KONIUNKTURA W ROLNICTWIE II KWARTAŁ 2017

Instytut Rozwoju Gospodarczego Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Piotr Szajner Konrad Walczyk KONIUNKTURA W ROLNICTWIE II KWARTAŁ 217 ISSN 2392-3741 Badanie okresowe nr 11

BADANIA KONIUNKTURY GOSPODARCZEJ INSTYTUTU ROZWOJU GOSPODARCZEGO SGH Rada Programowa: Elżbieta Adamowicz (Przewodnicząca), Joanna Klimkowska (Sekretarz), Andrzej Kowalski, Marco Malgarini, Gernot Nerb, Ataman Ozyildirim, Janusz Stacewicz, István János Tóth Komitet Redakcyjny i adres Redakcji: Konrad Walczyk (Redaktor naczelny) Piotr Szajner Anna Jacygrad ul. Madalińskiego 6/8, 2-13 Warszawa www.sgh.waw.pl/instytuty/irg Wydawnictwo: Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Al. Niepodległości 162, 2-4 Warszawa Opracowanie powstało w wyniku wspólnych badań Instytutu Rozwoju Gospodarczego SGH z Instytutem Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - PIB Wersja elektroniczna czasopisma jest wersja pierwotną Publikacja została zrecenzowana zgodnie z wytycznymi MNiSW Copyright by Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 217 Wszelkie prawa zastrzeżone. All rights reserved. ISSN 2392-3741 Informacje zawarte w niniejszym biuletynie oparte są na wynikach ankietowego badania koniunktury nr 11. W badaniu uczestniczyło 217 gospodarstw rolnych. Metoda badawcza opisana jest na stronie http://kolegia.sgh.waw.pl/pl/kae/struktura/irg/koniunktura/strony/metody.aspx.

3 SPIS TREŚCI I. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADANIA...4 II. WYNIKI SZCZEGÓŁOWE...6 1) Wskaźnik koniunktury...6 2) Nastroje gospodarstw rolnych...9 3) Przychody pieniężne... 12 4) Oszczędności... 1 ) Zadłużenie... 18 6) Zakupy nawozów mineralnych... 21 7) Zakupy pasz treściwych... 24 8) Zakupy środków ochrony roślin... 27 9) Inwestycje w maszyny i urządzenia... 3 1) Inwestycje w budynki i budowle... 33 11) Dostępność kredytów preferencyjnych... 36 12) Zamiar wzięcia kredytu... 39 13) Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego... 42 14) Zaciągnięcie kredytu rynkowego... 4 1) Przeznaczenie dopłat bezpośrednich... 48 III. SUMMARY...

