FRAGM ENTA FAUNISTICA MUSEI ZOOLOGICI POLONICI T om II. W arszaw a, 26. VI. 1934. Nr. 20. J a n in a R O Ż N O W S K A. Kilka ciekawszych na obszarze Polski stanowisk skorków (D erm aptera) i karaluchów (O rthoptera, B lattidae). Quelques stations interessantes des Dermaptères et des Blattides (Orthoptères) en Pologne. Dotychczasowe dane, dotyczące występowania w Polsce skor ków i karaluchów, są jeszcze dość niekompletne. Z nowszych przy czynków w tej dziedzinie należy wymienić prace: K o ź m i ń s k i e g o, F ed o r o w ic z a, sk ie g o, U P ongracza, S zu lc z ew sk ieg o, rba ń sk ieg o S o k o ł o w s k ie g o, S z e l ig i- M T enenbauma i M ie r z e y e w ie r z e je w s k ie g o - oraz 1). J) K o ź m iń s k i Z. ökologische Untersuchungen an O rthopteren des Urwalds von Białowieża. Bull. Int. Ac. Pol. Sc. et Lettres, Kraków, 1925. F e d o r o w i c z Z. Materjały do fauny okolic Wilna, 1. Prostoskrzydłe Landwarowa. Pam. Fizj., Warszawa, 23, 1916. P o n g r a c z A. Bieträge zur Orthopterenfauna Polens. Prace Zool. Pol. Państw. Muz. Przyrodn., Warszawa, 1, 1922.. S o k o ł o w s k i J. Contribution à l étude de la faune des O rthoptères de la Grande Pologne. Bull. Soc. Amis de Sciences, Poznań, série B, I, 1925. Fauna owadów prostoskrzydłych (Orthoptera) województwa poznańskiego. Prace Kom. mat.-przyr. Tow. Przyj. Nauk., Poznań, Serja B, 4, 1928. S z e l i g a - M i e r z e y e w s k i Wl. Die Geradflügler (Orthoptera) der Umgegend von Wilna. Pol. P. Entom., Lwów, 6, 1927. Dermaptera et Orthoptera Polonica. Rozpr. Wiad. Muz. im. Dzieduszyckich, Lwów, 10, 1928. S z u l c z e w s k i J. Ciekawsze zjawiska fauny okolic Poznania. Ziemia, Warszawa, 9, 1924. Materjały do fauny szarańczaków (Orthoptera) Wielkopolski. Pol. P. Entom., Lwów, 5, 1925. T e n e n b a u m S z. i M i e r z e j e w s k i Wł. Materjały do fauny prostoskrzydłych (Orthoptera) Ordynacji Zamojskiej. Pam. Fizj., Warszawa, 22, 1914. U r b a ń sk i J. Materjały do fauny owadów prostoskrzydłych województwa poznańskiego. Pol. P. Entom., Lwów, 10, 1931.
182 J. Rożnowska. 2 W zbiorach Państwowego M uzeum Zoologicznego znalazłam pewien materjał z wymienionych grup, który zestawiam w poniż szym wykazie: Derm apłera. Labidura riparia (P all.). Podole: Zazulińce, 4 V III 1933, 1 cf i 29 9, oraz 5 VIII I 933, 1 9, leg- dr. Sz. T e n e n b a u m ; Zaleszczyki, 5 V III 1932, i cf, leg. dr. Sz. T e n e n b a u m. Okolice W arszawy: Dembe Wielkie, 8 V II1 9 1 6, 2 9 9, oraz 1 6V II1916, 1 9, leg. dr. Sz. T e n e n b a u m ; W arszawa-pelcowizna, 13 IV 1931, i c f, leg. St. A d a m c z e w s k i. Pomorze: Hel-Bór, 20 VII 1930, 1 cf, leg. dr. H. J a w ł o w s k i ; Hel, 18 V I I 1933, i 9, leg. dr. T. J a c z e w s k i. Okaz z Zaleszczyk jest stosunkowo duży, długość jego wy nosi 25,84 mm. Długość cerci jest następująca: lew y 13,98 mm, p ra w y 12,93 то т. Rozmiary pokryw przekraczają dotychczas podawane w literaturze: lewa ma 5,37 mm, prawa 5,1 mm długości. Jest to gatunek dotąd spotykany u nas niezbyt licznie. D o tychczas był znany w Polsce z następujących okolic: Podole, Śląsk Górny, wyżyna Małopolska, Mazowsze (Czersk, W arsza wa), Pomorze (Hel, Toruń), Wielkopolska. Labia minor (L.). Pieniny: Krościenko, 8 V III 1924, i o c f c f i i o 9 9 > legdr. Sz. T e n e n b a u m. Lubelskie: Biłgoraj, 6 V I I I 1918, 1 cf, leg. K. D e m e l, na stole w budynku; Nowosady, 20 V III 1914, id", leg. dr. Sz. T e n e n b a u m. Okolice W arszawy: Dembe Wielkie, 16 VIII 1917, i Cf, leg. dr. Sz. T e n e n b a u m ; Grodzisk, 2 XI 1928 i 9, leg- dr. Sz. T e n e n b a u m ; Warszawa, 28 IV 1928, 1 9 i 25 V 1928, 1 9, leg. dr. Sz. T e n e n b a u m. Jest to gatunek znany nie z całego obszaru Polski. Dotych czas był spotykany na G órnym Śląsku, w Małopolsce, na Kuja wach i na Pomorzu. Chelidurella acanthopygia (G êné). i W ołyń: M alinów (pow. Krzemieniec), w lesie, 2 0 I X 1929 cf i 3 9 9, l e g - Zdz. R a a b e. Podole: Biletówka pod Kręciło-
3 183 Kilka ciekawszych stanowisk skorków i karaluchów. wem nad Zbruczem (pow. Skałat), 2 5 I V 1930, 1 cf, leg. St. S teinówna ; dolina Dniestru między Zaleszczykami a Gródkiem, 3 V 1930, 1 $, leg. E. G rabda. Tatry, dolina Suchej W o d y, re giel, ± 1350 m, 14 VII 1933, 1 9, oraz Tatry, ponad polaną Krywańską, u stóp Gronika, ± 1 2 5 0 m, 2 IX 1923, i cf, leg. prof. dr. W. R oszk ow sk i; Zakopane, 9 VII 1927, 1 9» leg. dr. Sz. T enenbaum. Bażanowice (pow. C ieszyn), IV 1932, 1 cf i 1 Ç, leg. J. N a s t.- Borek Fałęcki (pow. Podgórze), 1889, re f, ze zbiorów prof. W ł. K u lczy ń sk ieg o. Pow. Puławy: W ola Osińska, p od suchem i opadłem i liśćmi, 1912, i 9 > leg. F ie d o to w ; w ieś Kozibór, p od opadłem i liśćmi, 4 V I I 1912, 3 larwy, leg. F ie d o t o w. Bobrowa (pow. Ł ow icz), las bukowy, 24 V II 1924, i cf, leg. dr. W ł. P o liń sk i. O kolice W arszaw y: Puszcza K am pi noska, 31 VI 1929, i 9» leg- St. F e lik sia k ; Bielany, dolna część lasu nad błotam i, 13 V 1919, 1 9. leg- prof. dr. W. R oszk ow sk i; Czarna Struga, IV 1920, 2 cf cf i 3 9 9» leg- dr. Sz. Tenenbaum; M ienia (pow. M ińsk M azowiecki), pod korą, 30 III 1930, 8 cf cf i i 9 > lßg- dr. T. W o l s k i. Białowieża, 27 III 1921, 1 9. leg. dr. Sz. Tenenbaum; Białowieża, 12 V I I I 1932, i 9. leg. St. F e lik siak.- Czom brów (pow. N ow ogródek), V III 1930, 4 c f cf i 129 9 > leg. K. K arpow icz. R ozew ie, zbocze nadmorskie, las bukowy, 4 VI 1930, i 9, leg. St. F el ik sia k. D otąd gatunek ten b ył podaw any u nas tylko z bardzo n ie licznych stanowisk, przytem w niewielkiej ilości okazów, a m ia now icie: Sambor ( Ł omnicki, 1905), Zamojszczyzna ( T enenbaum i M ierzejewski, 1914), H el (S zeliga- M ierzeyewski, 1928), W ie l kopolska (S zulczewski, 1926), O jców ( W aga, 18551). Z okolic W a r szaw y podawany tylko przez W agę (1855), a m ianowicie, z Bielan, gd zie uważa on gatunek ten za pospolity. Sądząc z materjału, znajdującego się w P aństw ow em M u zeu m Z oologicznem, jest to gatunek daleko bardziej rozpow szechniony, niżby wynikało z d o tychczasow ych danych. *) Ł o m n ic k i M. Wykaz szarańczaków okolic Lwowa. Spr. Kom. Fizj., Kraków, 38, 1905. T e ne nb au m i M S z u l c z e w s k i J., ie r z e je w s k i, 1. 1. c. c. ( W aga A.) Sprawozdanie z podróży naturalistów odbytej w r. 1854 do Ojcowa. Biblj. W arsz., Warszawa, 2, 1855..
