ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2014 RAPORT AKCEPTUJĄ: Lp. Nazwisko i imię Funkcja Podpis. Główny Lekarz Weterynarii

ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI WARSZAWA, 2015

RAPORT AKCEPTUJĄ: Lp. Nazwisko i imię Funkcja Podpis 1. Pan Marek Pirsztuk Główny Lekarz Weterynarii 2. Pan Marek Posobkiewicz p.o. Głównego Inspektora Sanitarnego 3. Pan Tadeusz Kłos Główny Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa 4. 5. Pan Stanisław Kowalczyk Pan Adam Jasser Główny Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno- Spożywczych Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów 2

SPIS TREŚCI WSTĘP... 5 ROZDZIAŁ 1. KONTROLE URZĘDOWE PRZEPROWADZANE ZGODNIE Z PLANEM W 2014 R... 6 1.1. INSPEKCJA WETERYNARYJNA (IW)... 6 1.1.1. Higiena produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego... 6 1.1.2. Prawo paszowe... 8 1.1.3. Systemy kontroli i procedury dotyczące ochrony zdrowia zwierząt i zwalczania chorób zakaźnych zwierząt... 13 1.1.4. Plany awaryjne na wypadek sytuacji kryzysowych... 34 1.1.5. Nadzór nad identyfikacją i rejestracją zwierząt (IRZ)... 35 1.1.6. Kontrole prowadzone przez Inspekcję Weterynaryjną w zakresie przestrzegania wymogów wzajemnej zgodności... 39 1.1.7. Kontrole prowadzone przez Inspekcję Weterynaryjną w zakresie przestrzegania przepisów o ochronie zwierząt... 41 1.1.8. Kontrola weterynaryjna w handlu zwierzętami... 47 1.1.9. Systemy kontroli i procedury dotyczące weterynaryjnej kontroli granicznej... 50 1.2. PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA... 55 1.2.1. Bezpieczeństwo i higiena żywności... 55 1.3. PAŃSTWOWA INSPEKCJA OCHRONY ROŚLIN I NASIENNICTWA... 65 1.4. INSPEKCJA JAKOŚCI HANDLOWEJ ARTYKUŁÓW ROLNO - SPOŻYWCZYCH... 76 1.4.1. Kontrola jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych... 76 1.5 INSPEKCJA HANDLOWA... 115 ROZDZIAŁ 2. OGÓLNA ZGODNOŚĆ Z PRZEPISAMI W PRZYPADKU PRZEDSIĘBIORCÓW I PRODUKTÓW... 118 2.1. INSPEKCJA WETERYNARYJNA... 118 2.1.1. Higiena produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego... 118 2.1.2. Sektor prawa paszowego... 148 2.1.3. Weterynaryjna kontrola graniczna... 155 2.2. PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA... 156 2.2.1. Bezpieczeństwo i higiena żywności... 156 2.3. PAŃSTWOWA INSPEKCJA OCHRONY ROŚLIN I NASIENNICTWA... 179 2.4. INSPEKCJA JAKOŚCI HANDLOWEJ ARTYKUŁÓW ROLNO-SPOŻYWCZYCH... 206 2.5 INSPEKCJA HANDLOWA... 228 ROZDZIAŁ 3. AUDYTY PRZEPROWADZANE ZGODNIE Z ART. 4 UST. 6 ROZPORZĄDZENIA (WE) NR 882/2004... 250 3.1. INSPEKCJA WETERYNARYJNA... 250 3.2. PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA... 254 3.3. INSPEKCJA JAKOŚCI HANDLOWEJ ARTYKUŁÓW ROLNO-SPOŻYWCZYCH... 259 3.4. INSPEKCJA HANDLOWA... 261 ROZDZIAŁ 4. DZIAŁANIA MAJĄCE NA CELU ZAPEWNIENIE SKUTECZNEGO DZIAŁANIA SŁUŻB KONTROLI URZĘDOWYCH... 262 4.1. DZIAŁANIA SZKOLENIOWE... 262 4.1.1. Inspekcja Weterynaryjna (IW)... 262 4.1.2. Państwowa Inspekcja Sanitarna... 264 4.1.3. Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa... 268 4.1.4. Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych... 270 4.1.5. Inspekcja Handlowa... 278 4.2. ZMIANY W ORGANIZACJI LUB ZARZĄDZIE URZĘDÓW WŁAŚCIWYCH... 279 4.2.1. Inspekcja Weterynaryjna... 279 4.2.2. Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych... 281 4.3. NOWE USTAWODAWSTWO... 281 4.3.1. Inspekcja Weterynaryjna... 281 3

4.4. KONTROLE WEWNĘTRZNE... 284 4.4.1. Inspekcja Weterynaryjna... 284 4.4.2 PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA... 299 4.4.3. Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa... 305 4.4.4 Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych... 307 4.5 LABORATORIA URZĘDOWEJ KONTROLI ŻYWNOŚCI... 309 4.5.1. Inspekcja Weterynaryjna... 309 4.5.2 Państwowa Inspekcja Sanitarna... 315 4.5.3. Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa... 318 4.5.4. Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych... 320 4.5.5. INSPEKCJA HANDLOWA... 321 ROZDZIAŁ 5. PODSUMOWANIE OGÓLNEJ SKUTECZNOŚCI SYSTEMU KONTROLI URZĘDOWYCH W POLSCE... 323 SPIS TABEL... 332 SPIS WYKRESÓW... 335 4

WSTĘP W raporcie przedstawiono zbiorcze dane uzyskane od organów sprawujących urzędową kontrolę w Polsce. Kluczową rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa żywności i sprawowaniu urzędowej kontroli odgrywają 2 Inspekcje: Państwowa Inspekcja Sanitarna i Inspekcja Weterynaryjna. Dodatkowo uwzględniono dane z pozostałych Inspekcji działających w wąskich precyzyjnie określonych obszarach tj. Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno- Spożywczych, Inspekcji Handlowej, Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Ww. raport sporządzono w oparciu o Decyzję Komisji 2008/654/WE z dnia 24 lipca 2008 r. w sprawie wytycznych dla pomocy państwom członkowskim w sporządzaniu rocznego sprawozdania dotyczącego zintegrowanego wieloletniego krajowego planu kontroli, przewidzianego w rozporządzeniu (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady. Niezależnie od ww. raportu do Komisji Europejskiej przesłano w stosownych terminach inne szczegółowe raporty dot. urzędowej kontroli. Do sporządzenia ww. raportu wykorzystano dane uzyskane od poszczególnych organów urzędowej kontroli za 2014 r., oficjalne formularze statystyczne (druki MZ-48 Sprawozdanie z działalności w zakresie higieny żywności, żywienia i przedmiotów użytku dział 1, druk GUS RRW-5 Sprawozdanie z działalności i stanu sanitarnego obiektów w zakresie higieny artykułów żywnościowych pochodzenia zwierzęcego ), dane z realizacji planów pobierania próbek i badania żywności, a także planów kontroli podmiotów prowadzących produkcję i obrót żywnością. 5

Rozdział 1. Kontrole urzędowe przeprowadzane zgodnie z Planem w 2014 r. 1.1.INSPEKCJA WETERYNARYJNA (IW) 1.1.1. Higiena produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego Plany kontrolne Organy Inspekcji Weterynaryjnej odgrywają podstawową rolę w zakresie nadzoru nad bezpieczeństwem produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego. Inspekcja Weterynaryjna sprawuje nadzór nad pozyskiwaniem, chowem, wytwarzaniem, oczyszczaniem, ubojem, rozbiorem, przetwarzaniem, pakowaniem, przepakowywaniem, przechowywaniem oraz transportem produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego. Kontrole urzędowe podmiotów prowadzących ww. działalności są planowane i przeprowadzane przez organy IW szczebla powiatowego. Kontrole urzędowe planowane były przez powiatowych lekarzy weterynarii (PLW) w oparciu o Instrukcję Głównego Lekarza Weterynarii (GLW) Nr GIWbż 500-2/11 z dnia 1 września 2011 r. w sprawie określenia na podstawie analizy ryzyka częstotliwości kontroli podmiotów sektora spożywczego objętych urzędowym nadzorem IW, która wdraża postanowienia art. 3 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 882/2004. Zgodnie z tą instrukcją każdy zakład produkujący żywność pochodzenia zwierzęcego jest oceniany i przyporządkowywany do jednej z trzech kategorii, a częstotliwość kontroli kompleksowych zakładu zależy od grupy ryzyka, do której został on przyporządkowany: -niskie ryzyko (kontrola nie mniej niż raz do roku), -średnie ryzyko (kontrola nie mniej niż raz na 6 miesięcy), -wysokie ryzyko (kontrola nie mniej niż raz na 3 miesiące). Ponadto, w 2014 r. Inspekcja Weterynaryjna realizowała również szczegółowe programy kontroli przewidziane na mocy następujących przepisów prawa wspólnotowego: - dyrektywy Rady 96/23/WE z dnia 29 kwietnia 1996 r. w sprawie środków monitorowania niektórych substancji i ich pozostałości u żywych zwierząt i w produktach pochodzenia zwierzęcego (Dz. Urz. WE L 125, z 23.05.1996 z późn. zm.) - zalecenia Komisji 2006/794/WE z dnia 16 listopada 2006r. w sprawie monitorowania 6

poziomu tła dioksyn, dioksynopochodnych PCB i niedioksynopochodnych PCB w środkach spożywczych (Dz. Urz. WE L 322, z 22.11.2006). Liczba kontroli planowanych Zgodnie z informacjami przekazanymi przez powiatowych lekarzy weterynarii w 2014r. przeprowadzono 116 967 kontroli (kompleksowych lub wycinkowych) podmiotów sektora spożywczego. Ze względu na przepisy ustawy z dnia 16 grudnia 2005 r. o produktach pochodzenia zwierzęcego, pod nadzorem Inspekcji Weterynaryjnej znajdowało się 174 039 podmiotów sektora spożywczego. Na 5 706 zatwierdzonych przedsiębiorstw skontrolowano 5 107, z 66 zakładów zatwierdzonych korzystających z krajowych środków dostosowujących, o których mowa w art. 10 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 853/2004 skontrolowano 63, natomiast z 168 267 podmiotów podlegających jedynie obowiązkowi rejestracji skontrolowano 32 831. Należy wyjaśnić, że ww. kontrole nie obejmują kontroli stałych w zakładach prowadzących ubój zwierząt rzeźnych lub rozbiór i przetwórstwo mięsa zwierząt łownych w trakcie trwania procesów produkcyjnych. Realizacja specyficznych programów przewidzianych prawem wspólnotowym Krajowy program monitoringu obecności substancji niedozwolonych oraz pozostałości chemicznych, biologicznych i produktów leczniczych u zwierząt i w żywności pochodzenia zwierzęcego (ang. NRCP National Residue Control Plan). W 2014 roku w ramach programu pobrano do badań ogółem 30 098 próbek (obejmujących program target i suspect ). Materiał do badań, zgodnie z planem był pobierany w gospodarstwach i rzeźniach. Obejmował również produkty pochodzenia zwierzęcego pochodzące z krajów trzecich lub innych krajów członkowskich. Szczegółowe wyniki z realizacji programu wraz z planem monitoringu na rok 2015 zostały przekazane Komisji Europejskiej - za pośrednictwem Krajowego Laboratorium Referencyjnego PIWet- PIB w Puławach, przy użyciu bazy danych Sanco Residue. Krajowy program badań kontrolnych dioksyn, furanów, dioksynopodobnych polichlorowanych bifenyli (dl-pcb) i niedioksynopodobnych PCB (ndl-pcb) u zwierząt i w produktach pochodzenia zwierzęcego. 7

Badania w roku 2014 w ramach programu wykonano w Krajowym Laboratorium Referencyjnym ds. dioksyn tj. Zakładzie Radiobiologii PIW-PIB w Puławach. Laboratorium jak i zastosowana metoda badawcza spełniają wymagania określone Rozporządzeniem Komisji (UE) nr 589/2014 uchylające rozporządzenie (UE) nr 252/2012. W badaniach zastosowano metodę kapilarnej chromatografii gazowej sprzężonej z wysokorozdzielczą spektrometrią mas (HRMS), uważana za złoty standard dla wykrywania i oznaczania ilościowego PCDD, PCDF, dl-pcb i ndl-pcb. Program badań w roku 2014 został przeprowadzony na podstawie Instrukcji Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWlab-83-1/2013 z dnia 18 stycznia 2013 r. wraz z aneksem nr 1 z dnia 6 lutego 2014 r., w której uszczegółowiono tryb postępowania organów Inspekcji Weterynaryjnej w zakresie: sposobu pobierania próbek, rodzaju, liczby i wielkości próbek, kierunku prowadzonych badań, trybu postępowania w przypadku stwierdzenia przekroczenia dopuszczalnego poziomu dioksyn, furanów i dl-pcb oraz sposobu prowadzenia dokumentacji z wykonywanych czynności. Zakresem badań monitoringowych zgodnie z wymaganiami Rozporządzenia Komisji Europejskiej 1259/2011, obowiązującego od stycznia 2012 r., objęte są cztery grupy halogenowych węglowodorów aromatycznych: 7 toksycznych kontenerów polichlorowanych dibenzo-p-dioksyn (2,3,7,8-PCDD), 10 kongenerów polichlorowanych dibenzofuranów (2,3,7,8- PCDF) i 12 kongenerów dioksynopodobnych PCB ( dl- PCB) oraz 6 kongenerów niedioksynopodobnych PCB (ndl-pcb). Łącznie w każdej próbce analizowano zawartość 35 kongenerów dioksyn, furanów i PCB. 1.1.2. Prawo paszowe Plany kontrolne W 2014 roku częstotliwość kontroli podmiotów sektora paszowego w ramach realizacji Planu Urzędowej Kontroli Pasz była określana odgórnie przez Główny Inspektorat Weterynarii zgodnie z poniższą tabelą: 8

Tabela 1 Plan Urzędowej Kontroli Pasz w 2014 r. Typ zakładu sektora paszowego Zatwierdzenie wytwórcy pasz wprowadzanych do obrotu dla przeżuwaczy Zatwierdzenie wytwórcy pasz wprowadzanych do obrotu dla zwierzat gospodarskich innych niż przeżuwacze Zatwierdzeni wytwórcy karm wprowadzanych do obrotu dla zwierząt domowych Zarejestrowani wytwórcy pasz wprowadzanych do obrotu dla przeżuwaczy Zarejestrowani wytwórcy pasz wprowadzanych do obrotu dla zwierzat gospodarskich innych niż przeżuwacze Zarejestrowani wytwórcy karm wprowadzanych do obrotu dla zwierząt domowych Zarestrowani producenci materiałów paszowych pozyskanych przy produkcji środków spożywczych (np. młyny, browary) Zatwierdzeni wytwórcy pasz niewprowadzanych do obrotu Zatwierdzeni dystrybutorzy pasz (obrót hurtowy) Zatwierdzeni dystrybutorzy pasz (obrót detaliczny) Zarejestrowani dystrybutorzy pasz (obrót hurtowy) Zarejestrowani dystrybutorzy pasz (obrót detaliczny) Wytwórcy pasz leczniczych Liczba podmiotów nadzorowanych w 2014 roku Liczba podmiotów poddanych kontroli w 2014 roku 166 163 284 276 66 62 74 67 139 125 140 127 1 058 803 260 205 270 202 545 481 961 626 5 940 4861 59 48 wprowadzanych do obrotu Dystrybutorzy pasz leczniczych 39 33 Hodowcy zwierząt gospodarskich (żywienie zwierzat przeznaczonych do produkcji żywności art. 2 rozporządzenia (WE) 183/2005) Wytwórcy materiałów paszowych (produkcja pierwotna) Podmioty zajmujące się transportem pasz Producenci ekologiczni produkujący pasze na własne potrzeby Podmioty zajmujące się magazynowaniem pasz 567 492 24 618 150 672 3 681 4 778 1 569 4 594 259 420 286 9

Ogólne zasady prowadzenia urzędowych kontroli są określone w Instrukcji Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWhig-500-4/08 z dnia 1 kwietnia 2008 r. w sprawie metodologii urzędowych kontroli http://www.wetgiw.gov.pl/index.php?action=art&a_id=3238. Opisane w niej założenia oraz procedury mogą być równie zastosowane w trakcie prowadzenia urzędowych kontroli przedsiębiorstw sektora paszowego. Częstotliwość kontroli podmiotów zajmujących się zbieraniem, transportowaniem, przechowywaniem, operowaniem, przetwarzaniem oraz wykorzystaniem lub usuwaniem ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego określa Instrukcja Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWpuf.513utyl.1/2005 z dnia 27 stycznia 2005 r. w sprawie procedur obowiązujących przy kontroli zagospodarowania ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego w zakładach utylizacyjnych, spalarniach i podmiotach będących w posiadaniu surowców kategorii 1, 2 lub 3*. Tabela 2 Częstotliwość kontroli okresowych podmiotów, o których mowa w w/w instrukcji * Rodzaj działalności podlegającej kontroli Częstotliwość kontroli okresowych Zakład przetwórczy kategorii 1 1 raz/miesiąc Zakład przetwórczy kategorii 2 i 3 4 razy/rok Zakłady wykonujące czynności pośrednie na ubocznych produktach pochodzenia zwierzęcego 2 razy /rok Spalarnie/Współspalarnie 2 razy /rok Podmioty zajmujące się transportem usługowym materiałów zwierzęcych 1 raz/rok Podmioty wykorzystujące uboczne produkty pochodzenia zwierzęcego określone w art. 18 1 raz/rok rozporządzenia 1069/2009 Podmioty zajmujące się wytwarzaniem karm dla zwierząt domowych 2 razy /rok Zakłady technicznego wykorzystania ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego lub produktów 1 raz/rok pochodnych Podmioty wykorzystujące mączki mięsno kostne kategorii 2 lub przetworzone białka pochodzenia po dokonaniu analizy ryzyka, nie rzadziej jednak niż raz zwierzęcego do wytwarzania nawozów na dwa lata organicznych lub polepszaczy gleby Podmioty zajmujące się obrotem ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego lub produktów pochodnych, włącznie z obrotem bez ich 1 raz/rok magazynowania (tzw. obrót papierowy ) Biogazownie, Biokompostownie, Składy 1 raz/rok Punkty kontroli granicznej (BIP) 1 raz/rok Rzeźnie, zakłady rozbioru i przetwórnie mięsa czerwonego, białego, ryb, jaj i zakłady mleczarskie 2 razy/rok - prowadzą inspektorzy d.s higieny środków spożywczych * podana tabelarycznie ilość kontroli określa minimalną ich ilość. Jednakże powiatowy lekarz weterynarii samodzielnie na podstawie analizy ryzyka poprzednich kontroli określa częstotliwość wizyt u poszczególnych podmiotów. Dane zawarte w tabeli nie uwzględniają kontroli sprawdzających realizacją wydanych zaleceń. 10

1) Zakres zrealizowania założeń w zakresie częstotliwości lub intensywności oraz charakteru kontroli urzędowych ustalone w krajowym planie kontroli. W obowiązujących w 2014 roku krajowych przepisach prawnych prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i/lub wprowadzania do obrotu pasz wymagało rejestracji lub zatwierdzenia przez właściwego terytorialnie Powiatowego Lekarza Weterynarii. Ewidencję tych podmiotów prowadzi Główny Lekarz Weterynarii i publikuje na stronie internetowej Głównego Inspektoratu Weterynarii: http://www.wetgiw.gov.pl/pasze/. Nadzór nad wytwarzaniem, obrotem i stosowaniem pasz i pasz leczniczych w żywieniu zwierząt sprawuje w Polsce Inspekcja Weterynaryjna. W 2014 roku było 614 401 podmiotów gospodarczych działających w sektorze paszowym, w tym 1 262 podmiotów działało na podstawie zatwierdzenia wydanego przez powiatowego lekarza weterynarii, a 613 139 podmiotów działało na podstawie rejestracji. W 2014 r. poddano urzędowej kontroli 38 217 podmiotów sektora paszowego, u których przeprowadzono łącznie 45 541 kontroli urzędowych. Tabela 3 Liczba podmiotów działających na rynku pasz oraz liczba podmiotów poddanych urzędowej kontroli (inspekcji) w 2014 roku Typ zakładu sektora paszowego Liczba podmiotów poddanych kontroli w 2014 11 roku 759 Zatwierdzenie wytwórcy pasz wprowadzanych do obrotu dla przeżuwaczy Zatwierdzenie wytwórcy pasz wprowadzanych do obrotu dla zwierząt gospodarskich innych niż 1 484 przeżuwacze Zatwierdzeni wytwórcy karm wprowadzanych do obrotu dla zwierząt domowych 249 Zarejestrowani wytwórcy pasz wprowadzanych do obrotu dla przeżuwaczy 122 Zarejestrowani wytwórcy pasz wprowadzanych do obrotu dla zwierząt gospodarskich innych niż 235 przeżuwacze Zarejestrowani wytwórcy karm wprowadzanych do 281 obrotu dla zwierząt domowych Zarejestrowani producenci materiałów paszowych pozyskanych przy produkcji środków spożywczych (np. 975 młyny, browary) Zatwierdzeni wytwórcy pasz niewprowadzanych do obrotu 364 Zatwierdzeni dystrybutorzy pasz (obrót hurtowy) 350 Zatwierdzeni dystrybutorzy pasz (obrót detaliczny) 912 Zarejestrowani dystrybutorzy pasz (obrót hurtowy) 784 Zarejestrowani dystrybutorzy pasz (obrót detaliczny) 5 793 Wytwórcy pasz leczniczych wprowadzanych do obrotu 81 Dystrybutorzy pasz leczniczych 40 Hodowcy zwierząt gospodarskich (żywienie zwierząt 27 880

Typ zakładu sektora paszowego Liczba podmiotów poddanych kontroli w 2014 roku przeznaczonych do produkcji żywności art. 2 rozporządzenia (WE) 183/2005) Wytwórcy materiałów paszowych (produkcja 3 927 pierwotna) Podmioty zajmujące się transportem pasz 1 624 Producenci ekologiczni produkujący pasze na własne 266 potrzeby Tabela 4 Liczba urzędowych kontroli (inspekcji) podmiotów działających na rynku pasz w 2014 roku Typ zakładu sektora paszowego Liczba dokonanych kontroli w 2014 roku Zatwierdzenie wytwórcy pasz wprowadzanych do obrotu 759 dla przeżuwaczy Zatwierdzenie wytwórcy pasz wprowadzanych do obrotu 1 484 dla zwierząt gospodarskich innych niż przeżuwacze Zatwierdzeni wytwórcy karm wprowadzanych do obrotu dla zwierząt domowych 249 Zarejestrowani wytwórcy pasz wprowadzanych do obrotu dla przeżuwaczy 122 Zarejestrowani wytwórcy pasz wprowadzanych do obrotu dla zwierząt gospodarskich innych niż 235 przeżuwacze Zarejestrowani wytwórcy karm wprowadzanych do 281 obrotu dla zwierząt domowych Zarejestrowani producenci materiałów paszowych pozyskanych przy produkcji środków spożywczych (np. 975 młyny, browary) Zatwierdzeni wytwórcy pasz niewprowadzanych do obrotu 364 Zatwierdzeni dystrybutorzy pasz (obrót hurtowy) 350 Zatwierdzeni dystrybutorzy pasz (obrót detaliczny) 912 Zarejestrowani dystrybutorzy pasz (obrót hurtowy) 784 Zarejestrowani dystrybutorzy pasz (obrót detaliczny) 5 793 Wytwórcy pasz leczniczych wprowadzanych do obrotu 81 Dystrybutorzy pasz leczniczych 40 Hodowcy zwierząt gospodarskich (żywienie zwierząt przeznaczonych do produkcji żywności art. 2 27 880 rozporządzenia (WE) 183/2005) Wytwórcy materiałów paszowych (produkcja pierwotna) 3 927 Podmioty zajmujące się transportem pasz 1 624 Producenci ekologiczni produkujący pasze na własne potrzeby 266 Podmioty zajmujące się magazynowaniem pasz 348 2) Kontrole bieżące Kontrole bieżące były wykonane w przypadkach stwierdzenia w obrocie pasz niespełniających wymogów prawa paszowego. 12

3) Specjalne działania kontrolne poświęcone wybranemu zagadnieniu W związku z zaleceniami audytu FVO dotyczącego nadzoru nad paszami, który odbył się w Polsce w 2013 roku, w roku 2014 Główny Lekarz Weterynarii zalecił Wojewódzkim Lekarzom Weterynarii: - szczegółową kontrolę podmiotów sektora rolno-spożywczego, które część swojej produkcji przeznaczają do obrotu jako pasze. Kontrole miały na celu zweryfikować spełnienie przez tego typu przedsiębiorstwa wymogów prawa paszowego. - przeprowadzenie kontroli podmiotów sektora paszowego pod kątem spełnienia wymogu wdrożenia systemów jakości opartych o zasady systemu HACCP. W związku z powiadomieniem RASFF dotyczącym obecności dioksyn w wysłodkach buraczanych wyprodukowanych przez polskie przedsiębiorstwo przemysłu cukrowniczego podjęto szereg kontroli w całym kraju mających na celu wycofanie z rynku skażonych wysłodków buraczanych oraz ustalenie przyczyn skażenia i wdrożenie działań naprawczych w zakładzie, gdzie wystąpiło skażenie. Przeprowadzono również kontrole wszystkich zakładów utylizacyjnych zatwierdzonych w oparciu o przepisy Rozporządzenia 1069/2009 i wytwarzających mączki mięsno-kostne i tłuszcze na cele paszowe pod kątem spełnienia wymogów Rozporządzenia 183/2005, w tym dopełnienia wymogu rejestracji zgodnie z prawem paszowym. 4) Kontrole urzędowe przeprowadzone poza planem Kontrole wynikały również z informacji od podmiotów gospodarczych, obywateli (skargi, wnioski) wpływających do poszczególnych szczebli Inspekcji Weterynaryjnej. Dokonywane były także w oparciu o informacje umieszczane na stronach internetowych przedsiębiorstw sektora paszowego (w zakresie prawidłowości etykietowania pasz i umieszczanych na etykietach oświadczeniach). 1.1.3. Systemy kontroli i procedury dotyczące ochrony zdrowia zwierząt i zwalczania chorób zakaźnych zwierząt W ramach wykonywanych przez Inspekcję Weterynaryjną zadań z zakresu ochrony zdrowia zwierząt oraz zwalczania chorób zakaźnych zwierząt, w 2014 r. prowadzone były 13

badania monitoringowe m.in. w zakresie brucelozy bydła (B. abortus), brucelozy owiec i kóz (B. melitensis), gruźlicy bydła wywołanej przez Mycobacterium bovis, enzootycznej białaczki bydła, przenośnych gąbczastych encefalopatii przeżuwaczy (TSE), enzootycznej białaczki bydła, klasycznego pomoru świń u świń i dzików, pryszczycy, choroby pęcherzykowej świń, grypy ptaków, choroby niebieskiego języka, gorączki Q, zakaźnego zapalenia nosa i tchawicy/otrętu bydła (Infectious bovine rhinotracheitis/infetious pustular vulvovaginitis IBR/IPV) oraz wścieklizny lisów wolno żyjących zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2004 r. w sprawie określenia jednostek chorobowych, sposobu prowadzenia kontroli oraz zakresu badań kontrolnych zakażeń zwierząt (Dz. U. Nr 282, poz. 2813, z późn. zm.). W zakresie choroby niebieskiego języka szczegółowy monitoring realizowany był zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 2014 r. w sprawie wprowadzenia programu wieloletniego wykrywania występowania zakażeń wirusem choroby niebieskiego języka na lata 2014 2016. Ponadto, w 2014 roku prowadzone były również kontrole takich jednostek chorobowych jak: -salmonelloza u drobiu w ramach programów zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach kur hodowlanych, kur niosek, brojlerów, indyków hodowlanych oraz indyków rzeźnych, -choroba Aujeszkyego u świń w ramach programu zwalczania choroby Aujeszkyego, -afrykański pomór świń w ramach programu mającego na celu wczesne wykrycie zakażeń wirusem wywołującym afrykański pomór świń i poszerzenie wiedzy na temat tej choroby oraz jej zwalczanie. Tabela 5 Liczba wykonanych badań monitoringowych (kontrolnych) w kierunku poszczególnych jednostek chorobowych w 2014 r. 2014 2013 Nazwa choroby Gatunek Liczba przebadanych stad Liczba przebadanych zwierząt Liczba przebadanych stad Liczba przebadanych zwierząt Pryszczyca Choroba pęcherzykowa świń Klasyczny pomór świń Bydło 3 198 3 470 3 193 3 489 Świnie 216 308 215 306 Świnie 3 381 3 781 3 396 3 784 Świnie 7 311 9 388 7 611 10 155 Dziki x 15 376 X 13 916 14

2014 2013 Nazwa choroby Gatunek Liczba przebadanych stad Liczba przebadanych zwierząt Liczba przebadanych stad Liczba przebadanych zwierząt TSE (BSE/Scrapie) Bydło x 207 503 X 318 849 Owce x 19 417 X 17 616 Kozy x 2 790 X 2 747 Gruźlica bydła Bydło x 1 244 905 X 1 199 078 Bruceloza bydła Bydło 73 913 585 977 78 400 586 320 Bruceloza kóz i owiec Owce kozy i 4 177 19 157 4 230 17 914 Enzootyczna białaczka bydła Wścieklizna lisów wolno żyjących Choroba niebieskiego języka Bydło 77 397 628 432 87 043 664 370 Lisy* X 16 779 X 21 560 Bydło 2 390 10 350 2 523 10 371 Owce i 9 066 8 449 1 636 1 486 kozy IBR/IPV Bydło 1 760 5 128 2 053 5 226 Grypa ptaków Gorączka Q Drób 591 (gospodarstw) 8670 604 (gospodarstw) Ptaki dzikie X 38 X 55 Bydło 311 738 281 712 Owce kozy i 1 267 4 439 1 238 8605 4 420 * monitoring efektywności szczepienia W wyniku przeprowadzonych badań w 2014 roku stwierdzono: -2 ogniska afrykańskiego pomoru świń i 30 przypadków tej choroby u dzików; -9 ognisk (107 zwierząt) gruźlicy bydła; -45 ognisk (247 zwierząt) enzootycznej białaczki bydła; -12 przypadków atypowej trzęsawki (scrapie) u owiec (1 przypadek u zwierząt przywiezionych z innego państwa członkowskiego i 11 atypowych przypadków rodzimym) -100 stad (368 zwierząt) zakażonych IBR/IPV; 15

-89 przypadków wścieklizny u zwierząt dzikich oraz 16 przypadków wścieklizny u zwierząt domowych; -23 stada (213 zwierzęta) zakażone gorączką Q. Nie uzyskano wyniku dodatniego w kierunku: - choroby pęcherzykowej świń; - pryszczycy; - klasycznego pomoru świń; - grypy ptaków;. - gąbczastej encefalopatii bydła; - choroby niebieskiego języka. Na podstawie art. 57 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U. Nr 69, poz. 625 z późn. zm.) Główny Lekarz Weterynarii opracował programy zwalczania i monitorowania niektórych chorób zakaźnych zwierząt, które były realizowane w 2014 r., a także przedłożył je do Komisji Europejskiej w celu uzyskania współfinansowania ich realizacji zgodnie z przepisami decyzji Rady 2009/470/WE w sprawie wydatków w dziedzinie weterynarii. W 2014 r. realizowano, zgodnie z założeniami, następujące programy: -zwalczania wścieklizny (Rabies), -zwalczania gąbczastej encefalopatii bydła (Bovine spongiform encephalopathy BSE), -program mający na celu wykrycie występowania zakażeń wirusami wywołującymi grypę ptaków (Avian influenza) oraz poszerzenie wiedzy na temat ryzyka wystąpienia tej choroby, -zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach hodowlanych, niosek i brojlerów gatunku kura (Gallus gallus), -zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach indyków hodowlanych i rzeźnych, -wykrywania zakażeń spowodowanych wirusem choroby niebieskiego języka (Bluetongue), -mający na celu wczesne wykrycie zakażeń wirusem wywołującym afrykański pomór świń i poszerzenie wiedzy na temat ryzyka wystąpienia tej choroby na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz jej zwalczanie. Ponadto w 2014 r. zakończyła się realizacja Programu mającego na celu poszerzenie wiedzy o ryzyku wystąpienia chorób zakaźnych wywołujących straty w rodzinach 16

pszczelich będącego kontynuacją Programu mającego na celu wykrycie występowania czynników zakaźnych wywołujących straty w rodzinach pszczelich. Ww. programy dotyczące zdrowia pszczół, które współfinansowane były ze środków Unii Europejskiej, były realizowane na obszarze województwa lubelskiego w latach 2012 2014. Druga edycja programu pod nazwą Program mający na celu poszerzenie wiedzy o ryzyku wystąpienia chorób zakaźnych wywołujących straty w rodzinach pszczelich rozpoczęła się w sierpniu 2013 r. Program ten został zrealizowany w czerwcu 2014 r. poprzez przeprowadzenie w tym okresie czasu trzech cykli kontroli na terenie woj. lubelskiego. Działania podejmowane w związku ze zwalczaniem afrykańskiego pomoru świń. Od dnia 17.02.2014 r. do dnia 31.12.2014 r. na terytorium Polski potwierdzono 30 przypadków ASF u dzików (dodatnie wyniki badań laboratoryjnych stwierdzono u 57 dzików) oraz 2 ogniska (w dniach 23 lipca i 8 sierpnia 2014 r.) ASF u świń utrzymywanych w gospodarstwach. Wszystkie te przypadki i ogniska wystąpiły na obszarze 4 gmin w dwóch powiatach (białostockim i sokólskim) w województwie podlaskim, w odległości od granicy z Białorusią nie przekraczającej 19 km. W związku z zaistniałą sytuacją podjęto działania mające na celu wyznaczenie obszaru objętego ograniczeniami oraz ustanowienie stosownych nakazów i zakazów w tym obszarze w drodze rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26.02.2014 r. w sprawie środków podejmowanych w związku z wystąpieniem ASF (Dz.U. 2014 poz. 274 z póżn.zm.). W toku podejmowanych zmian legislacyjnych ustanowiono nowy obszar objęty ograniczeniami oraz obszar ochronny, a ww. rozporządzenie zostało zastąpione rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 31.03.2014 r. w sprawie środków podejmowanych w związku z wystąpieniem ASF (Dz.U. 2014 poz. 420 z późn.zm.). Gospodarstwa, w których stwierdzono ASF były gospodarstwami niekomercyjnymi, tzn. utrzymywane świnie nie były wprowadzane na rynek. W związku ze stwierdzeniem wspomnianych ognisk choroby podjęto środki w celu ich likwidacji zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23.06.2004 r. w sprawie zwalczania afrykańskiego pomoru świń (Dz. U. z 2004 r. Nr 158 poz. 1658). Wszystkie świnie w obu ogniskach zostały zabite pod nadzorem PLW, a ich zwłoki bezpiecznie unieszkodliwione. Wokół każdego z ognisk wyznaczono obszar zagrożony o promieniu 10 km od ogniska choroby i zawarty w nim obszar zapowietrzony o promieniu 3 km. W toku 17

prowadzonych czynności związanych z likwidacją ognisk choroby, w obszarze zapowietrzonym ustanowionym wokół pierwszego ogniska ASF przeprowadzono perlustrację gospodarstw, a następnie dokonano likwidacji pod nadzorem PLW wszystkich świń w tym obszarze (109 sztuk w 23 gospodarstwach). Analogiczne czynności przeprowadzono w obszarze zagrożonym (likwidacja 171 świń w 49 gospodarstwach). W trakcie zwalczania drugiego ogniska ASF, przeprowadzono perlustrację gospodarstw w obszarze zapowietrzonym, która nie wykazała obecności świń w gospodarstwach. Natomiast w obszarze zagrożonym po jej dokonaniu zabito pod nadzorem 66 świń w 20 gospodarstwach. Nie stwierdzono, aby doszło do rozprzestrzenienia się wirusa ASF poza ogniska choroby, ponadto nie stwierdzono powiązania między tymi ogniskami. W związku z wystąpieniem pierwszych przypadków ASF u dzików wdrożono właściwe, przewidziane przepisami prawa działania celem zapobieżenia rozprzestrzenianiu się choroby i jej zwalczenia - zgodnie z artykułem 16 ust. 1 dyrektywy Rady 2002/60/WE z dnia 27 czerwca 2002 r. ustanawiającej przepisy szczególne w celu zwalczania afrykańskiego pomoru świń oraz zmieniającej dyrektywę 92/119/EWG w zakresie choroby cieszyńskiej i afrykańskiego pomoru świń (Dz.Urz. 192 z 20.07.2002 r. str. 27) Polska przedstawiła Komisji w ciągu 90 dni od daty potwierdzenia pierwszego przypadku ASF u dzików pisemny plan zwalczenia afrykańskiego pomoru świń (dalej zwany Planem ), a następnie podjęła działanie związane z wdrażaniem zapisów tego planu (m.in. związane z prowadzeniem kontroli w gospodarstwach, w których utrzymywane są świnie położonych na obszarze objętym ograniczeniami). Przedmiotowy dokument opisywał założenia dotyczące szeregu działań mających na celu z jednej strony zwalczanie ASF w populacji dzików, jak również zapobieganie rozprzestrzeniania ASF do gospodarstw, w których utrzymywane są świnie. Pierwsza wersja planu została zatwierdzona przez Komisję Europejską w dniu 6 czerwca 2014 r. Decyzja wykonawcza Komisji formalnie zatwierdzająca przedmiotowy plan (2014/442/UE) została opublikowana w dniu 9 lipca 2014 r. W 2014 r. plan podlegał aktualizacjom w celu odzwierciedlenia zmieniającej się sytuacji epizootycznej i opisu środków wdrożonych w celu zwalczania ASF. Program mający na celu wczesne wykrycie zakażeń wirusem wywołującym afrykański pomór świń oraz poszerzenie wiedzy na temat ryzyka wystąpienia tej choroby na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz jej zwalczanie. Program został wprowadzony ze względu na wykrycie na terytorium Białorusi w 18

czerwcu i lipcu 2013 roku ognisk ASF. W 2014 r. badania w kierunku wykrycia ASF były kontynuowane, zgodnie z programem wprowadzonym w życie rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 lipca 2014 r. w sprawie wprowadzenia w 2014 r. na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej Programu mającego na celu wczesne wykrycie zakażeń wirusem wywołującym afrykański pomór świń i poszerzenie wiedzy na temat tej choroby oraz jej zwalczanie (Dz. U. poz. 996). Program miał na celu wczesne wykrycie zakażeń wirusem wywołującym afrykański pomór świń oraz zapobieganie przenoszenia się wirusa z obszarów państw Europy Wschodniej oraz zwalczanie afrykańskiego pomoru świń, poprzez m.in. następujące działania: - badania laboratoryjne przeprowadzane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; - zakup: a) mobilnych urządzeń służących do unieszkodliwienia zwłok zwierząt podejrzanych lub zakażonych ASF, b) specjalistycznego urządzenia (kontenera) do zabijania (usypiania) świń przy użyciu dwutlenku węgla, c) kontenerów chłodniczych do przetrzymywania tusz dzików oczekujących na wyniki badań laboratoryjnych, d) mat dezynfekcyjnych w celu ich użycia w obszarach zapowietrzonym i zagrożonym określonych w związku z ogniskami u świń oraz w obszarach ustanowionych w związku z przypadkami ASF u dzików; -możliwość dokonania uboju lub zabicia świń, na obszarze objętym ograniczeniami, w przypadku wystąpienia choroby u dzików, -nadzór bierny nad gospodarstwami na terytorium całej Rzeczypospolitej Polskiej; -pobieranie próbek i przeprowadzanie kontroli bioasekuracji z inicjatywy powiatowego lekarza weterynarii (nadzór czynny nad gospodarstwami) na obszarze położonym w strefie IA, obejmującej obszar objęty ograniczeniami i obszar ochronny, tj. powiaty: suwalski (z wyłączeniem gmin Bakałarzewo, Filipów, Przerośl, Jeleniewo, Wiżajny) sejneński, augustowski, moniecki, sokólski, białostocki, hajnowski, bielski, gminy Grodzisk, Dziadkowice i Milejczyce w powiecie siemiatyckim, gminę Rutki w powiecie zambrowskim, gminy Kobylin-Borzymy, Kulesze Kościelne, Sokoły, Wysokie Mazowieckie z miastem Wysokie Mazowieckie, Nowe Piekuty, Szepietowo, Klukowo i Ciechanowiec w powiecie wysokomazowieckim oraz w strefie IB, obejmującej gminy Bakałarzewo, Filipów, Przerośl, 19