4 I. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADANIA 1. W II kwartale 217 r. koniunktura w polskim rolnictwie ponownie poprawiła się. Jest to już piąty kwartał z rzędu poprawy koniunktury rolnej. Wartość wskaźnika koniunktury IRG SGH (IRGAGR) wzrosła o 4,7 punktu, z poziomu -,3 pkt do -,6 pkt. Poprawa wynika zarówno ze wzrostu przychodów gospodarstw rolnych (w większym stopniu wartość wskaźnika wyrównanych przychodów pieniężnych, jednej ze składowych wskaźnika IRGAGR, zwiększyła się o,6 punktu, z poziomu -11,7 pkt do -6,1 pkt), jak i z poprawy nastrojów gospodarstw rolnych (wartość wskaźnika zaufania, drugiej składowej IRGAGR, jest wyższa od wartości sprzed kwartału o 3,1 pkt). W skali roku wartości wskaźnika koniunktury i obu wskaźników cząstkowych wzrosły o, odpowiednio: 13,4, 13,1 i 13,9 pkt. Wskaźnik złożony niemal osiągnął symboliczny poziom wyznaczony linią, pkt. W całej historii badania koniunktury rolnej przez IRG został on przekroczony tylko czterokrotnie. Z kolei wskaźnik zaufania osiągnął wartość niższą jedynie od zanotowanej tuż przed wybuchem światowego kryzysu finansowego i gospodarczego 27+. Można powiedzieć, że gospodarstwa rolne ogarnęła euforia. Jeśli nałoży się na to przewidywane, sezonowe polepszenie się sytuacji finansowej rolników, należy spodziewać się w przyszłym kwartale rekordowo wysokich wyników. 2. Poprawa koniunktury jest niemal powszechna wzrost wskaźnika zanotowano dla wszystkich wyróżnianych grup gospodarstw rolnych z wyjątkiem tych, które zajmują się uprawą roślin wieloletnich i rozmnażaniem roślin. Najsilniej poprawę koniunktury odczuły gospodarstwa: duże, tj. o powierzchni 1- ha (wzrost wartości wskaźnika o,6 pkt), położone w makroregionie środkowozachodnim (o 6, pkt), prowadzone przez młodych rolników, w wieku do 3 lat (o 13,7 pkt), z wykształceniem wyższym (o 1, pkt), zajmujące się chowem i hodowlą zwierząt (o 1,3 pkt). 3. Wartość salda odpowiedzi na pytanie o wielkość przychodów pieniężnych 1 wzrosła o 12,7 pkt w porównaniu z wartością z I kwartału i wynosi -,4 pkt. Jest o 18,3 pkt wyższa od wartości sprzed roku. Kwartalny wzrost odnotowano dla wszystkich badanych grup gospodarstw rolnych; największy dla gospodarstw położonych w makroregionie zachodnim (o 18,1 pkt), o powierzchni powyżej ha (o 18,3 pkt), prowadzących działalność w zakresie uprawy roślin innych niż wieloletnie (o 17,6 pkt), prowadzonych przez osoby młode, w wieku do 3 lat (o 3,1 pkt), z wykształceniem wyższym (o 21,6 pkt). Powodem wzrostu przychodów pieniężnych były wyższe ceny skupu. W szczególności wyższe były ceny skupu żywca wieprzowego i wołowego, mleka oraz pszenicy i jęczmienia. Niższe były tylko ceny skupu żywca drobiowego, kukurydzy i owsa. Rolnicy spodziewają się wzrostu przychodów w III kwartale roku. Wzrost ten będzie raczej konsekwencją wysokich cen skupu, bowiem niekorzystne warunki pogodowe wiosną (przymrozki i duże opady) niekorzystnie wpłyną na wielkość produkcji niektórych produktów (owoce, warzywa, zboża). Wzrost cen skupu będzie więc niwelowany mniejszą podażą, co ograniczy wzrost przychodów pieniężnych, jaki zwykle obserwujemy latem. 4. Wartość salda odpowiedzi na pytanie o oszczędności gospodarstw rolnych nieznacznie obniżyła się, o 1, pkt, do poziomu -27,9 pkt. Jest jednak wyższa niż rok wcześniej o 13,2 pkt. Kwartalne zmiany wartości salda są zróżnicowane między poszczególnymi grupami gospodarstw rolnych. Największe spadki zanotowano dla gospodarstw położonych w makroregionie 1 Salda odpowiedzi na pytanie o wielkość przychodów pieniężnych nie należy mylić ze wskaźnikiem wyrównanych przychodów pieniężnych. Wskaźnik jest średnią ważoną czterech sald: salda diagnostycznego i salda prognostycznego z okresu, w którym wskaźnik jest liczony, oraz salda diagnostycznego i salda prognostycznego z okresu poprzedzającego. Jest więc niejako obciążony przeszłością. Taka konstrukcja ma na celu osłabić jego podatność na silne wahania poszczególnych sald pod wpływem czynników nadzwyczajnych i działających krótkotrwale.

środkowowschodnim (o 8,7 pkt), o powierzchni do 7 ha (o 6,4 pkt), zajmujących się rozmnażaniem roślin (o 2,7 pkt), prowadzonych przez osoby w wieku powyżej 6 lat (o 12,7 pkt), z wykształceniem podstawowym (o 7,7 pkt). Wzrost wartości salda odnotowano tylko dla niektórych grup gospodarstw rolnych. Rolnicy przewidują poprawę stanu ich oszczędności w następnym kwartale.. Pogorszył się stan zadłużenia gospodarstw rolnych. Wartość salda jest wyższa niż przed kwartałem o 6,3 punktu (w przypadku tego pytania wzrost wartości salda oznacza pogorszenie się sytuacji). Wzrost zadłużenia odnotowano we wszystkich badanych grupach gospodarstw rolnych z wyjątkiem położonych w makroregionie północnym. Rolnicy spodziewają się poprawy stanu ich zadłużenia w kolejnym kwartale. 6. W ciągu kwartału wzrosły wartości sald odpowiedzi na pytania o wielkość zakupów: nawozów mineralnych, pasz treściwych i środków ochrony roślin o, odpowiednio: 11,,,7 i 14, pkt. To drugi kwartał z rzędu, gdy zwiększają się zakupy obrotowych środków produkcji. Wzrost odnotowano dla niemal wszystkich wyróżnionych grup gospodarstw domowych. Dla wielu z nich salda osiągnęły wartości dodatnie. To być może najdobitniejszy wyraz impetu w produkcji rolnej. Obecne wartości sald są również wyższe niż przed rokiem o, odpowiednio: 14,8, 3, i 9, pkt. 7. Nieco (o 1, pkt proc., do wysokości 4,7%) obniżył się odsetek gospodarstw, które zamierzają dokonać zakupu maszyn i urządzeń rolniczych. Nie zmienił się natomiast odsetek gospodarstw, które planują dokonać inwestycji w budynki i budowle; wynosi obecnie 18,6%. Zmiany w nastawieniu inwestycyjnym są różne między badanymi grupami gospodarstw domowych, jednak na ogół niewielkie. Najsilniej proinwestycyjnie nastawieni są rolnicy młodzi i z wyższym wykształceniem. 8. Pomimo wzrostu dostępności kredytu preferencyjnego (z 74,2% do 77,%) odsetek gospodarstw rolnych, które zamierzają zaciągnąć kredyt, obniżył się z 26,9% do 23,%. Zmniejszył się również odsetek gospodarstw, które zaciągnęły kredyt na warunkach preferencyjnych (o 2, pkt proc.), oraz odsetek gospodarstw, które wzięły kredyt na warunkach rynkowych (o,7 pkt proc). Pomimo więc niskich stóp procentowych rolnicy wolą finansować produkcję rolną ze środków własnych, czemu sprzyja poprawiająca się sytuacja dochodowa gospodarstw rolnych 9. Rolnicy zamierzają przeznaczyć dopłaty bezpośrednie w pierwszej kolejności na zakup środków produkcji (4,8%), bieżące potrzeby życiowe (31,4%) i inwestycje w gospodarstwo (24,9%). Na cele produkcyjne przeznaczą dopłaty przede wszystkim rolnicy prowadzący duże gospodarstwa (pow. 1 ha), młodzi (do 4 lat), lepiej wykształceni i zajmujący się chowem i hodowlą zwierząt.

