria ocenne, w niewielkim zreszt¹ zakresie (przynajmniej w postêpowaniu o nadanie klauzuli wykonalnoœci przeciwko ma³ onkowi d³u nika na podstawie obowi¹zuj¹cego przed nowelizacj¹ art. 787 k.p.c.) by³ wykorzystywany w praktyce 40. Nie budzi te w¹tpliwoœci, e nowelizuj¹c art. 41 k.r.o. ustawodawca stara³ siê braæ pod uwagê nie tylko ochronê maj¹tku wspólnego ma³ onków, ale i interes wierzycieli. Je eli chodzi o tych ostatnich, to, jak wskazano w uzasadnieniu projektu omawianej ustawy, art. 41 1 k.r.o. pozostawia ich zapobiegliwoœci mo liwoœæ zaspokojenia z maj¹tku wspólnego ma³ onków, uzale niaj¹c j¹ od uzyskania zgody ma³ onka na zaci¹gniêcie zobowi¹zania przez wspó³ma³ onka. Nawet gdy wierzyciel nie uzyska zgody ma³ onka, czynnoœæ prawna (oprócz czynnoœci prawnych wymienionych w art. 37 1 k.r.o.) bêdzie wa na 41. W takim przypadku bêdzie móg³ ¹daæ zaspokojenia z tych sk³adników maj¹tku wspólnego ma³ onków, które wymienia art. 41 2 k.r.o., a wiêc stanowi¹cych efekt osobistych starañ ma³ onka-d³u nika. Przewidziane w znowelizowanym art. 41 k.r.o. unormowanie odpowiedzial- 39 Rz¹dowy projekt ustawy..., s. 702. 40 Zob. wyniki badañ empirycznych przeprowadzonych przez E.Holewiñsk¹- apiñsk¹, Ochrona interesów ma³ onka d³u nika w postêpowaniu o nadanie klauzuli wykonalnoœci przeciwko osobie pozostaj¹cej w zwi¹zku ma³ eñskim, PS 1999, z. 5, s. 37-40. 41 Rz¹dowy projekt ustawy..., s. 702. 111

noœci ma³ onków ich maj¹tkiem wspólnym za d³ug jednego z nich spotka³o siê ju z pozytywn¹ w zasadzie ocen¹ w nauce 42. Z zainteresowaniem nale y oczekiwaæ dalszych wypowiedzi na ten temat. 42 Na temat znowelizowanego art. 41 k.r.o. zob. T.Smyczyñski,Projekt ustawy..., s. 157; ten e, Reforma..., s. 830-832; ten e, Prawo rodzinne..., s. 115-122; T. Soko³owski, Uwagi do projektowanej regulacji stosunków maj¹tkowych..., s. 143; A. Lutkiewicz-Ruciñska,Uwagi do projektu..., s. 158 i 161; G.Jêdrejek, Uwagi do projektu ustawy..., s. 161-162;G. Jêderejek, P. Pogonowski, Dzia³alnoœæ gospodarcza ma³ onków..., s. 157; K. Zawada,Uwagi o zamierzonej nowelizacji..., s. 830-831, 919; J. Strzebiñczyk, Nowelizacja przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuñczego..., s. 158-159; M.Nazar, [w:] J.Ignatowicz, M.Nazar, Prawo rodzinne..., s. 157-168; J. Z r a ³ e k, Odpowiedzialnoœæ ma³ onków..., s. 351 i nast. 112