Jeleniewo i Wiżajny w powiecie suwalskim, powiat gołdapski w województwie warmińsko mazurskim, powiat bialski w województwie lubelskim i wszystkie powiaty graniczące z Republiką Ukrainy. -wzmocnienie środków bioasekuracji na drogowych przejściach granicznych z Białorusią (drogowe przejścia graniczne w: Kuźnicy Białostockiej, Bobrownikach, Kukurykach, Terespolu) i Ukrainą (drogowe przejście graniczne w Dorohusku); -prowadzenie kampanii informacyjnej dla podmiotów prowadzących działalność nadzorowaną przez Inspekcję Weterynaryjną, związaną z produkcją żywności pochodzenia zwierzęcego oraz pasz, rolników, myśliwych, władz samorządowych oraz społeczeństwa, mającej za zadanie podnieść świadomość oraz uwrażliwić społeczeństwo na zagrożenie, jakie wynika z wystąpienia przypadków ASF na terytorium Polski; -prowadzenie przez Inspekcję Weterynaryjną szkoleń dla podmiotów prowadzących działalność nadzorowaną, związaną z produkcją żywności pochodzenia zwierzęcego, pasz oraz rolników i myśliwych mających za zadanie przekazać wiedzę odnośnie afrykańskiego pomoru świń. W ramach kampanii informacyjnej oraz szkoleniowej przeprowadzono 1 383 szkolenia, rozdystrybuowano blisko 280 800 ulotek. Tabela 6 Wyniki prowadzonego monitoringu w kierunku ASF u świń i dzików w 2014 roku. Strefa Liczba świń domowych, od których pobrano próbki Liczba dzików, od których pobrano próbki Liczba badań ELISA PCR inne Liczba wyników dodatnich u świń domowych Liczba wyników dodatnich u dzików Strefa IA 12 423 7 698 6 006 20 120 239 6 57 Strefa IB 158 3 696 1 351 3 863 66 0 0 Strefa II 1 093 3 013 586 4 105 65 0 0 Ogółem w 2014 roku 13 674 14 407 8 003 28 088 370 6 57 Ponadto w 2014r. kontynuowano program zwalczania choroby Aujeszkyego u świń (ChA), którego realizacja począwszy od 2011 roku, jest finansowana wyłącznie ze środków budżetu państwa. Komisja Europejska zakończyła współfinansowanie programu zwalczania ChA we wszystkich państwach członkowskich, prowadzących przedmiotowy 20

program. W ramach programu zwalczania ChA na terytorium Polski, w 2014 r. przeprowadzono badania monitoringowe w stadach wolnych oraz urzędowo wolnych od tej choroby. Badania te miały na celu potwierdzenie niewystępowania choroby w ww. stadach. Ponadto, w stadach zakażonych wirusem ChA kontynuowano zwalczanie tej choroby. Od początku realizacji programu w 2008 r. liczba stad zakażonych wirusem choroby Aujeszkyego, stwierdzonych na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej systematycznie spada. W 2008 r. stwierdzono 12 659 stad zakażonych, w 2009 r. 4 352, w 2010 r. 1239, w 2011 r. 444, w 2012 r. 248, w 2013 r. 188, natomiast w 2014 r. - 115. W 2014 r. utworzono 8 nowych regionów wolnych od wirusa choroby Aujeszkyego u świń, dzięki czemu liczba regionów wolnych wzrosła do 91, a ich łączna powierzchnia objęła całe terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Program zwalczania wścieklizny (Rabies) Celem realizacji programu jest wyeliminowanie przypadków wścieklizny u zwierząt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W 2014 r. liczba przypadków wścieklizny stwierdzonych u zwierząt uległa zmniejszeniu z 204 w 2013 r. do 105 w 2014 r. Większość przypadków wścieklizny w 2014 r. wystąpiła w woj. małopolskim (81 przypadków). W 2014 r. wojewódzcy lekarze weterynarii przeprowadzili na terenie administrowanych przez siebie województw doustne szczepienia lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie. Wiosenna akcja szczepień objęła województwo lubelskie, łódzkie, małopolskie, mazowieckie, podkarpackie, podlaskie, śląskie, świętokrzyskie i warmińskomazurskie, natomiast jesienną akcję szczepień przeprowadzono w województwie kujawskopomorskim, lubelskim, łódzkim, małopolskim, mazowieckim, opolskim, podkarpackim, podlaskim, pomorskim, śląskim, świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim. Tabela 7 Liczba dawek szczepionki przeciwko wściekliźnie wyłożonych w 2014 r. na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Całkowita liczba dawek szczepionki Średnia liczba dawek szczepionki/km 2 Akcja wiosenna 4 117 020 Średnio 20 a) Akcja jesienna 4 939 400 Średnio 20 a) a) na obszarze części województwa lubelskiego, mazowieckiego, podlaskiego, śląskiego i warmińskomazurskiego oraz na obszarze całego województwa małopolskiego, podkarpackiego i świętokrzyskiego wyłożono 30 dawek szczepionki/km 2\ 21

W 2010r. stwierdzono 151 przypadków wścieklizny, z czego 145 przypadków stwierdzono u zwierząt innych niż nietoperze. Poziom uodpornienia i pobrania szczepionki u lisów wolno żyjących w Polsce wyniósł odpowiednio 84,90 % i 89,15 %. W 2011r. stwierdzono 160 przypadków wścieklizny u zwierząt, w tym 156 u zwierząt innych niż nietoperze. Poziom uodpornienia i pobrania szczepionki u lisów wolno żyjących w Polsce wyniósł odpowiednio 79,50 % i 86,49 %. W 2012r. stwierdzono 257 przypadków wścieklizny u zwierząt, w tym 254 u zwierząt innych niż nietoperze. Poziom uodpornienia i pobrania szczepionki u lisów wolno żyjących w Polsce wyniósł odpowiednio 79,29 % i 87,10 %. W 2013r. stwierdzono 204 przypadki wścieklizny u zwierząt, w tym 196 u zwierząt innych niż nietoperze. Poziom uodpornienia i pobrania szczepionki u lisów wolno żyjących w Polsce wyniósł odpowiednio 75,11 % i 86,05 %. W 2014r. stwierdzono 105 przypadków wścieklizny u zwierząt, w tym 98 u zwierząt innych niż nietoperze. Poziom uodpornienia i pobrania szczepionki u lisów wolno żyjących w Polsce wyniósł odpowiednio 59,77 % i 88,27 %. Enzootyczna białaczka bydła Enzootyczna białaczka bydła zwalczana jest na podstawie przepisów ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U. z 2008 r. Nr 213, poz. 1342) oraz rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 5 marca 2008 r. w sprawie zwalczania enzootycznej białaczki bydła (Dz. U. Nr 47, poz. 278). Badania kontrolne w kierunku enzootycznej białaczki bydła prowadzi się zgodnie z zapisem w 9 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2004 r. w sprawie określenia jednostek chorobowych, sposobu prowadzenia kontroli oraz zakresu badań kontrolnych zakażeń zwierząt (Dz. U. Nr 282, poz. 2813, z późn. zm.). W celu kontroli występowania enzootycznej białaczki bydła corocznie bada się próbki krwi: -pobrane od 1/5 stad bydła znajdujących się na obszarze powiatu należącego do regionu oficjalnie uznanego za wolny od enzootycznej białaczki bydła tak, aby w okresie 5 lat poddać badaniu wszystkie stada bydła znajdujące się na obszarze tego powiatu; -pobrane od 1/3 stad bydła znajdującego się na obszarze powiatu uznanego za urzędowo wolny od enzootycznej białaczki bydła; -pobrane ze wszystkich stad, w powiecie nie spełniającym powyższych kryteriów 22

Powyższym badaniom temu poddaje się bydło powyżej 24 miesiąca życia. W następstwie realizacji programu zwalczania i kontroli enzootycznej białaczki bydła na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w roku 2012 za oficjalnie wolne od enzootycznej białaczki bydła zostało uznane na mocy decyzji Komisji 2012/2004/UE z dnia 19 kwietnia 2012 r. zmieniającej decyzję 2003/467/WE w odniesieniu do uznania niektórych regionów administracyjnych Polski za oficjalnie wolne od enzootycznej białaczki bydła regiony obejmujące: -w województwie kujawsko-pomorskim, powiaty: mogileński, nakielski, żniński; -w województwie pomorskim, powiaty: pucki i nowodworski; -w województwie warmińsko mazurskim, powiaty: bartoszycki, braniewski, działdowski, iławski, mrągowski, nidzicki, nowomiejski, olsztyński, ostródzki, Olsztyn; -w województwie wielkopolskim powiaty: gostyński, rawicki, szamotulski, złotowski. W 2013 roku zgodnie z Decyzją Wykonawczą Komisji z dnia 10 kwietnia 2013 r. zmieniającą załącznik II do decyzji 93/52/EWG w odniesieniu do uznania niektórych regionów Hiszpanii za oficjalnie wolne od brucelozy (B. melitensis) oraz zmieniająca załączniki II i III do decyzji 2003/467/WE w odniesieniu do uznania niektórych regionów Hiszpanii za oficjalnie wolne od brucelozy oraz niektórych regionów Włoch i Polski za oficjalnie wolne od enzootycznej białaczki bydła (2014/177/UE) zostały uznane: -w województwie pomorskim, powiaty: bytowski, chojnicki, człuchowski, kartuski, kościerski, kwidzyński, malborski, Słupsk, słupski, starogardzki, sztumski, tczewski; -w województwie wielkopolskim, powiaty: Leszno, Poznań, chodzieski, czarnkowsko-trzcianecki, gnieźnieński, grodziski, kościański, leszczyński, obornicki, pilski, poznański, wągrowiecki. W 2014 r., zgodnie z Decyzją Wykonawczą Komisji z dnia 9 października 2014 r. zmieniającą decyzję 2003/467/WE w odniesieniu do uznania niektórych regionów Polski za wolne od enzootycznej białaczki bydła (2014/708/UE) zostały uznane w województwie zachodniopomorskim następujące powiaty: gryficki, gryfiński, kamieński, Koszalin, koszaliński, myśliborski, policki, sławieński, Szczecin, świdwiński, Świnoujście. Zgodnie z powyższym w 2014 roku 97,6% powierzchni terytorium Polski zostało uznane za oficjalnie wolne od enzootycznej białaczki bydła. Powyższego statusu nie posiadają następujące powiaty z woj. zachodniopomorskiego: białogardzki, choszczeński, drawski, goleniowski, kołobrzeski, łobeski, pyrzycki, stargardzki, wałecki. 23

W poniższej tabeli przedstawiona została liczba ognisk EBL oraz liczba zarażonych zwierząt w latach 2010-2014. Tabela 8 Liczba ognisk oraz liczba zwierząt zakażonych EBL w latach 2010-2014 liczba ognisk EBL liczba zwierząt zarażonych 2010 351 2694 2011 131 549 2012 61 199 2013 47 163 2014 45 247 Program zwalczania gąbczastej encefalopatii bydła (Bovine spongiform encephalopathy BSE) Celem realizacji programu jest wykrycie przypadków BSE w populacji bydła na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Prowadzenie programu jest elementem systemu kontroli przenośnych gąbczastych encefalopatii przeżuwaczy. Monitorowanie BSE odbywa się zgodnie z przepisami rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 999/2001 z dnia 22 maja 2001 r. ustanawiającego zasady dotyczące zapobiegania, kontroli i zwalczania niektórych przenośnych gąbczastych encefalopatii, a w szczególności z art. 6 oraz załącznikiem III rozdział A tego rozporządzenia oraz zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2004 r. w sprawie określenia jednostek chorobowych, sposobu prowadzenia kontroli oraz zakresu badań kontrolnych zakażeń zwierząt (Dz. U. Nr 282, poz. 2813, z późn. zm.). Od 1 lipca 2011 r., zgodnie z decyzją wykonawczą Komisji z dnia 17 czerwca 2011r. Nr 2011/358/UE zmieniająca decyzję 2009/719/WE upoważniającą niektóre państwa członkowskie do zmiany swoich rocznych programów monitorowania BSE, 25 państw członkowskich, w tym Rzeczpospolita Polska, zostało upoważnionych do podwyższenia wieku bydła badanego w kierunku BSE, powyżej 72 miesiąca życia dla bydła przeznaczonego do uboju w celu spożycia przez ludzi, jak również powyżej 48 miesiąca życia dla bydła padłego oraz należącego do innych grup ryzyka. Od 1 stycznia 2014 r., zgodnie z decyzją wykonawczą Komisji z dnia 4 lutego 2013 r. Nr 2013/76/UE zmieniająca decyzję 24

2009/719/WE upoważniającą niektóre państwa członkowskie do zmiany swoich rocznych programów monitorowania BSE, podwyższono wiek kwalifikujący do badania w kierunku BSE bydła przeznaczonego do uboju w celu spożycia przez ludzi do wieku powyżej 96 miesiąca życia. Dla zwierząt z grupy ryzyka, wiek kwalifikujący do badania w kierunku BSE pozostał niezmieniony próby pobierane były od bydła powyżej 48 miesiąca życia. W 2014r. program był realizowany na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2013 r. w sprawie wprowadzenia programu zwalczania gąbczastej encefalopatii bydła na 2014 r. (Dz. U. z 2013 r. poz. 1724). W ramach realizacji programu w 2014 r. zbadano 207 503 szt. bydła. Liczba przypadków BSE w ciągu ostatnich 3 lat uległa spadkowi. W 2012 r. stwierdzono 3 przypadki, w 2013 1 przypadek, natomiast w ramach realizacji programu w 2014 r. nie stwierdzono przypadku BSE na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Liczbę badań monitoringowych przeprowadzonych w kierunku BSE oraz liczbę przypadków choroby stwierdzonych w latach 2010 2014 przedstawia poniższa tabela. Tabela 9 Liczba badań monitoringowych przeprowadzonych w kierunku BSE oraz liczba przypadków choroby stwierdzonych w latach 2010 2014 Rok Liczba zwierząt objętych monitoringiem BSE Liczba przypadków BSE 2010 637 240 2 2011 475 906 1 2012 326 280 3 2013 318 849 1 2014 207 503 0 Razem 1 965 778 7 Program mający na celu wykrycie występowania zakażeń wirusami wywołującymi grypę ptaków (Avian influenza) Celem realizacji programu jest wykrycie, przy pomocy badań serologicznych, zakażeń wirusami grypy ptaków u różnych kategorii drobiu oraz wsparcie systemu 25

wczesnego wykrywania ww. wirusów, a także udokumentowania wolności kraju/ regionu/gospodarstwa od grypy ptaków. Program jest realizowany na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. U dzikich ptaków w ramach monitoringu w 2014 r. prowadzony był monitoring bierny. W ramach Programu mającego na celu wykrycie występowania zakażeń wirusami wywołującymi grypę ptaków (Avian influenza) w 2014 roku liczba zbadanych ptaków dzikich wyniosła 38, a drobiu - 8670 sztuk. W ramach prowadzonego programu w 2014 r. nie stwierdzono wyników dodatnich u drobiu ani u dzikich ptaków. Program zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach drobiu (hodowlanych, niosek, brojlerów) gatunku kura (Gallus gallus) oraz w stadach indyków hodowlanych i rzeźnych Od 2007 r. na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest realizowany Krajowy program zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach hodowlanych gatunku kura (Gallus gallus). Celem programu w roku 2014 było dalsze ograniczenie występowania 5 serotypów Salmonella: S. Enteritidis, S. Typhimurium, S. Infantis, S. Virchow oraz S. Hadar w dorosłych stadach hodowlanych gatunku Gallus gallus liczących przynajmniej 250 ptaków, aby do końca 2014 r. osiągnąć cel unijny wyznaczony w art. 1 ust. 1 rozporządzenia Komisji (UE) nr 200/2010 z dnia 10 marca 2010 r. w sprawie wykonania rozporządzenia (WE) nr 2160/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do celu unijnego ograniczenia częstości występowania serotypów Salmonella w dorosłych stadach hodowlanych gatunku Gallus gallus (Dz. Urz. UE L 61 z 11.03.2010 r., s. 1), tj. poniżej 1 % dorosłych stad kur hodowlanych zakażonych serotypami Salmonella objętymi programem. Wartość procentowa dorosłych stad hodowlanych gatunku Gallus gallus, liczących przynajmniej 250 ptaków, zakażonych serotypami Salmonella objętymi programem w 2010 r. wyniosła 2,55 %, w 2011 r. 1,74 %, w 2012 r. 1,84 %, w 2013 r. 1, 73%, natomiast w 2014 r. odsetek zakażonych dorosłych stad hodowlanych wyniósł 1,54 %, tym samym cel unijny nie został osiągnięty. Od 2008 r. na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest realizowany Krajowy 26

program zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach niosek gatunku kura (Gallus gallus). W 2014 r. Krajowy program zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach niosek gatunku kura (Gallus gallus) był kontynuowany, tak aby możliwe było osiągnięcie celu unijnego określonego w art. 1 ust. 1 rozporządzenia 517/2011 z dnia 25 maja 2011 r. w sprawie wykonania rozporządzenia (WE) nr 2160/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do unijnego celu ograniczenia częstości występowania niektórych serotypów Salmonella w stadach kur niosek gatunku Gallus gallus oraz zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 2160/2003 i rozporządzenie Komisji (UE) nr 200/2010 (Dz. Urz. UE L 138 z 26.05.2011, str. 45). W 2010 r. odsetek zakażonych dorosłych stad kur niosek wyniósł 4,50%, w 2011 r. wyniósł 3,71 %, w 2012 r. wyniósł 2,84 %, natomiast w 2013 r. wyniósł 2,40%, a więc był wyższy niż ostateczny cel unijny, przewidujący obniżenie częstotliwości występowania pałeczek Salmonella do poziomu 2 % lub mniej. W związku z powyższym, Polska w 2014 r. kontynuowała realizację Krajowego programu zwalczania pałeczek Salmonella w stadach niosek gatunku kura (Gallus gallus). W 2014 r. odsetek dorosłych stad zakażonych serotypami Salmonella objętymi programem wyniósł 1,90 %. Oznacza to osiągnięcie celu unijnego określonego w art. 1 ust. 1 rozporządzenia 517/2011. Od roku 2009 r. na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest realizowany Krajowy program zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach brojlerów gatunku kura (Gallus gallus). Zgodnie z rozporządzeniem Komisji (UE) nr 200/2012 z dnia 8 marca 2012 r. w sprawie unijnego celu ograniczenia występowania Salmonella Enteritidis i Salmonella Typhimurium w stadach brojlerów zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 2160/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz. Urz. UE L 71 z 9.3.2012, str. 31), w którym określono cel unijny i system badań konieczny do sprawdzenia osiągnięcia celu unijnego. W latach 2010-2013 wartość procentowa stad brojlerów gatunku kura (Gallus gallus), objętych programem z wynikiem dodatnim wyniosła odpowiednio 0,67 %, 0,50 %, 0,28 %, 0,19%. Program był kontynuowany w 2014 r. Wartość procentowa stad brojlerów gatunku kura (Gallus gallus), objętych programem z wynikiem dodatnim wyniosła w 2014 r. 0,15%. W świetle powyższego, zakładany cel unijny został osiągnięty. Od roku 2010 prowadzone są programy zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach indyków hodowlanych i indyków rzeźnych. 27

Celem programów jest ograniczenie występowania w dorosłych stadach indyków hodowlanych liczących przynajmniej 250 sztuk ptaków oraz w stadach indyków rzeźnych, serotypów Salmonella mających największe znaczenie dla zdrowia publicznego do poziomu wskazanego w art. 1, ust. 1 rozporządzenia Komisji (UE) nr 1190/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie unijnego celu ograniczenia występowania Salmonella Enteritidis i Salmonella Typhimurium w stadach indyków zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 2160/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz. Urz. L 340 z 13/12/2012, str. 29). W latach 2010-2011 nie stwierdzono wyniku dodatniego w kierunku S. Enteritidis i/lub S. Typhimurium w stadach indyków hodowlanych. W 2012 r. na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w ramach Krajowego programu zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach indyków hodowlanych stwierdzono w badaniach właścicielskich oraz urzędowych 5 stad indyków hodowlanych z wynikiem dodatnim w kierunku S. Typhimurium, a w 1 stadzie stwierdzono S. Enteritidis. Program zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach indyków hodowlanych był kontynuowany w latach 2013-2014 i nie stwierdzono wyniku dodatniego w kierunku S. Enteritidis i/lub S. Typhimurium w stadach indyków hodowlanych. W świetle powyższego, zakładany cel unijny określony w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 1190/2012 został osiągnięty. W przypadku stad indyków rzeźnych w 2010 r. wartość procentowa stad indyków rzeźnych zakażonych serotypami Salmonella objętymi programem z wynikiem dodatnim wyniosła 0,7 %. W 2011 r. wartość procentowa stad indyków rzeźnych zakażonych serotypami Salmonella objętymi programem z wynikiem dodatnim wyniosła 0,45 %. W 2012 r. wartość procentowa stad indyków rzeźnych zakażonych serotypami Salmonella objętymi programem z wynikiem dodatnim wyniosła 0,29 %. W 2013 r. wartość procentowa stad indyków rzeźnych zakażonych serotypami Salmonella objętymi programem z wynikiem dodatnim wyniosła 0,27 %, natomiast w 2014 r. wyniosła 0,31%. W świetle powyższego, zakładany cel unijny, odnoszący się do stad indyków rzeźnych, określony w rozporządzenia Komisji (UE) nr 1190/2012, został osiągnięty. 28

Program wykrywania zakażeń spowodowanych wirusem choroby niebieskiego języka (Bluetongue) Obowiązek realizacji programu wykrywania występowania zakażeń wirusem choroby niebieskiego języka wynika z art. 4 rozporządzenia nr 1266/2007 z dnia 26 października 2007 r. w sprawie przepisów wykonawczych dotyczących dyrektywy Rady 2000/75/WE w odniesieniu do kontroli, monitorowania, nadzoru i ograniczeń przemieszczeń niektórych zwierząt należących do gatunków podatnych na zarażenie chorobą niebieskiego języka (Dz. Urz. UE L 283 z 27.10.2007, str. 37, z późn. zm.). W 2014 r. program był realizowany na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 2014 r. w sprawie wprowadzenia programu wieloletniego wykrywania występowania zakażeń wirusem choroby niebieskiego języka na lata 2014 2016 i obejmował bierny nadzór kliniczny i aktywny nadzór laboratoryjny. W 2014 r. ujemne wyniki badań uzyskane w programie wykrywania, występowania zakażeń wirusem choroby niebieskiego języka, a także bierny nadzór kliniczny w kierunku choroby niebieskiego języka u zwierząt pochodzących z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, udowodniły, że choroba ta nie występuje na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Od początku realizacji programu tj. od 2009 r. nie stwierdzono występowania zakażeń wirusem choroby niebieskiego języka. Program mający na celu poszerzenie wiedzy o ryzyku wystąpienia chorób zakaźnych wywołujących straty w rodzinach pszczelich. W 2013 r. zakończyła się realizacja programu mającego na celu wykrycie występowania czynników zakaźnych wywołujących straty w rodzinach pszczelich, a rozpoczęła II edycja tego programu pod nazwą programu mającego na celu poszerzenie wiedzy o ryzyku wystąpienia chorób zakaźnych wywołujących straty w rodzinach pszczelich. Przedmiotowy program, który był współfinansowany ze środków Unii Europejskiej, był realizowany na obszarze województwa lubelskiego w latach 2013 2014 i obejmował następujące jednostki chorobowe pszczół: 29

-zgnilec amerykański pszczół, -zgnilec europejski pszczół, -warroza, -roztocza Tropilaelaps, -mały chrząszcz ulowy (Aethemida tumida), -nosemoza, -wirus zdeformowanych skrzydeł (DWV), -ostry paraliż pszczół (ABPV). Celem programu było zbadanie poziomu zainfekowania rodzin pszczelich województwa lubelskiego powyższymi jednostkami chorobowymi i dokonanie na tej podstawie oceny zagrożenia wystąpienia tych chorób na terytorium całego kraju, a także w dłuższej perspektywie czasowej, dokonanie oceny wpływu tych chorób na zjawisko obumierania rodzin pszczelich w Polsce i w Unii Europejskiej. W trakcie pierwszego etapu programu skontrolowano 3207 rodzin w 190 pasiekach zlokalizowanych na obszarze województwa lubelskiego. Na podstawie analizy sporządzonej przez Państwowy Instytut Weterynaryjny Państwowy Instytut Badawczy w Puławach stwierdzono następujący odsetek rozprzestrzenia się w/w chorób pszczół w skontrolowanych pasiekach: - warroza 99,5 %, - wirus zdeformowanych skrzydeł (DWV) - 96,3 %, - wirus ostrego paraliżu pszczół (ABPV) 30 %, - zgnilec europejski pszczół 4,7 % - nosemoza próbki pobrano w 7 pasiekach, w 6 stwierdzono chorobę, - zgnilec amerykański pszczół 0 %, - mały chrząszcz ulowy 0 %, - roztocza Tropilaelaps 0 %. W sierpniu 2013 roku rozpoczęła się druga edycja programu tj. Programu mającego na celu poszerzenie wiedzy o ryzyku wystąpienia chorób zakaźnych wywołujących straty w rodzinach pszczelich. 30

W/w program został zakończony w czerwcu 2014 r. Program ten został zrealizowany poprzez przeprowadzenie trzech cykli kontroli na obszarze woj. lubelskiego. W trakcie trzech cykli wizyt przeprowadzono łącznie 569 inspekcji, co stanowiło 99,82% inspekcji planowanych. Do pierwszej kontroli, która została przeprowadzona jesienią 2013 r., wyznaczono 3 147 rodzin pszczelich w 190 pasiekach. Podczas drugiej kontroli, przeprowadzonej wiosną 2014 r., skontrolowano 190 pasiek oraz 3 146 rodzin pszczelich. Po zaobserwowaniu objawów klinicznych, kontroli poddano dodatkowych 18 rodzin pszczelich. Trzecia kontrola została przeprowadzona latem 2014 r. Skontrolowano wówczas 189 pasiek (1 pasieka została poddana likwidacji między 2 a 3 wizytą przez organy Inspekcji Weterynaryjnej z uwagi na wystąpienie ogniska zgnilca amerykańskiego pszczół) oraz 2 986 rodzin pszczelich. Na podstawie analizy sporządzonej przez Zakład Chorób Pszczół PIWet-PIB w Puławach, stwierdzono co następuje: 1. Pobrane podczas pierwszej kontroli 3 147 próbek pszczół zostało poddane badaniom (zrealizowano 100 % badań) w celu określenia stopnia zakażenia warrozą. Podczas drugiej kontroli, na podstawie badań przeprowadzonych na próbkach pszczół wykazujących objawy kliniczne, zdiagnozowano 79 przypadków warrozy. 2. Podczas trzech kontroli pobrano łącznie 20 próbek czerwiu bądź larw wykazujących objawy kliniczne oraz pochodzących z losowo wybranych rodzin pszczelich, w celu wykrycia zgnilca amerykańskiego pszczół. Wszystkie próbki zostały poddane badaniom diagnostycznym (hodowla, badanie mikroskopowe, testy biochemiczne). W 12 przypadkach za pomocą metody PCR potwierdzono zakażenie Paenibacillus larvae, co stanowiło 70,37% przebadanych próbek ze wszystkich trzech kontroli. Tabela 10 Skuteczność wykrycia zakażeń P. larvae podczas trzech kontroli Kontrola nr 1 Kontrola nr 2 Kontrola Nr 3 Suma Liczba próbek czerwiu, na których przeprowadzono badania diagnostyczne w celu wykrycia Paenibacillus larvae Liczba przypadków zakażenia Paenibacillus larvae potwierdzona za pomoca metody PCR Skuteczność wykrycia zakażeń Paenibacillus larvae w % 10 9 1 20 10 1 1 12 100 11,11 100 70,37 31

3. Podczas trzech kontroli pobrano łącznie 12 próbek czerwiu bądź larw wykazujących objawy kliniczne oraz pochodzących z losowo wybranych rodzin pszczelich, w celu wykrycia zgnilca europejskiego pszczół. Wszystkie próbki zostały poddane badaniom diagnostycznym (hodowla, badanie mikroskopowe, testy biochemiczne). W żadnym przypadku nie potwierdzono zakażenia Melissococcus plutonius za pomocą metody PCR. Tabela 11 Skuteczność wykrycia zakażeń M. plutonius podczas trzech kontroli Kontrola nr 1 Kontrola nr 2 Kontrola Nr 3 Suma Liczba próbek czerwiu, na których przeprowadzono badania diagnostyczne w celu wykrycia M. plutonius. Liczba przypadków zakażenia M. plutonius potwierdzona za pomoca metody PCR Skuteczność wykrycia zakażeń M. plutonius w % 10 2 0 12 0 0 0 0 0 0 0 0 4) Podczas trzech kontroli przeprowadzonych w ramach programu nie pobrano próbek rodzin pszczelich z podejrzeniem obecności pasożytów. Z uwagi na powyższe, niemożliwe było wykonanie badań w kierunku stwierdzenia obecności małego chrząszcza ulowego Aethina tumida w kontrolowanych rodzinach pszczelich. 5) Badania w celu wykrycia i charakterystyki roztoczy z rodzaju Tropilaelaps zostały przeprowadzone na wszystkich próbkach pobranych podczas pierwszej kontroli oraz na każdej podejrzanej próbce ujawnionej podczas którejkolwiek z kontroli. W rezultacie podczas trzech kontroli nie wykryto obecności poszukiwanych roztoczy. 6) W trakcie trzech kontroli pobrano łącznie 152 próbki pszczół wykazujących objawy kliniczne oraz pochodzące z losowo wybranych rodzin pszczelich w celu określenia liczebności przetrwalników Nosema spp. (badania zrealizowane w 100%). Na pobranych próbkach wykonano również łącznie 137 badań celem ustalenia gatunku Nosema spp. 32

Tabela 12 Skuteczność badań przeprowadzonych podczas trzech wizyt Kontrola nr 1 Kontrola nr 2 Kontrola Nr 3 Suma Liczba próbek pszczół wykazująca objawy kliniczne pochodząca z losowo wybranych rodzin pszczelich Liczba badań przeprowadzona na określenie gatunku Nosema spp 20 132 0 152 18 119 0 137 Skuteczność przeprowadzonych badań w % 90 90,15 0 90,08 7) W celu określenie ilościowego wirusa chronicznego paraliżu pszczół, w trakcie trzech kontroli pobrano łącznie 81 próbek pszczół z objawami klinicznymi z losowo wybranych rodzin pszczelich oraz przeprowadzono 81 badań (badania zrealizowano w 100%, zgodnie z założeniami programu). Raporty z realizacji programów w 2014 r. zostały przekazane do Komisji Europejskiej w formie sprawozdań półrocznych, rocznych oraz sprawozdań finansowych. W odniesieniu do wysoce zjadliwej grypy ptaków wyniki badań w trybie on-line są przekazywane do Komisji Europejskiej. Ponadto, w przedsiębiorstwach produkcyjnych sektora akwakultury przeprowadzane są kontrole urzędowe, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 października 2008 r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych dla prowadzenia działalności w zakresie sektora akwakultury (Dz. U. z 2008 r. Nr 190, poz. 1167). Kontrole są przeprowadzane z częstotliwością zależną od statusu epizootycznego oraz poziomu zagrożenia. W 2014 r. w jednej enklawie uznanej za wolną od wirusowej posocznicy krwotocznej (VHS) i zakaźnej martwicy układu krwiotwórczego ryb łososiowatych (IHN) stwierdzono VHS, w związku z czym enklawa ta utraciła status enklawy wolnej od tej choroby. W chwili obecnej w Polsce jest 20 enklaw i 1 strefa uznane za wolne od IHN oraz 18 enklaw i 1 strefa uznane za wolne od VHS, na podstawie przedłożonych Komisji Europejskiej oświadczeń o uznaniu stref i enklaw położonych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej za wolne od tych chorób, zgodnie z art. 60a ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (tj. Dz. U. z 2014 r. poz. 1539). 33

1.1.4. Plany awaryjne na wypadek sytuacji kryzysowych Plany gotowości zwalczania chorób zakaźnych zwierząt są opracowywane na podstawie art. 54 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U. 2008 nr 218 poz. 1397 ze zm.) oraz rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 listopada 2008 r. w sprawie wykazu chorób zakaźnych zwierząt, dla których sporządza się plany gotowości ich zwalczania (Dz. U. nr 218, poz. 1397). Główny Lekarz Weterynarii posiada opracowane plany gotowości dla zwalczania następujących chorób zakaźnych zwierząt: pryszczyca (FMD) klasyczny pomór świń (CSF) afrykański pomór świń (ASF) choroba pęcherzykowa świń (SVD) gąbczasta encefalopatia bydła (BSE) rzekomy pomór drobiu Newcastle Disease (ND) wysoce zjadliwa grypa ptaków Highly pathogenic avian influenza (HPAI) wirusowa posocznica krwotoczna ryb łososiowatych (VHS) choroba niebieskiego języka (Bluetongue). Osiem pierwszych wymienionych powyżej planów gotowości powstało lub zostało zaktualizowanych w ramach projektu PHARE 0006.04 PL weterynaryjny system laboratoriów i kontroli chorób zakaźnych. W ich opracowaniu brali udział eksperci z krajów starej Unii Europejskiej. Współpraca z tymi ekspertami była gwarantem zgodności zastosowanych procedur ze standardami oraz przepisami obowiązującymi w UE. Plan gotowości zwalczania choroby niebieskiego języka został opracowany w 2009 r. głównie w związku z rozprzestrzenieniem się tej choroby w Europie i został przesłany do Komisji Europejskiej. Plany gotowości dla tych chorób, przedstawione przez Polskę, uzyskały zatwierdzenie Komisji. Decyzje zatwierdzające te plany to: Decyzja Komisji 2004/435/EC z 29 kwietnia 2004 r. zatwierdzająca pewne plany gotowości zwalczania pryszczycy, Decyzja Komisji 2004/431/EC z 29 kwietnia 2004 r. zatwierdzająca pewne plany gotowości zwalczania klasycznego pomoru świń, 34

Decyzja Komisji 2007/24/EC z 22 grudnia 2006 r. zatwierdzająca pewne plany gotowości zwalczania rzekomego pomoru drobiu oraz wysoce zjadliwej grypy ptaków. Realizując procedury wynikające z krajowych przepisów, wszystkie dziewięć planów gotowości przekazano do województw i powiatów, które w oparciu o nie przygotowały odpowiednio wojewódzkie i powiatowe plany gotowości zwalczania poszczególnych w/w chorób zakaźnych. W związku z sytuacją epizootyczną związana z ASF w krajach sąsiadujących z Polską i występowaniem tej choroby w Polsce oraz zintensyfikowaniem prac związanych ze zwalczaniem tej choroby i zaangażowaniem w te prace pracowników Wydziału Zarządzania Kryzysowego Głównego Inspektoratu Weterynarii prace prowadzone w 2013-2014 roku nad opracowaniem nowych planów gotowości zwalczania chorób zakaźnych zwierząt uległy spowolnieniu. Planuje się ukończenie prac do końca 2015 roku. Projekt nowych planów gotowości obejmuje: część ogólną (dokument główny), która zawiera wszystkie elementy wspólne każdego planu gotowości zwalczania chorób zwierząt m.in.: informacje na temat tworzenia planów gotowości i reagowania kryzysowego, zasad finansowania zwalczania chorób zakaźnych, informacje o łańcuchu decyzyjnym, organizacji Krajowego Zespołu Kryzysowego przy Głównym Lekarzu Weterynarii, zadania Głównego Lekarza Weterynarii, Wojewódzkiego Lekarza Weterynarii oraz Powiatowego Lekarza Weterynarii; część szczegółową (suplementy) w formie załączników, dotyczących poszczególnych jednostek chorobowych. 1.1.5. Nadzór nad identyfikacją i rejestracją zwierząt (IRZ) Liczba przeprowadzonych kontroli bydło W roku 2014 Inspekcja Weterynaryjna skontrolowała 16 911 siedzib stad bydła, tj. 3,12% takich siedzib stad. Dla porównania, w roku 2013 skontrolowano 3,10% siedzib stad bydła. Powyższe wyniki dotyczą kontroli identyfikacji i rejestracji bydła, przeprowadzonych w gospodarstwach zgodnie z rozporządzeniem Komisji (UE) nr 1034/2010 z 15 listopada 2010 r. zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 1082/2003 w odniesieniu do kontroli 35

dotyczących wymogów w zakresie identyfikacji i rejestracji bydła. W 6 380 siedzibach stad, na 16 911 poddanych kontroli w 2014 roku, a zatem w 37,7% przypadków zostały stwierdzone nieprawidłowości w zakresie identyfikacji i rejestracji zwierząt. Dla porównania, w roku 2013 nieprawidłowości stwierdzono w 39,9% przypadków siedzib stad poddanych kontroli, a zatem liczba ww. nieprawidłowości zmniejszyła się w roku 2014 w porównaniu z rokiem 2013. W stosunku do 179 siedzib stad, w których odnotowano nieprawidłowości w 2014 r., zastosowano sankcje zgodnie z rozporządzeniem Komisji 494/98/WE z dnia 27 lutego 1998 r. ustanawiającym szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 820/97 w odniesieniu do stosowania minimalnych sankcji administracyjnych w przypadku bydła. Tabela 13 Parametry analizy ryzyka dla wyboru siedzib stad bydła do kontroli identyfikacji i rejestracji w 2014 r. Parametr analizy ryzyka Waga 1. W trakcie kontroli wymogów wzajemnej zgodności w obszarze IRZ stwierdzono celowe naruszenia. 250 2. Procent zamówionych duplikatów kolczyków lub duplikatów paszportów dotyczył więcej niż 10% sztuk zwierząt utrzymywanych w siedzibie stada w 200 2013 r. 3. Niewykonanie decyzji wydanej przez dyrektora Oddziału Regionalnego ARiMR nakazującej usunięcie uchybień stwierdzonych w trakcie kontroli w 2013 roku. 200 4. Uniemożliwienie przeprowadzenia kontroli wymogów wzajemnej zgodności w obszarze IRZ w 2013 roku. 200 5. Uniemożliwienie weryfikacji realizacji działań naprawczych bądź kontrola sprawdzająca przeprowadzona w 2013 r. wykazała brak realizacji działań 200 naprawczych. 6. Procent zgłoszonych przemieszczeń zwierząt do siedziby stada o nieznanym numerze identyfikacyjnym dotyczył więcej niż 15% bydła utrzymywanego w 170 siedzibie stada w 2013 r. 7. Zgłoszenia przemieszczeń, urodzin i śmierci zwierząt do ARiMR w terminie powyżej 7 dni od zaistnienia zdarzenia. 150 8. Dla co najmniej jednego zwierzęcia złożono wniosek zarówno o duplikat kolczyka, jak i korektę zdarzenia rejestracji. 150 9. Siedziby stad, w których pogłowie bydła wynosi od 6 do 50 sztuk zwierząt. 150 10. Procent zgłoszonych ubojów gospodarczych zwierząt dotyczył więcej niż 15% bydła utrzymywanego w siedzibie stada w 2013 r. 150 11. Brak kontroli w gospodarstwie w ciągu dwóch ostatnich lat. 150 12. Wyniki kontroli identyfikacji i rejestracji prowadzonych w 2013 r. - prawidłowość identyfikacji zwierząt (paszporty i oznakowanie). 140 13. Status epizootyczny - stado zablokowane. 100 14. Dla co najmniej jednego zwierzęcia złożono wniosek zarówno o duplikat kolczyka, jak i korektę zdarzenia rejestracji. 100 15. Wyniki kontroli identyfikacji i rejestracji prowadzonych w 2013 r. - prawidłowość prowadzenia księgi rejestracji. 100 16. Wyniki kontroli identyfikacji i rejestracji zwierząt w 2013 r. - stwierdzono obecność nie oznakowanych sztuk zwierząt powyżej 7 dnia życia. 100 17. Siedziby stad, w których pogłowie bydła wynosi od 1 do 5 sztuk zwierząt. 50 18. Siedziby stad, w których pogłowie bydła wynosi powyżej 50 sztuk zwierząt. 50 19. Gospodarstwa, w których kontrola wymogów wzajemnej zgodności w 2013 r. nie została przeprowadzona z przyczyn nie wynikających z winy producenta. 20 36

