Wybrane aspekty świadomości ekonomicznej oraz kompetencji w zakresie zarządzania finansami osobistymi MŁODYCH POLAKÓW Roman Pomianowski Warszawa 25.04.2017 1
Informacja o badaniu Badanie zostało przeprowadzone przez zespół Stowarzyszenia Program Wsparcia Zadłużonych z siedzibą w Poznaniu, przy wsparciu BIG InfoMonitor. Badanie zrealizowano w okresie od 10.11.2016 do 18.12.2016 roku. Ankietowano 890 osób, analizę statystyczną oparto o 776 ankiet osób w wieku 18-35 lat z czego w okresie młodzieńczym 18-25 lat - 66% i w okresie wczesnej dorosłości 34%. Kobiety stanowiły 68% badanych, mężczyźni 32%. Dominujące zajęcia badanych to: studia 61% i praca zawodowa 38%. 2
Wiedza i przekonania badanych na temat skali i specyfiki zagrożenia zadłużeniem Przyczyny zadłużania się Brak dostępnego doradztwa finansowego 15% Inne 6% Nadmierny optymizm 19% Przyczyny losowe 15% Nieodpowiedzialność w gospodarowaniu 22% Brak wiedzy dot. zarządzania finansami osobistymi 9% Lenistwo i chęć łatwego dorobienia się 14% 3
Wiedza i przekonania badanych na temat skali i specyfiki zagrożenia zadłużeniem Wizerunek/stereotyp "dłużnika" H. pracowity-leniwy G. dominujący-uległy F. dobry-zły E. chętny-niechętny D. ambitny-pozb. Amb. C. mocny-słaby B. aktywny-bierny A. mądry-głupi 0 10 20 30 40 50 60 Negat Neutral Pozyt 4
Wiedza i przekonania badanych na temat skali i specyfiki zagrożenia zadłużeniem wnioski Młodzi nie mają świadomości rzeczywistej skali problemu i ryzyka związanego z zaciąganiem zobowiązań finansowych nie traktują go wystarczająco poważnie. Młodzi zadecydowanie personalizują przyczyny popadania w zadłużenie - w cechach i motywach osób zadłużonych /ich nieodpowiedzialności, lekkomyślności, lenistwie i chęci łatwego życia na kredyt / upatrują najczęściej przyczyn problemu. W zachowaniu osób zadłużonych rozpoznają najczęściej niedojrzałe, wręcz destruktywne strategie radzenia sobie z zadłużeniem /bierność, ucieczkę, skłonności do manipulacji czy agresji i roszczeniowości/. To powoduje, że młodzi prezentują zdecydowanie negatywny, wręcz pejoratywny wizerunek dłużnika, jako osoby raczej: słabej, biernej, uległej, leniwej a nawet głupiej, z którym osobiście trudno się im identyfikować. Można to interpretować jako przejaw rodzaju mechanizmu obronnego, tzw. podstawowego błędu atrybucyjnego - zadłużeni mają to na co sobie zasłużyli, mnie to nie dotyczy, mnie się nie zdarzy. 5
Rzeczywistość finansowa, przekonania i nawyki w zarządzaniu finansami osobistymi młodych Z jakich produktów finansowych korzystasz? Z jakich produktów finansowych korzystasz - porównanie grup różniących się wiekiem Karty kredytowe 33% Tylko gotówka 17% Konto bankowe obsługa w placówce 14% D.Karty kredytowe C.Konto bankowe obsługa przez Internet Konto bankowe obsługa przez Internet 36% B.Konto bankowe obsługa w placówce A.tylko gotówka 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0 40,0 Ogółem Gr 26-35 lat Gr 18-25 lat 6
Rzeczywistość finansowa, przekonania i nawyki w zarządzaniu finansami osobistymi młodych Źródła ponad połowy dochodów miesięcznych D.Inne 1% A.Od rodziców 32% C.Własna praca, itd. 65% B.Stypendia 2% 7
Rzeczywistość finansowa, przekonania i nawyki w zarządzaniu finansami osobistymi młodych Samoocena kompetencji w zarządzaniu finansami osobistymi Samoocena kompetencji Niedostateczna 3% Świadomy braków 18% Wystarczająca 35% Brak 0% Wysoka 12% Dobra 32% F.Brak E.Niedostateczna D.Świadom braków C.Wystarczająca B.Dobra A.Wysoka 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0 40,0 45,0 Zadłużeni Zaciągający zobowiązania Ogółem 8
Rzeczywistość finansowa, przekonania i nawyki w zarządzaniu finansami osobistymi młodych Edukacja ekonomiczna w domu rodzinnym W trakcie nauki szkolnej przydatne zajęcia edukacyjne Zadłużeni Zaciąg C-rodzice zachęcali mnie do samodzielnego zarobkowania i oszczędzania B-dostawałem regularne kieszonkowe, którym mogłem dowolnie gosp. NIE 55% TAK 45% Ogółem A-wspólnie planowaliśmy poważniejsze wydatki 0 20 40 60 9
