METODY ILOŚCIOWE W BADANIACH EKONOMICZNYCH Tom XII/2, 20, tr. 24 248 ZMIANY DEMOGRAFICZNE W POWIECIE WIELICKIM Lda Luty Katedra Statytyk Matematycznej Unwerytet Rolnczy w Krakowe e-mal: rrdutka@cyf-kr.edu.pl Strezczene: Ludność, jej tan w określonym czae tanow totny kładnk życa połecznego gopodarczego danego regonu. Praca ma na celu opracowane prognoz truktury ludnośc według ekonomcznych grup weku w powece welckm, w warunkach zmennej truktury zjawka w czae. W perwzym etape analzy prognozujemy zjawko, natępne za pomocą podobnych procedur jego kładowe (tzw. urowe prognozy), a na ch podtawe wkaźnk truktury. Słowa kluczowe: demografa, truktura, prognoza WSTĘP Procey demografczne danego regonu oddzaływują na jego rozwój połeczny-gopodarczy. Tło tych proceów tanową truktury ludnośc według płc, weku, cech połeczno-ekonomcznych, wykztałcena, mejca zamezkana, tp. Znajomość welkośc, natężena kerunku tych zman pozwala na prowadzene właścwej poltyk połeczno-ekonomcznej. Prognozy demografczne mogą tanowć podtawę podejmowana odpowednch decyzj. W zczególnośc analz truktury ludnośc według ekonomcznych grup weku łużą główne utalenu blanów zaobów pracy wewnątrz danego kraju czy też jednotk podzału terytoralnego. Itotą ekonomcznej klayfkacj ludnośc borącej pod uwagę wek, jet jej podzał ze względu na potencjalną zdolność do pracy. Poznane lczebnośc konkretnych ekonomcznych grup weku umożlwa utalene tnejących relacj medzy nm oraz utalene aktualnych przede wzytkm przyzłych potrzeb odnozących ę do kztałtowana poltyk połecznej, zacowana koztów wperana młodych małżeńtw czy wyokośc nakładów na ytem emerytalny. Celem nnejzego opracowana jet próba zatoowana pewnej metody prognozowana truktury zjawk zakładająca, że przy prognozowanu ogólnego
242 Lda Luty pozomu zjawka popełna ę mnejze błędy nż w ume, gdyby prognozowano oddzelne pozczególne jego kładowe [Nowak 987]. W perwzym etape analzy prognozujemy zjawko, natępne za pomocą podobnych procedur jego kładowe (tzw. urowe prognozy), a na ch podtawe wkaźnk truktury. Do wyznaczena prognoz krótkookreowych badanego zjawka oraz jego kładowych wykorzytano jako narzędze metodę ektrapolacj model tendencj rozwojowych. Prognozę truktury ludnośc według ekonomcznych grup weku opracowano dla powatu welckego. Powat ten obejmuje 94 mejcowośc rozmezczone w 5 gmnach, dwóch mejko-wejkch (Welczka, Nepołomce) oraz trzech wejkch (Bkupce, Gdów, Kłaj). Położony jet on w centralnej częśc województwa małopolkego, granczy bezpośredno z matem Kraków oraz powatem krakowkm od północnego zachodu, z powatem bocheńkm od wchodu oraz z powatem myślenckm od połudna. Powerzchna powatu wyno 40,8 km2, co tanow zaledwe 2,7% powerzchn województwa. Pod względem powerzchn powat zajmuje 7 (z 22) mejce w województwe. Lczba ludnośc faktyczne zamezkałej w powece na konec roku 2009 tanowła ok.,% lczby mezkańców całego województwa małopolkego. Gętość zaludnena w powece w roku 2009 wynoła 269 o/km2. Użytk rolne tanowły 64% powerzchn powatu, natomat lay 9%, zlokalzowane w wękzośc na obzarze Puzczy Nepołomckej, w gmnach Nepołomce oraz