K R O N I K A I N S T Y T U T U STUDIA POLONIJNE T. 25. Lublin 2004 MACIEJ B. STĘPIEŃ ALEKSANDRA RUTKOWSKA KRONIKA DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU BADAŃ NAD POLONIA I DUSZPASTERSTWEM POLONIJNYM KUL ZA ROK 2003 * SKŁAD PERSONALNY INSTYTUTU W 2003 r. Instytut pracował w następującym składzie: dyrektor ks. prof. Edward Walewander, dr Włodzimierz Osadczy, ks. mgr lic. Robert Guz, mgr lic. Maciej Stępień (do 15 października) oraz mgr Stanisław Krukowski. A od 1 lutego 2003 r. pracę w Instytucie podjął ks. dr Józef Szymański. Od 1 września zatrudniona została mgr Aleksandra Rutkowska. WIZYTY GOŚCI W INSTYTUCIE Spotkania z gośćmi zagranicznymi i krajowymi, które mają miejsce w siedzibie Instytutu, są odbiciem szerokich kontaktów i zainteresowań naukowych oraz prac wydawniczych tej placówki. 14 stycznia wizytę w Instytucie złożył ks. dr Henryk Bielaszewski, duszpasterz Polonii w Koblencji (Niemcy). 17 stycznia Instytut odwiedził ks. Marcin Jankiewicz, wieloletni duszpasterz Polaków we wschodniej Ukrainie, * Kronikę Instytutu za okres od 1 stycznia 2003 do 31 lipca 2003 redagował Maciej B. Stępień. Od 1 sierpnia redaguje Aleksandra Rutkowska.
256 Maciej B. Stępień, Aleksandra Rutkowska głównie w Dnieprodzierżyńsku. Jego wizyta dotyczyła m.in. druku książki w języku polskim na temat historii tamtejszej parafii. 3 lutego gościła w Instytucie mgr Natalia Rykowska z Kazachstanu, obecnie doktorantka w Instytucie Pedagogiki WNS KUL, pisząca pracę Polacy w Kazachstanie jako środowisko wychowawcze. 11 lutego złożył wizytę w Instytucie Prezes Zarządu Małopolskiego Forum Współpracy z Polonią Stanisław Lis z Tarnowa, w ramach przygotowań XI Światowego Forum Mediów Polonijnych. Odbędzie się ono w Polsce na początku września 2003 r. W dniach 5, 6 i 7 września przewidziano spotkania w ramach Forum w Lublinie. Instytut został zaproszony do współpracy w przygotowaniu przedsięwzięcia. Prezesowi towarzyszyła dr Joanna Janicka z Wydziału Kultury i Sztuki Urzędu Marszałkowskiego w Lublinie. 26 marca prof. dr hab. Andrzej Flaga z Politechniki Krakowskiej oraz dr Jan Golec z Politechniki Lubelskiej byli w Instytucie w sprawie konsultacji dotyczącej wybudowania pomnika Chrystusa Króla i Centrum Jedności Polonii na Górze św. Marcina w Tarnowie. Myśl budowy pomnika zrodziła się w 1996 r. wśród Polonii chicagowskiej jako idea zjednoczenia wszystkich Polaków rozproszonych po całym świecie. Pomnik ten, w zamierzeniu organizatorów, miałby być darem Polonii zbudowanym wspólnym trudem środowisk polonijnych całego świata. 1 kwietnia gościem Instytutu był Władysław Białecki z Żytomierza, redaktor naczelny wydawanego tam czasopisma polskiego Góra Zamkowa. 7 kwietnia miał w Instytucie wykład dyrektor lubelskiego Domu Polonii mgr Dariusz Śladecki. Temat spotkania dotyczył cmentarzy polskich na Wschodzie, na przykładzie Polesia. Wystąpienie i towarzysząca mu dyskusja rozwijały problematykę działań podejmowanych w zakresie inwentaryzacji i porządkowania polskich nekropolii znajdujących się na obszarze zachodniej Białorusi i Ukrainy. 9 kwietnia odwiedził Instytut duszpasterzujący w Gruzji ks. Jerzy Piluś. Przedtem zakładał duszpasterstwo polskie w Azerbejdżanie. Podzielił się swoimi refleksjami na temat życia religijnego Polaków w Gruzji. 10 kwietnia przebywał na spotkaniu w Instytucie prezes Towarzystwa Kultury Polskiej Donbasu Ryszard Zieliński wraz z towarzyszącymi mu jego współpracownikami 1. 8 maja miało miejsce spotkanie z prof. drem hab. Jerzym Smoliczem, członkiem kolegium redakcyjnego Studiów Polonijnych, wykładowcą Uni- 1 Pisało o tym pismo Polacy Donbasu. Gazeta Towarzystwa Kultury Polskiej Donbasu (30.04.2003, s. 7) w artykule odredakcyjnym Spotkania w Macierzy.