Młodzi w świecie finansów Czy widzisz potrzebę i sens propagowania wiedzy z zakresu zarządzania finansami osobistymi wśród młodych osób? NIE 9% Broszury/ulotki 21% Preferowane formy edukacji Inne 1% E-learning 20% TAK 91% Wykłady 18% Warsztaty 40% 10
Rzeczywistość finansowa, przekonania i nawyki w zarządzaniu finansami osobistymi młodych Znajomość źródeł internetowych w zakresie edukacji ekonomicznej, np. znanych blogów TAK 16% NIE 84% 11
Rzeczywistość finansowa, przekonania i nawyki w zarządzaniu finansami osobistymi młodych Zaciąganie zobowiązań finansowych to: Zaciąganie zobowiązań finansowych jest: Działania naganne 3% Działanie wielce ryzykowne 30% W pełni racjonalne 18% Działania naganne Działanie wielce ryzykowne Smutna konieczność 49% Smutna konieczność W pełni racjonalne 0 10 20 30 40 50 60 Zadłużeni Zaciągający zobowiązania Ogółem 12
Jakie wydatki uzasadniają zaciąganie zobowiązań? H.Pomoc najbliższym, którzy znaleźli się w G.W przypadku zdarzeń kryzysowych F.Spłata wcześniejszych zobowiązań, /np. E.Ważne wydarzenie życiowe /np. koszty D.Uzupełnianie bieżącego budżetu Nie Tak C. Rekreacja / sport /wakacje, sprzęt, np. B. Zakup sprzętu elektronicznego A.Zakup środków trwałych, inwestycyjnych 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 Wśród dziwnych zakupów dokonanych za pożyczone pieniądze wymienione zostały: gry komputerowe, czołg, łódź, koń, pies rasowy, pająk, jacht, quady. Spora grupa kredytowanych wydatków dotyczyła inwestycji we własny wygląd i zdrowie, np. tabletki odchudzające, operacja plastyczna, proteza zębów, okulary, implanty piersi, aparat ortodontyczny. Za kredyty kupowane były również wyjazdy wakacyjne, wycieczki zagraniczne, lot balonem czy rejs dalekomorski. 13
Rzeczywistość finansowa, przekonania i nawyki w zarządzaniu finansami osobistymi młodych - wnioski Młodzi mają bardzo dobre mniemanie na temat poziomu własnych kompetencji w zakresie zarządzania osobistymi finansami. Widzą też potrzebę stałej edukacji w oparciu o aktywne metody przekazu oraz źródła i narzędzia internetowe. Młodzi aktywnie korzystają ze współczesnych narzędzi finansowych rachunków bankowych, kont internetowych, kart płatniczych i kredytowych. W całej grupie badanych rodzice sią źródłem ponad połowy miesięcznych przychodów dla 32% badanych. Młodzi są raczej sceptycznie nastawieni do zaciągania poważniejszych zobowiązań jako smutną konieczność życiową traktuje pożyczanie pieniędzy 49% wszystkich badanych. Deklarują b. racjonalny stosunek w kwestii celów zaciągania zobowiązań, potrafią też wskazać przykłady decyzji wątpliwych czy absurdalnych. 14
Osobiste doświadczenia związane z zaciąganiem zobowiązań i ich obsługą Zobowiązania przekraczające kwotę 1000 zł, zaciągała w ciągu ostatniego roku ponad 1/4 badanych, tj. 27,9%. Z jakich źródeł korzystasz przed podjęciem decyzji? Fachowe doradztwo finansowe 14% Internet 31% Inne 2% Rozmowa z bliskimi, znajomi 46% Reklama 7% 15
Osobiste doświadczenia związane z zaciąganiem zobowiązań i ich obsługą Na co zwracasz szczególną uwagę dokonując wyboru produktu finansowego? Na co zwracasz szczególną uwagę dokonując wyboru produkt finansowego? E.Marka instytucji/produktu D.Ewentualne ryzyko C.Niski koszt usługi/produktu B.Szybkość, wygoda Marka instytucji/produktu Ewentualne ryzyko N iski koszty usługi/produktu Szybkość, wygoda A.Łatwość dostępu 0 10 20 30 40 50 60 70 Łatwość dostępu 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 Zadłużeni Zaciągający zobowiązania Ogółem 16
Osobiste doświadczenia związane z zaciąganiem zobowiązań i ich obsługą Znajomość skrótu RRSO Czy podpisując umowę dotyczącą długoterminowego zobowiązania finansowego zawsze czytasz całą treść umowy? NIE 69% TAK 31% NIE 44% TAK 56% 17