184 4 J. Rożnowska. W Europie gatunek ten występuje w północnej i środkowej Francji, Pirenejach, Belgji, Holandji, Piemoncie, na wschodzie W ęgier, w Istrji, Serbji, Niemczech, Danji i Szwecji. Apterygida albipennis ( C h a r p.). Podole: Sinków, io V III 1933, Ą d d i 2? 9. leg- dr. Sz. Zaleszczyki - Obiżowa, 5 V I I I 1931, 2 d d, leg. dr. Sz. T e n e n b a u m. W ąwóz Kobylański, 25 V III 1918, 1 d, leg. dr. St. M. K r z y s i k. Okolice W arszawy: Morysinek, 7IV1919, 2 d d, leg. dr. Sz. T e n e n b a u m. Gatunek ten, w Polsce bardzo rzadki, notowany był z nastę pujących stanowisk: Buczacz ( Ł o m n i c k i, 1875), Dźwinogród ( Ł o m n i c k i, 1876), M iodów doi. Popradu ( S c h i l l e, 1902), Śląsk Górny ( K e l c h, 1852 2). Ciekawe jest stanowisko tego gatunku pod Warszawą. Jego występowanie tu możemy tem tłumaczyć, iż pomimo, że jest to gatunek raczej południowy, zachodzi on jednak i ku północy Europy środkowej, być może wzdłuż brzegów morskich, spo tykany jest bowiem w Danji i w Prusach W schodnich. W Europie gatunek ten występuje w Danji, Holandji, Belgji, Niemczech (Prusy wsch., Śląsk, Brandenburg ja, Saksonja, Turyngja, Hanower, Nadrenja, H essen-n assau, Bawarja, W irtembergja, Badenja), w północnej Francji, Alzacji i Lotaryngji, rzadko w po łudniowej Francji i Anglji, w Hiszpanji, północnych Włoszech, północnym Tyrolu, północnej i południowej Austrji, w Rumunji (Siedmiogród), w Jugosławji (Bośnia i Hercegowina), Grecji, na wyspie Korfu, na Podolu Sowieckiem i na Kaukazie. Tenenbaum ; Forficula auricularia L. Gatunek pospolity. W zbiorach Państwowego M uzeum Zoo logicznego znajdują się okazy z następujących okolic: 2) Ł o m n ic k i M. Materjały do fauny szarańczaków Galicyjskich. Spr. Kom. Fizj., Kraków, 9, 1875. -Sprawozdanie z wycieczki odbytej na Podolu r. 1876, po między Seretem, Zbruczem i Dniestrem. Ibid., 11, 1877. S c h i l l e Fr. Materjały do fauny siatkoskrzydlych i szarańczaków doliny Po pradu. Spr. Kom. Fizj., Kraków, 36, 1902. K e l c h A. Grundlage zur Kenntnis d. O rth. Oberschlesiens. Progr. Gymnas., Ratibor, 1852.