Kłaj. Przez tereny powatu przebegają ważne zlak komunkacyjne. MATERIAŁ I METODA ANALIZY Analzę badanej truktury prowadzono w oparcu o dane dotępne w Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statytycznego. Okre badań obejmuje lata 2000-2009. Prognozowanym zjawkem X jet lczba ludnośc w powece welckm, a jego kładowym X ą odpowedno lczba ludnośc w weku (Ryunek ): X - przedprodukcyjnym - od 0 do 7 lat, X - produkcyjnym - od 8 do 59 lat w przypadku kobet oraz od 8 do 64 2 lat w przypadku mężczyzn, X - poprodukcyjnym - od 60 lat wzwyż dla kobet oraz od 65-tego roku życa dla mężczyzn. Wkaźnk truktury h t zmennej X w roku t zdefnujemy: xt h = =,2, () t x t
Zmany demografczne w powece welckm 24 gdze x t - wartość zmennej X w roku t, x t - wartość zmennej X w roku t. Ryunek. Lczba ludnośc w powece welckm wg ekonomcznych grup weku w latach 2000-2009 20 000 00 000 Lczba 80 000 60 000 40 000 wek przedprodukcyjny wek produkcyjny wek poprodukcyjny 20 000 0 Źródło: opracowane włane W celu wyznaczena prognoz w warunkach zmennej truktury zjawka w czae wyznaczamy kolejno:. prognozy zjawka X w roku T : x (2) T 2. urowe prognozy pozczególnych zmennych X w roku T :. wkaźnk truktury w roku T : jeśl T, x2t, T x x () h oraz prognozy = x = x T x dla pozczególnych zmennych to x h : = (5) x T : x X (4) x = (6)
244 Lda Luty lub jeśl to WYNIKI BADAŃ = x x T (7) x h : = (8) x x = : = xt h (9) Właścwą analzę poprzedzono pogrupowanem powatów województwa małopolkego ze względu na podobne truktury ludnośc wg ekonomcznych grup weku (Ryunek 2), uwzględnając dane z roku 2009. Ryunek. Grupy powatów województwa małopolkego podobnych ze względu na trukturę ludnośc wg ekonomcznych grup weku w roku 2009 mechowk chrzanowk o śwę cmk olkuk wadowck krakowk m y ś lenck p rozowck welck b ocheń k b rzek d ą browk tarnowk grupa I grupa II grupa III uk lmanowk 2 gorlck nowotark tatrzań k nowoą deck. Kraków 2. Nowy Sącz. Tarnów Źródło: opracowane włane Wykorzytano w tym celu procedurę elmnacj wektorów [Chomątowk, Sokołowk 978]. Przeprowadzone grupowane wkazuje, ż wękzość powatów województwa małopolkego, w tym także powat welck charakteryzuje ę podobną trukturą ludnośc wg ekonomcznych grup weku.
Zmany demografczne w powece welckm 245 Kztałtowane ę lczby ludnośc ogółem oraz w pozczególnych ekonomcznych grupach weku w powece welckm, w latach 2000-2009 z naneonym lnam trendu przedtawono na ryunku. Ryunek. Lczba ludnośc w powece welckm w latach 2000-2009 2 000 27 000 0 000 26 500 26 000 y = 46,82x 2-85522x + 2E+08 R 2 = 0,995 08 000 25 500 wek przedprodukcyjny trend Lczba 06 000 y = 999,25x - 2E+06 Lczba 25 000 R 2 = 0,9669 24 500 04 000 24 000 02 000 trend 2 500 00 000 2 000 Ro k 72 000 6 400 70 000 6 200 6 000 y = 26,466x 2-05972x + E+08 R 2 = 0,9892 68 000 5 800 wek poprodukcyjny trend 66 000 5 600 Lczba 64 000 y = 248,6x - 2E+06 R 2 = 0,997 Lczba 5 400 5 200 62 000 wek produkcyjny trend 5 000 60 000 4 800 58 000 4 600 Źródło: opracowane włane Wykorzytując dopaowane modele tendencj rozwojowej wyznaczono tzw. urowe prognozy lczby ludnośc (Tabela ).