6 II. WYNIKI SZCZEGÓŁOWE 1. Wskaźnik koniunktury w rolnictwie 1 - -1-1 -2-2 -3-3 -4 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 1 1 - -1-1 -2 IRGAGR średnia trend liniowy składnik cykliczny (prawa skala) Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 1. wskaźnik przychodów pieniężnych -21,2-19,2-1,1-7,8-11,7-6,1 2. wskaźnik zaufania -3, -3, -,8-2,2 7,3 1,4 wskaźnik koniunktury (1.ˣ ) -1,2-14, -7, -,9 -,3 -,6 2 1-1 -2-3 -4 - -6 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 wskaźnik wyrównanych przychodów pieniężnych wskaźnik zaufania

7 Wskaźnik koniunktury wg makroregionów 2, - -1-1 -2-2 -2,7-1,8 -, -3,4-3,1-3,7-6,1-6,4-6,8-8,3-1,9-1,6-14, -2,2 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 216 Q1 217 Q2 217 1 Wskaźnik koniunktury wg powierzchni gospodarstw rolnych,9 1,2 6,3 - -1-1 -2-2 -4,7-4,1-1,6-9,9-12,1-14, -16,1-19, -21,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 216 Q1 217 Q2 217 2 2 1 1 - -1-1 -2-2 Wskaźnik koniunktury wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 19,2, 4,8-1,2-3,3-6, -9,3-8,8-12,7-17,9-16,8-19,7 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 216 Q1 217 Q2 217

8 Wskaźnik koniunktury wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 1 1 1, - -1-1 -2-2,, -1,6-6,2-4,6-9,1-13,2-2,3 podstawowe i zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 216 Q1 217 Q2 217 Wskaźnik koniunktury wg grup PKD 27 2 21,6 2 1 13, 1, 2,7 - -1-1 -2-8,1-7,1-2,1-1,6-3,7-4,7-3,6-7,2-1,8-4,2-2 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin Q2 216 Q1 217 Q2 217-21,8 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

9 2. Nastroje gospodarstw rolnych 3 2 1-1 -2-3 -4-1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 saldo średnia trend liniowy Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 1. z ufnością 18,3 19,1 19,7 18,1 24,2 27, 2. z obawą 67,1 64,8 66,4 68, 6,4 61, 3. ze strachem 14,6 16,1 13,9 13,4 1,4 11, saldo (1.-3.) 3,7 3,,8 4,7 13,8 16, wskaźnika zaufania (1.-2.ˣ,1-3.) -1,2-3, -,8-2,2 7,3 1,4 Nastroje gospodarstw rolnych wg makroregionów 3 2 24,8 23,8 2 1 1 4,8 1,9 13, 1,2 7, 1,1 19,2 19, 13,1 7,7 9,4 - -1-3,7-3,7 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 216 Q1 217 Q2 217

1 Nastroje gospodarstw rolnych wg powierzchni gospodarstw rolnych 3 2 2 1 1,7 19,2 18,8 24,9 26,1 1 2,9 2,1,7 2,7 - -1-1 -4,3-4,1-9, do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 216 Q1 217 Q2 217 Nastroje gospodarstw rolnych wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 6 48,3 4 32,7 3 2 1 17,3 8,3 19,6 22,6 8, 9,7,2 1,1-1 -3,2 -,1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat 13,8 Q2 216 Q1 217 Q2 217