Kronika działalności Instytutu Badań nad Polonia 257 wersytetu w Adelajdzie, dyrektorem Centrum Studiów Międzykulturowych i Nauczania Wielokulturowego (CISME), przewodniczącym Komitetu ds. Nauczania Wielokulturowego przy Ministerstwie Edukacji Australii. Prof. Smolicz poruszył tematy wielokulturowości Australijczyków, losów Polaków zamieszkałych w Australii oraz duszpasterstwa prowadzonego przez polskich księży w tym kraju. 20 maja gościła w Instytucie Krystyna Czupryniak pochodząca z Kiszyniowa (obecnie zamieszkuje w Legnicy). 21 maja przebywał w Instytucie ks. Krzysztof Pożarski z Sankt Petersburga, duszpasterz Polaków i wydawca źródeł do historii Polaków w Rosji. 5 czerwca miało miejsce spotkanie z prof. drem hab. Mieczysławem Wieliczko z Wydziału Humanistycznego UMCS, który omówił sprawę wzajemnych kontaktów naukowych pomiędzy lubelskimi uniwersytetami a Uniwersytetem w Tarnopolu oraz wyniki sesji naukowej organizowanej przez Uniwersytet w Tarnopolu. Prof. Wieliczko podzielił się również informacjami na temat ukraińskich zasobów archiwalnych dotyczących spraw polskich. 18 czerwca odwiedził Instytut dr Tadeusz Detyna, socjolog z Uniwersytetu Opolskiego. W tym samym dniu spotkał się z pracownikami i mówił na temat sytuacji Polaków na Ukrainie współpracujący od wielu lat z Instytutem Dyrektor Szkoły Polskiej w Drohobyczu Adam Chłopek. 14 sierpnia o swojej pracy wśród Polaków mówił ks. Zbigniew Lewandowski SAC z Meksyku. 16 sierpnia Instytut odwiedziła s. Gabriela Jaworska OP z Czortkowa na Podolu, 22 sierpnia natomiast ks. prof. dr Artur J. Katolo, duszpasterz Polaków w Kalabrii, pracownik naukowy Papieskiego Wydziału Teologicznego Italii Południowej. Mówił on o swojej pracy w tym regionie. 29 sierpnia organizator Festiwalu Kultury Polskiej we Francji Leszek Kańczugowski z Paryża był w Instytucie w sprawie organizowania Festiwalu, który się odbędzie w roku 2004 w ramach Roku Polskiego we Francji. 5 września gościem był Robert Solis z Münster (Westafalia), który pracuje w tamtejszym duszpasterstwie polskim. 7 września Instytut odwiedził ponownie redaktor prasy polskiej z Donbasu Ryszard Zieliński. 6 września Romuald Mieczkowski z Wilna, redaktor naczelny kwartalnika Znad Wilii. 22 odbyło się spotkanie z redaktor naczelną Roty. Kwartalnika dla Polonii i Polaków poza granicami RP, prof. dr hab. Barbarą Jedynak. 27 września dyrektor Instytutu spotkał się z ks. bpem drem Ryszardem Karpińskim, delegatem Konferencji Episkopatu Polski ds. Duszpasterstwa Emigracji i omówił dalszą wzajemną współpracę. 7 listopada w Instytucie gościł ks. kpt. mar. dr Henryk Sofiński z Akademii Marynarki w Gdańsku. 17 i 20 w Instytucie przebywał ponownie ks. Artur Katolo. 20 listopada dr Stanisław Majdański z KUL omawiał z dyrekto-