Liczba przeprowadzonych kontroli - owce i kozy W 2014 r. Inspekcja Weterynaryjna skontrolowała 577 siedzib stad owiec i kóz tj. 3,37% takich siedzib stad oraz 48 604 sztuk zwierząt z ww. gatunków. Dla porównania, w roku 2013 skontrolowano 3,95% ww. siedzib stad. Zgodnie z rozporządzeniem Komisji (WE) nr 1505/2006 z dnia 11 października 2006 r. wdrażającym rozporządzenie Rady (WE) nr 21/2004 w zakresie minimalnego poziomu kontroli prowadzonych w związku z identyfikacją i rejestrowaniem owiec i kóz Inspekcja Weterynaryjna przeprowadza kontrole 3% siedzib stad owiec i kóz oraz 5% pogłowia zwierząt z ww. gatunków każdego roku w skali kraju. W 113 siedzibach stad na 577 poddanych kontroli, a zatem w 19,58% przypadków zostały stwierdzone nieprawidłowości w zakresie identyfikacji lub rejestracji zwierząt. Dla porównania, w roku 2013 nieprawidłowości stwierdzono w 27,79 % przypadków siedzib stad poddanych kontroli, a zatem liczba ww. nieprawidłowości zmniejszyła się w roku 2014 w porównaniu z rokiem 2013. W stosunku do 8 siedzib stad ze 113, w których odnotowano nieprawidłowości w roku 2014, zostały zastosowane sankcje. Tabela 14 Parametry analizy ryzyka dla wyboru siedzib stad owiec i kóz do kontroli identyfikacji i rejestracji w 2014 r. Lp. Parametr analizy ryzyka Waga 1. W trakcie kontroli wymogów wzajemnej zgodności w obszarze IRZ w 2013 r. stwierdzono celowe naruszenia. 250 2. Dla co najmniej jednego zwierzęcia złożono wniosek zarówno o duplikat kolczyka, jak i korektę zdarzenia rejestracji. 200 3. Niewykonanie decyzji wydanej przez dyrektora Oddziału Regionalnego ARiMR nakazującej usunięcie uchybień stwierdzonych w trakcie kontroli w 200 2013 roku. 4. Uniemożliwienie przeprowadzenia kontroli wymogów wzajemnej zgodności w obszarze IRZ w 2013 roku 200 5. Uniemożliwienie weryfikacji realizacji działań naprawczych bądź kontrola sprawdzająca przeprowadzona w 2013 r. wykazała brak realizacji działań 200 naprawczych. 6. Brak kontroli w gospodarstwie w ciągu dwóch ostatnich lat. 150 7. Wyniki kontroli identyfikacji i rejestracji prowadzonych w 2013 r. - prawidłowość oznakowania zwierząt. 120 8. Wyniki kontroli identyfikacji i rejestracji prowadzonych w 2013 r - prawidłowość prowadzenia księgi rejestracji. 100 9. Status epizootyczny - stado zablokowane. 100 10. Brak dokonywania spisu owiec/kóz w stadzie co najmniej raz na 12 miesięcy i nie przekazywanie wyników tego spisu do ARiMR w ciągu 7 dni od daty jego sporządzenia. 11. Zgłoszenia urodzeń zwierząt do ARiMR w terminie późniejszym niż 6 miesięcy. 12. Zgłoszenia dotyczące przemieszczeń, uboju, zabicia lub padnięcia zwierząt w terminie powyżej 7 dni od zaistnienia zdarzenia. 37 100 90 90

Lp. Parametr analizy ryzyka Waga 13. Sprzedaż zwierząt podmiotowi prowadzącemu działalność w zakresie obrotu zwierzętami, pośrednictwa w tym obrocie lub skupu zwierząt oraz prowadzenia miejsc gromadzenia zwierząt. 14. Wyniki kontroli identyfikacji i rejestracji prowadzonych w 2013 r. - utrzymywanie we właściwy sposób dokumentów przewozowych. 15. Gospodarstwa, w których kontrola wymogów wzajemnej zgodności w 2013 r. nie została przeprowadzona z przyczyn nie wynikających z winy producenta. 80 20 10 Podsumowanie lat 2010-2014 W 2010 roku Inspekcja Weterynaryjna przeprowadziła kontrole 5% siedzib stad utrzymujących zwierzęta z gatunku bydło oraz 3% siedzib stad utrzymujących zwierzęta z gatunku owce i kozy (zgodnie z rozporządzeniem Komisji (WE) nr 1082/2003 z dnia 23 czerwca 2003 r. ustanawiającym szczegółowe zasady w celu wykonania rozporządzenia (WE) nr 1760/2000 Parlamentu Europejskiego i Rady w zakresie minimalnego poziomu kontroli przeprowadzanych w ramach systemu identyfikacji i rejestracji bydła oraz zgodnie z rozporządzeniem Komisji (WE) nr 1505/2006 z dnia 11 października 2006 r. wdrażającym rozporządzenie Rady (WE) nr 21/2004 w zakresie minimalnego poziomu kontroli prowadzonych w związku z identyfikacją i rejestrowaniem owiec i kóz. Od 2011 roku Inspekcja Weterynaryjna przeprowadza kontrole 3% siedzib stad bydła oraz 3% siedzib stad owiec i kóz, co wynika ze zmiany przepisów prawa, tj. z rozporządzenia Komisji (UE) nr 1034/2010 z 15 listopada 2010 r. zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1082/2003 w odniesieniu do kontroli dotyczących wymogów w zakresie identyfikacji i rejestracji bydła. Najwyższy odsetek siedzib stad, w których stwierdzono nieprawidłowości w stosunku do liczby siedzib stad poddanych kontroli zanotowano w roku 2010 ok. 60% w przypadku stad bydła i 40% w przypadku stad owiec i kóz. W roku 2011 zanotowano duży spadek do ok. 20 % dla stad bydła i 13% dla stad owiec i kóz, w następnych latach odsetek wzrósł i utrzymywał się na poziomie ok. 38% w przypadku stad bydła od 20 do 30% w przypadku stad owiec i kóz. 38

1.1.6. Kontrole prowadzone przez Inspekcję Weterynaryjną w zakresie przestrzegania wymogów wzajemnej zgodności Od lutego 2009 r. powiatowi lekarze weterynarii przeprowadzają kontrole wymogów wzajemnej zgodności w obszarze identyfikacji i rejestracji zwierząt (obszar A). Od stycznia 2011 r. kontrole wymogów wzajemnej zgodności zostały rozszerzone o kontrole obejmujące przestrzeganie wymogów w zakresie wprowadzania do obrotu, składowania i przechowywania pasz dla zwierząt, posiadania i przechowywania weterynaryjnych produktów leczniczych, wprowadzania na rynek żywności i produktów pochodzenia zwierzęcego oraz zgłaszania podejrzenia wystąpienia niektórych chorób zakaźnych zwierząt, tzw. obszar B. Od stycznia 2013 r. w zakres kontroli wymogów wzajemnej zgodności został włączony obszar C, obejmujący kontrole dobrostanu zwierząt, na który składają takie elementy, jak właściwe obchodzenie się ze zwierzętami, warunki utrzymania, obsada na jednostce powierzchni oraz stopień przystosowania się zwierząt do warunków, w których przebywają. Wymogi te dotyczą posiadaczy bydła, świń, owiec, kóz, drobiu, zwierząt koniowatych, jeleniowatych i futerkowych. Tabela 15 Sprawozdanie z kontroli wymogów wzajemnej zgodności w obszarze A, B i C, przeprowadzonych w 2014 r. Okres sprawozdawczy 2014 rok Obszar A Obszar B Obszar C 1. 2. 3. GOSPODARSTWA WYTYPOWANE DO KONTROLI W DANYM ROKU SKONTROLOWANE GOSPODARSTWA NIESKONTROLOWANE GOSPODARSTWA* 26 790 7 500 9 457 26 770 7 494 9450 20 6 7 4. KONTROLE SPRAWDZAJĄCE 2 369 372 315 5. KONTROLE DODATKOWE (suma) 8 422 101 39 5.1 CC-PKO 1 3 474 0 1 5.2 CC-INT 2 4 606 8 5 1 Kontrola wymogów wzajemnej zgodności przeprowadzana po kontroli wsparcia specjalnego do krów i owiec przeprowadzanej przez ARiMR. 2 Kontrola wymogów wzajemnej zgodności na podst. art. 70 ust.4 rozporządzenia Komisji (WE) nr 1122/2009 po kontrolach wykonywanych przez ARiMR w zakresie identyfikacji i rejestracji zwierząt. 39

Okres sprawozdawczy 2014 rok Obszar A Obszar B Obszar C 5.3 CC-MR 3 5 9 3 5.4 CC-INNE 4 337 84 30 6. GOSPODARSTWA, W KTÓRYCH STWIERDZONO NIEZGODNOŚCI 17 811 361 431 7 Liczba skontrolowanych zwierząt (obszar A) 7.1 Bydło 754 451 7.2 Owce 50 325 7.3 Kozy 7 189 7.4 Świnie 153 172 7.5 Razem 965 071 * - kontrola nie została przeprowadzona np. z powodu uniemożliwienia przeprowadzenia kontroli lub z powodu śmierci posiadacza (podjęto próbę kontroli) W 2014 roku Inspekcja Weterynaryjna przeprowadziła 26 770 kontroli wymogów wzajemnej zgodności w zakresie identyfikacji i rejestracji zwierząt (obszar A), 7 494 kontroli w obszarze zdrowia publicznego, zdrowia zwierząt i zgłaszania chorób zakaźnych zwierząt (obszar B) oraz w 9 450 kontroli w zakresie dobrostanu zwierząt. Dla wszystkich nieskontrolowanych gospodarstw sporządzono raport w podaniem przyczyny nieprzeprowadzenia kontroli. Ponadto, pracownicy Inspekcji Weterynaryjnej skontrolowali 2 369 gospodarstw w ramach kontroli sprawdzających usunięcie uchybień stwierdzonych podczas kontroli wymogów wzajemnej zgodności w obszarze A, B i C w 2013 r. Liczba przeprowadzonych kontroli w obszarach A, B i C, jak również kontroli sprawdzających jest porównywalna z liczbą kontroli przeprowadzonych w 2013 roku. Poza tym, w 2014 roku Inspekcja Weterynaryjna przeprowadziła 8 422 dodatkowych kontroli u producentów będących beneficjentami płatności bezpośrednich w zakresie wymogów wzajemnej zgodności. W roku 2013 przeprowadzono ok. 6100 kontroli tego rodzaju. Ponadto, w zakresie wymogów wzajemnej zgodności w 2014 roku skontrolowanych zostało łącznie 965 071 zwierząt z gatunków bydło, owce, kozy i świnie. Oznacza to, że zostało skontrolowanych 38 075 szt. zwierząt więcej, niż w 2013 roku. 3 Kontrola wymogów wzajemnej zgodności przeprowadzana po kontroli ARiMR w zakresie Ułatwianie startu młodym rolnikom PROW 2007-2013. 4 Kontrola wymogów wzajemnej zgodności przprowadzana w gospodarstwie nie wytypowanym do kontroli przez ARiMR i PLW. 40

W porównaniu z ubiegłym rokiem, w 2014 r. wzrosła liczba gospodarstw, w których stwierdzono nieprawidłowości z 15 413 do 18 603. Porównując jednak poszczególne obszary to zdecydowany wzrost nastąpił w obszarze dotyczących identyfikacji i rejestracji zwierząt (o ok. 3 400 gospodarstw), natomiast w obszarach zdrowia zwierząt i ochrony zwierząt nastąpił spadek odpowiednio o 221 gospodarstw i 62 gospodarstwa. Podsumowanie lat 2010-2014 Kontrole wymogów wzajemnej zgodności w zakresie identyfikacji i rejestracji zwierząt obejmują 3 % siedzib stad utrzymujących bydło, owce i kozy oraz 1 % gospodarstw utrzymujących świnie. Spełnianie wymogów dotyczących zdrowia publicznego, zdrowia zwierząt i zdrowia roślin jest weryfikowane w 1/3 gospodarstw wytypowanych do kontroli identyfikacji i rejestracji zwierząt. Pod względem dobrostanu zwierząt kontrolowanych jest po 1 % beneficjentów utrzymujących cielęta, świnie i zwierzęta gospodarskie. Liczba kontroli podstawowych w ostatnich latach utrzymuje się na podobnym poziomie, tj. ok. 27 500. Jednakże, w latach 2013 2014, w związku ze zwiększającą się liczbą stwierdzanych nieprawidłowości znacząco wzrosła liczba kontroli dodatkowych, tzw. interwencyjnych. 1.1.7. Kontrole prowadzone przez Inspekcję Weterynaryjną w zakresie przestrzegania przepisów o ochronie zwierząt Inspekcja Weterynaryjna prowadzi nadzór nad przestrzeganiem przepisów o ochronie zwierząt. W ramach realizowanego nadzoru, prowadzone są corocznie kontrole dobrostanu podczas uboju w rzeźniach, podczas transportu oraz w gospodarstwach utrzymujących zwierzęta, w szczególności cielęta, świnie oraz kury nieśne. Kontrole przestrzegania przepisów o ochronie zwierząt podczas uboju (w rzeźniach) Odnośnie nadzoru nad dobrostanem zwierząt podczas uboju w rzeźniach w 2014 r. obowiązywała instrukcja Głównego Lekarza Nr GIWz.420 31/13 z dnia 28 marca 2013 r. w sprawie postępowania przy przeprowadzaniu kontroli w rzeźniach pod względem dobrostanu zwierząt oraz raportowania o przeprowadzonych w tym zakresie kontrolach. 41

Nadzór nad rzeźniami pod względem dobrostanu Organy Inspekcji Weterynaryjnej w 2014 r. sprawowały nadzór nad 1009 rzeźniami bydła, świń, owiec, kóz i domowych zwierząt jednokopytnych oraz drobiu. Podsumowanie przeprowadzonych kontroli Wyniki kontroli dobrostanu w rzeźniach wykonanych w 2014 r. przedstawia poniższa tabela. Podczas kontroli dobrostanu zwierząt w rzeźni kontrolowane jest spełnianie wymagań strukturalnych, zapewnienie zwierzętom odpowiedniej opieki na terenie rzeźni, a także sposób postępowania ze zwierzętami przed oraz podczas uboju. Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości dotyczyły pisemnych procedur operacyjnych dotyczących działań związanych z uśmiercaniem zwierząt, brak informacji o dacie i godzinie przybycia zwierząt oraz maksymalnej obsady w kojcach w magazynie żywca, brak informacji o konserwacji urządzeń do unieruchamiania zwierząt. Tabela 16 Roczny raport z kontroli rzeźni pod względem dobrostanu zwierząt okres sprawozdawczy: 2014 kraj (kod): Liczba rzeźni zarejestrowanych na terenie kraju: Liczba rzeźni skontrolowanych na terenie kraju: Liczba kontroli przeprowadzanych na terenie kraju: Liczba rzeźni, w których stwierdzono nieprawidłowości na terenie kraju: Liczba rzeźni poddawanych rekontroli, w których stwierdzono nieprawidłowości na terenie kraju Liczba stwierdzonych nieprawidłowości Polska 1 009 849 1 361 210 112 635 42

Porównując wyniki kontroli przeprowadzonych w 2013r. i 2014r. to: odsetek skontrolowanych rzeźni obniżył się z 87% do 84%, spadła o 344 liczba wykonanych kontroli, spadła liczba rzeźni, w których stwierdzono nieprawidłowości z 275 do 210 spadła liczba stwierdzanych nieprawidłowości ze 1089 do 635. Jeśli chodzi o grupę najczęściej stwierdzanych nieprawidłowości to w 2014 r. powtórzyły się te same nieprawidłowości co w ubiegłym roku. Podsumowanie za lata 2010-2014 Rzeźnie W latach 2010-2014 założenia dotyczące poziomu kontroli nie uległy zmianie. Powiatowi lekarze weterynarii przeprowadzają w ciągu roku kontrolę pod względem dobrostanu zwierząt co najmniej 20% rzeźni, ale nie mniej niż 4 rzeźnie, natomiast nadzór urzędowego lekarza weterynarii jest prowadzony na bieżąco. Tabela 17 Nadzór Inspekcji Weterynaryjnej nad rzeźniami w latach 2010 2014. 2010 2011 2012 2013 2014 Liczba nadzorowanych rzeźni 1056 1047 1046 1027 1009 Liczba skontrolowanych rzeźni: 1047 988 915 893 849 Liczba przeprowadzonych kontroli 2389 1705 1750 1705 1361 Liczba rzeźni, w których stwierdzono nieprawidłowości 336 224 165 275 210 Nadzór nad przestrzeganiem przepisów o ochronie zwierząt podczas transportu W 2014 r. w zakresie nadzoru nad dobrostanem zwierząt w transporcie obowiązywała instrukcja Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWz.420/AW- 62/11 z dnia 7 października 2011 r. w sprawie postępowania powiatowych lekarzy weterynarii przy: zatwierdzaniu przewoźników oraz środków transportu drogowego wykorzystywanych 43

do przewozu zwierząt, kontroli przewoźników, przeprowadzaniu kontroli wykonywania transportu drogowego zwierząt pod względem ich dobrostanu oraz w sprawie raportowania z przeprowadzonych w tym zakresie kontroli. Liczba przeprowadzonych kontroli W ciągu całego 2014 r. zarejestrowanych i nadzorowanych było 3 849 przewoźników, natomiast na koniec 2014 r. liczba zarejestrowanych przewoźników wynosiła 3 656. Do długotrwałego przewozu zwierząt, tj. w czasie powyżej 8 godzin, w ciągu roku dopuszczonych było 1 550 środków transportu drogowego, natomiast na koniec 2014 r. 1 385. Zgodnie z przepisami, odpowiednie kontrole powinny być prowadzane przy załadunku oraz rozładunku zwierząt, podczas transportu drogowego, w miejscach wysyłki, w miejscach docelowych, punktach kontroli i punktach przeładunku, w punktach skupu, podczas targów, wystaw, pokazów, konkursów zwierząt,. Kontrole obejmują przede wszystkim weryfikację zgodności środków transportu z wymaganiami, zdolności zwierząt do transportu oraz czasu transportu zwierząt. W 2014 r. pracownicy Inspekcji Weterynaryjnej przeprowadzili łącznie 497 090 kontroli, podczas których skontrolowali 747 647 109 zwierząt, 354 068 środków transportu oraz 375 094 przypadkach dokumentacji towarzyszącej przesyłkom zwierząt. W trakcie powyższych kontroli stwierdzono 1 298 nieprawidłowości. W 2014 r. pracownicy Inspekcji Weterynaryjnej przeprowadzili o 134 767 kontroli więcej w porównaniu do 2013 r. Liczba środków transportu poddanych kontroli w roku 2014 była niższa o 8 255 w porównaniu do danych za rok 2013. W odniesieniu do liczby nieprawidłowości wykrytych podczas przeprowadzonych kontroli, w 2014 r. stwierdzono o 122 uchybienia więcej niż w 2013 r. W porównaniu do poszczególnych kategorii uchybień, w 2014 r. najczęściej stwierdzano nieprawidłowości w zakresie dotyczącym zdolności zwierząt do transportu, podczas gdy w 2013 r. były to nieprawidłowości dotyczące dokumentacji. Najrzadziej stwierdzane nieprawidłowości, zarówno w 2013 r. jak i w 2014 r., dotyczyły przestrzegania przepisów w zakresie pojenia i karmienia zwierząt. 44

zmianie. ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Podsumowanie za lata 2010 2014 W latach 2010-2014 założenia dotyczące kontroli środków transportu nie ulegały Tabela 18 Liczba kontroli przeprowadzonych przez Inspekcję Weterynaryjną w latach 2010 2014 r. 2010 2011 2012 2013 2014 Liczba skontrolowanych środków transportu 394 282 351 847 347 588 362 323 354 068 Liczba stwierdzonych niezgodności 741 991 1 135 1 176 1 298 Nadzór nad przestrzeganiem przepisów o ochronie zwierząt w gospodarstwach Plany kontrolne W 2014 r. obowiązywała Instrukcja Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWz.400/AW-46/2010 z dnia 23 sierpnia 2010 r. w sprawie postępowania powiatowych lekarzy weterynarii przy przeprowadzaniu kontroli gospodarstw utrzymujących zwierzęta pod względem dobrostanu zwierząt oraz raportowania o przeprowadzonych kontrolach gospodarstw utrzymujących zwierzęta pod względem dobrostanu zwierząt z elementami zwalczania chorób zakaźnych. Zgodnie, z powyższą instrukcją kontrolą dobrostanu zwierząt w gospodarstwach powinno zostać objętych w ciągu roku 5% gospodarstw. Inspekcja Weterynaryjna kontroluje gospodarstwa utrzymujące zwierzęta, sprawdzając przestrzeganie przepisów o ochronie zwierząt, ze szczególnym uwzględnieniem gospodarstw utrzymujących świnie, cielęta i kury nieśne. Dodatkowo, fermy utrzymujące co najmniej 750 loch lub 2000 świń powyżej 30 kg podlegają kontroli co najmniej raz na 2 lata. Ponadto, zgodnie z poleceniem Głównego Lekarza Weterynarii od 2012 r. powiatowi lekarze weterynarii są zobowiązaniu do przeprowadzenia w ciągu roku kontroli we wszystkich fermach utrzymujących zwierzęta futerkowe. 45

Kontrole gospodarstw pod względem dobrostanu W poniższych tabelach znajdują się dane dotyczące liczby gospodarstw, liczby skontrolowanych gospodarstw oraz liczby gospodarstw, w których stwierdzono nieprawidłowości podczas kontroli przeprowadzonych w 2014 r. Tabela 19 Raport z kontroli gospodarstw utrzymujących zwierzęta gospodarskie Wolny wybieg Kury nioski Cielęta Świnie Brojlery Kl. Ściółka wzbogaco ne Liczba gospodarstw 363 444 483 475 091 371 088 4 145 Liczba skontrolowanych gospodarstw 167 203 283 19 316 15 506 1 149 Liczba gospodarstw w których stwierdzono nieprawidłowości 17 20 28 3 367 2 516 141 Liczba stwierdzonych nieprawidłowości 36 45 50 5 767 4 511 235 Tabela 20 Raport z kontroli gospodarstw utrzymujących zwierzęta gospodarskie Kury z Bydło z wyjątkiem cieląt Owce Kozy wyjątkie m K niosek i brojleró Ptaki bezgrzebi eniowe K Kaczki Gęsi Zwierzę ta futerko we Indyki I w Liczba gospodarstw Liczba skontrolowanych gospodarstw Liczba gospodarstw w których stwierdzono nieprawidłowości Liczba stwierdzonych nieprawidłowości 556 802 8 444 9 074 873 61 542 1298 1 009 1 154 24 883 589 580 335 30 115 331 920 322 4 106 99 74 42 0 8 24 137 12 6 501 226 190 91 0 12 41 198 23 W porównaniu z rokiem 2013 liczba skontrolowanych gospodarstw utrzymuje się na tym samym poziomie. Zauważalny jest spadek liczby gospodarstw, w których stwierdzono nieprawidłowości oraz liczba nieprawidłowości. Spadek ten jest nieznaczny dla 46

poszczególnych gatunków jednak patrząc na wyniki kontroli dla wszystkich gospodarstw: liczba gospodarstw, w których stwierdzono nieprawidłowości spadła o ok. 1200; liczba nieprawidłowości spadła o ok. 3500. Podsumowanie za lata 2010-2014 W latach 2010-2014 założenia dotyczące poziomu kontroli gospodarstw pod względem dobrostanu nie zmieniały się i poziom ten wynosił 5%. Jedynie w przypadku gospodarstw utrzymujących zwierzęta futerkowe od 2011 r. powiatowi lekarze weterynarii zostali zobowiązani do przeprowadzenia kontroli 100% gospodarstw. Tabela 21 Wyniki kontroli przeprowadzonych przez Inspekcję Weterynaryjną w gospodarstwach w latach 2010 2014. Liczba skontrolowanych gospodarstw 2010 2011 2012 2013 2014 54 171 59 165 48 073 50 629 50 835 Liczba gospodarstw, w których stwierdzono nieprawidłowości Liczba stwierdzonych nieprawidłowości 11 827 12 513 11 528 10 463 9 261 20 876 24 189 23 593 20 349 16 759 1.1.8. Kontrola weterynaryjna w handlu zwierzętami Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 10 grudnia 2003 roku o kontroli weterynaryjnej w handlu, powiatowi lekarze weterynarii przeprowadzają kontrole weterynaryjne przesyłek zwierząt wprowadzanych z Polski do handlu wewnątrzunijnego, jak również przeprowadzają w miejscu przeznaczenia niedyskryminujące kontrole przesyłek zwierząt wprowadzonych w ramach handlu wewnątrzunijnego do Polski. W roku 2014, w związku z wprowadzaniem zwierząt z państw członkowskich UE do Polski, dokonano niedyskryminujących kontroli: 2026 przesyłek bydła, 7667 przesyłek świń, 28 przesyłek owiec i kóz, 47

82 przesyłek koni. 1974 przesyłek drobiu. Jednocześnie, w związku z wysyłką zwierząt z Polski do innych państw członkowskich, w roku 2014 przeprowadzono kontrole: 1714 przesyłek bydła, 471 przesyłek świń, 115 przesyłek owiec i kóz, 1167 przesyłek koni. 2233 przesyłek drobiu. W ramach nadzoru nad wprowadzaniem zwierząt do handlu oraz nad obrotem zwierzętami, Inspekcja Weterynaryjna sprawuje również stały nadzór m.in. nad podmiotami prowadzącymi działalność w zakresie obrotu zwierzętami, pośrednictwa w tym obrocie lub skupu zwierząt, targowiskami oraz miejscami gromadzenia zwierząt. W roku 2014 nadzorem takim objętych było: 88 miejsc gromadzenia zwierząt, 3764 podmiotów prowadzących działalność w zakresie obrotu zwierzętami, pośrednictwa w tym obrocie lub skupu zwierząt, 868 podmiotów zajmujących się organizowaniem targów, wystaw, pokazów i konkursów. W latach 2010-2014, w związku z wprowadzaniem zwierząt z państw członkowskich UE do Polski, dokonano niedyskryminujących kontroli: 4 601 przesyłek bydła, 27 129 przesyłek świń, 56 przesyłek owiec i kóz, 461 przesyłek koni. W związku ze znacznym zwiększeniem liczby przesyłek wprowadzonych w ramach handlu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, porównując rok 2010 oraz 2014, zanotowano znaczny wzrost kontroli niedyskryminujących: 48

w odniesieniu do bydła o 276 %; w odniesieniu do świń o 132 %; w odniesieniu do owiec i kóz o 600% w odniesieniu do koni o 1%. W związku z wysyłką zwierząt z Polski do innych państw członkowskich, w latach 2010-2014 przeprowadzono kontrole: 15 727 przesyłek bydła, 4 975 przesyłek świń, 791 przesyłek owiec i kóz, 6 574 przesyłek koni. W związku ze znacznym zmniejszeniem liczby przesyłek żywych zwierząt wysyłanych w ramach handlu z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, porównując rok 2010 oraz 2014, zanotowano znaczny spadek kontroli mających miejsce przed wysyłką zwierząt: w odniesieniu do bydła o 63 %; w odniesieniu do świń o 78 %; w odniesieniu do owiec i kóz o 41% w odniesieniu do koni o 27%. W ciągu 5 ostatnich lat, począwszy od roku 2010, liczba miejsc gromadzenia zwierząt zmniejszyła się o 11%, liczba podmiotów prowadzących działalność w zakresie obrotu zwierzętami, pośrednictwa w tym obrocie lub skupu zwierząt zwiększyła się o 27%, a liczba podmiotów zajmujących się organizowaniem targów, wystaw, pokazów i konkursów zwiększyła się o 31%. Inspekcja Weterynaryjna prowadzi kontrole dotyczące działalności podmiotów prowadzących działalność nadzorowaną, w tym punktów skupu, podmiotów zajmujących się obrotem zwierzętami. W trakcie kontroli sprawdzano w szczególności spełnianie wymagań weterynaryjnych w zakresie infrastruktury, dokumentacji weterynaryjnej, dobrostanu zwierząt, identyfikacji i rejestracji zwierząt. Analiza wyników przeprowadzonych kontroli wykazała, że: - odsetek podmiotów prowadzących punkty skupu, w których stwierdzono nieprawidłowości 49

zmniejszył się o ok. 3% i wynosi obecnie ok. 7%; - odsetek podmiotów zajmujących się obrotem zwierzętami, w których stwierdzono nieprawidłowości zmniejszył się o ok. 8% i wynosi obecnie ok.10% 1.1.9. Systemy kontroli i procedury dotyczące weterynaryjnej kontroli granicznej Weterynaryjna kontrola graniczna dotyczy wszystkich przesyłek zwierząt i produktów pochodzenia zwierzęcego oraz pasz wprowadzanych na terytorium UE z krajów trzecich i jest przeprowadzana na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 2003 r. o weterynaryjnej kontroli granicznej (Dz. U. 2014, poz. 424, ze zm.) oraz ustawy z dnia 22 lipca 2006 r. o paszach (Dz. U. Nr 144, poz.1045, ze zm.). W/w kontrole urzędowe przeprowadzane są w 11 posterunkach weterynaryjnej kontroli granicznej, natomiast pasze i pasze lecznicze niezawierające materiałów pochodzących z tkanek zwierząt dodatkowo na sześciu innych przejściach granicznych wyznaczonych rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. W roku 2014 liczba przeprowadzonych kontroli kształtowała się następująco: Tabela 22 Dane dotyczące liczby skontrolowanych przez granicznych lekarzy weterynarii przesyłek wprowadzonych w 2014r. w ramach procedury importu Graniczny Inspektorat Weterynarii Liczba kontroli przesyłek produktów 2013 2014 Zmiana (2013rok = 100%) Liczba kontroli przesyłek zwierząt 2013 2014 Zmiana (2013 rok = 100%) Liczba przesyłek odrzuconych 2013 2014 Bezledy 62 44 27 14 1 2 Dorohusk 2279 5428 1-1 Gdańsk 664 601 - - 3 8 Gdynia 1925 2009 - - 16 15 Korczowa 1015 1540 198 202 2 2 Koroszczyn, Terespol 13365 17850 238 113 18 223 Kuźnica Białostocka 192 497 6 13 2 7 Warszawa Okęcie 446 577 516 706 9 2 Szczecin 2436 2309 - - 7 8 RAZEM 22384 30855 986 1048 58 268 50

Tabela 23 Dane dotyczące liczby skontrolowanych przez granicznych lekarzy weterynarii przesyłek wprowadzonych w 2014 r. w ramach procedury tranzytu (w tym tranzytu z czasowym składowaniem w składach celnych) Liczba skontrolowanych przesyłek Graniczny Inspektorat Weterynarii tranzyt wjazd oraz tranzyt wyjazd (produkty, zwierzęta) Bezledy 78 Dorohusk 564 Gdańsk 7 Gdynia 1 Korczowa 51 Koroszczyn, Terespol 948 Kuźnica Białostocka 72 Warszawa-Okęcie 4 Szczecin Razem 1725 Tabela 24 Dane dotyczące liczby skontrolowanych przez granicznych lekarzy weterynarii przesyłek wprowadzonych w 2014 r. w ramach procedury reimportu Liczba skontrolowanych przesyłek Graniczny Inspektorat Weterynarii 2013 2014 Zmiana (2013 rok = 100%) Bezledy 7 13 Dorohusk 9 13 Gdańsk 5 126 Gdynia 7 27 Korczowa - 1 Koroszczyn, Terespol 36 67 Kuźnica Białostocka 11 46 Warszawa Okęcie - - Szczecin - 2 RAZEM 5 295 51

Tabela 25 Dane dotyczące liczby skontrolowanych przez granicznych lekarzy weterynarii przesyłek w 2014r. w ramach procedury eksportu Liczba skontrolowanych przesyłek Graniczny Inspektorat Weterynarii 2013 2014 Zmiana ( 2013rok = 100%) Bezledy 154 440 Dorohusk - - Gdańsk 176 16 Gdynia 27 27 Korczowa 1143 834 Koroszczyn, Terespol 3217 2714 Kuźnica Białostocka 467 132 Warszawa Okęcie - - Szczecin 16 - RAZEM 6100 4163 Realizacja krajowego planu monitoringu pozostałości w żywności pochodzenia zwierzęcego wwożonej z krajów trzecich przedstawia się następująco: Tabela 26 Wyniki krajowego planu monitoringu pozostałości w żywności pochodzenia zwierzęcego wwożonej z krajów trzecich za rok 2014 Graniczny Inspektorat Weterynarii 52 Liczba pobranych prób Liczba wyników dodatnich Bezledy 6 - Dorohusk 9 - Gdańsk 39 - Gdynia 43 Korczowa 3 - Koroszczyn 5 - Kuźnica Białostocka 1 - Warszawa-Okęcie 5 - Szczecin 48 - Razem 159 -

W 2014 r. kontrole wzmocnione produktów pochodzenia zwierzęcego były zarządzane przez Komisję Europejską, w ramach systemu TRACES. Polska, jako państwo członkowskie ma obowiązek wypełniać wszystkie kontrole wzmocnione zarządzone przez Komisję Europejską jeśli tylko przesyłka, na którą jest nałożona kontrola wzmocniona pojawi się w polskim posterunku weterynaryjnej kontroli granicznej. Kontrole graniczne dobrostanu zwierząt Prowadzone są zgodnie z art. 21 rozporządzenia Rady 1/2005 i dotyczą wszystkich przesyłek zwierząt wwożonych i wywożonych z terytorium Unii Europejskiej. Liczba przeprowadzonych kontroli dobrostanu zwierząt W 2014 roku Graniczni Lekarze Weterynarii w weterynaryjnych punktach kontroli granicznej na terenie Polski przeprowadzili 4482 kontroli dobrostanu przesyłek zwierząt. W trakcie tych kontroli stwierdzono uchybienia w 42 przesyłkach, co stanowi 0,93 % wszystkich przesyłek kontrolowanych zwierząt. Najwięcej uchybień stwierdzono w kwietniu (18 przesyłek 42,85 % wszystkich uchybień), marcu (8 przesyłek 19,04 % wszystkich uchybień), maju (8 przesyłek 19,04% wszystkich uchybień). Nieprawidłowości zostały stwierdzone w przesyłkach następujących gatunków zwierząt - świnie (35 przesyłek); bydło (2 przesyłki); inne (5 przesyłek). Najczęściej stwierdzone uchybienia dotyczyły: przekroczenia limitu temperatury; przekroczenia norm czasowych podróży; braku systemu nawigacji określonego w Rozporządzeniu Rady 1/2005 Poniższe wykresy przedstawiają dane dotyczące kontroli dobrostanu zwierząt. 53

Wykres 1 Kontrole dobrostanu zwierząt w 2014 Wykres 2 Procent skontrolowanych gatunków zwierząt w 2014 54