11 Nastroje gospodarstw rolnych wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 4 3 3 2 2 1 1 - -1 19, 19,9 16, 17,2,9 4,4 4,9 -,8 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 216 Q1 217 Q2 217 3, 6 4 Nastroje gospodarstw rolnych wg grup PKD 27, 3 26,9 27,3 28,9 27,1 2 1 18,3 13,4 13,6 1,9 8,1 17,2 12,1 12,2-1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin -3,8 chów i hodowla zwierząt -2, działalność mieszana Q2 216 Q1 217 Q2 217

12 3. Przychody pieniężne 2 1-1 -2-3 -4 - -6-7 -8 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 przewidywania 1. wzrosły 13,4 17,4 24,2 32,9 21, 23,7 31,8 2. nie zmieniły się 36,6 41, 38,1 3,2 39,8 47,1 41,1 3. zmalały,1 41,1 37,8 31,9 39,1 29,1 27,1 brak 9, 8, 7,3,4 9,6 7,6,1 saldo (1.-3.) -36,7-23,7-13,6 1, -18,1 -,4 4,7 1 Przychody pieniężne wg makroregionów 6, - -1-1 -2-2 -3-3 -,7-4, -3,6-1,7-11,9-18, -16, -19, -18, -17,3-23,8-27,6-27,7-28,6 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 216 Q1 217 Q2 217

13 Przychody pieniężne wg powierzchni gospodarstw rolnych 2, - -1-3,2-1 -2-2 -3-26, -19,8-18,6-2,1-16,8-22, -1,1-16, -1,8-3 -4-3, do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 216 Q1 217 Q2 217 Przychody pieniężne wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 3 2 2,4 1 1,7-1 -2-7,1-14,7-1, -8,6-14,3-11,6-3 -4-2,3-24,1-33,7-31,3 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 216 Q1 217 Q2 217

14 1 1 - -1-1 -2-2 -3-3 Przychody pieniężne wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne -4,9-6,4-12,8-11,4-18,3-19,2-23,6-3, podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 216 Q1 217 Q2 217 1,2 2 1 1 - -1-1 -2-2 -3-3 -2,1-26, uprawa roślin innych niż wieloletnie -8,9-8, -9,4-11,4 Przychody pieniężne wg grup PKD 27 uprawa roślin wieloletnich 1,8-2,9 1,3 rozmnażanie roślin -29,6 Q2 216 Q1 217 Q2 217 3,8 14,2 chów i hodowla zwierząt -9,9-21,1-22,6 działalność mieszana

1 4. Oszczędności -1-2 -3-4 - -6-7 -8 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 przewidywania 1. wzrosły 8, 7, 12,9 1, 14,2 12, 19,4 2. nie zmieniły się 39,9 43,9 42, 4,2 4,2 47,2 46, 3. zmalały 1,6 48,6 4,1 39,3 4,6 4,4 34,1 4. brak 19,3 19,8 18,2 17,4 16,4 16,7 16,4 saldo (1.-3.) -43,1-41,1-32,2-23,8-26,4-27,9-14,7 - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 - Oszczędności wg makroregionów -18,9-18, -21,8-22, -21,3-27,6-29,6-29,9-32,1-31,9-36,6-39,6-4, -42,3-44, północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 216 Q1 217 Q2 217

16 Oszczędności wg powierzchni gospodarstw rolnych - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 -21,9-2,8-24,1-28,1-29,1-3,6-32,2-33,2-39, -39,1-39,7-42,2 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 216 Q1 217 Q2 217 Oszczędności wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne -1-2 -17,2-13,1-3 -4-33,6-3,1-23,4-23, -3,9-32,8-34, -27,7-39,4 - -6-48,4 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 216 Q1 217 Q2 217

17 - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 - Oszczędności wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne -18,7-29,1-26,9-27,2-29,7-36,8-39,6-47,6 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 216 Q1 217 Q2 217-13,2 Oszczędności wg grup PKD 27, - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 -32,8-32,6-16,9-21,9-34, -9,6-2,7-39, -12,6-18, -26,8-27,6-41,4 - -46,9 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q2 216 Q1 217 Q2 217

18. Zadłużenie 1 - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 przewidywania 1. wzrosło 12,8 14,6 11,4 11,3 1,7 12,9 11,6 2. nie zmieniło się 38,3 4,4 43,1 39,7 4,2 42,1 39,4 3. zmalało 48,9 4, 4, 48,9 49,1 4, 49, 4. brak 32, 34,8 33,8 32,9 36,8 37,1 37,2 saldo (1.-3.) -36,1-2,4-34,1-37,6-38,4-32,1-37,4 Zadłużenie wg makroregionów -1-2 -3-4 - -6-1,2-14,8-18,1-17, -2,7-22,8-31,7-33, -34,1-3,8-4,9-47, -2,1-1,3 -,8 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 216 Q1 217 Q2 217