258 Maciej B. Stępień, Aleksandra Rutkowska rem Instytutu stan realizacji projektu badawczego Polacy w Archangielsku, realizowanego przez KUL oraz Akademię Marynarki Wojennej w Gdyni. 16 grudnia Instytut gościł 20 studentów Akademii Podlaskiej z Siedlec wraz z ich wykładowcą drem Adamem Bobrykiem. Gości interesowała działalność naukowa Instytutu, którą poszczególni pracownicy przedstawili w szczegółach. 22 grudnia przebywał w Instytucie na spotkaniu opłatkowym emerytowany arcybiskup lubelski i Wielki Kanclerz KUL Bolesław Pylak, który podzielił się z pracownikami swoimi spostrzeżeniami z wieloletnich kontaktów i pracy na rzecz Polonii i Polaków w świecie. Szczególnie interesująco przedstawił swoje wyjazdy na Wschód, które odbył jeszcze w okresie Związku Radzieckiego. WYJAZDY KRAJOWE PRACOWNIKÓW W ramach realizacji projektu badawczego Polacy w Belgii w dniach 10-14 czerwca dr Włodzimierz Osadczy oraz ks. mgr lic. Robert Guz przebywali w Poznaniu i Gnieźnie celem przeprowadzenia kwerendy archiwalnej. Badania przeprowadzono w Archiwum Prowincjalnym Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej w Poznaniu oraz w Archiwach Archidiecezjalnych w Gnieźnie i w Poznaniu. Wymienione badania kontynuowano również w dniach 17-22 listopada w Gnieźnie oraz w Archiwum Polskiej Prowincji Księży Werbistów w Pieniężnie. Przeprowadzili je ks. dr Józef Szymański oraz ks. mgr Robert Guz. WYJAZDY ZAGRANICZNE PRACOWNIKÓW W dniach 7-18 marca dwaj pracownicy Instytutu ks. R. Guz, mgr Maciej Stępień dokonali w Brukseli, w siedzibie Polskiej Misji Katolickiej, kwerendy archiwalnej mającej na celu przygotowanie monografii duszpasterstwa Polaków w Belgii. Ks. R. Guz w dniach 14-16 marca przeprowadził rekolekcje wielkopostne dla wspólnoty polonijnej w Limburgii. Maciej Stępień 11 marca na zebraniu duszpasterskim PMK w Belgii wygłosił prelekcję Duszpasterstwo polskie w Belgii w kontekście badań prowadzonych w Instytucie Polonijnym KUL. 17-18 maja dr Włodzimierz Osadczy uczestniczył w obchodach 5-lecia Stowarzyszenia Kultury Polskiej im. Tadeusza Kościuszki w Łucku na Ukrainie. Podczas uroczystej akademii w Teatrze Miejskim wygłosił przemówienie
Kronika działalności Instytutu Badań nad Polonia 259 na temat polskich organizacji na Ukrainie. 18 maja 2003 wraz z uczestnikami obchodów odwiedził polski cmentarz we wsi Przebraże. Było to miejsce kaźni polskiej ludności na Wołyniu w czasie II wojny światowej. 21-23 maja dr W. Osadczy brał udział w Dniach Adama Mickiewicza i Festiwalu Kultury Polskiej na Krymie obchodzonych w m. Ałupka. Obchody zostały zorganizowane przez Ministerstwo Kultury Republiki Autonomicznej Krym, Tauryjski Narodowy Uniwersytet im. Wernadskiego, Krymski Związek Polaków. Podczas obrad wygłosił referat Polacy na Krymie w badaniach Instytutu Polonijnego KUL. W dniu 26 maja dr W. Osadczy spotkał się w Konsulacie Generalnym RP w Kijowie z tamtejszym konsulem generalnym min. Sylwestrem Szostakiem. W trakcie spotkania zostały omówione zagadnienia dotyczące badań nad Polakami na Ukrainie prowadzone w Instytucie Polonijnym KUL. 27 maja w Domu Polskim w Kijowie odbyła się prezentacja Informatora Polacy na Ukrainie dzisiaj autorstwa Włodzimierza Osadczego. Prezentując książkę autor zapoznał zebranych z dorobkiem Instytutu Polonijnego w zakresie badań nad Polakami na Wschodzie oraz poruszył szereg zagadnień z historii i dnia dzisiejszego polskiej diaspory. 