Wykres 3 Procentowy udział negatywnych wyników kontroli w 2014 Raport za rok 2014 zawierający dane liczbowe dotyczące wyników wykonywania zasad dotyczących przywozu z krajów trzecich mięsa i mleka przeznaczonych do indywidualnego spożycia, zgodny z załącznikiem V rozporządzenia Komisji (WE) 206/2009 z dnia 5 marca 2009 r. w sprawie wprowadzania do Wspólnoty osobistych przesyłek produktów pochodzenia zwierzęcego i zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 136/2004, został wysłany do Komisji Europejskiej pocztą elektroniczną dnia 29 kwietnia 2015 r. pismem o nr GIWbip.-605-2/15(15). 1.2. PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA 1.2.1. Bezpieczeństwo i higiena żywności Liczba obiektów objętych nadzorem Państwowej Inspekcji Sanitarnej w 2014 r. W roku 2014 organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej obejmowały nadzorem 423 137 obiekty żywności, żywienia i przedmiotów użytku, w tym: 52 436 obiekty produkcji żywności, w tym: 850 wytwórni lodów, 3331 automatów do lodów, 55 wytwórni tłuszczów roślinnych i mieszanin tłuszczów zwierzęcych z roślinnymi, 5518 piekarni, 3162 ciastkarni, 1113 przetwórnie owocowo-warzywne i grzybowe, 98 browarów i słodowni, 134 wytwórni napojów bezalkoholowych i rozlewni piwa, 122 wytwórni naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i wód stołowych, 804 zakładów garmażeryjnych, 529 zakładów przemysłu 55

zbożowo-młynarskiego, 157 wytwórni makaronów, 438 wytwórni wyrobów cukierniczych, 195 wytwórni koncentratów spożywczych, 42 wytwórni octu, majonezu i musztardy, 74 wytwórnie chrupek, chipsów i prażynek, 157 wytwórni suplementów diety, 21 wytwórni środków specjalnego przeznaczenia żywieniowego, 74 wytwórni substancji dodatkowych, 18 cukrowni oraz 35524 innych wytwórni żywności, 223 220 obiektów obrotu żywnością, w tym: 147 618 sklepy spożywcze (w tym 5245 super i hipermarketów), 17 581 kiosków spożywczych, 1637 kioski na targowiskach sprzedające mięso, 4608 kioski na targowiskach sprzedające inne środki spożywcze, 11 749 magazynów hurtowych, 12 518 obiekty ruchome i tymczasowe oraz 28 610 innych obiektów obrotu żywnością, 28 209 środków transportu żywności, 78 768 zakłady żywienia zbiorowego otwarte, w tym m.in.: 42 560 zakładów małej gastronomii, 39 483 zakładów żywienia zbiorowego typu zamkniętego, w tym: 915 stołówki pracownicze, 1989 bufetów przy zakładach pracy, 2116 stołówki w domach wczasowych, 1050 bloków żywienia w szpitalach, 157 kuchni niemowlęcych, 253 bloków żywienia w sanatoriach i prewentoriach, 1782 bloków żywienia w domach opieki społecznej, 1336 stołówki w żłobkach i domach małego dziecka, 10 930 stołówek szkolnych, 636 stołówek w bursach i internatach, 2563 stołówki na koloniach, półkoloniach i obozach, 11 328 stołówki w przedszkolach, 347 stołówek w domach dziecka i młodzieży, 114 stołówek studenckich, 809 stołówki w zakładach specjalnych i wychowawczych, 999 zakłady usług cateringowych oraz 3734 inne zakłady żywienia, 4593 wytwórni i miejsc obrotu przedmiotami użytku, w tym m.in.: 761 wytwórni materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. W porównaniu do 2013 roku nastąpił znaczny wzrost liczby obiektów, w których Państwowa Inspekcja Sanitarna przeprowadza urzędowe kontrole. Spowodowane było to głównie kampanią informacyjną Państwowej Inspekcji Sanitarnej skierowaną do rolników, która miała na celu mobilizację rolników prowadzących gospodarstwa działające na rynku spożywczym, tj. prowadzących sprzedaż bezpośrednią oraz podmioty prowadzące produkcję pierwotną do składania wniosków o wpis do Rejestru zakładów podlegających urzędowej 56

kontroli. Plany kontrolne Państwowej Inspekcji Sanitarnej W celu zapewnienia skutecznego działania służb kontroli urzędowych jednostki Państwowej Inspekcji Sanitarnej przeprowadzają urzędowe kontrole żywności zgodnie z kompetencjami określonymi w ustawie z dnia 25 sierpnia 2006r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. Nr 171 poz. 1225 z późn. zm.) oraz ustawie o Państwowej Inspekcji Sanitarnej z dnia 14 marca 1985r. (Dz. U. z 2006r. Nr 122 poz. 851 z późn. zm.) w oparciu o rozporządzenie (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004r. w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt. Kontrole i pobieranie próbek do badań odbywają się zgodnie z przepisami rozporządzenia (WE) nr 882/2004 oraz procedur kontroli wprowadzonych zarządzeniami Głównego Inspektora Sanitarnego w roku 2014: -PK/BŻ/01 Procedura urzędowej kontroli żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością ; -PK/NG/01 Procedura urzędowej kontroli spełnienia wymagań zdrowotnych przez żywność oraz materiały i wyroby przeznaczony do kontaktu z żywnością objęte kontrolą graniczną ; -PP/BŻ/01 Procedura pobierania próbek żywności, materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz próbek sanitarnych. W procedurze PK/BŻ/01 Procedura urzędowej kontroli żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością obiekty sektora spożywczego objęte nadzorem Państwowej Inspekcji Sanitarnej zostały podzielone na kategorie na podstawie oceny ryzyka z uwzględnieniem mikrobiologicznych i chemicznych kryteriów żywności. Nadzorowane obiekty zostały podzielone na obiekty o trzech kategoriach ryzyka: wysokim, średnim i niskim. W zależności od przyznanych ocen obiekty o wysokiej kategorii ryzyka kontrolowane są nie rzadziej niż co 12 miesięcy; obiekty o średniej kategorii ryzyka kontrolowane są nie rzadziej niż raz na 18 miesięcy, natomiast obiekty o niskiej kategorii ryzyka kontrolowane są nie rzadziej niż raz na 24 miesiące. Plany kontrole organów PIS uwzględniają również: - Wytyczne Głównego Inspektora Sanitarnego z roku 2013 r. do planowania i działalności 57

Państwowej Inspekcji Sanitarnej w 2014 roku, - Plan pobierania próbek do badania żywności w ramach urzędowej kontroli i monitoringu dla Państwowej Inspekcji Sanitarnej na 2014 rok. Ponadto w niektórych jednostkach Państwowej Inspekcji Sanitarnej w poszczególnych województwach wdrożono system zarządzania jakością zgodny z normą PN-EN ISO 9001:2000 oraz wymogami normy PN-EN-ISO/IEC 17020: 2006 Ogólne kryteria działania różnych rodzajów jednostek kontrolujących, w związku z czym opracowuje się i wdraża procedury wewnętrzne i instrukcje robocze dotyczące funkcjonowania Państwowej Inspekcji Sanitarnej, które są na bieżąco aktualizowane i uzupełniane. Urzędowe kontrole w obiektach produkcji i obrotu żywnością w poszczególnych województwach w roku 2014 były realizowane na podstawie harmonogramów kontroli opracowanych przez Państwowych Wojewódzkich Inspektorów Sanitarnych oraz Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych w ramach zasadniczych przedsięwzięć wojewódzkiej i powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych na 2014 r. Harmonogramy Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych zostały zaakceptowane i zatwierdzone przez Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego oraz w przypadku Wojewódzkich i Granicznych Stacji Sanitarno Epidemiologicznej przez Głównego Inspektora Sanitarnego. W procesie planowania rocznego w poszczególnych organach PIS uwzględniano następujące elementy: rodzaj produkowanych lub wprowadzanych do obrotu środków spożywczych, w tym ocenę jakości zdrowotnej żywności (wyniki badań producenta, wyniki badań próbek pobranych w ramach urzędowej kontroli i monitoringu); rodzaj zakładu (produkcja, obrót, żywienie zbiorowe); znaczenie zakładu, zasięg produkcji (liczba konsumentów, znaczenie lokalne, regionalne, przeznaczenie żywności produkowanej w zakładzie np. dla wrażliwych grup konsumentów); strukturę zakładu i stan zakładu; ocenę stanu sanitarnego z roku 2013 (analiza stwierdzonych niezgodności, rodzaje niezgodności); podjęte działania represyjne (mandaty, decyzje); przedmiot prowadzonego postępowania administracyjnego, terminowość usuwania nieprawidłowości; 58

własne systemy kontroli (GHP, GMP, HACCP); sygnały i skargi wnoszone przez konsumentów; ocenę potencjalnego ryzyka, na które narażona może być żywność w procesie produkcji lub w obrocie, wyniki urzędowej kontroli i monitoringu żywności, informacje nt. poprzednich przypadków niezgodności zgłaszanych w ramach systemu RASFF. Liczba kontroli Dane dotyczące liczby przeprowadzonych kontroli zostały zestawione w tabeli zamieszczonej poniżej. Łącznie w 2014 roku przeprowadzono 316 698 kontroli. W 2014 roku zaplanowano 179 674 kontroli podmiotów sektora spożywczego objętych nadzorem PIS, z czego zrealizowano 146 133 kontrole, co stanowi ok. 84,57% zrealizowanych kontroli planowych. Głównymi przyczynami niezrealizowania założeń kontrolnych było: zawieszenie działalności zakładów w okresie poprzedzającym termin ustalonych działań kontrolnych; likwidacja części zakładów w ciągu 2014 roku; powstawanie nowych obiektów, które obejmowane były nadzorem sanitarnym, co skutkowało koniecznością prowadzenia licznych działań kontrolnych nieplanowanych związanych z wnioskami przedsiębiorców o zatwierdzenie zakładu; prowadzenie licznych działań kontrolnych nieplanowanych związanych z powiadomieniami w ramach funkcjonowania systemu RASFF; innymi działaniami kontrolnymi prowadzonymi na polecenie Głównego Inspektora Sanitarnego; prowadzenie licznych działań kontrolnych nieplanowanych związanych z interwencjami zgłaszanymi przez konsumentów dot. niewłaściwego stanu sanitarnego obiektu lub niewłaściwej jakości zdrowotnej żywności; braki kadrowe (urlopy, zwolnienia chorobowe, rotacja kadr); braki zasobów m.in. środków transportu. Oprócz kontroli planowych organy PIS przeprowadziły 170 565 kontroli nieplanowych, w tym, m.in.: 47 346 kontroli sprawdzających, 27 387 kontroli interwencyjnych oraz 18 053 kontroli akcyjnych. 59

Tabela 27 Liczba kontroli przeprowadzonych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w podziale na województwa w 2014 r. Województwo Liczba zaplanowanych kontroli w zakładach Liczba przeprowadzonych kontroli planowanych % realizacji planu kontroli Liczba kontroli nieplanowanych Liczba rekontroli w tym Liczba kontroli interwencyjnych Liczba kontroli akcyjnych Łączna liczba przeprowadzonych kontroli dolnośląskie 13954 10900 78,11 14354 6269 2497 890 25254 kujawskopomorskie 8723 7533 86,4 8354 2078 1098 1356 15887 lubelskie 10661 9768 97,33 9419 3389 1178 228 19187 lubuskie 3013 2330 77,33 4357 1521 435 297 6687 łódzkie 12559 8961 71,35 10836 2211 2453 2531 19797 małopolskie 20684 16412 79,35 16688 5464 3421 1683 33100 mazowieckie 13838 10069 83,05 19255 4961 3247 1221 29324 opolskie 4249 3575 84 3783 1497 1164 487 7358 podkarpackie 9085 7 832 93 8 378 1 777 849 2 096 16 210 podlaskie 8407 7203 85,7 3438 911 822 415 10641 pomorskie 12173 9383 84,85 10509 1712 1601 743 19892 60

Województwo Liczba zaplanowanych kontroli w zakładach Liczba przeprowadzonych kontroli planowanych % realizacji planu kontroli Liczba kontroli nieplanowanych Liczba rekontroli w tym Liczba kontroli interwencyjnych Liczba kontroli akcyjnych Łączna liczba przeprowadzonych kontroli śląskie 24624 19589 80 23316 5088 2877 3155 42905 świętokrzyskie 4518 3742 82,8 4043 1153 834 0 7785 warmińsko - mazurskie 8722 7948 93,55 7917 2946 1284 456 15865 wielkopolskie 14347 12566 87,6 13081 2342 1053 1890 25647 zachodnio - pomorskie Podsumowanie 10117 8322 88,66 12837 4027 2574 605 21159 179 674 146 133 84,57 170 565 47 346 27 387 18 053 316 698 61

Rekontrole miały na celu sprawdzenie: wykonania zaleceń pokontrolnych, sposobu usunięcia stwierdzonych uchybień, skuteczności nałożonych sankcji karnych. Kontrole interwencyjne zostały przeprowadzone w związku ze: 1) skargami zgłaszanymi przez konsumentów dot. niewłaściwego stanu sanitarnego obiektu, niewłaściwej jakości zdrowotnej żywności lub podejrzenia zatruć pokarmowych. Interwencje najczęściej dotyczyły: wprowadzania do obrotu środków spożywczych o zmienionych cechach organoleptycznych oraz po upływie terminu przydatności do spożycia lub daty minimalnej trwałości (m.in. wędlin, mięsa, pieczywa, przetworów mleczarskich, ciastek z kremem), nieprawidłowego przechowywania środków spożywczych nietrwałych mikrobiologicznie (poza urządzeniem chłodniczym, brak segregacji w urządzeniach chłodniczych, temperatura przechowywania żywności niezgodna z deklarowaną przez producenta), niewłaściwych warunków sanitarno-technicznych w obiektach, zgłoszenia faktu wystąpienia dolegliwości żołądkowo-jelitowych po spożyciu różnych środków spożywczych, w tym potraw gastronomicznych, niewłaściwego składowania odpadów, wprowadzania do obrotu środków spożywczych bez oznakowania lub nieprawidłowo oznakowanych, wprowadzania do obrotu mięsa i wędlin z nielegalnego uboju oraz dokonywania rozbioru mięsa na terenie sklepu, nieprawidłowego żywienia w zakładach żywienia zbiorowego zamkniętego, braku właściwego zabezpieczenia obiektu przed szkodnikami, niewłaściwej higieny personelu. Konsumenci najczęściej składali skargi na następujące grupy obiektów: sklepy spożywcze, w tym super i hipermarkety, piekarnie, ciastkarnie, kioski, punkty małej gastronomii, 62

zakłady żywienia zbiorowego otwarte, zakłady żywienia zbiorowego zamknięte, hurtownie, obiekty ruchome. Osobom zgłaszającym skargę udzielano pisemnej odpowiedzi o wynikach przeprowadzonej kontroli oraz o ewentualnych działaniach pokontrolnych w przypadku potwierdzenia się wnoszonych uwag. W przypadku podejrzenia zatruć pokarmowych ściśle współdziałano z Sekcją Epidemiologii. Przeprowadzone kontrole sprawdzające (rekontrole) zazwyczaj wykazały poprawę stanu sanitarnego obiektów. 2) otrzymanymi powiadomieniami w ramach funkcjonowania systemu RASFF o nieprawidłowej jakości żywności mogącej znajdować się w obrocie. Informacje przesyłane były bezpośrednio z Krajowego Punktu Kontaktowego (KPK) oraz za pośrednictwem PWIS. W każdym przypadku powiadomienia niezwłocznie przesyłano do właściwych Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych celem podjęcia działań wyjaśniających i zaradczych zmierzających do wycofania produktów niebezpiecznych z obrotu handlowego. Za każdym razem informacje zwrotne o wynikach podjętych czynności kontrolnych przekazywano do KPK oraz właściwym PWIS. Kontrole akcyjne stanowią stały element rocznego planu pracy działalności organów nadzoru sanitarnego nad żywnością i żywieniem i wynikały z zaleceń GIS. Ponadto Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne podejmowały kontrole akcyjne z własnej inicjatywy, w tym: kontrole w ramach akcji letniej - dotyczyły obiektów znajdujących się w miejscowościach wypoczynkowych i przy trasach turystycznych oraz w miejscach zgromadzeń ludności; kontrole sanitarne obiektów letniego wypoczynku młodzieży; kontrole w ramach akcji zimowej - dotyczyły obiektów znajdujących się w miejscowościach wypoczynkowych i przy trasach turystycznych oraz w miejscach zgromadzeń ludności; kontrole sanitarne obiektów zimowego wypoczynku młodzieży; kontrole w super i hipermarketach oraz dużych sklepach spożywczych w okresach przedświątecznych. 63

Podsumowanie przeprowadzonych kontroli Dzięki regularnym i konsekwentnym kontrolom prowadzonym przez organy PIS oraz dzięki rosnącej świadomości przedsiębiorców w zakresie obowiązujących wymagań oraz wdrażaniu i stosowaniu zasad dobrej praktyki higienicznej (GHP), dobrej praktyki produkcyjnej (GMP), a także wprowadzaniu systemu HACCP - stan sanitarno-techniczny obiektów żywności i żywienia systematycznie poprawia się. Pracownicy wykonujący urzędowe kontrole prowadząc działania związane z egzekwowaniem przestrzegania przez podmioty obowiązujących przepisów prawa starają się również przekazywać rzetelną wiedzę w zakresie przeprowadzanych kontroli. Podobnie jak w latach ubiegłych w okresie letnim pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej przeprowadzali szczegółowe kontrole obiektów żywnościowo-żywieniowych zlokalizowanych przy trasach komunikacyjnych oraz w miejscowościach wypoczynkowych i turystycznych. Kontrole odbywały się również w dni wolne od pracy (soboty, niedziele i święta) z uwzględnieniem różnych pór dnia, poza urzędowymi godzinami pracy PIS. Kontrole obejmowały także domy wypoczynkowe, miejsca pobytu dzieci i młodzieży (kolonie letnie i obozowiska) oraz sanatoria itp. Działania podjęte w czasie kontroli sanitarnych przeprowadzonych w związku ze zgłoszonymi interwencjami polegały, w przypadku stwierdzenia obecności w sprzedaży towarów uznanych jako niebezpieczne dla zdrowia, na spowodowaniu wycofania z obrotu zakwestionowanych towarów, powiadomieniu właściwych organów i instytucji o zaistniałym zagrożeniu dla zdrowia ludzkiego. W trybie pilnym podejmowano działania kontrolno represyjne w przypadku wnoszonych informacji/skarg ze strony ludności, a także ze strony organów państwowych i instytucji na niewłaściwe warunki higieniczno sanitarne w obiektach i zagrożenia bezpieczeństwa żywności. W przypadkach wskazujących na zatrucia pokarmowe, przeprowadzano wywiady epidemiologiczne, pobierano do badań próbki żywności i wymazy do badań sanitarnych. W uzasadnionych przypadkach wydawano decyzje o odsunięciu od pracy osób chorych, nosicieli, itp. w celu ochrony przed rozprzestrzenianiem chorób zakaźnych, a także wstrzymywano działalność produkcyjno usługową. Wykonanie zaleceń weryfikowano podczas kontroli sprawdzających (rekontroli). Partie żywności niebezpiecznej dla zdrowia zabezpieczano lub wycofywano z obrotu. Ponadto Powiatowe Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne monitorowały zwroty zakwestionowanych towarów. Wobec sprawców zaistniałych zatruć/nieprawidłowości podejmowano działania ustalone prawem. W przypadku podania danych osobowych przez osobę wnoszącą interwencję każdorazowo udzielana była pisemna odpowiedź. 64

W przypadku otrzymania powiadomienia w ramach systemu RASFF podejmowane były działania mające na celu sprawdzenie występowania w obrocie kwestionowanego produktu. W przypadku jego stwierdzenia następowało wycofanie z obrotu. Każdorazowo postępowanie w takich przypadkach prowadzone jest zgodnie z obowiązującą procedurą RASFF. Zakwestionowane produkty objęte powiadomieniami zostały zwrócone do dostawców bądź poddane procesowi utylizacji. Inne działania podejmowane w wyniku kontroli doraźnych to: wydanie decyzji zatwierdzających zakład, zakwalifikowanie obiektu do wypoczynku dzieci i młodzieży, wydanie doraźnych zaleceń, wydanie decyzji nakazujących poprawę warunków sanitarnych, wydanie decyzji o wstrzymaniu działalności, wydanie decyzji o wstrzymaniu wprowadzania do obrotu i/lub wycofaniu z obrotu, wydanie świadectwa jakości zdrowotnej, ukaranie mandatem, sporządzenie wniosku o ukaranie do odpowiedniego organu. Brak poprawy lub poprawa niezadowalająca ze strony podmiotów w zakresie stanu sanitarnego bądź technicznego zakładu stanowiły podstawę do wyznaczenia danego zakładu ponownie do wzmożonego nadzoru w kolejnym roku. W niektórych wypadkach konieczne było przeprowadzanie kontroli we współpracy z przedstawicielami Policji i Straży Miejskiej. Ponadto PIS utrzymuje stały kontakt służbowy i współpracę z innymi organami urzędowej kontroli żywności głównie Inspekcją Weterynaryjną oraz urzędami np. Strażą Rybacką, Urzędem Skarbowym, Izbą Celną. 1.3. PAŃSTWOWA INSPEKCJA OCHRONY ROŚLIN I NASIENNICTWA Rejestracja przedsiębiorców wprowadzających do obrotu lub konfekcjonujących środki ochrony roślin odbywa się na zasadach określonych w ustawie z dnia 8 marca 2013 r. o środkach roślin oraz w ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej. Na dzień 31 grudnia 2014 roku łączna liczba przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie wprowadzania do obrotu i konfekcjonowania środków ochrony roślin wyniosła 6 131. Zgodnie z ewidencją obrót środkami ochrony roślin na terenie kraju prowadzony był w 7 309 punktach sprzedaży. W stosunku do 2013 roku nastąpił wzrost liczby punktów sprzedaży środków ochrony 65

roślin o 318 (4,5%). Konfekcjonowanie środków ochrony roślin prowadzone jest w 40 punktach zlokalizowanych w 8 województwach. W stosunku do ogólnej liczby (7 309) punktów obrotu środkami ochrony roślin, 319 stanowią hurtownie środków ochrony roślin. Na terenie kraju zlokalizowanych jest 6 990 sklepów prowadzących sprzedaż detaliczną środków ochrony roślin. Punkty obrotu środkami ochrony roślin prowadzą sprzedaż środków w różnym asortymencie. Spośród wszystkich zarejestrowanych punktów obrotu 3 206 (tj. 43,86%) prowadzi obrót w pełnym zakresie, w tym również środkami zaliczanymi do bardzo toksycznych i toksycznych dla człowieka. W ramach nadzoru sprawowanego nad przestrzeganiem przepisów w zakresie obrotu i stosowania środków ochrony roślin pracownicy PIORiN wykonywali czynności kontrolne zgodnie z zasadami określonymi w zarządzeniu Nr 2/2014 Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa z dnia 7 marca 2014 r. w sprawie zasad kontroli w zakresie ochrony roślin i techniki. W okresie sprawozdawczym Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa przeprowadziła 32 439 kontroli, w tym 403 kontrole sprawdzające. Największy udział miały kontrole w miejscach stosowania środków ochrony roślin (kontrole typu B) 73,01%, następnie kontrole w zakresie obrotu i konfekcjonowania (kontrole typu A) 19,1% ogólnej liczby kontroli. Pozostałe kontrole (typu C, D oraz inne) stanowiły odpowiednio: 2,4%, 2,3% i 3,2%. 66

Tabela 28 Rodzaj i liczba przeprowadzonych kontroli i rekontroli Rodzaj kontroli Kontrole Rekontrole Ogółem Procentowy udział poszczególnych rodzajów kontroli (%) A kontrole w punktach konfekcjonowania środków ochrony roślin i zaprawiania materiału siewnego, w hurtowniach, magazynach, punktach obrotu detalicznego, na targowiskach i w innych miejscach, gdzie jest lub może być prowadzony obrót środkami ochrony roślin i zaprawionym materiałem siewnym B kontrole w gospodarstwach prowadzących towarową produkcję roślinną, w magazynach płodów rolnych, w strefach ochronnych źródeł i ujęć wody, na terenie uzdrowisk, otulin parków narodowych i rezerwatów oraz w innych miejscach, gdzie stosowanie środków ochrony roślin może być ograniczone lub zabronione C kontrole u podmiotów/przedsiębiorców wpisanych przez wojewódzkiego inspektora ochrony roślin i nasiennictwa do rejestru dot. prowadzenia działalności w zakresie potwierdzania sprawności technicznej sprzętu przeznaczonego do stosowania środków ochrony roślin D kontrole u przedsiębiorców/ podmiotów prowadzących szkolenia w zakresie ochrony roślin 6 138 61 6 199 19,1 23 520 177 23 697 73,01 753 17 770 2,4 740 2 742 2,3 inne kontrole 885 146 1 031 3,2 Razem 32 036 403 32 439 100 W latach 2008-2009 zauważalna była tendencja spadkowa w liczbie przeprowadzanych kontroli i re-kontroli ogółem. W latach 2011-2012 liczba kontroli wyraźnie zwiększyła się z powodu prowadzenia przez PIORiN kontroli wymogów wzajemnej zgodności. W 2013 roku nastąpił spadek ogólnej liczby przeprowadzonych kontroli (o 15,2% mniej niż w roku poprzednim), należy jednakże uznać, że ich liczba w dalszym ciągu utrzymywała się na wyższym poziomie w stosunku do liczby kontroli przeprowadzonych w latach 2008-2010. W roku 2014 liczba kontroli była wyższa o 2,13% niż w roku 2013. Kontrole typu A W ramach sprawowanego nadzoru nad przestrzeganiem przepisów ustawy o środkach ochrony roślin oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 1107/2009 z dnia 21 października 2009 r. dotyczącego wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin i 67

uchylającego dyrektywy Rady 79/117/EWG i 91/414/EWG, Inspekcja objęła czynnościami kontrolnymi miejsca, w których jest lub może być prowadzona działalność w zakresie obrotu i konfekcjonowania środków ochrony roślin. W wyniku przeprowadzenia 6 138 kontroli typu A pracownicy Inspekcji stwierdzili 428 nieprawidłowości. Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości to: opakowania jednostkowe środków ochrony roślin niespełniające wymagań określonych w zezwoleniu na wprowadzanie do obrotu/pozwoleniu na handel równoległy, oferowanie środków niedopuszczonych do obrotu, brak szkolenia w zakresie doradztwa. Wykazane nieprawidłowości skutkowały wydaniem 316 zaleceń pokontrolnych, 157 mandatów karnych, 20 decyzji o nałożeniu opłaty sankcyjnej i 56 decyzji o wycofaniu środków ochrony roślin z obrotu. Tabela 29 Szczegółowe zestawienie liczby kontroli typu A w rozróżnieniu na miejsca prowadzenia kontroli Typ kontroli Liczba kontroli Liczba rekontroli Liczba wydanych zaleceń pokontrolnych Ogółem Zrealizowanych Niezrealizowanych Wnioski do sądu Odpowiedzialność karna Mandaty Decyzje o opłacie sankcyjnej hurtownie śor 500 10 62 45 17 5 23 9 punkty detaliczne śor 4463 48 200 137 63 0 117 7 punkty konfekcjonowania śor 26 0 40 36 4 0 6 2 miejsca produkcji śor 6 0 0 0 0 0 0 0 miejsca gdzie może być prowadzona niedozwolona sprzedaż śor (targowiska, kwiaciarnie, itp.) 680 1 9 7 2 8 2 0 punkty obrotu zaprawionym materiałem siewnym 349 1 3 3 0 0 3 0 inne 114 1 2 1 1 6 6 1 Ogółem 6 138 61 316 229 87 19 157 20 Kontrole przeprowadzane były zarówno w miejscach zewidencjonowanych przez Inspekcję w rejestrach przedsiębiorców wykonujących działalność w zakresie konfekcjonowania lub obrotu środkami ochrony roślin, tj. w hurtowniach, punktach obrotu detalicznego, punktach konfekcjonowania środków ochrony roślin i miejscach produkcji środków ochrony roślin, jak również w innych miejscach, w których jest lub może być prowadzony obrót takimi środkami i zaprawionym materiałem siewnym (np. targowiska, kwiaciarnie, itp.). Przedmiotem tych kontroli było sprawdzenie czy prowadzenie działalności w zakresie konfekcjonowania lub obrotu środkami 68

ochrony roślin jest zgodne z wymogami określonymi w ustawie o środkach ochrony roślin oraz w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1107/2009 i w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej. Zgodnie z przyjętymi na rok 2014 wytycznymi Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa, największa częstotliwość kontroli przypadała na punkty obrotu hurtowego. Średni wskaźnik częstotliwości kontroli hurtowni wyniósł 1,6%, natomiast punktów obrotu detalicznego 0,6%. Kontrole typu B W ramach nadzoru nad prawidłowością stosowania środków ochrony roślin w 2014 roku inspektorzy PIORiN przeprowadzili 23 520 kontroli, w tym 177 re-kontroli. W porównaniu z rokiem 2013, w którym przeprowadzono 22 596 takich kontroli, ich liczba wzrosła o 924 (tj. o 4,1 %). Kontrole stosowania środków ochrony roślin przeprowadzano w gospodarstwach konwencjonalnych z produkcją roślinną oraz w gospodarstwach będących w systemie Integrowanej Produkcji, w miejscach zaprawiania materiału siewnego, wykonywania zabiegów fumigacji, w magazynach płodów rolnych, w miejscach, gdzie stosowanie środków ochrony roślin może podlegać ograniczeniom lub może być zabronione, a także w innych miejscach stosowania środków ochrony roślin. Tabela 30 Liczba kontroli typu B oraz ich wyniki w zależności od miejsca kontroli Typ kontroli Liczba kontroli Liczba rekontroli Liczba wydanych zaleceń pokontrolnych Odpowiedzialność karna ogółem zrealizowanych niezrealizowanych wnioski do sądu mandaty produkcja rolna 21678 176 1245 778 465 6 759 produkcja leśna 65 0 3 2 1 0 6 zaprawianie materiału siewnego 163 0 0 0 0 0 3 miejsca fumigacji 273 0 6 1 5 0 9 tereny kolejowe 14 0 1 0 1 0 4 tereny zieleni miejskiej 105 0 4 2 2 0 6 miejsca wyszczególnione w art. 36 ust 1 ustawy o środkach ochrony roślin 999 0 3 0 3 0 3 inne miejsca stosowania śor 223 1 11 2 9 0 10 Ogółem 23520 177 1275 781 494 6 800 Przedmiotem kontroli było sprawdzenie wykonania, przez stosujących środki ochrony roślin, obowiązków wynikających z ustawy o środkach ochrony roślin oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 1107/2009. 69

Sprawdzano przede wszystkim ukończenie szkolenia w zakresie stosowania środków ochrony roślin oraz posiadanie aktualnego zaświadczenia o ukończeniu ww. szkolenia (21 126 kontroli), poprawność prowadzenia dokumentacji wykonywanych zabiegów (21 314 kontroli), sprawność techniczną sprzętu do wykonywania zabiegów i posiadanie dokumentów potwierdzających tę sprawność (20 681 kontrole) oraz wykonywanie zabiegów ochrony roślin zgodnie z zaleceniami zawartymi w etykiecie stosowania środka (20 728 kontroli). Integrowana Produkcja Roślin W związku ze zmianą przepisów od 2014 roku wprowadzono modyfikację w Integrowanej Produkcji Roślin polegającą na umożliwieniu certyfikacji przez podmioty certyfikujące upoważnione przez wojewódzkiego inspektora ochrony roślin i nasiennictwa. Z powodu początkowego braku upoważnionych podmiotów certyfikujących Główny Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa upoważnił wojewódzkich inspektorów do wykonywania działalności w zakresie certyfikowanej produkcji roślin podmiotu. Certyfikacją IP w Polsce objęto 18 731,33 ha upraw. Powierzchnie upraw sadowniczych i warzywniczych stanowiły odpowiednio 18 431,12 ha i 271,87 ha. Największy udział w ogólnej powierzchni miały sady jabłoniowe (89,5 %). Powierzchnia upraw objętych certyfikacją, w stosunku do 2013 roku, zwiększyła się o 414,4 ha. W 2014 roku certyfikowano łącznie produkcję 559 385,2 ton płodów rolnych, z czego 60 % stanowiły jabłka. Największą produkcję w systemie IP odnotowano w województwach: mazowieckim (47,5 % całkowitej certyfikowanej produkcji), łódzkim (19%) i świętokrzyskim (10,7 %). W stosunku do roku 2013 produkcja objęta certyfikacją zmniejszyła się o 23 710,5 tony. Szczegółowe dane dotyczące certyfikacji Integrowanej Produkcji Roślin przedstawiono w poniższych tabelach. 70

Tabela 31 Certyfikacja IP w 2014 r. w podziale na poszczególne uprawy Certyfikowany gatunek Liczba wydanych certyfikatów Ogółem Wielkość certyfikowanej powierzchni upraw (ha) Wielkość certyfikowanej produkcji (t) Certyfikacja prowadzona zgodnie z alternatywnymi programami ochrony roślin opracowanymi pod kątem wymagań i norm Federacji Rosyjskiej Liczba wydanych certyfikatów Wielkość certyfikowanej powierzchni upraw (ha) Wielkość certyfikowanej produkcji (t) jabłka, 2375 16774,3 504656,33 103 723,23 19573,1 gruszki, 78 211,05 4647,98 0 0 0 porzeczki czarne i czerwone, 119 517,16 3291,8 0 0 0 maliny, 71 157,26 949,54 0 0 0 śliwki, 23 30,88 730,9 0 0 0 brzoskwinie i morele, 3 7,2 87 0 0 0 agrest 3 11,2 57,5 0 0 0 borówki wysokie, 6 14,61 135,7 0 0 0 wiśnie, 263 539,62 6148,11 0 33,92 0 truskawki, 60 167,84 2244,763 0 0 0 Razem owoce: 3001 18431,12 522949,7 103 757,15 19573,1 pomidory pod osłonami, 19 72,5 26587,6 0 0 0 pomidory gruntowe 0 0 0 0 0 0 buraki ćwikłowe, 8 23,05 1493 0 0 0 marchew, 11 67 3560 0 0 0 kapusta głowiasta, 4 10,3 485 0 0 0 kalafior, 0 0 0 0 0 0 cebula, 8 74,9 1498 0 0 0 papryka pod osłonami, 9 10,12 147 0 0 0 sałata, 0 0 0 0 0 0 ogórki gruntowe, 0 0 0 0 0 0 ogórki pod osłonami 1 4 920 0 0 0 kapusta pekińska 5 10 580 0 0 0 szparagi 0 0 0 0 0 0 Razem warzywa: 65 271,87 35270,6 0 0 0 ziemniaki 4 27,45 1145 0 0 0 rzepak 0 0 0 0 0 0 kukurydza 0 0 0 0 0 0 pszenica 1 0,91 20 0 0 0 razem: 5 28,36 1165 0 0 0 OGÓŁEM 3067 18731,33 559385,22 103 757,15 19573,1 W gospodarstwach z Integrowaną Produkcją przeprowadzono 3 013 kontroli pod kątem zgodności prowadzenia upraw z wymogami IP. Uchybienia stwierdzono u 16 producentów. Badania pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych w ramach urzędowej kontroli prawidłowości stosowania środków ochrony roślin. W 2014 roku, w ramach urzędowej kontroli prawidłowości stosowania środków ochrony roślin pobrano 2 491 prób płodów rolnych, w celu przebadania ich pod kątem obecności pozostałości środków ochrony roślin. Badania takie prowadzone były w Centralnym Laboratorium 71

Głównego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Toruniu, laboratoriach Instytutu Ochrony Roślin PIB w Poznaniu, Białymstoku, Rzeszowie i w Sośnicowicach oraz w laboratorium Zakładu Badania Bezpieczeństwa Żywności w Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach. Tabela 32 Ilość prób płodów rolnych przesłanych do badania w rozbiciu na poszczególne laboratoria w 2014 roku Rodzaj płodów rolnych: IOR-PIB IO CL Toruń Razem warzywa 648 63 289 1000 owoce 390 182 413 985 uprawy rolnicze -zboża 357 5-362 nasiona roślin strączkowych 23 - - 23 nasiona oleiste (rzepak) 96 - - 96 rośliny cukrodajne 14 - - 14 przyprawy 6 - - 6 próbki interwencyjne 5 - - 5 Razem 1 539 250 702 2 491 SEKTOR ZDROWIA ROŚLIN NADZÓR FITOSANITARNY Plany kontrolne Kontrole dotyczące występowania organizmów kwarantannowych, regulowanych oraz kontrole dokumentów były prowadzone przez wojewódzkie inspektoraty ochrony roślin i nasiennictwa, zgodnie z wytycznymi Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Przy planowaniu brano pod uwagę spełnienie zdrowotnościowych wymagań specjalnych dla określonego materiału roślinnego, jak również konieczność przeprowadzenia w ciągu 1 roku co najmniej jednej kontroli dokumentów u podmiotów wpisanych do rejestru przedsiębiorców. Liczba przeprowadzonych kontroli Rejestracja występowania organizmów kwarantannowych i regulowanych (tj. organizmów, których zwalczanie regulowane jest odrębnymi przepisami i wytycznymi Unii 72

Europejskiej) była prowadzona przez wojewódzkie inspektoraty ochrony roślin i nasiennictwa na tych samych zasadach jak w latach ubiegłych. Kontrole zdrowotności były realizowane w oparciu o wytyczne Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa, w tym w szczególności do planu pracy wojewódzkich inspektoratów ochrony roślin i nasiennictwa na rok 2014. W zakresie kontroli uwzględniono również zdrowotnościowe wymagania specjalne dla roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów. W 2014 roku w skali całego kraju pracownicy Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa wykonali łącznie 111 140 kontroli zdrowotności pod kątem występowania organizmów kwarantannowych i regulowanych. Kontrolami zdrowotności objęto m.in. uprawy roślin, produkty roślinne i przedmioty w przechowalniach i magazynach, w miejscach przeładunku, na giełdach i targowiskach. Ogółem kontrolom poddano 47 969 ha upraw roślin, 678 648 t, 652 473 097 szt. i 2 250 545 m 3 roślin, produktów roślinnych i przedmiotów. W poszczególnych województwach liczba przeprowadzonych kontroli zdrowotności była zróżnicowana i zależała od skali produkcji, rodzaju upraw, produktów roślinnych lub przedmiotów, na danym terenie. W 2014 r., najwięcej kontroli zdrowotności przeprowadzono w województwach: mazowieckim 13 413, lubelskim 12 400, wielkopolskim 9 914 i łódzkim 9 310. Najmniej kontroli wykonano w województwach: zachodniopomorskim 3 227, opolskim 3 662 i pomorskim 3 579. Szczegółowe dane liczbowe dotyczące ilości kontroli zdrowotności, wykonanych w 2014 r. w skali całego kraju, zostały przedstawione w poniższej tabeli. Tabela 33 Zestawienie kontroli zdrowotności roślin, produktów roślinnych i przedmiotów wykonanych w 2014 r. przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa Lp. Województwo Ogólna liczba kontroli zdrowotności Wolumen produkcji roślin, produktów roślinnych i przedmiotów poddanych kontroli ha tony sztuki m 3 1 dolnośląskie 8 068 2 444 11 130 35 958 726 200 715 2 kujawsko-pomorskie 6 059 2 802 37 315 32 346 668 182 413 3 lubelskie 12 400 4 572 49 071 17 626 889 56 110 4 lubuskie 4 631 3 389 5 739 52 719 206 87 960 5 łódzkie 9 310 3 236 31 810 180 139 824 192 505 6 małopolskie 7 821 1 615 7 636 30 899 913 77 809 7 mazowieckie 13 413 2 865 25 463 30 465 234 123 846 8 opolskie 3 662 1 791 16 448 16 392 503 132 325 73

9 podkarpackie 8 558 1 614 3 706 3 303 003 318 956 10 podlaskie 3 886 1 152 6 726 10 651 736 99 546 11 pomorskie 3 579 7 952 91 392 842 532 145 314 12 śląskie 8 585 1 616 9 763 33 632 413 141 713 13 świętokrzyskie 4 045 1 611 11 350 7 582 448 112 407 14 warmińsko-mazurskie 3 982 1 994 55 701 2 912 405 48 445 15 wielkopolskie 9 914 5 049 59 140 188 607 453 252 124 16 zachodniopomorskie 3 227 4 269 256 258 8 392 144 78 356 Razem 111 140 47 969 678 648 652 473 097 2 250 545 W poniższej tabeli przedstawiono szczegółowe dane o liczbie kontroli zdrowotności, przeprowadzonych pod kątem występowania wybranych organizmów kwarantannowych i regulowanych na terenie kraju w 2014 roku. 74