19 Zadłużenie wg powierzchni gospodarstw rolnych - -1-1 -2-2 -18,4-19,8-3 -3-4 -26,6-3, -33, -28, -27,4-28,9-32,1-36,2-34, -4-42,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 216 Q1 217 Q2 217 Zadłużenie wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne - -1-1 -2-2 -16,3-1,3-3 -3-29,3-28,1-27,3-27,3-28,9-28,8-27, -4-4 -37,1-39,2-4, do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 216 Q1 217 Q2 217

2 - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 - Zadłużenie wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne -18,2-24,3-29,4-3, -34,8-32,2-37,6-43,4 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 216 Q1 217 Q2 217-27,8 Zadłużenie wg grup PKD 27-1 -2-3 -4-17,8-18, -28,9-29,7-33,2-2, -22,1-28,8-3,3 - -6 uprawa roślin innych niż wieloletnie -41,6 uprawa roślin wieloletnich -1, -, rozmnażanie roślin -41, Q2 216 Q1 217 Q2 217-47,4-6,7 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

21 6. Zakupy nawozów mineralnych 1-1 -2-3 -4 - -6-7 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 saldo średnia trend liniowy Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 1. wzrosły 12, 14, 1,6 12,8 13,8 18,8 2. nie zmieniły się 6,4 8,3 8,2 6,1 62,9 64, 3. zmalały 27,7 27,2 26,3 27,1 23,2 16,7 4. nie dokonano 11,2 4, 3,8 9, 8, 4,3 saldo (1.-3.) -1,7-12,7-1,7-14,3-9,4 2,1 Zakupy nawozów wg makroregionów 1,6 3,6 1,6 3, - -1,2-6, -1-1 -2-8,8-8,3-8, -11,2-1,7-11,4-13,4-1,7-17,7 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 216 Q1 217 Q2 217

22 2 1 Zakupy nawozów wg powierzchni gospodarstw rolnych 17,8 1 2,3, 2,7 - -1-1 -2-2 -1,9-8,9-11,8-14,9-2,1-22,3-21, -22,7 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 216 Q1 217 Q2 217 Zakupy nawozów wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 3 2 1 4,7 2,9 9,6-1 -2-3 -4-1,8-1,8-3,8-8,2-14, -12,6-18,2-21, -32,6 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 216 Q1 217 Q2 217

23 Zakupy nawozów wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 2 17,1 1 1 4,3 1,7 4,2 - -1-1 -2-7,6-9, -12,6-16, -18,1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 216 Q1 217 Q2 217 Zakupy nawozów wg grup PKD 27 3 2 26,1 2 1 1 6,8, 1,9 8,6 4,8 - -1-1 -2-7,6-8,7 uprawa roślin innych niż wieloletnie -3,7 uprawa roślin wieloletnich -12,8 rozmnażanie roślin -13,8-2,4 chów i hodowla zwierząt -1,7-12,7-16,1 działalność mieszana Q2 216 Q1 217 Q2 217

24 7. Zakupy pasz treściwych 1 - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 saldo średnia trend liniowy Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 1. wzrosły 18,9 14,9 14, 11, 1,3 13,8 2. nie zmieniły się 8,3 8,9 8, 6, 6, 64,1 3. zmalały 22,8 26,2 27, 29, 24,3 22,1 4. nie dokonano 3,8 27,4 32,8 31, 37,8 3, saldo (1.-3.) -3,9-11,3-12, -18, -14, -8,3 Zakupy pasz wg makroregionów - -1-4,3-7,1-9,7 -, -4,4-1 -12, -13,3-12,7-12,8-11,8-12,2-2 -16,2-16, -16,8-2 -21,6 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 216 Q1 217 Q2 217

2 Zakupy pasz wg powierzchni gospodarstw rolnych,7 - -1-1 -2-2 -3-6, -6,6-6, -1,7-12,7-13,7-17,1-19,6-2,7-23,6-2,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 216 Q1 217 Q2 217 2 16,7 Zakupy pasz wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 1 1,2-1 -2-3 -2,4-9,8-9,2-3,8-14,2-17,8-13,6-16,2-28,8-22, -4 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 216 Q1 217 Q2 217

26 Zakupy pasz wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 2,8 - -,6-1 -1-7,8-12,3-8, -1,4-2 -16,9-18, -18,6 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 216 Q1 217 Q2 217 4 Zakupy pasz wg grup PKD 27 3,7 3 2 1 1,1 9,4 8,3 7, 3,9-1 -2-3 -4-21, -28, -28, uprawa roślin innych niż wieloletnie -3,6-21,9 uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin Q2 216 Q1 217 Q2 217-2,1 chów i hodowla zwierząt -1,7-16,3-16, działalność mieszana