12 października dr Włodzimierz Osadczy uczestniczył w otwarciu Konsulatu Generalnego RP w Łucku, jako że Instytut Polonijny od lat utrzymuje ścisłe kontakty z Polakami w tym mieście. 8 listopada dr Włodzimierz Osadczy brał udział w Dniach Kultury Polskiej w Łucku zorganizowanych przez Stowarzyszenie Kultury Polskiej w Obwodzie Wołyńskim im. Tadeusza Kościuszki. UDZIAŁ PRACOWNIKÓW W SYMPOZJACH POLONIJNYCH 16-17 stycznia dr Włodzimierz Osadczy wziął udział w międzynarodowej konferencji naukowej Polacy i Rosjanie zorganizowanej przez Instytut Wschodni Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Podczas konferencji wygłosił referat Ruś Czerwona w polskiej i rosyjskiej perspektywie. Między ideą wszechruską i jagiellońską. 6 lutego dr Włodzimierz Osadczy wziął udział w obradach Lubelskiego Zarządu Wojewódzkiego Stowarzyszenia Współpracy Polska-Wschód. Podczas posiedzenia przedstawił relację z działalności Oddziału Lubelskiego Stowarzyszenia Polska-Armenia za rok 2002 i plan działalności na rok bieżący. 27 marca dyrektor Instytutu ks. Edward Walewander uczestniczył w spotkaniu z marszałkiem senatu RP, prof. Longinem Pastusiakiem, który w tym
260 Maciej B. Stępień, Aleksandra Rutkowska dniu przebywał w Lublinie jako gość redakcji miesięcznika Forum Polonijne. 27 maja ks. Edward Walewander wziął udział w międzynarodowym sympozjum Funkcja społeczna prywatnych szkół średnich II Rzeczypospolitej Polskiej zorganizowanym przez Katedrę Historii Oświaty Uniwersytetu w Białymstoku, gdzie zabrał głos w dyskusji nt. Polonijnych szkół średnich w okresie II Rzeczypospolitej. 28 maja ks. dr Józef Szymański uczestniczył w konferencji naukowej Kształtowanie elit polonijnych organizowanej przez Akademię Bydgoską. Podczas konferencji wygłosił referat Duchowieństwo polskie na Wschodzie i jego wpływ na tworzenie elit polonijnych. 28 czerwca księża: Robert Guz oraz Edward Walewander uczestniczyli w Wyższej Szkole Humanistycznej w Pułtusku w uroczystym spotkaniu z okazji 70-lecia urodzin rektora tamtejszej Wszechnicy, prof. dra hab. Andrzeja Bartnickiego, z którym osobiście, jak też z Uczelnią, Instytut współpracuje od wielu lat. W dniach 1 i 2 września ks. mgr lic. Robert Guz wziął udział w IV Międzynarodowej Konferencji Kultura i prawo, która poświęcona była religii i wolności religijnej w państwach Europy Środkowo-Wschodniej w perspektywie integracji europejskiej. Konferencja zorganizowana była w KUL z okazji X rocznicy podpisania konkordatu pomiędzy Stolicą Apostolską i Polską. 3 września dyrektor Instytutu, ks. Edward Walewander, wziął udział w siedzibie Stowarzyszenia Wspólnota Polska w Warszawie w uroczystym wręczeniu księgi Z dziejów Polski i emigracji (1939-1989) dedykowanej byłemu prezydentowi RP na Uchodźstwie Ryszardowi Kaczorowskiemu. Dyrektor Instytutu jest też autorem jednego z rozdziałów książki Emigracja z ziem polskich w drugiej połowie XIX wieku. 