Tabela 34 Liczba kontroli zdrowotności roślin, produktów roślinnych i przedmiotów wykonanych w 2014 roku pod kątem występowania wybranych organizmów kwarantannowych i regulowanych ORGANIZM KWARANTANNOWY/REGULOWANY dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie RAZEM Apple proliferation mycoplasm 111 233 725 129 361 173 1 220 60 817 120 62 146 90 127 185 62 4 621 Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus 1 899 1 749 1 826 1 264 1 888 1 765 2 440 702 899 1 116 1 456 1 407 964 1 319 2 806 1 295 24 795 Ditylenchus destructor 0 158 373 56 101 65 137 105 16 92 361 2 10 304 286 352 2 418 Ditylenchus dipsaci 22 41 35 19 80 30 140 10 0 25 0 17 24 27 93 1 564 Erwinia amylovora 430 626 1 918 315 979 352 2 116 255 1 711 263 212 766 222 331 787 268 11 551 Globodera rostochiensis 320 535 1 320 714 1 021 607 1 070 196 416 339 490 301 226 463 1 234 600 9 852 Monilinia fructicola 282 704 1 530 567 839 277 2 134 246 1 634 278 137 549 191 266 373 175 10 182 Pear decline mycoplasm 68 124 358 69 208 58 285 37 607 39 30 99 35 47 84 46 2 194 Pepino mosaic virus 4 11 4 2 17 5 7 1 4 0 0 0 3 0 17 0 75 Phytophthora ramorum 1 240 360 970 581 569 958 1 362 631 730 383 320 1 170 318 335 678 349 10 954 Plum pox virus 215 541 2 160 185 717 258 1 334 145 1 164 91 104 639 123 175 591 118 8 560 Ralstonia solanacearum 1 900 1 364 1 944 1 391 1 942 1 957 2 341 815 936 1 244 1 427 1 530 1 023 1 358 2 889 1 288 25 349 Synchytrium endobioticum 276 707 1 659 1 178 1 116 761 1 156 731 910 1 075 621 737 307 1 477 1 265 1 005 14 981 Tomato spotted wilt virus 78 110 391 104 158 109 44 110 31 148 29 90 67 41 70 20 1 600 Xanthomonas campestris pv. phaseoli 16 25 63 0 45 10 7 0 54 0 0 0 37 0 35 0 292 75

SEKTOR NASIENNICTWA Monitoring GMO W roku 2014 kontynuowany był monitoring konwencjonalnego materiału siewnego w kierunku występowania domieszek nasion genetycznie zmodyfikowanych. Przebadano 151 prób materiału siewnego kukurydzy oraz 100 prób materiału siewnego rzepaku. Kontrola stosowania materiału siewnego W 2014 r. Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa drugi rok z rzędu wykonywała zadanie związane z kontrolą przestrzegania zakazu stosowania materiału siewnego kukurydzy określonego w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 stycznia 2013 r. w sprawie zakazu stosowania materiału siewnego odmian kukurydzy MON810 (Dz. U. z 2013 r. poz. 39 z późn. zm.). Zadanie kontroli stosowania materiału siewnego, w tym modyfikowanego genetycznie, wynika z art. 81 ust. 3 ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin. W roku 2014 wykonano 9 135 kontroli oraz pobrano i przesłano do Centralnego Laboratorium 675 prób materiału roślinnego. 1.4. INSPEKCJA JAKOŚCI HANDLOWEJ ARTYKUŁÓW ROLNO - SPOŻYWCZYCH 1.4.1. Kontrola jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych Plany kontrolne Tematy kontroli planowych określone zostały w Rocznym ramowym planie kontroli, opracowywanym na podstawie analizy ryzyka opartej na wynikach kontroli z poprzednich lat, propozycjach zgłaszanych przez MRiRW, instytucje współpracujące z IJHARS oraz wojewódzkie inspektoraty JHARS. 76

W 2014 roku kontrole planowe IJHARS dotyczyły: 1. jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych w zakresie zgodności z obowiązującymi przepisami oraz deklaracją producenta, w tym: świeżych owoców (m.in. truskawek, jabłek, gruszek, owoców cytrusowych i owoców kiwi, winogron) oraz warzyw (m.in. sałaty, pomidorów, papryki, marchwi), a także świeżych ziół w doniczkach, przetworów z mięsa czerwonego oraz drobiowego (m.in. kiełbas ze szczególnym uwzględnieniem kiełbas suszonych, białych, grillowych, homogenizowanych typu parówka, wędzonek, konserw, wędlin nadziewanych, wyrobów drobiowych wędzonych, wyrobów surowych dojrzewających, pasztetów, wyrobów podrobowych, produktów blokowych), mięsa drobiowego (w kawałkach i tusz) i podrobów drobiowych, wyrobów garmażeryjnych (nadziewanych np. pierogów i krokietów), jaj oraz jaj przeznaczonych bezpośrednio do przetwórstwa spożywczego zwolnionych z obowiązku znakowania, ryb mrożonych glazurowanych oraz przetworów rybnych (konserw i marynat), przetworów mlecznych (napojów fermentowanych, masła, serów: podpuszczkowych, kozich i owczych), przetworów warzywnych (konserw i marynat warzywnych, sałatek, chrzanu, ćwikły), mrożonych przetworów owocowych i warzywnych (mieszanek wieloskładnikowych, kompotów, zup, dań gotowych typu warzywa na patelnie ), oliwy z oliwek, przetworów zbożowych (mąk, kasz, płatków zbożowych, musli), 2. znakowania artykułów rolno-spożywczych, w tym: pieczywa, wyrobów cukierniczych (m.in. cukierków: karmelków, pomadek, drażetek, cukierków pudrowych, gumek), wyrobów czekoladowych, wyrobów żelowych, galaretek a także batonów (owocowozbożowych), przekąsek (m.in. chrupek kukurydzianych, paluszków, krakersów, precelków, prażynek, chipsów ziemniaczanych, orzeszków ziemnych), wyrobów garmażeryjnych (m.in. pizz, cebularzy, zapiekanek i pasztecików), soków oraz nektarów owocowych, warzywnych i owocowo-warzywnych, napojów bezalkoholowych (na bazie oków owocowych), fermentowanych napojów winiarskich oraz piwa, 3. certyfikacji chmielu i produktów chmielowych, wina z winogron pochodzących z upraw własnych, produktów posiadających chronione nazwy pochodzenia, produktów ekologicznych, 4. warunków chowu i tuczu gęsi, 5. wprowadzania do obrotu nawozów i środków wspomagających uprawę roślin, 6. obecności GMO w: pomidorach, surowcach sojowych (wyroby garmażeryjne), 77

7. zadań związanych z nadzorem nad klasyfikacją tusz wołowych i wieprzowych w systemie EUROP oraz prawidłowością raportowania danych rynkowych dotyczących wołowiny, 8. wprowadzania do obrotu mięsa pochodzącego z bydła w wieku do dwunastu miesięcy, 9. zwalniania z obowiązku znakowania jaj przeznaczonych bezpośrednio do przetwórstwa spożywczego, 10. importowanych artykułów rolno-spożywczych. Kontrole pozaplanowe Poza kontrolami planowymi Inspekcja przeprowadziła kontrole doraźne, zlecone w 2014 roku przez Głównego Inspektora JHARS. Tematyka tych kontroli obejmowała: 1. jakość handlową mięsa (wieprzowego, drobiowego i dziczyzny) w elementach kulinarnych, 2. jakość handlową mięsa drobiowego, 3. jakość handlową świeżych warzyw (pomidorów ze szczególnym uwzględnieniem informacji o kraju pochodzenia oraz cebuli), 4. jakość handlową lodów, 5. jakość handlową fermentowanego napoju winiarskiego, 6. jakość handlową wyrobu piekarskiego, 7. jakość handlową przetworów mlecznych (mleka w proszku, serów podpuszczkowych i wyrobów seropodobnych), 8. jakość handlową słoniny i przetworów mięsnych, 9. jakość handlową wyrobów cukierniczych, 10. jakość handlową miodu, 11. jakość handlową jaj, 12. sprawdzenie środka wspomagającego uprawę roślin. W związku z informacjami o występowaniu w obrocie produktów zawierających mięso końskie, które nie zostało ujęte w wykazie składników znajdujących się na etykiecie jednocześnie zawierających nieprawdziwą informację o obecności wyłącznie mięsa wołowego, Komisja Europejska na podstawie Decyzji nr 2014/176/UE z dnia 27 marca 2014 r. w odniesieniu do wkładu finansowego Unii na rzecz skoordynowanego planu kontroli w celu ustalenia skali występowania oszukańczych praktyk przy wprowadzaniu do obrotu 78

określonych rodzajów żywności; zaleciła wszystkim państwom członkowskim przeprowadzenie skoordynowanego planu kontroli. Główny Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno Spożywczych, jako koordynator w zakresie urzędowych kontroli żywności wprowadzanej do obrotu lub etykietowanej jako zawierająca wołowinę, zgodnie z decyzją Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, zlecił kontrole doraźne w tym zakresie. Wprowadzenie przez Federację Rosyjską w dniu 8 sierpnia 2014 r. embarga na świeże owoce i warzywa przywożone do tego kraju z państw unijnych, spowodowało przyjęcie przez Komisję Europejską na podstawie rozporządzenia (UE) nr 932/2014 z dnia 29 sierpnia 2014 r. ustanawiającego tymczasowe nadzwyczajne środki wsparcia dla producentów niektórych owoców i warzyw oraz zmieniającego rozporządzenie delegowane (UE) nr 913/2014 tymczasowych nadzwyczajnych środków wsparcia dla producentów niektórych owoców i warzyw wywożonych do Federacji Rosyjskiej. W ramach przedmiotowego mechanizmu IJHARS, na wniosek Agencji Rynku Rolnego (ARR), udzielającej nadzwyczajnego wsparcia producentom, sprawdziła jakość handlową 4.923 partii oraz wydała 4.683 Świadectw zgodności z normami handlowymi Unii Europejskiej dla świeżych owoców i warzyw, potwierdzając spełnienie przez partie objęte kontrolą wymagań określonych w rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) nr 543/2011 z dnia 7 czerwca 2011 roku ustanawiającym szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007 w odniesieniu do sektora owoców i warzyw oraz sektora przetworów owoców i warzyw. W wyniku przeprowadzonych kontroli wydano 8 Protokołów niezgodności z normami handlowymi Unii Europejskiej dla świeżych owoców i warzyw. Ponadto w ramach kontroli planowych oraz doraźnych Inspekcja JHARS sprawdzała również jakość handlową produktów polskich wprowadzanych do obrotu na rynek czeski i kwestionowanych przez czeskie służby kontrolne, ze względu na brak spełnienia wymagań jakości handlowej (informacje o tych produktach zamieszczane są na stronie internetowej uruchomionej przez Czeskie Ministerstwo Rolnictwa oraz czeską służbę kontroli). Kontrole doraźne przeprowadzane były również z inicjatywy wojewódzkich inspektorów JHARS i dotyczyły głównie jakości handlowej: wyrobów piekarniczych, garmażeryjnych, herbat i herbatek, przetworów owocowych i warzywnych, świeżych owoców i warzyw(ze szczególnym uwzględnieniem jabłek, truskawek, gruszek, owoców cytrusowych, kiwi, winogron, pomidorów, ogórków, papryki słodkiej i sałaty). Ponadto 79

przeprowadzono kontrolę prawidłowości wprowadzania do obrotu nawozów i środków wspomagających uprawę roślin. Kontrole IJHARS w zakresie przestrzegania przepisów dotyczących rolnictwa ekologicznego. I.Kontrole w zakresie znakowania artykułów rolno-spożywczych kontrole w zakresie bezprawnego stosowania odniesień do rolnictwa ekologicznego w znakowaniu produktów nieekologicznych a)walka z bezprawnym znakowaniem produktów konwencjonalnych oznaczeniami nawiązującymi do ekologicznej metody produkcji Znakowanie produktów nieekologicznych w zakresie bezprawnego stosowania odniesień do rolnictwa ekologicznego sprawdzono w ramach planowych kontroli jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz u 18 producentów, w związku z podejrzeniem wykorzystywania w nazwie firmy, nazwie produktu, znaku towarowym lub w innych elementach oznakowania artykułu rolno-spożywczego nie spełniającego wymagań określonych w przepisach dotyczących rolnictwa ekologicznego, określenia: ekologiczny, bio, eko, sugerującego ekologiczną metodę produkcji. W wyniku stwierdzonych nieprawidłowości dotyczących bezprawnego znakowania produktów nieekologicznych terminami nawiązującymi do ekologicznej metody produkcji, wydano 19 decyzji administracyjnych nakładających kary pieniężne na podstawie ustawy o rolnictwie ekologicznym. W 2014 r. wojewódzkie inspektoraty JHARS przeprowadziły 55 kontroli w zakresie prawidłowości wprowadzania do obrotu nawozów i środków wspomagających uprawę roślin, w ramach których sprawdzano m.in. czy oznakowanie nawozów lub ww. środków nieprzeznaczonych do stosowania w rolnictwie ekologicznym, zawiera terminy takie jak ekologiczny, bio lub eko, sugerujące możliwość ich stosowania w rolnictwie ekologicznym. W wyniku kontroli nie stwierdzono nieprawidłowości w zakresie znakowania z powołaniem na rolnictwo ekologiczne. 80

II.Kontrole u producentów ekologicznych a) liczba kontroli przeprowadzonych przez WIJHARS w gospodarstwach rolnych prowadzących produkcję metodami ekologicznymi Kontrole sprawdzające przeprowadzono w 217 gospodarstwach rolnych w ramach nadzoru nad jednostkami certyfikującymi i nad produkcją ekologiczną (tj. ok. 0,8% ogólnej liczby gospodarstw prowadzących produkcję żywności metodami ekologicznymi), w tym 48 kontroli nadzorowanych oraz 2 kontrole w zakresie identyfikowalności produktów (tzw. Traceability). Inspektorzy WIJHARS pobrali łącznie 46 próbek produktów w ekologicznych gospodarstwach rolnych, w tym 43 próbki w celu zbadania obecności niedozwolonych w rolnictwie ekologicznym środków ochrony roślin i 3 próbki w celu wykrycia obecności GMO. W wyniku analizy próbek pobranych do badań laboratoryjnych w żadnej próbce nie stwierdzono obecności niedozwolonych w rolnictwie ekologicznym środków ochrony roślin ani GMO. b) liczba kontroli przeprowadzonych przez WIJHARS w przetwórniach produktów ekologicznych. Kontrole sprawdzające przeprowadzono u 56 producentów ekologicznych w tym: 44 przetwórniach ekologicznych oraz u ich podwykonawców, 11 importerów produktów ekologicznych, 10 producentów prowadzących zbiór ze stanu naturalnego. Przeprowadzono 4 kontrole nadzorowane (tj. wykonane przez jednostki certyfikujące pod nadzorem inspektorów WIJHARS) oraz 5 kontroli w zakresie identyfikowalności produktów (tzw. Traceability). Ponadto, WIJHARS pobrały łącznie 13 próbek przetworzonych produktów rolnych w celu zbadania obecności niedozwolonych w rolnictwie ekologicznym środków ochrony roślin oraz 1 próbkę w celu przebadania obecności GMO. W wyniku analizy próbek pobranych do badań laboratoryjnych w 2 z nich stwierdzono obecność niedozwolonych w rolnictwie ekologicznym środków ochrony roślin. Szczegółowe informacje dotyczące nadzoru nad produkcją ekologiczną wymagane zgodnie z art. 92f i załączniku XIIIB i XIIC do rozporządzenia 889/2008 zawarte są w poniższych tabelach. 81

Tabela 35 Opis systemu kontroli (art. 92f i zał. XIIIB do rozporządzenia 889/2008) Kod Nazwa Zakres odpowiedzialności Adres E-mail Strona internetowa Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, w skład której wchodzą: Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno- Spożywczych oraz 16 wojewódzkich inspektoratów Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych - nadzór nad jednostkami certyfikującymi w rolnictwie ekologicznym oraz nadzór nad produkcją ekologiczną: -obejmuje przeprowadzanie audytów w siedzibach upoważnionych przez MRiRW jednostek certyfikujących, sprawdzanie prawidłowości kontroli przeprowadzanych przez inspektorów jednostek certyfikujących u producentów ekologicznych, pobieranie próbek z surowców oraz z produktów ekologicznych w ramach kontroli sprawdzających. Ponadto Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych: -upoważnia producentów do przywozu produktów rolnictwa ekologicznego z państw trzecich nie wymienionych na liście Komisji Europejskiej, -dopuszcza do swobodnego obrotu we Wspólnocie produktów rolnictwa ekologicznego z krajów trzecich, przez sprawdzenie przesyłki i potwierdzenie świadectwa kontroli, Ul. Wspólna 30, 00-930 Warszawa sekretariat@ijha rs.gov.pl www.ijhars.go v.pl Punkt kontaktowy/osoba do kontaktu (nieobligatoryjne) Artu Siedlarek, Dyrektor Biura Rolnictwa Ekologicznego i Produktów Regionalnych. -gromadzi, przechowuje i przetwarza informacje o producentach w rolnictwie ekologicznym, -rozpatruje wnioski o pozwolenie na zastosowanie przewidzianych prawem odstępstw od zasad produkcji ekologicznej, -przejmuje uprawnienia jednostki certyfikującej, której zostało cofnięte upoważnienie (na okres nie dłuższy niż 60 dni), -informuje producentów żywności ekologicznej, 82

objętych kontrolą przez daną jednostkę certyfikującą, o cofnięciu upoważnienia tej jednostce, -przeprowadza egzaminy na inspektorów rolnictwa ekologicznego oraz prowadzi rejestr tych inspektorów. 1.b) Zasoby Liczba pracowników (w pełnym wymiarze godzin) 8 pracowników Głównego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych i 72 inspektorów w Wojewódzkich Inspektoratach Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych wykonujących zadania w zakresie rolnictwa ekologicznego. 1.c) Audyty (przeprowadzone w IJHARS wewnętrzne i zewnętrzne) 1.Audyty wewnętrzne (w zakresie systemu Zarządzania Jakością ISO 9001:2008): Zagadnienia objęte audytem: Rozpatrywanie wniosków o odstępstwa w rolnictwie ekologicznym Nadzór nad upoważnionymi jednostkami certyfikującymi 2.Audyt zewnętrzny (przeprowadzony przez BSI Group Polska Sp. z o.o. w zakresie systemu Zarządzania Jakością ISO 9001:2008): Zagadnienia objęte audytem: Upoważnienie importerów do przywozu produkt. rolnictwa ekologicznego - kontrole graniczne Rozpatrywanie wniosków o odstępstwa w rolnictwie ekologicznych Nadzór nad upoważnionymi jednostkami certyfikującymi - kontrole sprawdzające u producentów ekologicznych Egzaminy dla osób ubiegających. się o wpis do rejestru inspektorów rolnictwa ekologicznego 1.d) Procedury dotyczące produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych (należy podać z odniesieniem do aktów prawnych i/lub administracyjnych (numer, data, dziennik urzędowy lub link do strony internetowej, gdzie dokumenty te są dostępne) lub podać krótki opis tych procedur 1.Metody pobierania próbek do badań laboratoryjnych (jeśli nie są specyficzne dla rolnictwa ekologicznego, należy opisać). - Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27 listopada 2013 r. w sprawie pobierania próbek roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów do badań na obecność pozostałości środków ochrony roślin (Dz.U. 2007 nr 207 poz. 1502) 83

- Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków pobierania próbek artykułów rolno-spożywczych (Dz.U. 2003 nr 59 poz. 526) 2.Przyznawanie odstępstw lub wyjątków, monitorowanie i nadzór nad ich stosowaniem Instrukcja BRE-07-IR-01, wydanie 4 z dnia 20.02.2015 r. Instrukcja rozpatrywania przez WIJHARS wniosków o odstępstwa od zasad obowiązujących w rolnictwie ekologicznym. Celem instrukcji jest określenie jednolitego trybu postępowania przez wojewódzkie inspektoraty jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych podczas rozpatrywania wniosków o wydanie, w drodze decyzji administracyjnej, zgody na odstępstwa od zasad rolnictwa ekologicznego, przewidziane w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 889/2008. 3.Kontrola rynku (w nawiązaniu do planowania kontroli i zastosowane kryteria) Procedura PG-BRE-02, wydanie 5 z dnia 31.08.2010 r. Kontrole sprawdzające w zakresie prawidłowości kontroli przeprowadzonych przez jednostki certyfikujące u producentów ekologicznych. Celem procedury jest określenie jednolitego sposobu sporządzenia programu kontroli sprawdzających i informacji zbiorczych z kontroli przeprowadzonych przez jednostki certyfikujące u producentów ekologicznych. Porozumienie z dnia 21 grudnia 2009 r. pomiędzy Głównym Inspektorem JHARS a Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, w sprawie zasad współpracy przy wykonywaniu kontroli w zakresie jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych. 4.Import produktów ekologicznych Procedura PG-BRE-04, wydanie 5 z dnia 02.12.2013 r. Upoważnianie importerów do przewozu produktów rolnictwa ekologicznego z państw trzecich do UE. Celem procedury jest określenie jednolitego systemu zasad rozpatrywania i wydawania decyzji odnośnie składanych przez importerów do Głównego Inspektora JHARS Wniosków o wydanie upoważnienia do importu produktów rolnictwa ekologicznego z państwa trzeciego do UE oraz Wniosków o odnowienie upoważnienia do importu produktów rolnictwa ekologicznego z państwa trzeciego do UE, zgodnie z art. 19 ust. 1 rozporządzenia Komisji (WE) nr 1235/2008 z dnia 8 grudnia 2008 r. ustanawiającego szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w odniesieniu do ustaleń dotyczących przywozu produktów ekologicznych z krajów trzecich (Dz.Urz.UE.L 2008 Nr 334, poz. 25, ze zm.) oraz z art. 4 ust. 2 z dnia 25 czerwca 2009 r. o rolnictwie ekologicznym. 5.Działania następcze w wyniku stwierdzenia nieprawidłowości, włączając sankcje i kary - ustawa z dnia z dnia 25 czerwca 2009 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. Nr 116, poz. 975 ze zm.) - ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz. U. z 2014 r., poz. 669 ze zm.) 6.Nadzór nad jednostkami certyfikującymi Procedura PG-BRE-01, wydanie 4 z dnia 23.12.2009 r. Kontrola upoważnionych jednostek certyfikujących. Celem procedury jest określenie jednolitych zasad realizacji zadań związanych z przeprowadzeniem kontroli (audytów lub inspekcji) upoważnionych jednostek certyfikujących w ramach sprawowanego przez GIJHARS nadzoru nad tymi jednostkami. 7.Przechowywanie i udostępnianie informacji o producentach w rolnictwie ekologicznym Procedura PG-BRE-03 Gromadzenie, przechowywanie, przetwarzanie i udostępnianie danych i informacji o producentach ekologicznych i produkcji ekologicznej. Celem 84

procedury jest ustalenie trybu postępowania w zakresie gromadzenia, przechowywania i przetwarzania danych i informacji o producentach ekologicznych i produkcji ekologicznej oraz udostępniania tych danych i informacji, zgodnie z art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 25 czerwca 2009 r. o rolnictwie ekologicznym. 8.Organizacja i przeprowadzanie egzaminów dla osób ubiegających się o wpis do rejestru inspektorów rolnictwa ekologicznego Procedura PG-BRE-08, wydanie 4 z dnia 15.04.2015 r. Organizacja i przeprowadzanie egzaminów dla osób ubiegających się o wpis do rejestru inspektorów rolnictwa ekologicznego. Celem procedury jest ustalenie jednolitego trybu postępowania podczas organizacji i przeprowadzania egzaminów dla osób ubiegających się o wpis do Rejestru inspektorów rolnictwa ekologicznego prowadzonego przez Głównego Inspektora JHARS, w celu zapewnienia prawidłowości postępowania w tym zakresie, zgodnie z art. 21 ustawy z dnia 25 czerwca 2009 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. Nr 116, poz. 975, ze zm.) oraz rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 12 maja 2010 r. w sprawie nabywania uprawnień inspektora rolnictwa ekologicznego (Dz. U. Nr 94, poz. 607). 2. Opis systemu kontroli 2.a) Prywatne jednostki certyfikujące W 2014 r. w Polsce w rolnictwie ekologicznym działało 10 jednostek certyfikujących, przy czym jedna jednostka decyzją Ministra i Rozwoju z 14 maja 2014 r. została upoważniona do prowadzenia kontroli oraz wydawania i cofania certyfikatów w zakresie rolnictwa ekologicznego. W 2014 r. Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych wykonywała następujące zadania w zakresie rolnictwa ekologicznego: -sprawowała nadzór nad upoważnionymi jednostkami certyfikującymi, -sprawowała nadzór nad produkcją ekologiczną, -upoważniała producentów do przywozu produktów rolnictwa ekologicznego z państw trzecich nie wymienionych na liście Komisji Europejskiej, -dopuszczała do swobodnego obrotu we Wspólnocie produkty rolnictwa ekologicznego z krajów trzecich, -gromadziła, przechowywała i przetwarzała informacje o producentach w rolnictwie ekologicznym, -rozpatrywała wnioski o pozwolenie na zastosowanie przewidzianych prawem odstępstw od zasad produkcji ekologicznej, -przeprowadzała egzaminy na inspektorów rolnictwa ekologicznego oraz prowadziła rejestr tych inspektorów. Rolnictwa Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych współpracuje przy sprawowaniu nadzoru nad jednostkami certyfikującymi i nadzoru nad produkcją ekologiczną z Inspekcją Weterynaryjną, Państwową Inspekcją Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Polskim Centrum Akredytacji oraz z Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Informacje o wynikach audytów przeprowadzonych przez GIJHARS w jednostkach certyfikujących w postaci wniosków pokontrolnych zostały przekazane również do wiadomości Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, GIJHARS przeprowadził w 2014 r. audyty planowe we wszystkich dziesięciu jednostkach certyfikujących, prowadzących działalność w zakresie rolnictwa ekologicznego. W ramach nadzoru nad jednostkami certyfikującymi uwzględniono wyniki prac krajowej jednostki akredytującej. 85

2.b) Odniesienie do rejestracji podmiotów i do spełnienia wymagania dotyczącego minimum rocznych inspekcji 1.Krótki opis wymagań dotyczących rejestracji, wraz ze wskazaniem strony internetowej, gdzie znajduje się wykaz producentów ekologicznych objętych kontrolą jednostek i zawierających aktualne certyfikaty, zgodnie z art. 92b rozporządzenia 889/2008 Szczegółowy tryb postępowania jednostek certyfikujących w zakresie obejmowania producentów kontrolą w rolnictwie ekologicznym jest uregulowane w obowiązujących w jednostkach procedurach. Podczas regularnych audytów prowadzonych w ramach nadzoru nad jednostkami certyfikującymi sprawdzana jest m.in. prawidłowość obejmowania producentów kontrolą. Po otrzymaniu Zgłoszenia podjęcia działalności w zakresie rolnictwa ekologicznego (zawierającego zgodę na objecie jego działań systemem kontroli) jednostki przeprowadzają jego weryfikację. Po przyjęciu prawidłowego zgłoszenia jednostka formalnie obejmuje producenta systemem kontroli w rolnictwie ekologicznym. Dzień, w którym nastąpi formalne (udokumentowane) potwierdzenie objęcia producenta systemem kontroli, stanowi datę objęcia producenta systemem kontroli. Wytyczna Głównego Inspektora Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych w zakresie obejmowania producentów systemem kontroli w rolnictwie ekologicznym została przekazana jednostkom pismem znak:gi-bre-re-4302-1/12. Wykaz stron internetowych jednostek certyfikujących z zamieszczonymi wykazami, obejmującymi dane producentów objętych ich kontrolą, zawierające zaktualizowane certyfikaty: www.ekogwarancja.pl www.png.ecofarm.pl www.cobico.pl www.bioekspert.pl www.biocert.pl www.pcbc.gov.pl www.agrobiotest.pl www.tuv.pl www.agroeko.com.pl www.pl.sgs.com 2.Opis systemu/ustaleń opracowanych w celu zapewnienia wymagania dotyczącego obowiązkowych inspekcji fizycznych wszystkich zarejestrowanych podmiotów co najmniej raz w roku Jednostki certyfikujące przeprowadzają kontrole na podstawie obowiązujących procedur kontroli oraz programów certyfikacji, stanowiących wewnętrzną dokumentacje systemową tych jednostek. Procedury Jednostek są opracowane w sposób zapewniający, że wszyscy producenci znajdujący się pod nadzorem są objęci kontrolą planową co najmniej raz w roku. Z kontroli powstają protokoły, na których zaznacza się, czy przeprowadzono kontrolę pełną roczną, kontrolę powtórną, wstępną oraz zapowiedzianą lub niezapowiedzianą. Podczas regularnych audytów prowadzonych w ramach nadzoru nad jednostkami certyfikującymi sprawdzane jest m.in. czy jednostki działają zgodnie ze standardową procedurą kontroli. 86

2.c) Opis podejścia opartego na analizie ryzyka 1) kryteria przyjęte przez jednostki certyfikujące w odniesieniu do kontroli u producentów Procedury obowiązujące w Jednostkach certyfikujących są opracowane w oparciu o obowiązujące przepisy prawa w zakresie rolnictwa ekologicznego w sposób zapewniający, że: wszyscy producenci znajdujący się pod nadzorem są objęci kontrolą planową co najmniej raz w rok, dodatkowe wyrywkowe wizyty kontrolne są przeprowadzane u co najmniej 10% producentów objętych umową zgodnie z kategorią ryzyka, co najmniej 10% wszystkich inspekcji i wizyt kontrolnych, przeprowadzonych przez Jednostkę w danym roku jest niezapowiedzianych. Jednostki posiadają udokumentowane procedury i wzory w odniesieniu do analizy ryzyka. 2) kryteria przyjęte przez organ właściwy oceniający funkcjonowanie jednostek certyfikujących (odpowiednie informacje dotyczące analizy ryzyka, takie jak: przegląd działań następczych będących wynikiem wytycznych lub stwierdzonych nieprawidłowości podczas wewnętrznych i zewnętrznych audytów lub działań podjętych w wyniku skarg). Jednolite zasady realizacji zadań związanych z przeprowadzaniem kontroli upoważnionych jednostek certyfikujących w ramach sprawowanego nadzoru przez Głównego Inspektora Jakości handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych zostały określone w Procedurze PG-BRE-01 Kontrola jednostek certyfikujących. Nadzór jest prowadzony zgodnie z obowiązującymi przepisami w zakresie rolnictwa ekologicznego, przywołanymi w ww. procedurze. Kontrole jednostek certyfikujących są planowane w rocznym ramowymi planie kontroli Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno- Spożywczych. Każda Jednostka certyfikująca powinna zostać objęta kontrolą planową raz w roku. Ponadto, kontrole doraźne są realizowane w zależności od potrzeb. Podczas planowania kontroli uwzględnia się w szczególności: obowiązujące przepisy prawa, zakres upoważnienia jednostki, wyniki wcześniejszych kontroli, realizacje działań naprawczych wdrożonych przez jednostkę po poprzedniej kontroli, wyniki kontroli przeprowadzanych przez pracowników WIJHARS u producentów będących pod nadzorem jednostki, liczbę producentów znajdujących się pod kontrolą jednostki, postępowanie jednostki w rozpatrywaniu skarg i zażaleń, wyniki ocen przeprowadzonych w jednostce przez Polskie centrum Akredytacji, wszelkie sygnały dotyczące działań kontrolnych jednostki (skargi, zażalenia, informacje uzyskane od organów administracji lub innych instytucji, osób lub uzyskane bezpośrednio od jednostek certyfikujących). W 2014 r. upoważnieni pracownicy BRE przeprowadzili planowe audyty wszystkich, tj. 10, jednostek certyfikujących. Nie przeprowadzono audytów doraźnych. Zakres audytów obejmował zbadanie prawidłowości funkcjonowania jednostek certyfikujących, poprzez sprawdzenie: 1) czy jednostka działa zgodnie ze standardową procedurą kontroli, o której mowa w art. 27 ust. 6 lit. a rozporządzenia (WE) nr 834/2007, 2) czy jednostka posiada i prawidłowo stosuje udokumentowane procedury i wzory dotyczące: analizy ryzyka, pobierania próbek do badań laboratoryjnych, wymiany informacji z innymi jednostkami certyfikującymi i z właściwymi organami, prowadzenia wstępnych i sprawdzających wizyt kontrolnych, stosowania katalogu sankcji i podejmowanych działań następczych oraz przestrzegania wymogów dotyczących ochrony danych osobowych podmiotów znajdujących się pod jej kontrolą zgodnie z art. 92e lit. c rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008, 87

3.a) Lista jednostek certyfikujących ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI 3) czy kontrole prowadzone są za pośrednictwem osób wpisanych do rejestru inspektorów rolnictwa ekologicznego, o którym mowa w art. 21 ust. 1 ustawy o rolnictwie ekologicznym, 4) prawidłowości postępowania jednostki w przypadku skarg i odwołań na podstawie art. 92c ust. 1 akapit drugi rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008, 5) prawidłowości danych zawartych w: a) wykazach producentów ekologicznych, o których mowa w art. 4 ust. 6 ustawy o rolnictwie ekologicznym, b) wykazie producentów, o którym mowa w art. 17 ust. 1 pkt 2 ww. ustawy, - oraz prawidłowości przekazywania ww. wykazów przez Jednostkę Głównemu Inspektorowi JHARS, 6) prawidłowości postępowania jednostki: a) w zakresie powiadamiania Głównego Inspektora JHARS oraz innych jednostek certyfikujących o stwierdzonych nieprawidłowościach mających wpływ na ekologiczny status produktu na podstawie art. 7 ust. 2 ustawy o rolnictwie ekologicznym, b) w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, o których mowa w pkt. a) na podstawie art. 30 rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007, 7) posiadanych przez jednostkę środków organizacyjno-technicznych, w tym personelu, 8) czy jednostka wyeliminowała nieprawidłowości przedstawione we wnioskach pokontrolnych z poprzedniego audytu. Ponadto w ramach weryfikacji prawidłowości działań prowadzonych przez jednostki certyfikujące, przeprowadzono monitoring stron internetowych wszystkich jednostek certyfikujących w zakresie rzetelności zamieszczanych na nich wykazów, obejmujących dane o skontrolowanych producentach ekologicznych. Podczas tego monitoringu zweryfikowano, czy jednostki zrealizowały działania naprawcze, do przeprowadzenia których zostały zobowiązane przez Głównego Inspektora JHARS w związku z nieprawidłowościami stwierdzonymi w ramach wcześniejszego monitoringu stron internetowych, przeprowadzonego w 2013 r. Na podstawie wyników monitoringu stron internetowych przeprowadzonego w 2014 r., wszystkie jednostki zobowiązano do wyeliminowania stwierdzonych nieprawidłowości. 88

Nazwa jednostki certyfikującej Ekogwarancja PTRE Sp. z o.o. (PL-EKO-01) PNG Sp. z o.o. (PL-EKO-02) Cobico Sp. z o.o. (PL-EKO-03) ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Zakres upoważnienia do przeprowadzania kontroli oraz wydawania i cofania certyfikatów zgodności w rolnictwie ekologicznym Ekologiczna uprawa roślin i utrzymanie zwierząt Zbiór ze stanu naturalnego Pszczelarstwo Produkty z akwakultury i wodorosty morskie Przetwórstwo produktów ekologicznych oraz produkcja pasz lub drożdży X X X X X X X X X X X X X X X X X Bioekspert Sp. z o.o. (PL-EKO-04) X X X Biocert Małopolska Sp. z o.o. (PL-EKO-05) Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A. (PL-EKO-06) Agro Bio Test Sp. z o.o. (PL-EKO-07) TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. (PL-EKO-08) Centrum Jakości Agroeko Sp. z o.o. (PL-EKO-09) SGS Polska Sp. z o.o. (PL-EKO-10) X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X Wprowadzanie na rynek produktów ekologicznych, w tym importowanych z państw trzecich X (z wyłączeniem wprowadzania do obrotu produktów rolnictwa ekologicznego importowanych z krajów trzecich) 89

3.b) Zasoby jednostek certyfikujących 3.c) Zadania delegowane jednostkom certyfikującym 3.d) Nadzór 3.e) Działania koordynujące jednostki certyfikujące W 2014 r. Jednostki certyfikujące zatrudniały inspektorów najczęściej na podstawie umowy o dzieło lub umowy zlecenia. Wg stanu na dzień 31.12.2014 r. w 2014 r. do rejestru inspektorów rolnictwa ekologicznego, w zakresie różnych rodzajów specjalizacji do prowadzenia kontroli, prowadzonego przez Głównego Inspektora JHARS było wpisanych 444 inspektorów. Jednostki certyfikujące w Polsce zostały upoważnione PRZEZ Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi do prowadzenia kontroli oraz wydawania i cofania certyfikatów w zakresie rolnictwa ekologicznego. Organizacja systemu nadzoru nad jednostkami certyfikującymi W ramach nadzoru nad jednostkami certyfikującymi w rolnictwie ekologicznym, o którym mowa w art. 8 ust. 1 i ust. 2 ustawy o rolnictwie ekologicznym, Główny Inspektor JHARS: -przeprowadza audyty jednostek certyfikujących, -przekazuje jednostkom certyfikującym wnioski pokontrolne z przeprowadzonych audytów, -może nakazać jednostkom certyfikującym wykonanie działań naprawczych w wyniku stwierdzenia nieprawidłowości w ich funkcjonowaniu, -powierza Wojewódzkim Inspektorom JHARS sprawdzenie prawidłowości kontroli wykonanych przez jednostki certyfikujące u producentów ekologicznych, -przeprowadza analizy danych i informacji dostarczanych przez jednostki certyfikujące. Nadzór nad jednostkami certyfikującymi jest sprawowany na zasadach i w sposób określony w art. 27 rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 i w przepisach wydanych na podstawie tego artykułu oraz przepisów o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych dotyczących postępowania kontrolnego. Istotną rolę przy sprawowaniu nadzoru nad jednostkami certyfikującymi pełnią także spotkania poaudytowe z ich przedstawicielami, w trakcie których omawiane są nieprawidłowości związane z funkcjonowaniem jednostek certyfikujących w rolnictwie ekologicznym. Informacja na temat koordynacji zadań jednostek certyfikujących Główny Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych koordynuje działania jednostek certyfikujących m.in. poprzez przekazywanie jednostkom: -wytycznych oraz stanowisk, -wniosków pokontrolnych w celu podjęcia przez nie działań prowadzących do wyeliminowania nieprawidłowości, -nakazu wykonania działań naprawczych związanych z funkcjonowaniem jednostki. 3.c) Szkolenia personelu jednostek certyfikujących prowadzącego Liczba i rodzaj szkoleń zrealizowanych i planowanych Jednostki certyfikujące regularnie szkolą swoich pracowników, którzy prowadzą kontrolę w zakresie rolnictwa ekologicznego. Wszystkie jednostki przeprowadzają min. 1 szkolenie pracujących dla nich inspektorów rolnictwa ekologicznego w roku. Szkolenia obejmują m.in. przeprowadzanie kontroli, aktualizacje przepisów, pobieranie próbek, analizę ryzyka. Obowiązująca ustawa o rolnictwie ekologicznym nakłada na jednostki 90

kontrole certyfikujące obowiązek podnoszenia wiedzy pracowników. Szkolenie personelu jest elementem kontroli w ramach nadzoru prowadzonego przez Głównego Inspektora Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. Zgodnie z art. 21 ust. 1 oraz art. 28 ust. 4 ustawy o rolnictwie ekologicznym, jednostki certyfikujące od dnia 1 stycznia 2011 r. zobowiązane są do przeprowadzania kontroli wyłącznie za pośrednictwem osób, które zostały wpisane do rejestru inspektorów rolnictwa ekologicznego, w zakresie rodzajów specjalizacji do prowadzenia kontroli, prowadzonego przez Głównego Inspektora JHARS na stronie internetowej administrowanej przez Inspekcję JHARS. Warunkiem wpisu do rejestru jest posiadanie wiedzy niezbędnej do przeprowadzenia kontroli u producentów ekologicznych, potwierdzonej egzaminem zdanym przed komisją kwalifikacyjną, powołaną przez Głównego Inspektora JHARS. W 2014 r. Główny Inspektor JHARS zorganizował 9 egzaminów, umożliwiając osobom ubiegającym się o wpis do rejestru inspektorów rolnictwa ekologicznego sprawdzenie wiedzy z zakresu wszystkich 6 specjalizacji. 91