246 Lda Luty Tabela. Surowe prognozy lczby ludnośc wg ekonomcznych grup weku ch względne błędy (ex ante) 200 20 202 Wek przedprodukcyjny produkcyjny poprodukcyjny Lczba 25 7222 6524 0499 Błąd względny[%] 0,726 0,49 0,488 0,650 Lczba 2526 747 697 499 Błąd względny[%] 0,90 0,59 0,60 0,676 Lczba 2794 74720 747 2498 Błąd względny[%] Źródło: opracowane włane,44 0,7 0,742 0,704 W zwązku z tym, ż wartość prognozowana ogólnej lczby ludnośc w badanych latach jet mnejza od umy prognozowanych jej kładowych konecznym taje ę przeprowadzene oczyzczena prognoz (Tabela 2). Tabela 2. Prognozy wkaźnków truktury lczby ludnośc Wek przedprodukcyjny produkcyjny poprodukcyjny 200 0,208 0,644 0,47,000 20 0,206 0,645 0,49,000 202 0,205 0,644 0,5,000 Źródło: opracowane włane Dzęk ozacowanym prognozom (Tabela ) możemy wywnokować, ż w najblżzych latach udzał ludnośc w weku przedprodukcyjnym nadal będze malał, co pokutkuje wzrotem udzału ludnośc w weku produkcyjnym. Tabela. Prognozy lczby ludnośc wg ekonomcznych grup weku Wek przedprodukcyjny produkcyjny poprodukcyjny 200 208 79 6288 0499 20 206 7879 660 499 202 2078 7247 6946 2498 Źródło: opracowane włane Ponadto, w badanym okree czau wzratał także odetek ludnośc w weku poprodukcyjnym według prognozy nadal będze neznaczne, choć ukceywne, wzratał.
Zmany demografczne w powece welckm 247 Z publkowanych przez GUS danych za rok 200 można określć błędy prognoz ex pot (Tabela 4), które ukazują newelke nedozacowana. W rzeczywtośc ogólna lczba ludnośc w powece welckm na konec 200 roku była wękza o 0,29% od prognozowanej, a w analzowanych grupach odpowedno: w weku przedprodukcyjnym -,8%, produkcyjnym -,%, poprodukcyjnym -,8%. Tabela 4. Prognozy realzacje lczby ludnośc wg ekonomcznych grup weku w roku 200 Wyzczególnene Wek przedprodukcyjny produkcyjny poprodukcyjny prognoza 208 79 6288 0499 realzacja 244 72 6589 089 błąd prognozy 42 98 0 20 Źródło: opracowane włane WNIOSKI Przeprowadzone analzy umożlwły wycągnęce natępujących wnoków:. W całym badanym okree zmenała ę zarówno lczba jak truktura ludnośc zamezkującej powat welck. 2. Na zwękzane ę lczby mezkańców powatu welckego wękzy wpływ nż dodatn pozom przyrotu naturalnego mało dodatne aldo mgracj. Do czynnków wpływających na wybór powatu welckego jako mejca tałego zamezkana zalczyć należy: blkość dużego rynku pracy w Krakowe; bardzo dobrze rozwnęta komunkacja; relatywne nke ceny gruntów a zwłazcza mezkań, które w porównanu do Krakowa ą znaczne nżze; tounkowo newelke zaneczyzczene środowka.. Zmany w badanych proceach demografcznych mały charakter cągły, pozwolło to określć modele tendencj rozwojowej charakteryzowanych zjawk. 4. Prognozowane wkaźnk truktury ludnośc według ekonomcznych grup weku w najblżzych trzech latach ne pownny ulegać wękzym zmanom, aczkolwek nepokojącym może wydawać ę fakt kurczena ę odetka ludz młodych a wzratana udzału ludnośc w weku emerytalnym. Publkacja GUS za rok 200 dotępne przed oddanem artykułu do recenzj.
248 Lda Luty BIBLIOGRAFIA Chomątowk S., Sokołowk A. (978) Takonoma truktur, Przegląd Statytyczny, t. 25, z. 2,. 27-226. Nowak E. (98) Prognozowane truktury zjawk połeczno-ekonomcznych, Wadomośc Statytyczne, nr 4. Okólk M. (2005) Demografa podtawowe pojęca, procey teore w encyklopedycznym zakree, Wydawnctwo Naukowe Scholar, Warzawa. Sokołowk A., Zając K. (987) Rozwój demografczny a rozwój gopodarczy, PWE, Warzawa. DEMOGRAPHIC CHANGES IN THE DISTRICT OF WIELICZKA Abtract: The populaton, t tatu at a gven tme an mportant component of ocal and economc lfe of the regon concerned. The work am at developng the forecat of the tructure of the populaton accordng to the economc group of age n the powat of Welczka, n condton of varable tructure of phenomena over tme. In the frt tage of analy, we forecat phenomenon, then ung mlar procedure for t component (the o-called crude etmate) and ther ba, ndcator of the tructure. Keyword: demography, tructure, forecat