27 8. Zakupy środków ochrony roślin 1-1 -2-3 -4 - -6 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 saldo średnia trend liniowy Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 1. wzrosły 1,6 12,9 16,9 1,8 1,2 1,8 2. nie zmieniły się 6,6 61,8 8,4 9,6 62,7 6, 3. zmalały 28,8 2,3 24,7 29,6 27,1 18,7 4. nie dokonano 17,1,9 4,8 13,1 1,2 6,2 saldo (1.-3.) -18,2-12,4-7,8-18,8-16,9-2,9 1 Zakupy środków ochrony roślin wg makroregionów 1, 4, - -1 -,6-2,2-3, -6,2-1,7-1 -2-2 -12, -12,8-12,2-14,9-14,3-16,7-18,7-21,6 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 216 Q1 217 Q2 217

28 Zakupy środków ochrony roślin wg powierzchni gospodarstw rolnych 2 1 1 - -1-1 -2-2 -3 13,9,3-4, -3,4-1, -13,6-14,3-2,4-18,9-22,1-2,4-26, do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 216 Q1 217 Q2 217 2 1 Zakupy środków ochrony roślin wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 16,4 3,7-1 -2-4,4-1,3-7,9-13,4-8,2-17,9-18,9-19, -17,8-3 -4 - -38, do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 216 Q1 217 Q2 217

29 Zakupy środków ochrony roślin wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 2 17,2 1 1 - -1-1 -9,1-11, -3,7-4,7 -, -2-2 -18, -17,6-22, podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 216 Q1 217 Q2 217 4 3 Zakupy środków ochrony roślin wg grup PKD 27 27, 2 1,4 7,6 4,4-1 -2-8,8-14, -4, -2,1-7,2-7,1-1,8-13,2-1,3-3 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich -24,3 rozmnażanie roślin Q2 216 Q1 217 Q2 217 chów i hodowla zwierząt -22,2 działalność mieszana

3 9. Inwestycje w maszyny i urządzenia 4 4 % 3 3 2 2 1 1 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 dokonano średnia trend liniowy w % Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 dokonano 42,6 37,9 39,7 38,2 42,2 4,7 nie dokonano 7,4 62,1 6,3 61,8 7,8 9,3 6 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg makroregionów % 4 3 36,2 47, 43,3 34,6 29,4 3,1 48,3 42,1 37,3 46,3 44,6 4,2 28, 37,4 33, 2 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 216 Q1 217 Q2 217

31 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg powierzchni gospodarstw rolnych 7 6 7,8, 3,2 % 4 3 2 27,2 28, 24,9 2,1 2,9 3,7 39, 43,1 41,3 1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 216 Q1 217 Q2 217 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 7 6 47,4 2,2 61,2 4,9 49, 47,4 % 4 3 2 3,9 37, 3,2 27,8 2,8 24,4 1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 216 Q1 217 Q2 217

32 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 6 % 4 3 29,4 36, 33,3 41,4 43,9 42,9 47,7 47,6,7 2 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 216 Q1 217 Q2 217 8 7 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg grup PKD 27 67,4 6 % 4 3,6 42,8 44, 4,4 41,9 1,3 49,7 4,9 46,7 4,4 36,8 3,7 3 2,8 2 13,6 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q2 216 Q1 217 Q2 217

33 1. Inwestycje w budynki i budowle 28 26 24 22 % 2 18 16 14 12 1 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 dokonano średnia trend liniowy w % Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 dokonano 18,8 14,1 16,8 16,7 18,6 18,6 nie dokonano 81,2 8,9 83,2 83,3 81,4 81,4 Inwestycje w budynki i budowle wg makroregionów 2 2 % 1 17,4 16,1 14,8 1, 14,9 14,1 12,7 2,6 19, 1,4 22,4 22,9 12,8 1 9,3 9,6 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 216 Q1 217 Q2 217

34 Inwestycje w budynki i budowle wg powierzchni gospodarstw rolnych 3 2 2,1 2,8 2 % 1 13,2 14,3 14, 13,7 13,6 18,4 18,1 2,2 1 1,1 9,9 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 216 Q1 217 Q2 217 Inwestycje w budynki i budowle wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 3 26, 27, 2 21,2 22,6 2 % 1 16, 17,7 11,3 16,1 1,4 12,2 11, 1 8,2 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 216 Q1 217 Q2 217

3 Inwestycje w budynki i budowle wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 3 2 27,1 24,8 27,1 2 % 1 14,9 1,8 13,9 18,8 18,1 1 9,8 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 216 Q1 217 Q2 217 4 4 Inwestycje w budynki i budowle wg grup PKD 27 4,9 3 3 % 2 2 1 1,6 1,1 12,9 21,8 28,3 18,3 12,8 18, 2,8 23,7 12,7 18, 18, 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich, rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q2 216 Q1 217 Q2 217