Dane dotyczące produkcji ekologicznej, o których mowa w art. 92f i zał. XIII C do rozporządzenia 889/2008 Tabela 36 Informacje dotyczące kontroli u podmiotów gospodarczych Numer kodu jednostki certyfikującej lub organu kontrolnego Liczba zarejestrowan ych podmiotów gospodarczyc h przypadający ch na jednostkę certyfikującą lub organ kontrolny Produce nci rolni [*] Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych Jednostki produkcji zwierząt akwakult ury Przetwórcy [**] Importer zy Eksporte rzy Inne podmioty [***] Producen ci rolni [*] Liczba rocznych inspekcji Jednos tki produk cji zwierz ąt akwak ultury Przetwórc y [**] Import erzy Eksporter zy Inne podmioty [***] Producenc i rolni [*] Liczba dodatkowych wizyt kontrolnych w oparciu o analizę ryzyka Jednostki produkcji zwierząt akwakultury Przetwórcy[* *] Importerz y Eksporterz y Inne podmioty [***] Producen ci rolni [*] Liczba inspekcji/wizyt kontrolnych ogółem Jednostki produkcji zwierząt akwakultu ry Przetwór cy[**] Import erzy Ekspor terzy Inne podmi oty [***] PL-EKO-01 6450 6237 0 139 5 12 57 6304 2 177 24 125 273 756 0 24 4 23 42 7415 2 201 28 148 315 PL-EKO-02 1267 1242 2 12 0 1 10 1246 2 11 0 1 5 142 0 1 0 0 1 1388 2 12 0 1 6 PL-EKO-03 1867 1837 0 20 1 0 9 1842 0 21 3 0 9 189 0 5 0 0 0 2031 0 26 3 0 9 PL-EKO-04 244 218 0 16 1 0 9 220 0 9 2 0 13 43 0 0 0 0 0 263 0 9 2 0 13 PL-EKO-05 3343 3316 0 24 1 0 2 3556 0 19 0 0 2 407 0 6 0 0 1 3963 0 25 0 0 3 PL-EKO-06 3252 3206 0 30 0 0 16 3214 0 29 0 0 22 378 0 4 0 0 0 3592 0 33 0 0 22 PL-EKO-07 4027 3840 0 125 19 0 43 3921 0 130 14 13 64 442 0 39 1 6 5 4363 0 169 15 19 67 PL-EKO-08 2314 2300 1 10 1 0 2 2306 1 11 1 0 13 166 0 0 0 0 0 2560 1 11 1 0 2 PL-EKO-09 2458 2435 0 14 0 1 8 2510 0 18 5 5 27 284 0 4 1 1 4 2794 0 22 6 6 31 PL-EKO-10 214 204 0 6 0 0 4 209 0 7 0 0 21 23 0 1 0 0 1 434 0 15 0 0 27 Ogółem 25436 24835 3 396 28 14 160 25328 5 432 49 144 449 2830 0 84 6 30 54 28803 5 523 55 174 495 [*] Określenie producenci rolni obejmuje wyłącznie producentów rolnych, producentów, którzy są również przetwórcami, producentów, którzy są również importerami, pozostałych producentów nigdzie indziej niesklasyfikowanych. [**] Określenie przetwórcy obejmuje wyłącznie przetwórców, przetwórców, którzy są również importerami, innych przetwórców nigdzie indziej niesklasyfikowanych. [***] Określenie inne podmioty obejmuje handlowców (sprzedawcy hurtowi, sprzedawcy detaliczni), inne podmioty nigdzie indziej niesklasyfikowane. 92

Tabela 37 Informacje dotyczące kontroli u podmiotów gospodarczych Numer kodu jednostki certyfikującej lub organu kontrolnego lub nazwa właściwego organu Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych Producenci rolni [*] Jednostki produkcji zwierząt akwakultury Przetwórcy[**] Importerzy Eksporterzy Inne podmioty [***] Producenci rolni [*] Liczba zbadanych próbek Jednostki produkcji zwierząt akwakultury Przetwórcy [**] Importerzy Eksporterzy Inne podmioty [***] Liczba próbek wskazujących na naruszenie rozporządzenia (WE) nr 834/2007 i (WE) nr 1235/2008 Producenci rolni [*] Jednostki produkcji zwierząt akwakultury Przetwórcy[**] Importerzy Eksporterzy Inne podmioty [***] PL-EKO-01 6237 0 139 5 12 57 329 0 22 5 4 27 44 0 7 3 3 12 PL-EKO-02 1242 2 12 0 1 10 67 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 PL-EKO-03 1837 0 20 1 0 9 114 0 0 0 0 0 9 0 0 0 0 0 PL-EKO-04 218 0 16 1 0 9 11 0 1 0 0 2 0 0 0 0 0 0 PL-EKO-05 3316 0 24 1 0 2 245 0 3 0 0 0 15 0 1 0 0 0 PL-EKO-06 3206 0 30 0 0 16 223 0 4 0 0 1 37 0 1 0 0 1 PL-EKO-07 3840 0 125 19 0 43 420 0 17 0 0 0 42 0 2 0 0 0 PL-EKO-08 2300 1 10 1 0 2 127 0 1 0 0 0 12 0 0 0 0 0 PL-EKO-09 2435 0 14 0 1 8 141 0 6 1 1 7 1 0 0 0 0 0 PL-EKO-10 204 0 6 0 0 4 11 0 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Ogółem 24835 3 396 28 14 160 1688 0 57 6 5 37 162 0 11 3 3 13 [*] Określenie producenci rolni obejmuje wyłącznie producentów rolnych, producentów, którzy są również przetwórcami, producentów, którzy są również importerami, pozostałych producentów nigdzie indziej niesklasyfikowanych. [**]Określenie przetwórcy obejmuje wyłącznie przetwórców, przetwórców, którzy są również importerami, innych przetwórców nigdzie indziej niesklasyfikowanych. [***]Określenie inne podmioty obejmuje handlowców (sprzedawcy hurtowi, sprzedawcy detaliczni), inne podmioty nigdzie indziej niesklasyfikowane. 93

Tabela 38 Informacje dotyczące kontroli u podmiotów gospodarczych Numer kodu jednostki certyfikują cej lub organu kontrolneg o Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych Producen ci rolni [*] Jednostki produkcji zwierząt akwakultu ry Przetwórcy[ **] Importer zy Eksporter zy Inne podmio ty [***] Liczba wykrytych nieprawidłowości lub naruszeń [1] Producen ci rolni [*] Jednostki produkcji zwierząt akwakultu ry Przetwór cy [**] Importer zy Eksporter zy Inne podmio ty [***] Liczba zastosowanych kar w odniesieniu do partii towarów lub serii produkcyjnej [2] Producen ci rolni [*] Jednostki produkcji zwierząt akwakultur y Przetwórcy [**] Importer zy Eksporter zy Inne podmio ty [***] Producen ci rolni [*] Liczba zastosowanych kar wobec podmiotu gospodarczego [3] Jednostki produkcji zwierząt akwakultu ry Przetwórcy[ **] Importer zy Eksporter zy Inne podmio ty [***] PL-EKO-01 6237 0 139 5 12 57 6993 0 21 4 8 36 1369 0 19 3 7 23 1278 0 1 0 1 4 PL-EKO-02 1242 2 12 0 1 10 1101 2 0 0 0 0 214 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 PL-EKO-03 1837 0 20 1 0 9 170 0 0 0 0 0 170 0 0 0 0 0 170 0 0 0 0 0 PL-EKO-04 218 0 16 1 0 9 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 PL-EKO-05 3316 0 24 1 0 2 1903 0 17 0 0 1 350 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 PL-EKO-06 3206 0 30 0 0 16 360 0 1 0 0 1 360 0 1 0 0 1 360 0 1 0 0 1 PL-EKO-07 3840 0 125 19 0 43 493 0 0 0 0 0 42 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 PL-EKO-08 2300 1 10 1 0 2 2604 0 5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2604 0 5 0 0 0 PL-EKO-09 2435 0 14 0 1 8 355 0 10 2 2 7 239 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 PL-EKO-10 204 0 6 0 0 4 1 0 2 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Ogółem 2483 5 3 396 28 14 160 13980 2 56 6 10 45 2745 0 23 3 7 24 4412 0 7 0 1 5 [*] Określenie producenci rolni obejmuje wyłącznie producentów rolnych, producentów, którzy są również przetwórcami, producentów, którzy są również importerami, pozostałych producentów nigdzie indziej niesklasyfikowanych [**] Określenie przetwórcy obejmuje wyłącznie przetwórców, przetwórców, którzy są również importerami, innych przetwórców nigdzie indziej niesklasyfikowanych. [***] Określenie inne podmioty obejmuje handlowców (sprzedawcy hurtowi, sprzedawcy detaliczni), inne podmioty nigdzie indziej niesklasyfikowane. [1] Uwzględnia się jedynie naruszenia i nieprawidłowości wywierające wpływ na ekologiczny status produktów lub które zaskutkowały zastosowaniem środka. [2] W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w odniesieniu do zgodności z wymogami ustanowionymi w niniejszym rozporządzeniu organ kontrolny lub jednostka certyfikująca zapewnia, że nie zostaje umieszczone żadne odniesienie do ekologicznej metody produkcji na etykietach i w reklamie całej partii towarów lub serii produkcyjnej, której dotyczy dana nieprawidłowość, jeśli jest to proporcjonalne do znaczenia wymogu, który został naruszony, oraz do charakteru i szczególnych okoliczności towarzyszących nieprawidłowemu postępowaniu (o których mowa w art. 30 ust. 1 akapit pierwszy rozporządzenia (WE) nr 834/2007). [3] W razie poważnego naruszenia lub naruszenia o skutku długotrwałym organ kontrolny lub jednostka certyfikująca zakazuje odnośnemu podmiotowi gospodarczemu obrotu produktami z odniesieniami do ekologicznej metody produkcji na etykietach i w reklamach, w terminie uzgodnionym z właściwym organem państwa członkowskiego (o którym mowa w art. 30 ust. 1 akapit drugi rozporządzenia (WE) nr 834/2007). 94

Tabela 39 Informacje dotyczące nadzoru i audytów ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Numer kodu jednostki certyfikującej lub organu kontrolnego Liczba zarejestrowan ych podmiotów gospodarczyc h przypadający ch na jednostkę certyfikującą lub organ kontrolny Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych Producenc i rolni [*] Jednostki produkcji zwierząt akwakultu ry Przetwó rcy[**] Importer zy Eksporter zy Inne podmio ty [***] Przegląd dokumentów i audyt biur [1] (liczba sprawdzonych akt podmiotów) Produce nci rolni [*] Jednostki produkcji zwierząt akwakult ury Przetwór cy [**] Importer zy Eksporter zy Inne podmio ty [***] Liczba audytów przeglądowych [2] Liczba obserwacji [3] Produce nci rolni [*] Jednostki produkcji zwierząt akwakult ury Przetwórcy[ **] Importer zy Eksporter zy Inne podmio ty [***] Produce nci rolni [*] Jednostki produkcji zwierząt akwakult ury Przetwórcy[ **] Importer zy Eksporter zy Inne podmio ty [***] PL-EKO- 01 PL-EKO- 02 PL-EKO- 03 PL-EKO- 04 PL-EKO- 05 PL-EKO- 06 PL-EKO- 07 PL-EKO- 08 PL-EKO- 09 PL-EKO- 10 6450 6237 0 139 5 12 57 39 21 21 15 0 36 18 0 9 4 0 6 3 0 0 0 0 0 1267 1242 2 12 0 1 10 45 8 24 8 0 28 38 0 5 0 0 0 7 0 1 0 0 0 1867 1837 0 20 1 0 9 52 0 14 9 0 17 19 0 2 0 0 0 4 0 1 0 0 0 244 218 0 16 1 0 9 70 0 28 37 0 13 2 0 1 0 0 0 2 0 0 0 0 0 3343 3316 0 24 1 0 2 25 11 11 26 0 18 34 0 6 0 0 4 7 0 1 0 0 0 3252 3206 0 30 0 0 16 15 2 16 2 0 40 28 0 6 0 0 0 7 0 0 0 0 0 4027 3840 0 125 19 0 43 48 0 15 9 0 27 26 0 8 5 0 0 8 0 1 0 0 0 2314 2300 1 10 1 0 2 17 10 27 8 0 10 27 0 3 1 0 0 6 0 0 0 0 0 2458 2435 0 14 0 1 8 72 22 25 42 0 25 12 0 3 1 0 0 1 0 0 0 0 0 214 204 0 6 0 0 4 70 0 22 0 0 11 13 0 1 0 0 0 3 0 0 0 0 0 Ogółem 25436 24835 3 396 28 14 160 453 74 203 156 0 225 217 0 44 11 0 10 48 0 4 0 0 0 [*] Określenie producenci rolni obejmuje wyłącznie producentów rolnych, producentów, którzy są również przetwórcami, producentów, którzy są również importerami, pozostałych producentów nigdzie indziej niesklasyfikowanych. [**] Określenie przetwórcy obejmuje wyłącznie przetwórców, przetwórców, którzy są również importerami, innych przetwórców nigdzie indziej niesklasyfikowanych. [***] Określenie inne podmioty obejmuje handlowców (sprzedawcy hurtowi, sprzedawcy detaliczni), inne podmioty nigdzie indziej niesklasyfikowane. [1] Przegląd dokumentów to przegląd odpowiednich ogólnych dokumentów opisujących strukturę, funkcjonowanie i zarządzanie jakością jednostki certyfikującej. Audyt biur jednostki certyfikującej, w tym sprawdzanie akt podmiotów i weryfikacja postępowania w przypadku niezgodności i skarg, z uwzględnieniem minimalnej częstotliwości kontroli, stosowania podejścia opartego na ryzyku, niezapowiedzianych i sprawdzających wizyt kontrolnych, polityki w zakresie doboru próby i wymiany informacji z innymi jednostkami certyfikującymi i organami kontrolnymi. [2] Audyt przeglądowy: skontrolowanie podmiotu przez właściwy organ w celu sprawdzenia zgodności z procedurami operacyjnymi jednostki certyfikującej oraz w celu zweryfikowania jej skuteczności. [3] Obserwacja: obserwacja przez właściwy organ kontroli inspekcji przeprowadzanej przez inspektora jednostki certyfikującej. 95

Tabela 40 Wnioski dotyczące systemu kontroli w zakresie produkcji ekologicznej Numer kodu jednostki certyfikującej lub organu kontrolnego Wycofanie uznania Tak/Nie Od dnia (data) Do dnia (data) Działania podjęte w celu zapewnienia skutecznego funkcjonowania systemu kontroli produkcji ekologicznej (wykonanie) PL-EKO-01 Nie W wyniku przeprowadzonego audytu, wydane zostały wnioski pokontrolne z 31.10.2014 r. Wnioski dotyczyły w szczególności: procedury postępowania w przypadku opiniowania wniosków o odstępstwa, zakresu informacji zamieszczanych przez jednostkę na certyfikacie, kwestii dotyczących pobierania próbek (w przypadku stwierdzenia w glebie pozostałości DDT) niewystarczającej liczby inspektorów małej ilości inspektorów posiadających uprawnienia w zakresie pobierania próbek. Jednostka została zobligowana do usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości. Działania podjęte przez Jednostkę w związku z ww. wnioskami zostaną zweryfikowane podczas audytu w 2015 r. Ponadto Jednostce były na bieżąco przekazywane ustalenia z kontroli sprawdzających prowadzonych przez WIJHARS w ramach nadzoru nad jednostkami oraz produkcją ekologiczną, dotyczące nieprawidłowości zarówno kontroli przeprowadzonych przez inspektorów jednostek, jak i wynikające z nieprzestrzegania przez producentów prawa w zakresie rolnictwa ekologicznego. W celu ujednolicenia działań jednostek i podniesienia skuteczności kontroli zostały skierowane do Jednostki następujące wytyczne: wytyczna z dnia 6 lutego 2014 r. dotycząca stosowania przez JC zasad określonych w sprawie przekazywania do agencji płatniczej (Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa) informacji o producentach prowadzących produkcję rolną metodami ekologicznymi; wytyczna z dnia 9 maja 2014 r. dotycząca przekazywania Inspekcji Sanitarnej informacji o stwierdzonych przypadkach przekroczenia w produktach NDP środków ochrony roślin; wytyczna z dnia 8 sierpnia 2014 r. dotycząca praktyk polegających na uzależnianiu decyzji o certyfikacji producentów ekologicznych objętych systemem kontroli od uregulowania ich zobowiązań finansowych wobec jednostki certyfikującej; wytyczna z dnia 17 września 2014 r. w sprawie postępowania w przypadku stwierdzenia występowania w produktach ekologicznych niedopuszczonych środków ochrony roślin, nawozów czy środków poprawiających właściwości gleby; wytyczna z dnia 7 października 2014 r. Informacja w sprawie zamieszczenia na stronie internetowej GIJHARS wzorów formularzy rejestrów dotyczących produkcji roślinnej i zwierzęcej, których stosowanie wynika z art. 66 i 76 rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008; wytyczna z dnia 31 października 2014 r. w sprawie użytkowania przez producentów tych samych gruntów; wytyczna z dnia 31 października 2014 r. w sprawie użytkowania przez producentów tych samych 96

gruntów. PL-EKO-02 Nie W wyniku przeprowadzonego audytu, wydane zostały wnioski pokontrolne z 04.08.2014 r. Wnioski dotyczyły w szczególności: trybu pozyskiwania informacji o przebiegu kontroli i certyfikacji u producentów, którzy przeszli z innych jednostek certyfikujących. nakładania sankcji za pośrednictwem osób, które nie były do tego upoważnione; zakresu informacji zamieszczanych przez jednostkę na certyfikacie, zobowiązań wymaganych przez art. 63 ust. 2 rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008; kwestii dotyczącej zapewnienia rotacji inspektorów przeprowadzających kontrole u tych samych producentów, zasad przeprowadzania analizy ryzyka zapisów świadczących o wykonaniu przez inspektora rolnictwa ekologicznego czynności kontrolnych polegających na sprawdzeniu posiadania przez producentów kompletnych opisów i deklaracji, o których mowa w art. w art. 63 ust. 1 i 2 rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008. Jednostka została zobligowana do usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości. Działania podjęte przez Jednostkę w związku z ww. wnioskami zostaną zweryfikowane podczas audytu w 2015 r. Ponadto Jednostce były na bieżąco przekazywane ustalenia z kontroli sprawdzających prowadzonych przez WIJHARS w ramach nadzoru nad jednostkami oraz produkcją ekologiczną, dotyczące nieprawidłowości zarówno kontroli przeprowadzonych przez inspektorów jednostek, jak i wynikające z nieprzestrzegania przez producentów prawa w zakresie rolnictwa ekologicznego. W celu ujednolicenia działań jednostek i podniesienia skuteczności kontroli zostały skierowane do Jednostki następujące wytyczne: wytyczna z dnia 6 lutego 2014 r. dotycząca stosowania przez JC zasad określonych w sprawie przekazywania do agencji płatniczej (Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa) informacji o producentach prowadzących produkcję rolną metodami ekologicznymi; wytyczna z dnia 9 maja 2014 r. dotycząca przekazywania Inspekcji Sanitarnej informacji o stwierdzonych przypadkach przekroczenia w produktach NDP środków ochrony roślin; wytyczna z dnia 8 sierpnia 2014 r. dotycząca praktyk polegających na uzależnianiu decyzji o certyfikacji producentów ekologicznych objętych systemem kontroli od uregulowania ich zobowiązań finansowych wobec jednostki certyfikującej; wytyczna z dnia 17 września 2014 r. w sprawie postępowania w przypadku stwierdzenia występowania w produktach ekologicznych niedopuszczonych środków ochrony roślin, nawozów czy środków poprawiających właściwości gleby; 97

wytyczna z dnia 7 października 2014 r. Informacja w sprawie zamieszczenia na stronie internetowej GIJHARS wzorów formularzy rejestrów dotyczących produkcji roślinnej i zwierzęcej, których stosowanie wynika z art. 66 i 76 rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008; wytyczna z dnia 31 października 2014 r. w sprawie użytkowania przez producentów tych samych gruntów. wytyczna z dnia 31 października 2014 r. w sprawie użytkowania przez producentów tych samych gruntów PL-EKO-03 Nie W wyniku przeprowadzonego audytu, wydane zostały wnioski pokontrolne z 10.06.2014 r. Wnioski dotyczyły w szczególności: Niedostatecznego wykonania wniosków pokontrolnych wydanych w wyniku audytu przeprowadzonego w 2013 roku, zobowiązań wymaganych przez art. 63 ust. 2 rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008; prowadzenia certyfikacji przez Jednostkę pomimo braków w dokumentacji dotyczącej producenta wydawania i rozszerzania certyfikatów z mocą wsteczną niewywiązania się Jednostki ze zobowiązań wobec GIJHARS w zakresie przekazywania informacji o stwierdzeniu nieprawidłowości mającej wpływ na ekologiczny status produktu. Jednostka została zobligowana do usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości. Działania podjęte przez Jednostkę w związku z ww. wnioskami zostaną zweryfikowane podczas audytu w 2015 r. Ponadto Jednostce były na bieżąco przekazywane ustalenia z kontroli sprawdzających prowadzonych przez WIJHARS w ramach nadzoru nad jednostkami oraz produkcją ekologiczną, dotyczące nieprawidłowości zarówno kontroli przeprowadzonych przez inspektorów jednostek, jak i wynikające z nieprzestrzegania przez producentów prawa w zakresie rolnictwa ekologicznego. W celu ujednolicenia działań jednostek i podniesienia skuteczności kontroli zostały skierowane do Jednostki następujące wytyczne: wytyczna z dnia 6 lutego 2014 r. dotycząca stosowania przez JC zasad określonych w sprawie przekazywania do agencji płatniczej (Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa) informacji o producentach prowadzących produkcję rolną metodami ekologicznymi; wytyczna z dnia 9 maja 2014 r. dotycząca przekazywania Inspekcji Sanitarnej informacji o stwierdzonych przypadkach przekroczenia w produktach NDP środków ochrony roślin; wytyczna z dnia 8 sierpnia 2014 r. dotycząca praktyk polegających na uzależnianiu decyzji o certyfikacji producentów ekologicznych objętych systemem kontroli od uregulowania ich zobowiązań finansowych wobec jednostki certyfikującej; wytyczna z dnia 17 września 2014 r. w sprawie postępowania w przypadku stwierdzenia występowania w produktach ekologicznych niedopuszczonych środków ochrony roślin, nawozów czy środków poprawiających właściwości gleby; wytyczna z dnia 7 października 2014 r. Informacja w sprawie zamieszczenia na stronie internetowej GIJHARS wzorów formularzy rejestrów dotyczących produkcji roślinnej i zwierzęcej, których stosowanie wynika z art. 66 i 76 rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008; wytyczna z dnia 31 października 2014 r. w sprawie użytkowania przez producentów tych samych gruntów. 98

wytyczna z dnia 31 października 2014 r. w sprawie użytkowania przez producentów tych samych gruntów PL-EKO-04 Tak 09.08.2013 r. 14.05.2014 r. W wyniku przeprowadzonego audytu, wydane zostały wnioski pokontrolne z 03.03.2015 r. Wnioski dotyczyły w szczególności: trybu przeprowadzania analizy ryzyka; wykazu środków, które są używane w przypadku naruszeń i nieprawidłowości; certyfikatu, potwierdzającego ekologiczny status produktu, który nie spełniał wymagań określonych w przepisach dotyczących rolnictwa ekologicznego, procedury dotyczącej analizy ryzyka w odniesieniu do dodatkowych wyrywkowych wizyt kontrolnych oraz kontroli niezapowiedzianych, trybu postępowania dotyczącego obejmowania producentów kontrolą; wydawania opinii dotyczących wniosków o odstępstwa od zasad produkcji ekologicznej; deklaracji podpisywanych przez producentów ekologicznych, które nie obejmowały wszystkich zobowiązań wymaganych przez art. 63 ust. 2 rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008. Jednostka została zobligowana do usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości. Działania podjęte przez Jednostkę w związku z ww. wnioskami zostaną zweryfikowane podczas audytu w 2015 r. Ponadto Jednostce były na bieżąco przekazywane ustalenia z kontroli sprawdzających prowadzonych przez WIJHARS w ramach nadzoru nad jednostkami oraz produkcją ekologiczną, dotyczące nieprawidłowości zarówno kontroli przeprowadzonych przez inspektorów jednostek, jak i wynikające z nieprzestrzegania przez producentów prawa w zakresie rolnictwa ekologicznego. W celu ujednolicenia działań jednostek i podniesienia skuteczności kontroli zostały skierowane do Jednostki następujące wytyczne: Wytyczna z dnia 6.02.2014 r. dotycząca stosowania przez JC zasad określonych w wytycznych MR i RW w sprawie przekazywania do AR i MR informacji o producentach prowadzących produkcję rolną metodami ekologicznymi; wytyczna z dnia 9 maja 2014 r. dotycząca przekazywania Inspekcji Sanitarnej informacji o stwierdzonych przypadkach przekroczenia w produktach NDP środków ochrony roślin; wytyczna z dnia 8 sierpnia 2014 r. dotycząca praktyk polegających na uzależnianiu decyzji o certyfikacji producentów ekologicznych objętych systemem kontroli od uregulowania ich zobowiązań finansowych wobec jednostki certyfikującej; wytyczna z dnia 17 września 2014 r. Stanowisko w sprawie postępowania w przypadku stwierdzenia występowania w produktach ekologicznych niedopuszczonych środków ochrony roślin, nawozów czy środków poprawiających właściwości gleby; wytyczna z dnia 7 października 2014 r. Informacja w sprawie zamieszczenia na stronie internetowej GIJHARS wzorów formularzy rejestrów dotyczących produkcji roślinnej i zwierzęcej, których 99

stosowanie wynika z art. 66 i 76 rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008; wytyczna z dnia 31 października 2014 r. w sprawie użytkowania przez producentów tych samych gruntów. PL-EKO-05 Nie W wyniku przeprowadzonego audytu, wydane zostały wnioski pokontrolne z 15.09.2014 r. Wnioski dotyczyły w szczególności: nie wyeliminowania wszystkich nieprawidłowości wskazanych jej we wnioskach pokontrolnych z dnia 12 sierpnia 2013 r.; nieaktualnego i niekompletnego opisu jednostki produkcyjnej i obiektów; niekompletnej deklaracji producenta; oceny ryzyka; strategii doboru próbek produktów ekologicznych na podstawie oceny ryzyka; braku dokumentu systemowego regulującego sposób opiniowania wniosków o wydanie zgody na zastosowanie odstępstw od zasad w rolnictwie ekologicznym; procedury dotyczącej analizy ryzyka w zakresie przeprowadzenia dodatkowych wyrywkowych wizyt kontrolnych u co najmniej 10% producentów oraz przeprowadzenia co najmniej 10% wszystkich inspekcji i wizyt kontrolnych jako kontroli niezapowiedzianych; Jednostka została zobligowana do usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości. Działania podjęte przez Jednostkę w związku z ww. wnioskami zostaną zweryfikowane podczas audytu w 2015 r. Ponadto Jednostce były na bieżąco przekazywane ustalenia z kontroli sprawdzających prowadzonych przez WIJHARS w ramach nadzoru nad jednostkami oraz produkcją ekologiczną, dotyczące nieprawidłowości zarówno kontroli przeprowadzonych przez inspektorów jednostek, jak i wynikające z nieprzestrzegania przez producentów prawa w zakresie rolnictwa ekologicznego. W celu ujednolicenia działań jednostek i podniesienia skuteczności kontroli zostały skierowane do Jednostki następujące wytyczne: Wytyczna z dnia 6.02.2014 r. dotycząca stosowania przez JC zasad określonych w wytycznych MR i RW w sprawie przekazywania do AR i MR informacji o producentach prowadzących produkcję rolną metodami ekologicznymi; wytyczna z dnia 9 maja 2014 r. dotycząca przekazywania Inspekcji Sanitarnej informacji o stwierdzonych przypadkach przekroczenia w produktach NDP środków ochrony roślin; wytyczna z dnia 8 sierpnia 2014 r. dotycząca praktyk polegających na uzależnianiu decyzji o certyfikacji producentów ekologicznych objętych systemem kontroli od uregulowania ich zobowiązań finansowych wobec jednostki certyfikującej; wytyczna z dnia 17 września 2014 r. Stanowisko w sprawie postępowania w przypadku stwierdzenia występowania w produktach ekologicznych niedopuszczonych środków ochrony roślin, nawozów czy środków poprawiających właściwości gleby; wytyczna z dnia 7 października 2014 r. Informacja w sprawie zamieszczenia na stronie internetowej GIJHARS wzorów formularzy rejestrów dotyczących produkcji roślinnej i zwierzęcej, których stosowanie wynika z art. 66 i 76 rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008; 100

wytyczna z dnia 31 października 2014 r. w sprawie użytkowania przez producentów tych samych gruntów. PL-EKO-06 Nie W wyniku przeprowadzonego audytu, wydane zostały wnioski pokontrolne z 16.07.2014 r. Wnioski dotyczyły w szczególności: braków w dokumentacji; dokumentacji systemowej Jednostki w zakresie braku zapisów oraz wzorów dotyczących wymiany informacji o producentach z innymi jednostkami certyfikującymi; dokumentacji systemowej Jednostki w zakresie braku ustalonego terminu, w jakim musi nastąpić rozpatrzenie odwołania. Jednostka została zobligowana do usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości. Działania podjęte przez Jednostkę w związku z ww. wnioskami zostaną zweryfikowane podczas audytu w 2015 r. Ponadto Jednostce były na bieżąco przekazywane ustalenia z kontroli sprawdzających prowadzonych przez WIJHARS w ramach nadzoru nad jednostkami oraz produkcją ekologiczną, dotyczące nieprawidłowości zarówno kontroli przeprowadzonych przez inspektorów jednostek, jak i wynikające z nieprzestrzegania przez producentów prawa w zakresie rolnictwa ekologicznego. W celu ujednolicenia działań jednostek i podniesienia skuteczności kontroli zostały skierowane do Jednostki następujące wytyczne: Wytyczna z dnia 6.02.2014 r. dotycząca stosowania przez JC zasad określonych w wytycznych MRiRW w sprawie przekazywania do ARiMR informacji o producentach prowadzących produkcję rolną metodami ekologicznymi; wytyczna z dnia 9 maja 2014 r. dotycząca przekazywania Inspekcji Sanitarnej informacji o stwierdzonych przypadkach przekroczenia w produktach NDP środków ochrony roślin; wytyczna z dnia 8 sierpnia 2014 r. dotycząca praktyk polegających na uzależnianiu decyzji o certyfikacji producentów ekologicznych objętych systemem kontroli od uregulowania ich zobowiązań finansowych wobec jednostki certyfikującej; wytyczna z dnia 17 września 2014 r. Stanowisko w sprawie postępowania w przypadku stwierdzenia występowania w produktach ekologicznych niedopuszczonych środków ochrony roślin, nawozów czy środków poprawiających właściwości gleby; wytyczna z dnia 7 października 2014 r. Informacja w sprawie zamieszczenia na stronie internetowej GIJHARS wzorów formularzy rejestrów dotyczących produkcji roślinnej i zwierzęcej, których stosowanie wynika z art. 66 i 76 rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008; wytyczna z dnia 31 października 2014 r. w sprawie użytkowania przez producentów tych samych gruntów. 101

PL-EKO-07 Nie W wyniku przeprowadzonego audytu, wydane zostały wnioski pokontrolne z 19.01.2015 r. Wnioski dotyczyły w szczególności: nie wyeliminowania wszystkich nieprawidłowości wskazanych jej we wnioskach pokontrolnych z dnia 28 listopada 2013 r.; dokumentacji systemowej Jednostki w zakresie trybu postępowania podczas obejmowania producentów kontrolą; przekazywania organowi nadzoru oraz innym jednostkom certyfikującym informacji o nieprawidłowości mającej wpływ na ekologiczny status produktu.; statusu produktów, w próbkach których wykryte zostały pozostałości niedozwolonych środków ochrony roślin; aktualizacji deklaracji producentów; wydania certyfikatu producentowi (bez wyszczególnionych produktów), który w obszarze swojej działalności nie spełniał wymogów określonych w rozporządzeniu Rady (WE) nr 834/2007; braku procedur w odniesieniu do wymogów dotyczących ochrony danych osobowych; oceny ryzyka; strategii doboru próbek; procedury Jednostki dotyczącej analizy ryzyka w zakresie wymogu przeprowadzenia dodatkowych wyrywkowych wizyt kontrolnych u co najmniej 10% producentów; wymiany informacji z innymi jednostkami certyfikującymi w przypadku gdy podwykonawca producenta jest kontrolowany przez inną jednostkę. Jednostka została zobligowana do usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości. Działania podjęte przez Jednostkę w związku z ww. wnioskami zostaną zweryfikowane podczas audytu w 2015 r. Ponadto Jednostce były na bieżąco przekazywane ustalenia z kontroli sprawdzających prowadzonych przez WIJHARS w ramach nadzoru nad jednostkami oraz produkcją ekologiczną, dotyczące nieprawidłowości zarówno kontroli przeprowadzonych przez inspektorów jednostek, jak i wynikające z nieprzestrzegania przez producentów prawa w zakresie rolnictwa ekologicznego. W celu ujednolicenia działań jednostek i podniesienia skuteczności kontroli zostały skierowane do Jednostki następujące wytyczne: Wytyczna z dnia 6.02.2014 r. dotycząca stosowania przez JC zasad określonych w wytycznych MR i RW w sprawie przekazywania do AR i MR informacji o producentach prowadzących produkcję rolną metodami ekologicznymi; wytyczna z dnia 9 maja 2014 r. dotycząca przekazywania Inspekcji Sanitarnej informacji o stwierdzonych przypadkach przekroczenia w produktach NDP środków ochrony roślin; wytyczna z dnia 8 sierpnia 2014 r. dotycząca praktyk polegających na uzależnianiu decyzji o certyfikacji producentów ekologicznych objętych systemem kontroli od uregulowania ich zobowiązań finansowych wobec jednostki certyfikującej; wytyczna z dnia 17 września 2014 r. Stanowisko w sprawie postępowania w przypadku stwierdzenia występowania w produktach ekologicznych niedopuszczonych środków ochrony roślin, nawozów czy 102

środków poprawiających właściwości gleby; wytyczna z dnia 7 października 2014 r. Informacja w sprawie zamieszczenia na stronie internetowej GIJHARS wzorów formularzy rejestrów dotyczących produkcji roślinnej i zwierzęcej, których stosowanie wynika z art. 66 i 76 rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008; wytyczna z dnia 31 października 2014 r. w sprawie użytkowania przez producentów tych samych gruntów. PL-EKO-08 Nie W wyniku przeprowadzonego audytu, wydane zostały wnioski pokontrolne z 14.07.2014 r. Wnioski dotyczyły w szczególności: deklaracji producentów ekologicznych; kwalifikacji personelu przeprowadzającego kontrole; dokumentacji systemowej w zakresie pobierania próbek dokumentacji systemowej w zakresie wymiany informacji z innymi jednostkami certyfikującymi, w przypadkach gdy producent lub jego podwykonawcy są kontrolowani przez różne jednostki certyfikujące Jednostka została zobligowana do usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości. Działania podjęte przez Jednostkę w związku z ww. wnioskami zostaną zweryfikowane podczas audytu w 2015 r. Ponadto Jednostce były na bieżąco przekazywane ustalenia z kontroli sprawdzających prowadzonych przez WIJHARS w ramach nadzoru nad jednostkami oraz produkcją ekologiczną, dotyczące nieprawidłowości zarówno kontroli przeprowadzonych przez inspektorów jednostek, jak i wynikające z nieprzestrzegania przez producentów prawa w zakresie rolnictwa ekologicznego. W celu ujednolicenia działań jednostek i podniesienia skuteczności kontroli zostały skierowane do Jednostki następujące wytyczne: Wytyczna z dnia 6.02.2014 r. dotycząca stosowania przez JC zasad określonych w wytycznych MR i RW w sprawie przekazywania do AR i MR informacji o producentach prowadzących produkcję rolną metodami ekologicznymi; wytyczna z dnia 9 maja 2014 r. dotycząca przekazywania Inspekcji Sanitarnej informacji o stwierdzonych przypadkach przekroczenia w produktach NDP środków ochrony roślin; wytyczna z dnia 8 sierpnia 2014 r. dotycząca praktyk polegających na uzależnianiu decyzji o certyfikacji producentów ekologicznych objętych systemem kontroli od uregulowania ich zobowiązań finansowych wobec jednostki certyfikującej; wytyczna z dnia 17 września 2014 r. Stanowisko w sprawie postępowania w przypadku stwierdzenia występowania w produktach ekologicznych niedopuszczonych środków ochrony roślin, nawozów czy środków poprawiających właściwości gleby; wytyczna z dnia 7 października 2014 r. Informacja w sprawie zamieszczenia na stronie internetowej GIJHARS wzorów formularzy rejestrów dotyczących produkcji roślinnej i zwierzęcej, których stosowanie wynika z art. 66 i 76 rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008; wytyczna z dnia 31 października 2014 r. w sprawie użytkowania przez producentów tych samych gruntów. 103