5 Kilka ciekawszych stanowisk skorków i karaluchów. 185 9 9 i larwy: Malinów (pow. Krzemieniec); Krzywcze (pow. Borszczów); okolice Lwowa; Mszana Dolna, Łękocica koło Kroś cienka; Tatry, Zakopane, Bukowina (pow. Nowy Targ); pow. Myślenice; Poraj-Biskupice (pow. Będzin); Pieskowa Skała; Gorzków (pow. Częstochowa); Sandomierz; Opatów, Ostrowiec, Konary; Kamecznica Bęczkowska nad rzeką Pyzną pod W ielu niem; Młodrawy pod Bzinem (pow. Konecki); Biłgoraj, okolice Tomaszowa Lubelskiego; okolice W arszawy: Kaczy Dół, Ołtarzew, Warszawa; Grabianów (pow. Siedlce); Białowieża; pow. Baranowicze; pow. Nowogródek : Czombrów, Korośna, Świteź, Nowogródek; Włocławek; Stary Ciechocinek; T leń (pow. Swiecie); Hel. cf cf var. macrolabia F ie b. : Zakopane, Bukowina (pow. Nowy Targ); Poraj-Biskupice (pow. Będzin); Pieskowa Skała; Łagów, las między Klonowem a Smugą Brzezinkowską; Ustronie (pow. Kępno); Krasnobród; okolice Tomaszowa Lubelskiego; Kaczy Dół pod Warszawą; Grabianów (pow. Siedlce); Biało wieża; Baranowicze; Świteź; Suwałki; Włocławek; Koło; Hel. cf d var. cyclolabia F i e b. : Malinów (pow. Krzemieniec); Tarnopol; jar Dniestru (pow. Borszczów); Stok Łysej Góry, Roma nów (pow. Bobrka); Mszana Dolna; Tatry, Zakopane; Niegowice (pow. Będzin); Gorzków (pow. Częstochowa); Ustronie (pow. Kępno); Biłgoraj, okolice Tomaszowa Lubelskiego; Warszawa; Czombrów (pow. Nowogródek); Hel. N a podstawie materjału, znajdującego się w Państwowem M uzeum Zoologicznem, doszłam do wniosku, że v. cyclolabia F i e b. jest tak samo pospolita, jak v. macrolabia F i e b. Byłoby to potwierdzeniem spostrzeżeń S o k o ł o w s k i e g o (1928):), który wprawdzie nie wyróżnia w swej pracy powyższych postaci, pisze jednak o zmienności obcążków u cf cf tego gatunku w wojewódz twie Poznańskiem. W edług T e n e n b a u m a i M i e r z e j e w s k i e g o (1914)2), w O r dynacji Zamojskiej var. cyclolabia F i e b. spotyka się znacznie rzadziej, niż v. macrolabia F i e b. W materjale, który posiadam z Zakopanego, zachodzą następujące stosunki: w lipcu 1931 roku znaleziono 23 cf cf v. cyclolabia F i e b., 10 d ę? v. macrolabia F i e b ;!) 2) L. c. L. c.
186 J. Rożnowska. 6 prócz tego posiadam 3 cf cf, znalezione w roku 1917 v. cyclolabia F ieb. Dotychczas v. cyclolabia F i e b. podawał K o ź m i ń s k i z Bia łowieży (1925), oraz T e n e n b a u m i M i e r z e j e w s k i z Ordynacji Zamojskiej (1914)8). Forficula auricularia L. występuje w dość różnorodnych środowiskach. Okazy, które posiadam, były zbierane w lasach liściastych, bukowym, dębowo-sosnowym, sosnowym, w kultu rach na polanie leśnej, na łące, wzgórzach wapiennych, w Tatrach na wysokości ± 435 m i ± 950 m, w parku i lokalach mieszkal nych. G atunek ten przebywa pod korą drzew, pod patykami, kamieniami, wśród opadłych, zeschłych lub gnijących liści, w za roślach (wierzby, leszczyny), w trawie, na krzakach. W Biało wieży na światło 1 cf ( v. macrolabia F i e b. ), leg. St. F e l i k s i a k ; na Świtezi (pow. Nowogródek), na przynętę z miodu i piwa, za stawioną po zachodzie słońca na motyle, 