6 września dyrektor Instytutu, ks. E. Walewander, wziął udział w II Forum Mediów Polonijnych, które odbyło się na Wydziale Politologii UMCS, i wygłosił referat Stan badań polonijnych w Instytucie Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym KUL. 15 września ks. dr Józef Szymański uczestniczył w Warszawie w Międzynarodowej Konferencji Pozarządowych Organizacji Europy nt. Rola i miejsce organizacji współpracujących z Rosją w jednoczącej się Europie. Konferencja zgromadziła przedstawicieli z szesnastu krajów. 16-17 października ks. Walewander uczestniczył w UMCS w międzynarodowym sympozjum Stan i perspektywy polsko-białoruskich kontaktów naukowych, gospodarczych i kulturalnych. 8 grudnia ks. mgr lic. Robert Guz wziął udział w Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Kościół partykularny w Kodeksie Jana Pawła II struktura
Kronika działalności Instytutu Badań nad Polonia 261 i zadania. Było to sympozjum zorganizowane w KUL z okazji XX rocznicy wejścia w życie Kodeksu Prawa Kanonicznego. SYMPOZJUM NAUKOWE INSTYTUTU W dniach 22-23 września odbyło się zorganizowane przez Instytut we współpracy z Wyższą Szkołą Humanistyczną w Pułtusku, Oddziałem Lubelskim Stowarzyszenia Wspólnota Polska oraz Stowarzyszeniem Współpracy Polska-Wschód międzynarodowe sympozjum naukowe poświęcone Polakom na Krymie 2. Było to pierwsze sympozjum z kilku zaplanowanych poświęconych Polakom na Ukrainie. Kolejne poświęcone Polakom na Ukrainie Centralnej i Wschodniej odbędzie się w 2005 r. W sympozjum Polacy na Krymie wzięło udział wielu badaczy, zarówno z Polski, jak też z zagranicy, szczególnie z Ukrainy. Wielu z referentów towarzyszy Instytutowi Polonijnemu od początku badań nad Polakami na Wschodzie. Takim weteranem jest prof. dr hab. Adam Koseski, I prorektor Wyższej Szkoły Humanistycznej w Pułtusku. Pracownikom Instytutu udało się pozyskać do współpracy również innych uczonych, którzy tu często i chętnie bywają. Są to m.in. profesorowie: Andrzej Chodubski z UG, Artur Kijas z UAM, Marceli Kosman z Małżonką Bogumiłą, również z Poznania, Marek Inglot TJ z Gregorianum w Rzymie. Oprócz wymienionych w sympozjum wzięli udział z Ukrainy: doc. Aleksander Gadomski, dr Lidia Kościuk, Alicja Ratyńska, Irina Sokołowa, Ludmiła Tomiłowicz. Spośród innych referentów krajowych w spotkaniu udział wzięli z WSP w Częstochowie: prof. dr hab. Lucyna Rożek oraz dr Krzysztof Czajkowski. Z Poznania na sympozjum przybyli dr Dariusz Matelski oraz ks. dr Bernard Kołodziej TChr. Spotkanie otworzyła z ramienia KUL prorektor prof. dr hab. Agnieszka Kijewska oraz bp Ryszard Karpiński, delegat Konferencji Episkopatu Polski ds. Duszpasterstwa Emigracji, a także prezes Stowarzyszenia Wspólnota Polska prof. Andrzej Stelmachowski. Wyjątkowym akcentem lubelskiego spotkania poświęconego Polakom na Krymie była obecność i zaangażowanie ks. bpa Bronisława Biernackiego, 2 Informacje prasowe: WUKA [Wojciech Klusek], Gdzie Rzym, gdzie Krym, Kurier Lubelski 2003, nr 226, s. 9; A. R u t k o w s k a, Niedziela 2003, nr 42, s. 20; AP [Agnieszka Przytuła] Niedziela Lubelska 2003, nr 43, s. 26; A. R u t k o w s k a, Polacy na Krymie, Przegląd Uniwersytecki 2003, nr 5, s. 12-13; Kalendarium, Przegląd Uniwersytecki 2003, nr 5, s. 13.