PL-EKO-09 Nie W wyniku przeprowadzonego audytu, Jednostce została wydana decyzja o wymierzeniu kary pieniężnej z dnia 17.04.2015 r. oraz zostały wydane wnioski pokontrolne z 04.05.2015 r. Wnioski dotyczyły w szczególności: nie wyeliminowania wszystkich nieprawidłowości wskazanych jej we wnioskach pokontrolnych z dnia 8 listopada 2011 r.; protokołu z kontroli importu produktów ekologicznych nie określenia parametrów, na podstawie których dokonywana jest analiza ryzyka procedury dotycząca analizy ryzyka w zakresie częstotliwości kontroli producentów zakwalifikowanych do poszczególnych grup ryzyka oraz wizyt kontrolnych niezapowiedzianych wydania certyfikatu przed potwierdzeniem wyeliminowania przez producenta nieprawidłowości mających wpływ na ekologiczny status produktu; przekazywania producentom certyfikatów nawet po kilku miesiącach po ich wydaniu weryfikacji sprzedaży przez producenta produktów pochodzących z pierwszych 12 miesięcy okresu konwersji na rolnictwo ekologiczne oraz produktów rolnictwa ekologicznego sprzedawanych jako nieekologiczne; przeprowadzenia przez jedną osobę fizycznej kontroli producenta oraz przeglądu dokumentacji z przeprowadzonej przez nią kontroli w ramach procesu certyfikacji; niekompletnych deklaracji producentów. Jednostka została zobligowana do usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości. Działania podjęte przez Jednostkę w związku z ww. wnioskami zostaną zweryfikowane podczas audytu w 2015 r. Ponadto Jednostce były na bieżąco przekazywane ustalenia z kontroli sprawdzających prowadzonych przez WIJHARS w ramach nadzoru nad jednostkami oraz produkcją ekologiczną, dotyczące nieprawidłowości zarówno kontroli przeprowadzonych przez inspektorów jednostek, jak i wynikające z nieprzestrzegania przez producentów prawa w zakresie rolnictwa ekologicznego. W celu ujednolicenia działań jednostek i podniesienia skuteczności kontroli zostały skierowane do Jednostki następujące wytyczne: wytyczna z dnia 6.02.2014 r. dotycząca stosowania przez JC zasad określonych w wytycznych MR i RW w sprawie przekazywania do AR i MR informacji o producentach prowadzących produkcję rolną metodami ekologicznymi; wytyczna z dnia 9 maja 2014 r. dotycząca przekazywania Inspekcji Sanitarnej informacji o stwierdzonych przypadkach przekroczenia w produktach NDP środków ochrony roślin; wytyczna z dnia 8 sierpnia 2014 r. dotycząca praktyk polegających na uzależnianiu decyzji o certyfikacji producentów ekologicznych objętych systemem kontroli od uregulowania ich zobowiązań finansowych wobec jednostki certyfikującej; wytyczna z dnia 17 września 2014 r. Stanowisko w sprawie postępowania w przypadku stwierdzenia występowania w produktach ekologicznych niedopuszczonych środków ochrony roślin, nawozów czy środków poprawiających właściwości gleby; 104

wytyczna z dnia 7 października 2014 r. Informacja w sprawie zamieszczenia na stronie internetowej GIJHARS wzorów formularzy rejestrów dotyczących produkcji roślinnej i zwierzęcej, których stosowanie wynika z art. 66 i 76 rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008; wytyczna z dnia 31 października 2014 r. w sprawie użytkowania przez producentów tych samych gruntów. PL-EKO-10 Nie W wyniku przeprowadzonego audytu, wydane zostały wnioski pokontrolne z 03.06.2014 r. Wnioski dotyczyły w szczególności: nie wyeliminowania wszystkich nieprawidłowości wskazanych we wnioskach pokontrolnych z dnia 16 maja 2012 r.; wydawania producentom ekologicznym certyfikatów z datą późniejszą niż data ich obowiązywania (tj. z mocą wsteczną); formatu certyfikatu wydawanego przez jednostkę producentom ekologicznym; dokumentacji systemowej jednostki w zakresie: weryfikacji podczas kontroli opisu jednostki produkcyjnej i deklaracji producenta; zapisów gwarantujących, że co najmniej 10% wszystkich kontroli realizowanych będzie jako kontrole niezapowiedziane; analizy ryzyka, przekazywania kolejnej jednostce certyfikującej dokumentacji dotyczącej kontroli i sprawozdanie w przypadku, gdy producenci ekologiczni lub ich podwykonawcy zmieniają jednostkę certyfikującą; opiniowania wniosków o wydanie producentom ekologicznym przez właściwy organ IJHARS zgody na zastosowanie odstępstw od zasad produkcji w rolnictwie ekologicznym; harmonogramu produkcji w rozbiciu na działki. Jednostka została zobligowana do usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości. Działania podjęte przez Jednostkę w związku z ww. wnioskami zostaną zweryfikowane podczas audytu w 2015 r. Ponadto Jednostce były na bieżąco przekazywane ustalenia z kontroli sprawdzających prowadzonych przez WIJHARS w ramach nadzoru nad jednostkami oraz produkcją ekologiczną, dotyczące nieprawidłowości zarówno kontroli przeprowadzonych przez inspektorów jednostek, jak i wynikające z nieprzestrzegania przez producentów prawa w zakresie rolnictwa ekologicznego. W celu ujednolicenia działań jednostek i podniesienia skuteczności kontroli zostały skierowane do Jednostki następujące wytyczne: Wytyczna z dnia 6.02.2014 r. dotycząca stosowania przez JC zasad określonych w wytycznych MR i RW w sprawie przekazywania do AR i MR informacji o producentach prowadzących produkcję rolną metodami ekologicznymi; wytyczna z dnia 9 maja 2014 r. dotycząca przekazywania Inspekcji Sanitarnej informacji o stwierdzonych przypadkach przekroczenia w produktach NDP środków ochrony roślin; wytyczna z dnia 8 sierpnia 2014 r. dotycząca praktyk polegających na uzależnianiu decyzji o certyfikacji producentów ekologicznych objętych systemem kontroli od uregulowania ich zobowiązań finansowych wobec jednostki certyfikującej; 105

wytyczna z dnia 17 września 2014 r. Stanowisko w sprawie postępowania w przypadku stwierdzenia występowania w produktach ekologicznych niedopuszczonych środków ochrony roślin, nawozów czy środków poprawiających właściwości gleby; wytyczna z dnia 7 października 2014 r. Informacja w sprawie zamieszczenia na stronie internetowej GIJHARS wzorów formularzy rejestrów dotyczących produkcji roślinnej i zwierzęcej, których stosowanie wynika z art. 66 i 76 rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008; wytyczna z dnia 31 października 2014 r. w sprawie użytkowania przez producentów tych samych gruntów. Oświadczenie o ogólnej skuteczności systemu kontroli produkcji ekologicznej W ramach przeprowadzonych w 2014 r. audytów wszystkich jednostek certyfikujących nie stwierdzono rażących nieprawidłowości, skutkujących koniecznością skierowania do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi wniosku o odebranie jednostce w części lub w całości, upoważnienia do przeprowadzania kontroli oraz wydawania i cofania certyfikatów w rolnictwie ekologicznym. W wyniku stwierdzonych nieprawidłowości Główny Inspektor JHARS przekazał jednostkom certyfikującym wnioski pokontrolne w celu podjęcia przez nie działań prowadzących do wyeliminowania nieprawidłowości. W związku z nieprawidłowościami stwierdzonymi w ramach audytu w jednej z jednostek certyfikujących, Główny Inspektor JHARS wydał decyzję wymierzającą jej karę pieniężną w wysokości 5000 zł, w wyniku postępowania wszczętego z urzędu w związku z przekazaniem wykazu, o którym mowa w art. 4 ust. 6 ustawy o rolnictwie ekologicznym, zawierającego niekompletne dane, które mogą istotnie wpływać na możliwość sprawowania nadzoru. Na podstawie nieprawidłowości stwierdzonych w jednej z jednostek certyfikujących, Główny Inspektor JHARS wszczął postępowanie w sprawie wymierzenia kary pieniężnej, o której mowa w art. 24 ust. 2 pkt 7 ustawy o rolnictwie ekologicznym, w związku z prowadzeniem kontroli za pośrednictwem osób niewpisanych do rejestru inspektorów rolnictwa ekologicznego. Postępowanie to jest w toku i będzie kontynuowane w 2015 r. 106

Kontrole realizowane w ramach systemu chronionych nazw pochodzenia, chronionych oznaczeń geograficznych oraz gwarantowanych tradycyjnych specjalności Do chwili obecnej Komisja Europejska zarejestrowała 37 polskich nazw. Wśród nich jest 9 chronionych nazw pochodzenia, 19 chronionych oznaczeń geograficznych i 9 gwarantowanych tradycyjnych specjalności. Ostatnią zarejestrowaną nazwą jest cebularz lubelski ChOG. Tym samym, Polska zajmuje 8 miejsce wśród innych państw Unii Europejskiej, pod względem liczby zarejestrowanych nazw jako ChNP, ChOG, GTS. 1. Kontrola zgodności procesu produkcji ze specyfikacją Zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 343 z 14.12.2012 r., s. 1), produkty, których nazwy zostały zarejestrowane jako ChNP, ChOG, GTS podlegają kontroli zgodności procesu produkcji ze specyfikacją, która przeprowadzana jest przed wprowadzeniem produktu do obrotu. W Polsce szczegółowe zasady kontroli oraz podział kompetencji w tym zakresie reguluje ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 10, poz. 68, ze zm.). Kontrola zgodności ma na celu sprawdzenie czy produkt wytwarzany jest zgodnie z wymaganiami specyfikacji. Polega ona na sprawdzeniu stanu faktycznego na miejscu, sprawdzeniu odpowiednich dokumentów (prowadzonych przez producenta rejestrów poszczególnych etapów produkcji) i/lub przeprowadzeniu wywiadu z producentem w celu uzyskania niezbędnych informacji pozwalających na ocenę stanu faktycznego. Zgodnie z ww. ustawą do kontroli zgodności procesu produkcji ze specyfikacją wyznaczone są wojewódzkie inspektoraty jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz jednostki certyfikujące upoważnione przez ministra właściwego ds. rynków rolnych do przeprowadzania kontroli, wydawania i cofania certyfikatów potwierdzających zgodność procesu produkcji produktów rolnych i środków spożywczych posiadających ChNP, ChOG lub będących GTS, ze specyfikacją i akredytowane na zgodność z normą PN-EN 45011 Wymagania ogólne dotyczące działania jednostek prowadzących system certyfikacji wyrobów. Wyboru organu kontrolnego dokonuje producent. Dotychczasowe doświadczenia pokazują, że producenci w większości wypadków, jako organ kontrolny sprawdzający zgodność procesu produkcji ze specyfikacją, wybierają wojewódzkie inspektoraty JHARS. 107

W przypadku, gdy kontroli dokonuje WIJHARS jest ona przeprowadzana zgodnie z zasadami oceny jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, o której mowa w ustawie z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz. U. z 2014 r., poz. 669, z późn. zm.). W myśl art. 31 ust. 2 ustawy o jakości handlowej ocena polega na sprawdzeniu, czy artykuły rolno-spożywcze spełniają wymagania w zakresie jakości handlowej określone w przepisach o jakości handlowej oraz dodatkowe wymagania dotyczące tych artykułów, jeżeli ich spełnienie zostało zadeklarowane przez producenta. Koszty kontroli zgodności procesu produkcji ze specyfikacją pokrywane są przez producenta. Koszty liczone są na podstawie rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 lutego 2009 r. w sprawie stawek opłat za dojazd do miejsca oceny, czynności związane z dokonaniem oceny, badania laboratoryjne i wydawanie świadectw jakości handlowej oraz sposobu i terminu wnoszenia tych opłat (Dz. U. z 2009 r. Nr 36, poz. 282). W przypadku, gdy kontrola wykaże zgodność procesu produkcji ze specyfikacją, wojewódzki inspektor JHARS wydaje świadectwo jakości. Jednolite podejście wojewódzkich inspektoratów JHARS w kontroli zgodności procesu produkcji ze specyfikacją zapewniają programy kontroli Głównego Inspektora JHARS oraz Instrukcja przeprowadzania kontroli zgodności procesu produkcji produktu rolnego lub środka spożywczego ze specyfikacją (BRE-06-IR-01). W przypadku kontroli przeprowadzanych przez jednostki certyfikujące zastosowanie mają procedury jednostki regulujące sposób przeprowadzania, częstotliwość oraz koszty kontroli. Procedury te oceniane są przez Polskie Centrum Akredytacji, a skuteczność kontroli jednostek sprawdzana jest przez organy IJHARS w ramach sprawowanego nadzoru. Jednolity tryb kontroli zgodności ze specyfikacją zapewniają plany kontroli poszczególnych produktów, które opracowywane są przez jednostki, a następnie zatwierdzane przez Głównego Inspektora JHARS, co ma na celu uzyskanie jednolitego podejścia kontrolnego jednostek certyfikujących. Jednostka certyfikująca po zakończeniu kontroli i stwierdzeniu zgodności ze specyfikacją wydaje certyfikat zgodności. Zakres i częstotliwość kontroli zależą od specyfiki procesu produkcji danego produktu (np. od ilości etapów produkcji, stopnia przetworzenia). W przypadku produktów regionalnych (ChOG, ChNP) kontroluje się przede wszystkim te elementy, które świadczą o związku produktu z regionem. Natomiast w przypadku produktów tradycyjnych (GTS) 108

szczególną uwagę przykłada się do kontroli tych etapów produkcji, z których wynika szczególny charakter i właściwości produktu. Poddanie się kontroli zgodności procesu produkcji produktu ze specyfikacją i otrzymanie świadectwa jakości lub certyfikatu zgodności, upoważnia producenta do używania nazwy zarejestrowanej przez Komisję Europejską jako chroniona nazwa pochodzenia, chronione oznaczenie geograficzne lub gwarantowana tradycyjna specjalność oraz symbolu właściwego dla systemu jakości. 1.2.Liczba kontroli przeprowadzonych na wniosek producenta W 2014 r., w systemie ChNP, ChOG, GTS ważnych było 431 świadectw jakości i certyfikatów zgodności (tabela poniżej). Część z tych dokumentów została wydana w latach poprzednich na okres dłuższy niż rok, dzięki czemu w 2014 r. były one nadal ważne. Utrzymanie zgodności produktów ze specyfikacją zostało potwierdzone przez kontrole, realizowane w ramach nadzoru nad producentami. W 2014 r., po przeprowadzeniu kontroli na wniosek producentów, wojewódzcy inspektorzy JHARS wydali 196 świadectw jakości potwierdzających zgodność procesu produkcji produktów posiadających zarejestrowane nazwy jako ChNP, ChOG, GTS ze specyfikacją. Dodatkowo w 2014 r., ważność zachowały 73 świadectwa jakości wystawione w 2013 r., 2012 r. i 2011 r. Ważność 29 świadectw jakości skończyła się w trakcie 2014 r. Ponadto, w wyniku kontroli zgodności ze specyfikacją, przeprowadzanej na wniosek producent, została wydana jedna decyzja administracyjna zakazująca używania zarejestrowanej nazwy, zwrotu chronione oznaczenie geograficzne, symbolu ChOG oraz skrótu ChOG. Wojewódzkie inspektoraty JHARS w 2014 r. przeprowadziły kontrole następujących produktów: andruty kaliskie, bryndza podhalańska, cebularz lubelski, chleb prądnicki, jabłka łąckie, kiełbasa lisiecka, 109

kołacz śląski, miód pitny czwórniak, miód pitny trójniak, miód z Sejneńszczyzny, miód wrzosowy z Borów Dolnośląskich, obwarzanek krakowski, olej rydzowy, oscypek, pierekaczewnik, redykołka, rogal świętomarciński, ser koryciński swojski, wielkopolski ser smażony. Według stanu na dzień 31.12.2014 r., do przeprowadzania kontroli oraz wydawania i cofania certyfikatów potwierdzających zgodność procesu produkcji produktów rolnych i środków spożywczych posiadających chronione nazwy pochodzenia (ChNP), chronione oznaczenia geograficzne (ChOG) lub będących gwarantowanymi tradycyjnymi specjalnościami (GTS) ze specyfikacją, upoważnionych było pięć jednostek certyfikujących: 1)PNG Sp. z o.o., 2)COBICO Sp. z o.o., 3)Biocert Małopolska Sp. z o.o., 4)TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o., 5)Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A. W 2014 r. upoważnione jednostki wydały 137 certyfikatów zgodności po przeprowadzeniu kontroli następujących produktów: fasola wrzawska, jabłka grójeckie, miód kurpiowski, miód drahimski, truskawka kaszubska, wiśnia nadwiślanka. 110

Tabela 41 Liczba ważnych świadectw jakości i certyfikatów zgodności wg stanu na dzień 31 grudnia 2014 r. Lp. Nazwa produktu Oznaczenie Liczba świadectw jakości Liczba certyfikatów zgodności 1 Andruty kaliskie ChOG 3-2 Bryndza podhalańska ChNP 12-3 Cebularz lubelski ChOG 5-4 Chleb prądnicki ChOG 1-5 Fasola wrzawska ChNP - 10 6 Jabłka grójeckie ChOG - 37 7 Jabłka łąckie ChOG 10-8 Kabanosy GTS - 1 9 Kiełbasa lisiecka ChOG 9-10 Kiełbasa myśliwska GTS - 1 11 Kołacz śląski ChOG 17-12 Miód drahimski ChOG - 5 13 Miód kurpiowski ChOG - 11 14 Miód z Sejneńszczyzny ChNP 2-15 Miód wrzosowy z Borów Dolnośląskich ChOG 5-16 Obwarzanek krakowski ChOG 9 1 17 Olej rydzowy GTS 1-18 Oscypek ChNP 44-19 Pierekaczewnik GTS 2-20 Podkarpacki miód spadziowy ChNP 14-21 Redykołka ChNP 18-22 Rogal świętomarciński ChOG 100-23 Ser koryciński swojski ChOG 11-24 Staropolski miód pitny czwórniak GTS 1-25 Staropolski miód pitny trójniak GTS 1-26 Suska sechlońska ChOG - 9 27 Truskawka kaszubska ChOG - 51 28 Wielkopolski ser smażony ChOG 4-29 Wiśnia nadwiślanka ChNP - 36 SUMA 269 162 SUMA świadectw jakości i certyfikatów zgodności 431 111

2.Nadzór nad jednostkami certyfikującymi Liczba skontrolowanych w 2014 r. upoważnionych jednostek certyfikujących oraz zakres kontroli i stwierdzone nieprawidłowości IJHARS sprawuje nadzór nad jednostkami certyfikującymi, które są akredytowane zgodnie z Polską Normą 45011 i upoważnione przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi do przeprowadzania kontroli, wydawania i cofania certyfikatów potwierdzających zgodność procesu produkcji produktów rolnych i środków spożywczych posiadających ChNP, ChOG, GTS ze specyfikacją. Główny Inspektor JHARS w ramach nadzoru nad upoważnionymi jednostkami certyfikującymi dokonuje kontroli w ich siedzibach oraz u producentów kontrolowanych przez te jednostki. Ponadto, w celu uzyskania jednolitego podejścia kontrolnego wszystkich upoważnionych jednostek certyfikujących i wojewódzkich inspektoratów JHARS, Główny Inspektor JHARS opiniuje i zatwierdza plany kontroli opracowywane przez jednostki certyfikujące. Podczas kontroli w siedzibie jednostki dokonuje się sprawdzenia, czy upoważniona jednostka certyfikująca: posiada i stosuje właściwe procedury kontroli i certyfikacji producentów, dysponuje odpowiednio wykwalifikowanymi inspektorami, przeprowadza czynności kontrolne w sposób rzetelny, skuteczny i obiektywny, posiada biuro wyposażone w odpowiednie środki techniczne. Podstawowym celem kontroli u producentów jest sprawdzenie czy jednostka certyfikująca przeprowadza kontrole zgodności procesu produkcji produktów posiadających zarejestrowane nazwy jako ChNP, ChOG, GTS ze specyfikacją w sposób rzetelny, skuteczny i zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa oraz zatwierdzonym przez Głównego Inspektora JHARS planem kontroli. W 2014 r., GIJHARS przeprowadził 2 kontrole w siedzibach jednostek certyfikujących i 6 kontroli sprawdzający u producentów w zakresie prawidłowości kontroli zgodności procesu produkcji ze specyfikacją zrealizowanej przez upoważnioną jednostkę certyfikującą. Kontrole sprawdzające przeprowadzane były u producentów truskawki kaszubskiej i jabłek grójeckich. 112

Nieprawidłowości związane z przeprowadzaniem kontroli przez inspektora jednostki certyfikującej oraz wydaniem certyfikatów zgodności przez jednostkę, dotyczyły m.in.: braku analizy danych uzyskanych w trakcie kontroli, błędnego wystawienia certyfikatów zgodności, nierzetelnego wypełniania protokołów kontroli oraz nieprzestrzegania zasad przeprowadzania kontroli (braku odnotowania w protokole kontroli informacji o występujących nieprawidłowościach dotyczących np.: niekompletnych rejestrów produkcyjnych lub rejestrów obrotu towarowego, nieodpowiednich etykiet), pominięcia niektórych zagadnień podlegających kontroli oraz niedostosowaniu kontroli do specyfiki danego produktu. Nieprawidłowości wynikające z winy producenta, dotyczyły m.in.: niezapewnienia odpowiedniej identyfikowalności produktu (brak etykiet lub brak nadzoru nad etykietami, brak dokumentacji finansowej umożliwiającej określenie ilości produktu wprowadzonego do obrotu), braku konstruktywnej komunikacji w grupie producentów, co utrudnia lub uniemożliwia właściwy nadzór nad jakością produktu. Zalecenia pokontrolne W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami jednostki certyfikujące zostały zobowiązane do podjęcia działań mających na celu wyeliminowanie stwierdzonych nieprawidłowości oraz wprowadzenia działań zapobiegawczych. Zalecenia pokontrolne przekazane jednostkom dotyczyły w szczególności egzekwowania od producentów prowadzenia odpowiedniej dokumentacji, na podstawie której możliwe byłoby prześledzenie ścieżki produktu. Skuteczność wdrożonych przez jednostkę rozwiązań będzie sprawdzana podczas kontroli przeprowadzanych w 2015 r. Urzędowe kontrole dotyczące chronionych nazw pochodzenia, chronionych oznaczeń geograficznych i gwarantowanych tradycyjnych specjalności. Zgodnie z ustawą z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolnospożywczych spożywczych (Dz. U. z 2014 r., poz. 669, z późn. zm.), do zadań IJHARS należy urzędowa kontrola artykułów rolno-spożywczych posiadających zarejestrowane nazwy jako 113

ChNP, ChOG lub GTS, która wynika z artykułu 36 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 343 z 14.12.2012 r., s. 1). Kontrole mające na celu ochronę zarejestrowanych nazw jako ChNP, ChOG, GTS zaplanowane zostały w Rocznym Ramowym Planie Kontroli dla WIJHARS na 2014 r. W ramach tego zadania realizowane są kontrole w następujących zakresach: 1. Kontrola przestrzegania przez producentów posiadających certyfikaty zgodności lub świadectwa jakości wymagań specyfikacji w produkcji produktów posiadających zarejestrowane nazwy. 2. Kontrola znakowania, która ma na celu wyeliminowanie z rynku produktów bezprawnie znakowanych chronionymi nazwami lub nazwami imitującymi nazwy chronione. Celem tej kontroli jest zapewnienie, że zarejestrowane nazwy są chronione przed wykorzystywaniem ich w celach komercyjnych, przed zawłaszczeniem, imitacją lub aluzją oraz wszelkimi innymi praktykami mogącymi wprowadzić w błąd konsumentów co do prawdziwego pochodzenia produktu. W 2014 r. inspektorzy IJHARS podczas przeprowadzania kontroli jakości handlowej produktów rolno-spożywczych uwzględniali aspekty związane z rejestracją nazw jako ChNP, ChOG lub GTS, w tym zarówno nazw polskich jak i zagranicznych. Oprócz kontroli planowych zostały również przeprowadzone kontrole doraźne. W przypadku zidentyfikowania produktu, który oznakowany jest w sposób naruszający przepisy o ochronie zarejestrowanych nazw, wojewódzcy inspektorzy JHARS mogą wydać odpowiednią decyzję oraz karę pieniężną lub złożyć zawiadomienie do prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. W ramach kontroli doraźnych, w 2014 r., sprawdzono prawidłowość znakowania włoskiego produktu (ocet balsamiczny z Modeny ChOG), który wprowadzany był do obrotu za pośrednictwem polskiego podmiotu. W wyniku kontroli stwierdzono niedopełnienie formalnych zobowiązań wynikających ze specyfikacji produktu. Jakość produktu natomiast nie wzbudzała zastrzeżeń. 114

Działania mające na celu usprawnienie funkcjonowania systemu ChNP, ChOG, GTS W ramach działań mających na celu podniesienie efektywności systemu ChNP, ChOG, GTS oraz zwiększenia świadomości, zarówno wśród producentów, jak i konsumentów, podejmowane są m.in następujące inicjatywy: spotkania z producentami, podczas których omawiane są zasady kontroli, najczęściej stwierdzane nieprawidłowości, możliwości rozwoju itp., teoretyczne i praktyczne szkolenia dla wojewódzkich inspektoratów JHARS i upoważnionych jednostek certyfikujących, wprowadzanie i doskonalenie procedur, instrukcji, wytycznych ujednolicających podejście kontrolne. 1.5 INSPEKCJA HANDLOWA Kontrole urzędowe w zakresie jakości handlowej środków spożywczych przeprowadzone na etapie handlu detalicznego. 5 Kontrole zostały przeprowadzone na podstawie art. 3 rozporządzenia (WE) nr 882/2004, art. 3 ust. 1 pkt 1,2, 6 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej (Dz.U. z 2014 r., poz. 148 t.j.) i art. 17 ust. 3 z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz.U. z 2015 r. poz. 678, t.j.). Kontrole zostały przeprowadzone w oparciu o Plan kontroli Inspekcji Handlowej na rok 2014 zatwierdzony przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, a także plany własne wojewódzkich inspektoratów IH. Podejmowano także kontrole nieplanowe. Zakres kontroli obejmował ocenę jakości handlowej żywności 6, a także sprawdzenie legalności i rzetelności działania przedsiębiorców. Badania w większości realizowanych 5 Organami właściwymi do przeprowadzenia kontroli jakości handlowej środków spożywczych na etapie handlu detalicznego są wojewódzkie inspektoraty Inspekcji Handlowej (IH) kierowanej przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK), zaś na etapie produkcji i w imporcie wojewódzkie inspektoraty Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. 6 Jakość handlowa nie obejmuje wymagań weterynaryjnych, sanitarnych i fitosanitarnych. 115

kontroli były ukierunkowane na sprawdzenie prawidłowości oznakowania opakowań jednostkowych oraz znakowania w miejscu sprzedaży środków spożywczych oferowanych bez opakowań luzem oraz na ujawnianie zafałszowań środków spożywczych. Oprócz środków spożywczych kontrolowano prawidłowość oznakowania materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz prawidłowość i rzetelność oznakowania karmy dla zwierząt towarzyszących. Realizacja Planu kontroli Inspekcji Handlowej na rok 2014 Plan kontroli na 2014 r. został w pełni zrealizowany. Plan kontroli Inspekcji Handlowej na 2014 r. przewidywał przeprowadzenie 2120 kontroli w 18 tematach realizowanych kwartalnie (16 tematów) lub całorocznie (2 tematy). Przeprowadzono 2 627 kontroli, tj. o 24 proc. więcej. Uwzględniając miejsca dystrybucji: 165 kontroli przeprowadzono w hurtowniach, 877 w placówkach należących do dużych sieci handlowych (magazynach centralnych oraz hiper- i supermarketach), 1261 w sklepach detalicznych nienależących do sieci handlowych, 5 w placówkach prowadzących sprzedaż na odległość, 26 na targowiskach, 7 w lokalnych zakładach produkcyjnych prowadzących bezpośrednio sprzedaż detaliczną wytworzonych produktów oraz 286 kontroli w lokalach gastronomicznych. Wszystkie planowe kontrole przeprowadzone zostały na miejscu w obiekcie handlowym. W zakresie tematycznym obejmowały: -jakość handlową środków spożywczych z segmentu najtańszych produktów w kontrolowanym sklepie spośród takich grup jak: mleko i produkty mleczne; mięso i przetwory mięsne; -jakość handlową środków spożywczych oferowanych luzem, w tym w szczególności ich oznakowanie w miejscu sprzedaży (m.in. wyrobów garmażeryjnych, w tym mrożonych wyrobów kulinarnych); -jakość handlową: soków otrzymywanych bezpośrednio z owoców (tj. nie z soków zagęszczonych i nie z koncentratów) pasteryzowanych i niepasteryzowanych ze szczególnym ukierunkowaniem na ujawnianie zafałszowań poprzez dodatek wody, cukru, konserwantów; wód i wód smakowych oraz napojów energetyzujących; czekolad i wyrobów czekoladowych; oliwy z oliwek; jaj spożywczych; mrożonych produktów rybołówstwa; mleka i przetworów mlecznych w kierunku ujawniania zafałszowań tłuszczem niemlecznym oraz mlekiem 116

pochodzącym od zwierząt innych niż deklarowane w nazwie i składzie produktu; -prawidłowość oznakowania produktów dobrowolnymi informacjami typu: domowy, tradycyjny, naturalny, bez konserwantów, bez barwników, wolny od GMO ; -prawidłowość oznakowania środków spożywczych komunikatami o charakterze oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych; -prawidłowość funkcjonowania usług gastronomicznych, w tym jakość handlowa potraw i napojów: typu fast-food ; potraw i napojów kuchni zagranicznych (azjatyckiej, tureckiej, włoskiej, itd.); -prawidłowość oznakowania i identyfikowalności produktów rolnictwa ekologicznego: zagranicznego pochodzenia; krajowych producentów; -prawidłowość obrotu produktami objętymi systemami jakości, tj. posiadającymi chronione oznaczenia geograficzne (ChOG), chronioną nazwę pochodzenia (ChNP), gwarantowaną tradycyjną specjalność (GTS); -prawidłowość obrotu wyrobami tytoniowymi i alkoholowymi; -prawidłowość oznakowania materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością w ramach kontroli prowadzonych w zakładach gastronomicznych. Podczas realizacji 2627 kontroli wynikających z ww. Planu kontroli Inspekcji Handlowej na 2014 rok w 1201 kontrolach (45,7 proc.) stwierdzono różnego rodzaju nieprawidłowości. Kontrole pozaplanowe Kontrole pozaplanowe zajmowały znaczące miejsce w działalności Inspekcji Handlowej stanowiąc 69,8 proc. kontroli ogółem. W niektórych przypadkach obejmowały one cały kraj, jak np. kontrole podjęte w związku z informacją o wykryciu koniny w wyrobach z mięsa wołowego. Większość kontroli dotyczyła jednak rynków lokalnych. Były to kontrole planowe wojewódzkich inspektoratów Inspekcji Handlowej wynikające z własnego rozeznania inspektoratów o negatywnych zjawiskach występujących na rynkach lokalnych oraz kontrole o charakterze interwencyjnym, wynikające ze skarg konsumentów lub podmiotów gospodarczych. 117

Rozdział 2. Ogólna zgodność z przepisami w przypadku przedsiębiorców i produktów 2.1. INSPEKCJA WETERYNARYJNA 2.1.1. Higiena produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego Częstotliwość i rodzaj niezgodności z przepisami Do weryfikacji zgodności zakładów z wymaganiami prawa żywnościowego stosowane były przez urzędowych lekarzy weterynarii ujednolicone wzory list kontrolnych SPIWET: lista kontrolna SPIWET kontrola okresowa ogólne wymagania dla zakładów zatwierdzonych i zarejestrowanych, do weryfikacji zgodności zakładów z wymaganiami zawartymi w ustawie o produktach pochodzenia zwierzęcego, rozporządzeniu (WE) nr 178/2002, rozporządzeniu (WE) nr 852/2004; lista kontrolna SPIWET 00 - kontrola stała i doraźna do weryfikacji zgodności zakładów z wymaganiami zawartymi w rozporządzeniu (WE) nr 852/2004, (WE) nr 853/2004, (WE) nr 1774/2002, przepisach odnośnie dodatków do żywności, wraz z listami kontrolnymi dot. sekcji I, II, V, VI, VIII, IX, X, XI rozporządzenia 853/2004. Ocena zgodności zakładów w odniesieniu do poszczególnych wymagań określonych prawem oparta była o klasyfikację: pozytywna negatywna, przy czym ocena negatywna w odniesieniu do kryterium wymienionego w liście kontrolnej wymagała szczegółowego opisu w odpowiedniej rubryce znajdującej na końcu formularza kontrolnego oraz ustalenia daty usunięcia uchybień. W poniższej tabeli przedstawiono zestawienie: liczby podmiotów sektora spożywczego w poszczególnych kategoriach działalności będących pod nadzorem IW w 2014 r. (włącznie z podmiotami działającymi sezonowo oraz podmiotami, które prowadziły działalność, ale zakończyły ją w ciągu roku 118

sprawozdawczego), liczby podmiotów, które zostały skontrolowane w 2014 r., liczby podmiotów, u których były stwierdzone nieprawidłowości w odniesieniu do wymagań dotyczących pomieszczeń żywnościowych oraz wymagań dotyczących sprzętu i wyposażenia, wymagań dla transportu, zagospodarowania odpadów żywnościowych, ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego, w tym SRM, wymagań dla wody, higieny osobistej pracowników i szkoleń, zabezpieczenia przed szkodnikami i ich zwalczania, zachowania łańcucha chłodniczego, obróbki cieplnej, wymagań dla opakowań i materiałów opakowaniowych, traceability i znakowania, systemu HACCP, specyficznych wymagań określonych w rozporządzeniu 853/2004 oraz decyzji administracyjnych wydanych w związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami. 119

Tabela 42 Stan sanitarny obiektów w zakresie higieny produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego część 1 Liczba obiektów Rodzaj obiektu nadzorowanych skontrolowanych wymagań dotyczących pomieszczeń żywnościowych wymagań dotyczących sprzętu i wyposażenia wymagań dla sprzętu zagospodarowania odpadów żywnościowych, UPPZ, w tym SRM W których stwierdzono ni 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Razem (02, 30, 34) 01 172646 37764 4632 3120 1313 860 1589 1915 1205 297 36 281 990 1698 1642 Razem (03, 07, 14-25, 28-29) 02 5706 5107 1606 1075 501 550 171 435 386 134 17 178 575 1026 336 Razem (04-06) 03 187 171 44 14 12 13 2 10 14 1 0 5 31 39 10 Chłodnie składowe wolnostojące (S 0) 04 152 138 40 13 12 13 2 9 14 1 0 5 27 33 9 Zakłady przepakowywania - niezależne (S 0) 05 34 32 4 1 0 0 0 1 0 0 0 0 4 6 1 Rynki hurtowe - z wyłączeniem produktów rybołówstwa (S 0) 06 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 jakości wody higieny osobistej pracowników i szkoleń zabezpieczenia przed szkodnikami i ich zwalczania zachowania łańcucha chłodniczego obróbki cieplnej wymagań dla opakowań i materiałów opakowaniowych traceability i znakowania systemu HACCP specyficznych wymagań określonych 853/2004 Razem zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 08 i/lub 09 i/lub 10 i/lub 11 i/lub 12 i/lub 13 i/lub 26 i/lub 27 07 2001 1902 954 737 348 389 55 281 205 94 12 104 410 654 257 120

Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 08a i/lub 08b i/lub 08c i/lub 08d i/lub 08e i/lub 08f i/lub 08g 08 1437 1371 689 545 277 297 40 199 146 68 9 67 297 480 199 -działy prowadzące ubój zwierząt gospodarskich kopytnych (S I) 08a 764 709 339 289 143 186 17 111 86 31 0 15 118 246 97 -działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych (S I) 08b 1117 1043 325 273 124 131 21 88 67 31 1 34 139 210 76 -działy składujące w warunkach chłodniczych (S I) 08c 480 451 113 93 46 47 5 27 32 22 0 13 61 83 23 -działy przetwórstwa mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych (S VI) - działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych (S V) - działy prowadzące produkcję tłuszczów zwierzęcych i skwarek (S XII) -działy prowadzące obróbkę jelit, pęcherzy i żołądków (S XIII) Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 09a i/lub 09b i/lub 09c i/lub 09d i/lub 09e 08d 868 818 324 240 108 99 24 84 63 21 8 34 160 225 81 08e 456 416 88 61 37 33 6 34 32 12 3 14 49 69 30 08f 286 268 54 38 18 23 1 16 15 7 3 3 28 38 8 08g 209 192 30 23 15 18 2 9 10 6 1 3 18 33 6 09 729 685 305 208 97 110 19 89 70 35 6 39 121 202 75 -działy prowadzące ubój drobiu i/lub zajęczaków (S II) 09a 189 178 94 77 45 45 6 36 27 12 0 15 37 64 32 -działy prowadzące rozbiór mięsa drobiowego i/lub zajęczaków (S II) 09b 512 480 182 141 60 64 10 68 42 25 2 26 74 125 57 -działy składujące w warunkach chłodniczych (S II) 09c 249 239 69 53 24 30 5 27 25 19 0 14 41 57 14 -działy przetwórstwa mięsa drobiowego i/lub zajęczaków (S VI) 09d 416 388 99 69 26 27 8 24 19 8 3 10 38 59 20 121

- działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa drobiowego i/lub zajęczaków (S V) Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 10a i/lub 10b i/lub 10c i/lub 10d i/lub 10e i/lub 10f 09e 208 194 58 36 16 17 1 16 17 9 2 7 29 42 12 10 16 16 5 5 3 1 0 4 2 2 0 1 2 5 2 -działy prowadzące ubój zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych (S III) 10a 4 4 2 2 1 1 0 2 2 1 0 1 1 2 2 -działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych (S III) -działy składujące w warunkach chłodniczych -działy przetwórstwa mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych - działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych -działy prowadzące obróbkę jelit, żołądków i pęcherzy zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 11a i/lub 11b i/lub 11c i/lub 11d - dział obróbki dziczyzny - działy prowadzące rozbiór dziczyzny (S IV) -działy prowadzące przetwórstwo dziczyzny (S IV) - działy składujące w warunkach chłodniczych (S IV) 10b 14 14 5 5 3 1 0 3 2 2 0 1 2 4 2 10c 5 5 1 1 1 1 0 1 1 1 0 1 2 2 1 10d 10 10 5 5 3 1 0 4 2 0 0 1 2 5 2 10e 3 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 10 f 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 11 47 44 14 10 5 7 0 2 2 2 0 0 8 14 0 11a 25 23 5 3 1 3 1 1 1 0 0 0 2 4 0 11b 34 31 10 7 3 6 1 1 2 1 0 0 5 11 0 11c 34 31 10 8 4 5 0 2 1 1 0 0 7 12 0 11d 23 21 6 2 1 4 0 0 1 1 0 0 3 3 0 122