1 cf (v. macrolabia F i e b. ), i Ç i i larwa, leg. dr. J. K r e m k y. Orłhoptera, Blałtidae. Hololampra maculata var. schäfferi (G m e l.). Podole: Lesieczniki, x8 V III 1932, 2 cf cf i i 9 > oraz 12 VII 1932, 2 cf cf i i $, l e g. dr. Sz. T e n e n b a u m ; Kołodróbka, 24 VII 1933, i cf, leg. dr. Sz. T e n e n b a u m ; Zaleszczyki-Obiżowa, 3 VIII 1932, i?» leg. dr. Sz. T e n e n b a u m. G atunek ten podawany był z Polski z bardzo nielicznych stanowisk: Podole ( N o w i c k i, 1867; Ł o m n i c k i, 1877), Lwów ( Ł o m n i c k i, 1905), Okolice Ojcowa: Potok, Rajgród ( W a g a, 18554). W a g a podaje, że gatunek ten jest w okolicach Ojcowa bardzo pospolity. Jest to gatunek południowo i środkowo europejski. W ystę puje on w Niemczech (Śląsk, Brandenburgja, Hanower, Bawarja), na W ęgrzech, w Siedmiogrodzie i na Kaukazie. 3) L. c. 4) N o w ick i Ł o m n ic k i M. Beiträge zur Insektenfauna Galiziens. Krakau, 1873. M. 1877, 1. с., str. 3, i 1905, 1. c. str. 3.
7 Kilka ciekawszych stanowisk skorków i karaluchów. 187 Ectobius lapponicus (L.). Gatunek pospolity. W zbiorach Państwowego M uzeum Zoo logicznego znajdują się okazy z następujących okolic: W ołyń: Krzemieniec, Malinów (pow. Krzemieniec); Podole: Dereniówka, Kołodróbka, Zeżawa; pow. Borszczów; stok Łysej Góry, Rom a nów (pow. Bobrka); Łąkcica koło Krościenka; Tatry; Krakowskie: Borek Fałęcki (pow. Podgórze), Bieńkowice (pow. Bochnia), Bolechowice (pow. Kraków); Poraj-Biskupice (pow. Będzin); Łódź; pow. Konin; Pszczonów (pow. Łowicz); okolice W arszawy: Mądralin, Kaczy Dół, Bielany, Czarna Struga, Dem be W ielkie; G o stynin; Włocławek; Białowieża; pow. Nowogródek: Korośna, Czombrów, Świteź; Bór na Helu; okolica jeziora Góreckiego (pow. Śrem). Ectobius lapponicus (L.) występuje w dość różnorodnych śro dowiskach. Materjał, znajdujący się w Państwowem M uzeum Zoologicznem, był zbierany w lasach : mieszanych, dębowo-sosnowym, sosnowym, brzozowym, wśród olszyn, na łąkach, czasem wilgotnych, na torfowiskach, w Tatrach na wysokości ± 900 m. Gatunek ten przebywa pod korą drzew, pni, pod opadłemi liśćmi lub igliwem, pod kamieniami. N a Switezi na przynętę z miodu i piwa, zastawioną po zachodzie słońca na motyle, 1 9. leg- dr. J. Kremky. Ectobius lividus (F.). Gatunek pospolity. W zbiorach przeze mnie przejrzanych, znajdują się jedynie 9 9 - T üm pel ( i 922 ) podaje, że <Sd tego gatunku są rzadkie, 9 9 zaś mają krzyżować się z d cf Ectobius lapponicus (L.). Posiadam okazy z następujących okolic: Podole: Kołodróbka, Zaleszczyki-Obiżowa; Złoty Potok (pow. Częstochowa); okolice W arszawy: Kaczy Dół, Dem be Wielkie; Kuszelewo (pow. Nowogródek). s) T ü m p e l R. Die Geradflügler Mitteleuropas. Gotha, 1922.
188 J. Rożnowska. 8 RÉSUMÉ. L auteur, en se basant sur les collections du Musée Zoologi que Polonais de Varsovie, donne une énumération des stations, en partie nouvelles, des espèces polonaises des Dermaptères et des Blattides (Orthoptères). D r u k a r n i a T e c h n i c z n a, S p. A k c., W a r s z a w a, C z a c k ie g o 3 / 5, t e l. : 614-67 i 277-98.