262 Maciej B. Stępień, Aleksandra Rutkowska ordynariusza odesko-symferopolskiego, którego wielu w Polsce dobrze zna i obdarza szacunkiem. Warto dodać, że bp Biernacki zna środowisko lubelskie, bowiem niemało trudu włożył w częste dojazdy do Lublina, gdzie odbywał studia pastoralne, proboszczując zarazem w historycznym Barze. Z duszpasterzy pracujących na Krymie udział w sympozjum wziął m.in. ks. Bohdan Potoczny. Na początku obrad zebrani uczcili modlitwą niedawno nagle zmarłą prof. Urszulę Kaczmarek z UAM, która od wielu lat zajmowała się badaniami polonijnymi. Materiały z sympozjum ukażą się w 2004 r. w pracy zbiorowej pt. Polacy na Krymie. NAGRODA NAUKOWA IM. IRENY I FRANCISZKA SKOWYRÓW 3 21 maja w Sali Reprezentacyjnej Trybunału Koronnego w Lublinie odbyło się wręczenie Nagród Naukowych im. Skowyrów. Nagrodę odebrało sześcioro laureatów. Byli to: prof. dr hab. Krystyna Romaniszyn (Uniwersytet Jagielloński) za książkę Kulturowe implikacje międzynarodowych migracji (Lublin 2003); prof. dr hab. Adam Koseski (Wyższa Szkoła Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku) Procesy migracji i społeczności polonijne. Problematyka metodologiczno-historiograficzna (Lublin Pułtusk 2003); prof. dr hab. Marceli Kosman (Uniwersytet Adama Mickiewicza) Z rozważań nad kultura polityczna w Polsce, cz. II (Poznań 2001); dr hab. Eugeniusz Niebelski (Katolicki Uniwersytet Lubelski) Duchowieństwo lubelskie i podlaskie w powstaniu 1863 roku i na zesłaniu w Rosji (Lublin 2002); ks. dr hab. Stanisław Tymosz (Katolicki Uniwersytet Lubelski) Recepcja reformy trydenckiej w działalności kanoniczno-pastoralnej arcybiskupa Wacława Hieronima Sierakowskiego w latach 1740-1780. Studium historyczno-prawne (Lublin 2002). Nagrodę specjalną Jury Nagrody przyznało w Zespołowi Tańca Ludowego Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej za wspieranie współpracy Polonii z Macierzą z racji 50-lecia istnienia Zespołu. 3 Szerzej na ten temat zob.: E. W a l e w a n d e r, Kronika Nagrody Naukowej im. Ireny i Franciszka Skowyrów za rok 2003 w niniejszym tomie.
Kronika działalności Instytutu Badań nad Polonia 263 PUBLIKACJE INSTYTUTU W roku 2003 ukazały się staraniem Instytutu następujące pozycje książkowe: Polacy w Azerbejdżanie, red. Edward Walewander, Lublin 2003; Krystyna Romaniszyn, Kulturowe implikacje międzynarodowych migracji, Lublin 2003; Adam Koseski, Procesy migracji i społeczności polonijne: problematyka metodologiczno-historiograficzna, Lublin Pułtusk 2003; Włodzimierz Osadczy, Polacy na Ukrainie dzisiaj: Informator, część II: Zwiazek Polaków na Ukrainie, Stowarzyszenie Uczonych Polskich na Ukrainie, Zjednoczenie Nauczycieli Polskich na Ukrainie, Międzynarodowe Stowarzyszenie Przedsiębiorców Polskich na Ukrainie, Lublin Warszawa 2003; ks. Józef Szymański, Kościół katolicki na Podolu. Obwód winnicki 1941-1964, Lublin 2003.