Osobiste doświadczenia związane z zaciąganiem zobowiązań i ich obsługą Czy przed podjęciem decyzji: C.Zasięgałeś fachowej porady B.Analizowałeś alternatywne oferty A.Obliczałeś swoją zdolność kredytową 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 NIE TAK 18
Osobiste doświadczenia związane z zaciąganiem zobowiązań i ich obsługą Czy udało Ci się / udaje Ci się na bieżąco opłacać swoje zobowiązania? NIE 11% Czy obecnie jesteś zadłużony - tzn. masz zaległe zobowiązania powyżej 200 zł, przekraczające 60 dni? TAK 5% TAK 89% NIE 95% 19
Osobiste doświadczenia związane z zaciąganiem zobowiązań i ich obsługą Podejmowane działania zaradcze Nie szukałem pomocy 7% Negocjacje z wierzycielami 17% Pożyczka u bliskich i znajomych 35% Pożyczka w firmie pozabankowej 17% Pożyczka lub debet na swoim koncie 24% 20
Osobiste doświadczenia związane z zaciąganiem zobowiązań i ich obsługą Uczucia towarzyszące zadłużeniu Optymizm, nadzieję Bezradność Jest im obojętne, co się stanie Spokój Poczucie krzywdy Obawy, strach, lęk, Poczucie winy Żal Złość 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 21
Osobiste doświadczenia związane z zaciąganiem zobowiązań i ich obsługą - wnioski Dobre mniemanie na temat poziomu własnych kompetencji nie znajduje potwierdzenia w faktach aż 69% badanych nie potrafiło poprawnie rozszyfrować skrótu RRSO, elementarnego parametru opisującego rozważany produkt finansowy. Trudno więc zakładać, że osoby te rozumieją szczegółowe zasady wyliczania tego wskaźnika i potrafią z niego korzystać przy podejmowaniu decyzji. Głównymi kryteriami wyboru konkretnego produktu czy usługi finansowej jest niski koszt, najważniejszy dla ponad 60% respondentów, Osoby zaciągające poważniejsze zobowiązania najczęściej optymistycznie zakładają, że potrafią pieniądze na spłatę pozyskać z własnej pracy lub dodatkowych zajęć 55,2% oraz poprzez racjonalizację swoich wydatków, oszczędzanie 44%. Nieco inaczej przedstawia się to u osób już zadłużonych, które zdecydowanie częściej skłonne są pożyczać dalej, także w instytucjach pozabankowych oraz wyprzedawać swój dobytek. 22
Osobiste doświadczenia związane z zaciąganiem zobowiązań i ich obsługą - wnioski Przeprowadzone badanie ukazuje duże zróżnicowanie poziomu świadomości ekonomicznej osób młodych. Zdecydowana mniejszość badanych prezentuje dojrzały i odpowiedzialny stosunek do własnych finansów, inwestuje w stały rozwój swych kompetencji. Niestety większość Młodych jakby nie nadąża za wyzwaniami współczesności bagatelizują zagrożenia, trzymają się tradycyjnych wzorców, popełniając błędy poprzednich pokoleń. Wielkim wyzwaniem staje się zatem równoważenie stwierdzonej dysproporcji poprzez podejmowanie adekwatnych i systematycznych działań edukacyjnych adresowanych dla tej właśnie grupy wiekowej. 23
W poszukiwaniu wyjścia Edukacja w zakresie zarządzania osobistymi finansami. W 2013 roku opublikowana została największa jak dotąd meta-analiza dotycząca skuteczności programów edukacji finansowej The Effect of Financial Literacy and Financial Education on Downstream Financial Behaviors *. Jedynym pozytywnym wnioskiem z niej wynikającym jest stwierdzenie: Im bliżej do podjęcia ważnej decyzji życiowej, tym kursy edukacji finansowej mają więcej sensu i są bardziej skuteczne. Wczesne rozpoznawanie problemu tzw. interwencja motywująca do poszukiwania fachowego wsparcia w postaci: http://programwsparcia.com/wp-content/uploads/2014/06/kwestionariusz-15-pyta%c5%84.pdf Profesjonalnej edukacji i doradztwa prawnego, finansowego, psychologicznego, itd. Samopomocy rówieśniczej, czy DA /Debtors Anonymous/. * cyt. za W. Gąbiński http://ekonomiaprzetrwania.pl 24
Dziękuję za uwagę Roman Pomianowski http://www.programwsparcia.com, wsparcie1@o2.pl Halina Kochalska Rzecznik prasowy BIG InfoMonitor http://www.infomonitor.pl, halina.kochalska@big.pl 25