36 11. Dostępność kredytów preferencyjnych 9 9 8 8 % 7 7 6 6 4 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 tak średnia trend liniowy w % Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 tak 76,3 77,4 7,9 74,8 74,2 77, nie 23,7 22,6 24,1 2,2 2,8 22, Dostępność kredytów preferencyjnych wg makroregionów 9 8 7 8,2 7,6 73,4 78, 79, 8,9 78,4 79,3 78,2 7,3 71,4 72,6 6, 82, 78,7 6 % 4 3 2 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 216 Q1 217 Q2 217

37 Dostępność kredytów preferencyjnych wg powierzchni gospodarstw rolnych 9 8 7 6 6,8 68,8 6,7 67, 8, 7,8 8, 8,1 8, 82, 78,8 7, % 4 3 2 1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 216 Q1 217 Q2 217 Dostępność kredytów preferencyjnych wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 9 8 7 6 76,3 71,9 71,9 8,4 78,9 76,3 7, 77, 77,4 74,8 7,8 62,3 % 4 3 2 1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 216 Q1 217 Q2 217

38 % 84 82 8 78 76 74 72 7 68 66 64 62 Dostępność kredytów preferencyjnych wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 72,8 69, 73,9 79, 7,3 78,8 81,1 8,7 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe 81,7 Q2 216 Q1 217 Q2 217 9 8 7 6 % 4 3 2 1 79,6 79,3 72, Dostępność kredytów preferencyjnych wg grup PKD 27 81,7 81,6 76,1 76,9 76,8 7,6 7,8 76, 71,1 6,4 6,6 4, uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q2 216 Q1 217 Q2 217

39 12. Zamiar wzięcia kredytu 4 % 4 3 3 2 2 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 tak średnia trend liniowy w % Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 tak 28,3 22,8 23,3 22,9 26,9 23, nie 71,7 77,2 76,7 77,1 73,1 76, Zamiar wzięcia kredytu wg makroregionów 3 3 2 24,9 31,9 27,2 24,1 23,3 31,7 29, 22, 2,3 22, % 2 1 18,8 18,9 1,1 18,3 14, 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 216 Q1 217 Q2 217

4 Zamiar wzięcia kredytu wg powierzchni gospodarstw rolnych 4 4 3 39,8 39,8 34,1 % 3 2 2 1 13,1 13, 12, 17,2 1,2 21,9 26,6 24, 1 8,2 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 216 Q1 217 Q2 217 Zamiar wzięcia kredytu wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 4 3 3 2 % 2 1 33, 36,3 29, 2,6 31,1 27,9 19,8 23,9 2,6 16,2 13, 16,2 1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 216 Q1 217 Q2 217

41 Zamiar wzięcia kredytu wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 4 3 3 2 % 2 1 1,4 22,3 19,6 24,8 33,6 28,8 29,6 24,9 27,1 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 216 Q1 217 Q2 217 Zamiar wzięcia kredytu wg grup PKD 27 3 3 2 % 2 21,4 28, 26, 17, 31,1 27,9 33,3 28,1 27,1 27,6 22,7 2,8 2,4 1 12,2 1 6,8 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q2 216 Q1 217 Q2 217

42 13. Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego 7 6 6 % 4 4 3 3 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 tak średnia trend liniowy w % Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 tak 39,1 33,4 34,8 37,4 36, 34, nie 6,9 66,6 6,2 62,6 64, 66, 4 4 3 3 % 2 2 1 1 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg makroregionów 44, 37, 36,9 36, 3,9 34,4 34,6 32,7 32,6 31, 32, 3, 24,4 21, 16,3 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 216 Q1 217 Q2 217

43 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg powierzchni gospodarstw rolnych 6,9 4,1 47, 4 % 3 3, 36, 36,9 2 1 17,1 16,9 1,1 1,8 19,6 17,8 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 216 Q1 217 Q2 217 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 4 4 3 3 % 2 2 31, 34,9 3,9 4,2 39,4 39,4 29,7 36, 32,2 19,6 21,1 23,8 1 1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 216 Q1 217 Q2 217

44 % 4 4 3 3 2 2 1 1 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 28,3 3,8 28,2 36,8 38,1 36,3 32,8 39,3 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 216 Q1 217 Q2 217 4,6 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg grup PKD 27 4 4 3 3 % 2 2 29,9 36,7 36,4 31, 3,4 2,6 21,8 18,2 17,9 42,1 38, 38,2 36,3 32,8 31,8 1 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q2 216 Q1 217 Q2 217

4 14. Zaciągnięcie kredytu rynkowego 28 26 24 22 % 2 18 16 14 12 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 tak średnia trend liniowy w % Q1 216 Q1 216 Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 tak 24, 18,8 2,3 21,9 21,9 21,2 nie 76, 81,2 79,7 78,1 78,1 78,8 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg makroregionów % 3 2 2 1 2,8 19, 19,9 1,1 1, 12,9 26, 23,1 23,8 24,4 24, 21,1 12,7 22,7 18,7 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 216 Q1 217 Q2 217

46 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg powierzchni gospodarstw rolnych 3 3 31,7 29,9 28,2 2 21,9 21,1 % 2 1 17,3 1,2 14,7 11,3 12,1 16,9 17,3 1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 216 Q1 217 Q2 217 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 2 2 22,7 22,2 22,6 23,1 23, 2,3 18, 21,6 2,8 % 1 1 12,9 1, do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 216 Q1 217 Q2 217

47 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 2 2 19,7 23, 2, 22,1 22,3 18,8 18,3 17,4 2,1 % 1 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 216 Q1 217 Q2 217 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg grup PKD 27 4 3 3 2 % 2 2,8 18,8 19, 29,7 19,4 16,8 34,1 28,6 18,2 32,3 2, 2,7 19,6 2,3 16,6 1 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q2 216 Q1 217 Q2 217

48 1. Przeznaczenie dopłat bezpośrednich Q2 212 Q2 213 Q2 214 Q2 21 Q2 216 Q2 217 bieżące potrzeby życiowe 3,1 26,2 26,1 27,9 32,3 31,4 zakupy środków produkcji 4,8 46,8 47, 43,3 4,7 4,8 inwestycje w gospodarstwo 24,7 29,3 29,4 27,2 21,6 24,9 dokupno ziemi,4 7,6,4 6,1 4,2, inne cele 8,2 7,9 7,6 9, 8,9 8,1 6 Przeznaczenie dopłat bezpośrednich wg makroregionów 4 37, 42,4 48,3 47,6 47,9 36,2 3,9 41, 3 2 2,7 24,4 23,7 26,8 27,3 2,1 2, 1 4,3 3,8,7 4,9 9,6 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy bieżące potrzeby życiowe zakupy środków produkcji inwestycje w gospodarstwo dokupno ziemi Przeznaczenie dopłat bezpośrednich wg powierzchni gospodarstw rolnych 6 4 38,8 44,2 41,1 39,9 49,1 4, 36,2 3 26,9 27, 24,6 2 17, 17, 1 4,3 2,3,4 8,3 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha bieżące potrzeby życiowe zakupy środków produkcji inwestycje w gospodarstwo dokupno ziemi

49 6 Przeznaczenie dopłat bezpośrednich wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 4 3 24,1 4,9 33,6 46,4 29,8 26, 34,2 48, 21,8 4,9 36, 2 12,4 1 6,6 6,9 3, 2,9 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat bieżące potrzeby życiowe zakupy środków produkcji inwestycje w gospodarstwo dokupno ziemi Przeznaczenie dopłat bezpośrednich wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 6 4 41,7 4,3 48,2 4,6 33,8 3 26,1 26,8 24,8 2 18,7 1 3,4,6 6,8 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe bieżące potrzeby życiowe zakupy środków produkcji inwestycje w gospodarstwo dokupno ziemi 7 Przeznaczenie dopłat bezpośrednich wg grup PKD 27 6 8,3 4,1 44,9 49,8 4,7 4 3 2 34, 24,6 26,9 19,2 33,3 22,2 28,6 32, 24,8 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie,6,1 uprawa roślin wieloletnich 8,3, rozmnażanie roślin 6,8 chów i hodowla zwierząt 4, działalność mieszana bieżące potrzeby życiowe zakupy środków produkcji inwestycje w gospodarstwo dokupno ziemi

III. SUMMARY In the 2 nd quarter of 217 economic situation of Polish farms improved once again. The IRG SGH agricultural confidence indicator (IRGAGR) increased by 4.7 pts, from -.3 pts to -.6 pts. The increase was mainly due to a rise in farmers money income (the smoothed money income indicator, one of the components of IRGAGR, grew by.6 pts, from -11.7 pts to -6.1 pts), and, to a lesser degree, to an increase in farmers sentiments (the confidence indicator, the second component of IRGAGR, is now 3.1 pts up from the last quarter figure). The general indicator and its components are higher than one year ago by, respectively: 13.4, 13.1 and 13.9 pts. IRGAGR is about to break through the zero-point line which has been crossed only four times in the history of the survey, and the confidence indicator took the second highest value in the time series. It might be said that euphoria spread among farmers. If this is accompanied with the expected seasonal increase in farmers income, next survey results shall surge to a record high.