Zakłady zatwierdzone prowadzące wyłącznie produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM (S V) Zakłady zatwierdzone prowadzące wyłącznie przetwórstwo mięsa (S VI) 12 21 20 11 7 1 4 1 3 1 3 0 0 7 8 2 13 150 143 47 37 15 16 7 12 14 1 1 6 25 35 6 Zakłady wysyłki - żywe mięczaki dwuskorupowe (S VII) 14 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Zakłady oczyszczania żywe mięczaki dwuskorupowe (S VII) 15 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Statki przetwórnie (S VIII) 16 5 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Statki zamrażalnie (S VIII) 17 5 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Rynki hurtowe i aukcje produktów rybołówstwa (S VIII) 18 23 22 17 12 7 7 4 11 10 6 0 11 5 14 0 Zakłady zatwierdzone przetwórstwa produktów rybołówstwa (S VIII) 19 278 255 189 137 78 70 23 41 70 21 3 35 69 116 19 Zakłady zatwierdzone przetwórstwa mleka (S IX) 20 289 282 131 75 33 37 9 14 22 7 0 11 26 73 26 Punkty odbioru mleka (S IX) 21 2426 2034 211 70 14 2 64 49 39 4 0 0 4 72 11 Zakłady pakowania jaj (S X) 22 459 403 53 25 8 30 14 26 22 1 2 11 28 50 12 Zakłady produkcji jaj płynnych (S X) 23 7 7 3 1 0 1 0 0 2 0 0 0 1 1 1 Zakłady zatwierdzone przetwórstwa jaj (S X) 24 11 11 2 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 Zakłady przetwórcze - żabie udka i ślimaki (S XI) 25 8 7 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 2 0 Zakłady zajmujące się wyłącznie tłuszczami zwierzęcymi i skwarkami (S XII) 26 14 14 5 4 2 2 0 1 1 0 0 1 4 5 1 Zakłady prowadzące wyłącznie obróbkę jelit i/lub pęcherzy i/lub żołądków (S XIII) 27 48 45 16 10 1 7 1 4 3 0 0 4 8 11 1 Zakłady odbierające surowce lub produkujące żelatynę (S XIV) 28 2 2 1 1 0 0 0 1 1 0 0 0 1 1 0 123

Zakłady odbierające surowce lub produkujące kolagen (S XV) Razem (31-33) Zakłady produkujące na rynek krajowy 2), w których funkcjonują działy 31a lub 31b lub 31c -działy prowadzące ubój zwierząt gospodarskich kopytnych -działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych -działy prowadzące produkcję MM lub MOM lub SWM z mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych Zakłady produkujące na rynek krajowy 2), w których funkcjonują działy 32a lub 32b lub 32c 29 5 5 1 1 1 1 0 0 1 0 0 1 0 2 0 30 66 63 33 20 13 13 2 7 4 3 0 0 14 18 12 31 55 52 27 17 12 11 2 5 2 2 0 0 10 16 12 31a 47 43 23 13 10 10 2 3 2 0 0 0 8 15 11 31b 34 30 8 7 3 1 0 3 1 1 0 0 6 5 1 31c 3 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 32 11 11 6 3 1 2 0 2 2 1 0 0 4 2 0 -działy prowadzące ubój drobiu 32a 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 działy prowadzące rozbiór mięsa drobiowego i/lub zajęczaków -działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa drobiowego i/lub zajęczaków 32b 9 9 5 2 1 2 0 2 1 1 0 0 3 2 0 32c 3 3 2 1 1 0 0 1 2 1 0 0 2 0 0 Zakłady produkujące na rynek krajowy 2), funkcjonują działy 33a lub 33b lub 33c w których 33 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 działy prowadzące ubój zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych 33a 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 124

działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych, z wyłączeniem zajęczaków działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych, z wyłączeniem zajęczaków 33b 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 33c 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Razem (35-47) 34 166874 32594 2993 2025 799 297 1416 1473 815 160 19 103 401 654 1294 Zakłady wytwarzające żywność złożoną (roślinnozwierzęcą) 35 46 42 5 5 2 1 0 0 0 0 0 0 2 3 0 Zakłady konfekcjonujące lub przetwarzające miód i produkty pszczele 36 54 41 3 1 0 1 0 0 1 0 0 1 1 2 0 Zakłady prowadzące składowanie produktów pochodzenia zwierzęcego bez wymagań temperaturowych 37 128 54 6 0 0 1 1 1 2 0 0 0 2 6 0 Zakłady prowadzące działalność marginalną, lokalną i ograniczoną 38 2117 1806 595 454 213 206 75 185 148 71 13 81 245 343 74 Podmioty prowadzące sprzedaż bezpośrednią 39 7065 3016 77 51 19 10 105 147 12 3 0 14 76 34 18 Gospodarstwa produkcji mleka 40 147045 22932 2224 1450 545 60 1166 1061 621 71 0 3 11 238 1174 Zakłady będące gospodarstwami, na terenie których dokonuje się uboju zwierząt pochodzących z innych gospodarstw w celu pozyskania mięsa na użytek własny Statki rybackie (z wyłączeniem statków przetwórni i statków zamrażalni) 41 66 43 3 3 2 2 1 2 0 0 0 0 0 0 0 42 777 293 3 11 2 0 0 14 0 8 0 0 15 0 6 Fermy jaj konsumpcyjnych 43 1257 847 11 8 2 9 6 11 8 0 0 3 12 8 1 Punkty odbioru jaj 44 11 7 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 125

Podmioty prowadzące transport produktów pochodzenia zwierzęcego, w tym mleka Podmioty zajmujące się obrotem lub pośrednictwem w obrocie produktami pochodzenia zwierzęcego, z wyłączeniem obrotu prowadzonego w ramach produkcji Punkty skupu dziczyzny Inne 45 5041 2060 13 6 0 0 5 11 3 0 0 0 3 4 5 46 1926 486 2 0 0 0 1 1 0 4 6 0 28 9 12 47 1341 967 51 36 14 7 56 40 20 3 0 1 6 7 4 48 1393 237 12 11 2 8 6 3 6 1 0 0 4 10 5 Tabela 43 Stan sanitarny obiektów w zakresie higieny produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego część 2 Rodzaj obiektu Liczba spraw rozstrzygniętych decyzjami administracyjnymi, wydanymi: zgodnie z art. 54 ust.2 lit.a rozp.882/2004 1 ) zgodnie z art. 54 ust.2 lit.b rozp.882/2004 1) zgodnie z art. 54 ust.2 lit.c rozp.882/2004 1) zgodnie z art. 54 ust.2 lit.d \rozp.882/2004 1) zgodnie z art. 54 ust.2 lit.e rozp.882/2004 1) zgodnie z art. 54 ust.2 lit.f rozp.882/2004 1) zgodnie z art. 54 ust.2 lit.g rozp.882/2004 1) zgodnie z art. 54 ust.2 lit.h rozp.882/2004 1) 0 16 17 18 19 20 21 22 23 24 Razem (02, 30, 34) 01 2577 1251 148 66 246 63 68 3080 35837 Razem (03, 07, 14-25, 28-29) 02 1484 113 118 59 94 36 65 2176 30540 Razem (04-06) 03 40 2 3 9 3 0 0 11 178 Chłodnie składowe wolnostojące (S 0) 04 39 2 3 9 3 0 0 10 153 Zakłady przepakowywania - niezależne (S 0) 05 1 0 0 0 0 0 0 0 25 na podstawie przepisów ustawy o produktach pochodzenia zwierzecego 126

Rynki hurtowe - z wyłączeniem produktów rybołówstwa (S 0) 06 0 0 0 0 0 0 0 1 0 Razem zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 08 i/lub 09 i/lub 10 i/lub 11 i/lub 12 i/lub 13 i/lub 26 i/lub 27 Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 08a i/lub 08b i/lub 08c i/lub 08d i/lub 08e i/lub 08f i/lub 08g -działy prowadzące ubój zwierząt gospodarskich kopytnych (S I) 07 1101 88 99 49 82 24 65 2068 29366 08 846 59 65 11 62 19 63 1185 14053 08a 343 7 33 1 39 14 58 1218 12425 -działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych (S I) 08b 331 14 13 5 25 9 5 91 754 -działy składujące w warunkach chłodniczych (S I) 08c 81 0 8 2 7 7 6 54 176 -działy przetwórstwa mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych (S VI) - działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych (S V) - działy prowadzące produkcję tłuszczów zwierzęcyh i skwarek (S XII) -działy prowadzące obróbkę jelit, pęcherzy i żołądków (S XIII) Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 09a i/lub 09b i/lub 09c i/lub 09d i/lub 09e -działy prowadzące ubój drobiu i/lub zajęczaków (S II) -działy prowadzące rozbiór mięsa drobiowego i/lub zajęczaków (S II) 08d 368 35 24 5 28 8 5 113 631 08e 124 17 5 2 18 2 1 48 271 08f 40 0 0 0 1 2 0 11 72 08g 32 1 2 0 1 0 0 13 68 09 288 20 38 39 24 4 1 710 15379 09a 102 4 15 25 9 2 0 660 14623 09b 166 21 28 31 12 2 1 51 1502 127

-działy składujące w warunkach chłodniczych (S II) -działy przetwórstwa mięsa drobiowego i/lub zajęczaków (S VI) - działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa drobiowego i/lub zajęczaków (S V) ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI 09c 39 5 9 2 4 2 1 27 1212 09d 114 7 19 30 8 0 0 31 533 09e 53 9 17 4 3 1 0 19 432 Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 10a i/lub 10b i/lub 10c i/lub 10d i/lub 10e i/lub 10f 10 10 0 0 0 0 0 0 7 30 -działy prowadzące ubój zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych (S III) 10a 6 0 0 0 0 0 0 3 25 -działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych (S III) 10b 9 0 0 0 0 0 0 7 28 -działy składujące w warunkach chłodniczych -działy przetwórstwa mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych - działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych -działy prowadzące obróbkę jelit, żołądków i pęcherzy zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 11a i/lub 11b i/lub 11c i/lub 11d - dział obróbki dziczyzny - działy prowadzące rozbiór dziczyzny (S IV) 10c 3 0 0 0 0 0 0 5 25 10d 10 0 0 0 0 0 0 6 6 10e 0 0 0 0 0 0 0 0 23 10 f 0 0 0 0 0 0 0 0 0 11 7 0 1 0 1 0 0 13 134 11a 0 0 0 0 0 0 0 10 9 11b 3 0 0 0 0 0 0 8 16 128

-działy prowadzące przetwórstwo dziczyzny (S IV) 11c 6 0 0 0 1 0 0 7 24 - działy składujące w warunkach chłodniczych (S IV) 11d 3 0 6 0 1 0 0 6 61 Zakłady zatwierdzone prowadzące wyłącznie produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM (S V) Zakłady zatwierdzone prowadzące wyłącznie przetwórstwo mięsa (S VI) 12 7 4 2 3 0 0 0 0 22 13 40 6 1 1 3 3 1 11 108 Zakłady wysyłki - żywe mięczaki dwuskorupowe (S VII) 14 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Zakłady oczyszczania żywe mięczaki dwuskorupowe (S VII) 15 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Statki przetwórnie (S VIII) 16 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Statki zamrażalnie (S VIII) 17 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Rynki hurtowe i aukcje produktów rybołówstwa (S VIII) Zakłady zatwierdzone przetwórstwa produktów rybołówstwa (S VIII) Zakłady zatwierdzone przetwórstwa mleka (S IX) 18 10 0 0 0 1 1 0 3 21 19 150 17 14 1 2 2 0 32 295 20 89 2 1 0 1 0 0 24 339 Punkty odbioru mleka (S IX) 21 63 2 0 0 4 8 0 24 187 Zakłady pakowania jaj (S X) 22 27 1 1 0 0 0 0 11 121 Zakłady produkcji jaj płynnych (S X) 23 1 0 0 0 0 0 0 1 3 Zakłady zatwierdzone przetwórstwa jaj (S X) 24 1 1 0 0 1 1 0 1 14 Zakłady przetwórcze - żabie udka i ślimaki (S XI) 25 1 0 0 0 0 0 0 0 3 Zakłady zajmujące się wyłącznie tłuszczami zwierzęcymi i skwarkami (S XII) 26 3 0 0 0 0 0 0 0 17 129

Zakłady prowadzące wyłącznie obróbkę jelit i/lub pęcherzy i/lub żołądków (S XIII) Zakłady odbierające surowce lub produkujące żelatynę (S XIV) Zakłady odbierające surowce lub produkujące kolagen (S XV) Razem (31-33) Zakłady produkujące na rynek krajowy 2), w których funkcjonują działy 31a lub 31b lub 31c -działy prowadzące ubój zwierząt gospodarskich kopytnych -działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych -działy prowadzące produkcję MM lub MOM lub SWM z mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych 27 23 0 2 0 0 0 0 8 34 28 0 0 0 0 0 0 0 0 2 29 1 0 0 0 0 0 0 1 11 30 27 0 1 0 2 0 0 3 223 31 25 0 1 0 1 0 0 3 216 31a 15 0 1 0 1 0 0 4 206 31b 9 0 0 0 0 0 0 0 7 31c 0 0 0 0 0 0 0 0 2 Zakłady produkujące na rynek krajowy 2), w których funkcjonują działy 32a lub 32b lub 32c 32 2 0 0 0 1 0 0 0 7 -działy prowadzące ubój drobiu 32a 0 0 0 0 0 0 0 0 1 działy prowadzące rozbiór mięsa drobiowego i/lub zajęczaków -działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa drobiowego i/lub zajęczaków Zakłady produkujące na rynek krajowy 2), w których funkcjonują działy 33a lub 33b lub 33c 32b 2 0 0 0 1 0 0 0 6 32c 1 0 0 0 0 0 0 0 1 33 0 0 0 0 0 0 0 0 0 130

działy prowadzące ubój zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych, z wyłączeniem zajęczaków działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych, z wyłączeniem zajęczaków Razem (35-47) Zakłady wytwarzające żywność złożoną (roślinno-zwierzęcą) Zakłady konfekcjonujące lub przetwarzające miód i produkty pszczele Zakłady prowadzące składowanie produktów pochodzenia zwierzęcego bez wymagań temperaturowych Zakłady prowadzące działalność marginalną, lokalną i ograniczoną Podmioty prowadzące sprzedaż bezpośrednią Gospodarstwa produkcji mleka Zakłady będące gospodarstwami, na terenie których dokonuje się uboju zwierząt pochodzących z innych gospodarstw w celu pozyskania mięsa na użytek własny Statki rybackie (z wyłączeniem statków przetwórni i statków zamrażalni) 33a 0 0 0 0 0 0 0 0 0 33b 0 0 0 0 0 0 0 0 0 33c 0 0 0 0 0 0 0 0 0 34 1066 1138 29 7 150 27 3 901 5074 35 5 0 0 0 0 0 0 1 27 36 1 1 0 0 0 0 0 1 14 37 8 0 0 0 0 0 0 5 49 38 416 46 18 6 32 5 0 168 875 39 29 6 4 0 0 2 3 82 1412 40 569 1083 1 0 118 18 0 559 962 41 0 0 0 0 0 0 0 0 7 42 0 0 0 0 0 0 0 0 55 131

Fermy jaj konsumpcyjnych 43 7 2 4 0 0 0 0 6 121 Punkty odbioru jaj 44 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Podmioty prowadzące transport produktów pochodzenia zwierzęcego, w tym mleka Podmioty zajmujące się obrotem lub pośrednictwem w obrocie produktami pochodzenia zwierzęcego, z wyłączeniem obrotu prowadzonego w ramach produkcji Punkty skupu dziczyzny Inne 45 0 0 0 0 0 1 0 50 1007 46 15 0 2 0 0 0 0 11 382 47 16 0 0 1 0 1 0 18 163 48 4 4 0 0 0 0 0 23 535 132

Poniższa tabela podaje zestawienie wyników badań laboratoryjnych środków spożywczych oraz wyniki badań środowiskowych w zakresie zanieczyszczeń biologicznych i chemicznych wykonanych przez laboratoria urzędowe (Zakłady Higieny Weterynaryjnej). Wyniki dotyczą badań wykonanych w ramach urzędowego nadzoru. Tabela 44 Zestawienie wyników badań zanieczyszczeń mikrobiologicznych produktów pochodzenia zwierzęcego wykonanych przez laboratoria urzędowe w ramach nadzoru urzędowego w 2014 r. Liczba próbek zbadanych w ogóle w tym Rodzaj próbek zbadano ogółem Kryteria bezpieczeństwa Liczba wyników niezgodnych Kryteria higieny procesu Liczba wyników niezgodnych Listeria monocytogenes Liczba wyników niezgodnych Salmonella Liczba wyników niezgodnych Enterotoksyny gronkowcowe Liczba wyników niezgodnych Cronobacter (Enterobacter sakazakii) Liczba wyników niezgodnych E.coli Liczba wyników niezgodnych Histamina Liczba wyników niezgodnych Liczba bakterii tlenowych Liczba wyników niezgodnych Enterobacteriaceae Liczba wyników niezgodnych Gronkowce koagulazododatnie Liczba wyników niezgodnych Przypuszczalne Bacilus cereus Liczba wyników niezgodnych Liczba komórek somatycznych Liczba wyników niezgodnych Inne Liczba wyników niezgodnych 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 Tusze wołowe, baranie, kozie, końskie 01 3703 243 1 2264 18 30 0 120 8 4 0 0 0 0 0 0 0 0 124 4 11 122 1 8 0 0 0 0 0 0 0 0 Tusze wieprzowe 02 12257 557 29 8384 210 120 24 528 4 33 0 0 0 0 55 0 0 0 340 5 129 336 3 68 0 0 0 0 0 0 30 0 Tusze drobiowe brojlerów i indyków 03 4072 2245 329 1720 137 5 0 402 7 482 0 0 0 0 30 0 0 0 10 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 133

Świeże mięso drobiowe inne niż tusze brojlerów i indyków Mięso mielone i wyroby mięsne przeznaczone do spożycia na surowo Mięso mielone i wyroby mięsne przeznaczone do spożycia po obróbce termicznej Mięso mielone i wyroby z mięsa drobiowego przeznaczone do spożycia po obróbce termicznej Mięso oddzielone mechanicznie Produkty mięsne Produkty z mięsa drobiowego Żywe małże oraz żywe szkarłupnie, osłonice i głowonogi Świeże rybołówstwa produkty Przetworzone produkty rybołówstwa inne niż gotowane skorupiaki i mięczaki Gotowane skorupiaki i mięczaki Mleko surowe 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 1929 1515 152 70 6 32 5 3078 1551 217 916 24 825 207 8960 3612 44 3705 146 96 27 182 8 171 0 0 0 0 36 6 0 0 10 0 0 0 0 0 0 0 0 0 23 0 104 1 10 0 0 0 0 926 11 0 0 286 13 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 380 9 16 0 0 0 0 346 5 54 0 0 154 5 93 5 0 20 0 0 0 0 0 20 0 943 397 44 340 10 50 1 442 38 0 0 0 0 385 15 0 0 60 0 5 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1250 395 68 545 126 75 16 380 55 0 0 0 0 390 113 0 0 405 24 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 20861 1404 6 397 1973 0 142 15 388 348 2 7 0 0 0 0 289 5 0 0 0 166 0 0 0 5 0 0 0 0 0 98 0 1174 634 31 85 0 590 29 394 11 0 0 0 0 130 0 0 0 15 0 0 0 0 0 0 0 0 0 45 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1167 108 1 15 0 182 13 78 0 0 0 0 0 182 0 135 0 209 0 22 0 176 0 0 0 0 0 183 0 4460 1986 73 685 13 176 5 73 250 0 0 0 0 0 505 0 710 0 575 13 95 0 245 0 0 0 0 0 315 0 291 156 6 80 0 38 6 148 0 0 0 0 0 60 0 0 0 15 0 0 0 30 0 0 0 0 0 0 0 11927 765 203 6192 130 4 3 0 5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 649 5 137 2 0 0 2 0 0 0 450 9 682 913 2 134

Produkty mleczne 16 12759 4919 17 4572 129 421 6 17 198 7 0 50 0 0 0 186 9 40 0 0 120 0 144 3 35 257 6 50 0 0 0 0 498 4 Jaja spożywcze 17 90 35 1 0 0 0 0 90 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Produkty jajeczne 18 250 78 0 102 5 15 0 103 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 132 5 0 0 0 0 0 0 0 0 Wytapiane tłuszcze zwierzęce i skwarki 19 75 55 0 0 0 70 0 5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Żelatyna i kolagen 20 20 20 0 0 0 10 0 10 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Wyroby garmażeryjne 21 2210 1115 32 278 4 120 2 34 491 3 0 0 0 0 437 4 0 0 26 0 0 0 35 0 0 0 0 0 19 0 Inne środki spożywcze 22 1673 1006 8 189 0 312 8 848 4 0 0 0 0 123 0 0 0 172 0 18 5 20 0 0 0 0 0 180 0 Próbki środowiskowe Razem 23 24 11631 1644 87 4266 176 10478 0 3708 2 1740 3638 1 230 8 446 2 174 283 13 102 2 110 6 8 0 0 0 0 255 3 0 0 270 16 844 50 0 0 0 117 43 246 845 0 330 4 99 180 62 175 4 157 5 0 408 4 0 0 0 0 521 4 787 9 121 351 7 54 0 0 450 9 682 284 6 10 135

Tabela 45 Zestawienie wyników badań zanieczyszczeń chemicznych produktów pochodzenia zwierzęcego wykonanych przez laboratoria urzędowe w ramach urzędowego nadzoru w 2014 r. w tym Rodzaj próbek zbadano ogółem Liczba wyników niezgodnych Grupa B1* Liczba wyników niezgodnych Grupa B2* Liczba wyników niezgodnych Mykotoksyny Liczba wyników niezgodnych Ołów Grupa B3*, w tym Liczba wyników niezgodnych Kadm Liczba wyników niezgodnych Rtęć Liczba wyników niezgodnych Pozostałe Liczba wyników niezgodnych Cyna nieorganiczna Liczba wyników niezgodnych Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne Liczba wyników niezgodnych Azotany, azotyny Liczba wyników niezgodnych Całkowity azot lotnych zasad amonowych (N-LZA) Liczba wyników niezgodnych Radionuklidy Liczba wyników niezgodnych inne Liczba wyników niezgodnych 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 Mięso z wyłączeniem mięsa drobiowego 01 15072 32 7160 48 1788 3 0 0 1581 7 1581 6 1581 32 791 1 0 0 0 0 0 0 0 0 511 0 79 0 Produkty mięsne 02 861 0 0 0 147 0 0 0 0 0 0 0 0 0 14 0 0 0 254 2 406 0 0 0 0 0 40 0 Mięso drobiowe 03 4539 1 2080 2 385 1 0 0 457 0 457 0 457 2 270 0 0 0 0 0 1 0 0 0 190 0 242 0 Produkty z mięsa drobiowego Mięso mielone i wyroby mięsne 04 05 183 0 0 0 164 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 4 0 11 0 0 0 0 0 4 0 19 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 18 0 0 0 0 0 1 0 Mięso mechanicznie oddzielone 06 7 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 6 0 Świeże rybołówstwa produkty 07 1071 0 61 0 20 0 0 0 134 0 134 0 134 0 316 27 0 0 28 0 0 0 14 0 184 0 46 0 Przetworzone rybołówstwa produkty 08 90 0 11 0 18 0 0 0 10 0 10 0 10 0 12 0 0 0 15 0 3 0 0 0 0 0 1 0 Mleko surowe 09 2819 11 2017 16 28 0 0 0 127 0 127 0 127 0 217 0 0 0 0 0 0 0 0 0 176 0 0 0 136

Produkty mleczne 10 12 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 9 0 Miód 11 125 0 117 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 8 0 Jaja spożywcze 12 795 0 263 0 0 0 0 0 75 0 75 0 75 0 131 0 0 0 0 0 0 0 0 0 176 0 0 0 Produkty jajczarskie 13 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Wytapiane tłuszcze zwierzęce i skwarki 14 683 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 613 0 0 0 0 0 4 0 0 0 0 0 66 0 Wyroby garmażeryjne 15 61 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 61 0 0 0 0 0 0 0 Inne środki spożywcze 16 348 6 87 6 0 0 0 0 1 0 1 0 1 0 249 0 0 0 9 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Razem 17 26685 50 11797 74 2551 4 0 0 2385 7 2385 6 2385 34 2613 28 0 0 310 2 506 0 14 0 1237 0 502 0 Dodatkowo w ubiegłym roku Inspekcja Weterynaryjna nałożyła: - 1 577 mandaty karne na łączną kwotę 293 260 zł. - 1 221 kar pieniężnych na łączną kwotę 2 605 270 zł. - 140 spraw skierowano do organów ścigania z powodu podejrzenia popełnienia przestępstwa. 137

Występowanie, charakter i przyczyny niezgodności Analiza przypadków niezgodności w odniesieniu do głównych sektorów zajmujących się produktami pochodzenia zwierzęcego przedstawia się następująco. A. Sektor mięsa czerwonego W 2014 r. nadzorem IW objętych były 2 001 zakłady zajmujące się: ubojem zwierząt domowych kopytnych, rozbiorem i przetwórstwem mięsa tych zwierząt, rozbiorem i przetwórstwem mięsa zwierząt łownych oraz zwierząt hodowlanych dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych. Kontrolami urzędowymi objęto 1 902 zakładów. Jakość mięsa czerwonego Laboratoria urzędowe wykonały 66 068 analiz mięsa czerwonego i jego produktów w ramach kontroli urzędowej, z czego 50 109 w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 15 959 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych. W wyniku przeprowadzonych badań laboratoryjnych uzyskano 1 311 wyników niezgodnych ze względu na zanieczyszczenia mikrobiologiczne i 32 ze względu na zanieczyszczenia chemiczne. B. Sektor mięsa drobiowego W 2014 r. nadzorem IW objętych było 729 zakładów zajmujących się ubojem, rozbiorem i przetwórstwem mięsa drobiowego, jak również króliczego, z czego skontrolowano 685 zakładów. Jakość mięsa drobiowego W laboratoriach urzędowych wykonano 12 840 analiz mięsa drobiowego i jego produktów w ramach urzędowej kontroli, z czego 8 118 w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 4 722 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych, przy czym niezgodności dotyczyły odpowiednio 746 oraz 1 zbadanych próbek. 138

C. Sektor produktów rybołówstwa W 2014 roku pod nadzorem IW znajdowało się 278 zakładów przetwórstwa produktów rybołówstwa, z czego skontrolowano 255 zakładów. Liczba statków rybackich objętych nadzorem IW w 2014 roku wynosiła 782 (777 statków zarejestrowanych zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 852/2004, 5 statków przetwórni i mroźni), z czego 298 zostało skontrolowane. Jakość produktów rybołówstwa Laboratoria urzędowe w ramach kontroli urzędowej przebadały 2 238 próbek pobranych z ryb, z czego 1 167 w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 1071 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych. Niezgodności dotyczyły 13 próbek w odniesieniu do zanieczyszczeń mikrobiologicznych. W odniesieniu do przetworów rybnych w 2014 roku wykonano 4 550 urzędowych analiz, z czego 4 460 w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 90 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych, przy czym niezgodności dotyczyły 86 próbek w odniesieniu do zanieczyszczeń mikrobiologicznych. W odniesieniu do mięczaków i skorupiaków w ramach kontroli urzędowych wykonano 291 analiz w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych, z czego 6 próbek nie spełniło wymagań mikrobiologicznych. D. Sektor mleczarski Na 289 zatwierdzonych zakładów przetwórstwa mleka skontrolowanych zostało 282 obiektów. W odniesieniu do przechowywania (punkty odbioru mleka) mleka surowego nadzorem IW były 2 426 podmioty z czego 2 034 zostało skontrolowanych. Liczba gospodarstw produkcji mleka wynosiła 147 045, z czego 22 932 zostało skontrolowanych. 139

Jakość mleka W roku sprawozdawczym laboratoria urzędowe wykonały w ramach kontroli urzędowej 11 981 analiz mleka surowego, z czego 11 927 w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 2 819 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych. Niezgodności dotyczyły odpowiednio 2 056 i 11 próbek. W odniesieniu do produktów mlecznych w 2014 roku wykonano 12 771 urzędowych analiz, z czego 12 759 w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 12 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych, przy czym niezgodności dotyczyły 146 próbek w odniesieniu do zanieczyszczeń mikrobiologicznych. E. Przetwórstwo jaj W 2014r. nadzorem IW objętych były 459 zakłady pakowania jaj, z czego zostało skontrolowane 403 zakładów. W 2014 r. nadzorem IW objętych było 17 zakładów przetwórstwa jaj, przy czym wszystkie zakłady zostały skontrolowane. Nadzorem objęte było także 1 257 ferm kur niosek, z czego poddano kontroli 847 fermy. Jakość jaj konsumpcyjnych W laboratoriach urzędowych wykonano w ramach kontroli urzędowej 1 135 analiz jaj konsumpcyjnych i produktów jajecznych, z czego 340 w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 795 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych, przy czym niezgodności dotyczyły 7 próbek ze względu na zanieczyszczenia mikrobiologiczne. Weryfikacja zgodności z wymaganiami prawa żywnościowego innych podmiotów sektora spożywczego przedstawiała się następująco: F. Miód i produkty pszczele Na 54 zakłady konfekcjonujące lub przetwarzające miód i produkty pszczele, 140

skontrolowano 41 podmiotów. W 2014 roku w laboratoriach urzędowych wykonano w ramach kontroli urzędowych 125 chemicznych analiz miodu, nie stwierdzono wyników niezgodnych. G. Chłodnie składowe Z nadzorowanych 152 chłodni składowych skontrolowanych zostało 138 obiektów. H. Zakłady wytwarzające żywność złożoną (roślinno-zwierzęcą) podmiotów. Z nadzorowanych 46 zakładów wytwarzających żywność złożoną skontrolowano 42 I. Podmioty prowadzące sprzedaż bezpośrednią Z nadzorowanych 7 065 podmiotów skontrolowano 3 016 podmioty. J. Podmioty prowadzące działalność marginalną, lokalną i ograniczoną Z nadzorowanych 2 117 podmiotów prowadzących działalność marginalną, lokalną i ograniczoną skontrolowano 1 806 podmioty. K. Transport produktów pochodzenia zwierzęcego (w tym mleka) W 2014 roku pod nadzorem IW znajdowało się 5 041 podmiotów zajmujących się transportem produktów pochodzenia zwierzęcego, kontrole dotyczyły działalności 2 060 podmiotów. Z analizy występujących nieprawidłowości wynika, że największy odsetek stwierdzanych uchybień dotyczył odpowiednio: wymagań dotyczących pomieszczeń żywnościowych, wymagań dotyczących sprzętu i wyposażenia, higieny osobistej pracowników i szkoleń, systemu HACCP, specyficznych wymagań określonych w rozporządzeniu (WE) nr 853/2004 oraz jakości wody. Charakter prowadzonej sprawozdawczości z kontroli urzędowych 141

nie pozwala jednak na ocenę stopnia nasilenia tych niezgodności (poważne/drobne). Niezgodności stwierdzane podczas kontroli urzędowych charakteryzują się różnym stopniem ryzyka. Uchybienia w utrzymaniu porządku i czystości w pomieszczeniach produkcyjnych oraz sprzętu i przez pracowników, a także zapewnienia właściwego działania systemu HACCP przez podmioty sektora spożywczego, mogą mieć wpływ na zwiększone występowanie w produktach zanieczyszczeń mikrobiologicznych i chemicznych. Wyniki analiz laboratoryjnych prowadzonych w 2014 r. dowodzą, że występowanie zanieczyszczeń mikrobiologicznych w produktach pochodzenia zwierzęcego stanowi w niektórych sektorach ciągle poważny odsetek. Przeważająca ilość wyników dodatnich dotyczy skażenia żywności pochodzenia zwierzęcego (szczególnie mięsa drobiowego bakteriami z grupy Salmonella oraz produktów mięsnych przeznaczonych do spożycia na surowo i produktów rybołówstwa bakteriami Listeria monocytogenes), a mleka bakteriami Enterobacteriaceae, gronkowcami koagulazododatnimi oraz bakteriami E.coli. Niezgodności dotyczące utrzymania porządku i czystości wynikają z niewystarczającej świadomości osób prowadzących jak i zatrudnionych w przedsiębiorstwach sektora spożywczego oraz dużej rotacji pracowników. Dotyczy to zakładów produkcyjnych funkcjonujących we wszystkich sektorach. Nieprawidłowości dotyczące funkcjonowania w zakładach systemu opartego na zasadach HACCP często związane są z brakiem przeszkolonych pracowników efektywnie zaangażowanych w tworzenie i wdrażanie systemu w zakładzie. Monitoring pozostałości W 2014 roku tylko 93 na 30 098 analizowanych próbek (0,31%) było ocenione jako niezgodne z obowiązującymi przepisami. Jeszcze korzystniejszy wskaźnik uzyskano dla próbek ukierunkowanych (target), w których wyniki niezgodne stanowiły zaledwie 0,25%. Tak niewielki odsetek wyników niezgodnych pozwala na bardzo pozytywną ocenę żywności pochodzenia zwierzęcego w aspekcie zagrożeń ze strony niebezpiecznych pozostałości chemicznych. Jest to kolejny niski odsetek wyników niezgodnych, jaki wykryto w badaniach kontrolnych pozostałości w ostatnich latach. Zgodnie z Ustawą z dnia 11 marca 2004 roku o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt oraz Dyrektywą 96/22/EU, w Polsce, tak jak w całej 142

Unii Europejskiej, stosowanie związków wykazujących działanie anaboliczne w tuczu zwierząt rzeźnych jest zabronione. W ramach prowadzonych badań kontrolnych w jednej próbce moczu pobranej od bydła stwierdzono tiouracyl, związek należący do grupy tyreostatyków, które nielegalnie mogą być używane w celach anabolicznych w tuczu bydła. Oznaczone stężenie wynosiło 22 µg/l i przekraczało maksymalne zalecane stężenie wynoszące 10 µg/l (CRL Guidance paper, 7 December 2007). Przeprowadzone dochodzenie nie wykazało, że tiouracyl był nielegalnie podawany zwierzętom, dlatego uznano, że może mieć naturę endogenną. Jak wynika z piśmiennictwa, tiouracyl może występować naturalnie u niektórych gatunków zwierząt, między innymi w następstwie stosowania w ich diecie roślin krzyżowych (Cruciferae Brassicaceae), do których zalicza się rzepak szeroko używany w Polsce w skarmianiu zwierząt hodowlanych. W opublikowanej ostatnio pracy (J Agr Food Chem, 2015, J. Wauters i wsp.) przedstawiono propozycję nowych wartości granicznych wyznaczonych dla naturalnego stężenia tiouracylu w moczu różnych gatunków zwierząt. Nowa wartość dla bydła, obliczona na podstawie wyników badań 3894 próbek moczu z sześciu krajów europejskich, w tym Polski, wynosi 18 µg/l (99 percentyl), lecz w chwili obecnej nie ma mocy prawnej. W trzech próbkach moczu pobranego od trzody (samice) stwierdzono obecność 17βnortestosteronu, w stężeniach przekraczających limit decyzyjny metody badawczej, mieszczących się w zakresie od 5,5 do 38,6 µg/l. W czterech próbkach moczu pobranych również od samic obok 17β-nortestosteronu wykryto 17β-boldenon i 17α-boldenon (3 próbki). Zakres oznaczonych stężeń dla 17β- nortestosteronu wyniósł od 69,1 do 181,0 µg/l, 17βboldenonu od 2,1 do 16,9 µg/l, natomiast dla 17α-boldenonu od 3,0 do 3,93 µg/l. W jednej próbce moczu pobranej od świni potwierdzono obecność 17α- i 17β- boldenonu w stężeniach 5,46 µg/l i 5,15 µg/l. Wyniki dochodzeń nie potwierdziły stosowania anabolików u zwierząt. Zarówno 17β- nortestosteron jak i boldenon mogą występować endogennie u bydła i trzody, dlatego można przypuszczać, że stwierdzone w próbkach hormony miały endogenne pochodzenie. Według wydanego w 2015 roku przez EURL w Wageningen (Holandia) dokumentu (Reflection paper: Natural growth promoting substances in biological samples) przedstawiającego aktualny stan wiedzy nt. występowania hormonów naturalnych i seminaturalnych w tkankach zwierząt, 17β-nortestosteron może endogennie występować u trzody w wysokich stężeniach (do 344 µg/l) u niekastrowanych samców lub u osobników z 143

wnętrostwem i w niższych (do 35 µg/l) u osobników kastrowanych W moczu loszek i macior stwierdzano 17β-nortestosteron w stężeniach nieprzekraczających 3 µg/l. Wysokie stężenia 17β-nortestosteronu stwierdzone w moczu trzody (samice) mogą wskazywać na pomyłki przy opisie płci zwierząt, od których pobierane były próbki lub że próbki mogły pochodzić od osobników z wnętrostwem lub interseksualnych (przypadki interseksualizmu u świń obserwuje sie z częstością 0,3%; Genetyka Zwierząt, 2004). Do hormonów występujących endogennie należy też 17α i β-boldenon, który wykrywano w moczu osobników męskich bydła, trzody i koni. Jedynie dla bydła określono strategię kontroli boldenonu w próbkach moczu. Obecnie nie ma danych dotyczących naturalnych stężeń boldenonu w moczu świń. Sugerowanym markerem świadczącym o nielegalnym podawaniu tego związku jest metabolit siarczan boldenonu, jednak w badanych próbkach nie stwierdzono takiej formy boldenonu, co wskazuje, że jego pochodzenie jest raczej endogenne. W 2014 roku, w ramach prowadzonych badań nie stwierdzono obecności syntetycznych hormonów stilbenów (grupa A1) oraz związków należących do laktonów kwasu rezorcylowego (A4). Uzyskane wyniki badań wskazują, że w Polsce nie są stosowane hormony i tyreostatyki w celach anabolicznych w tuczu zwierząt rzeźnych. W zakresie kontrolowania pozostałości β-agonistów (grupa A5), chloropromazyny (grupa A6) i neuroleptyków (grupa B2d), a także karbadoksu i olakwindoksu (grupa B2f) nie stwierdzono występowania niezgodności. W żadnej z analizowanych próbek nie wykryto obecności wymienionych grup substancji w stężeniach wyższych od przyjętych za decyzyjne. Spośród próbek objętych kontrolą pozostałości substancji niedozwolonych (grupa A6) obecność chloramfenikolu stwierdzono w 2 próbkach (bydło w 1 próbce mięśni z 608 badanych, mleko w 1 próbce z 199 badanych). Ponadto w 1 próbce mięśni indyka stwierdzono obecność metronidazolu i w 2 próbkach miodu, w badaniach z podejrzenia, wykryto AOZ (metabolit nitrofuranów). Pozostałości leków przeciwbakteryjnych to najczęściej oznaczane związki w badaniach monitoringowych prowadzonych we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Jak wynika z raportów Komisji Europejskiej w krajach UE ponad 50% wszystkich wyników niezgodnych stanowią pozostałości leków przeciwbakteryjnych. W roku 2014, spośród próbek objętych kontrolą pozostałości antybiotyków (grupa B1), obecność niezgodnych stężeń wykryto i potwierdzono w 30 próbkach mięśni lub nerek 144

pobranych od świń, bydła i kurcząt oraz mleka i jaj, co stanowi nadal wzrost w stosunku do roku 2013, kiedy to niezgodną zawartość antybiotyków wykryto w 22 próbkach. Obecność substancji przeciwbakteryjnych (antybiotyki i chemioterapeutyki) w stężeniach powyżej MRL wykryto i potwierdzono w 9 próbkach od bydła z 1445 badanych, w 9 próbkach świń z 3842 badanych, w 2 próbkach drobiu z 2123 badanych, w 2 próbkach mleka z 1872 badanych i w 6 próbkach jaj (w tym 5 wyników niezgodnych dotyczy próbek podejrzanych). Najczęściej wykrywano występowanie pozostałości tetracyklin (doksycyklina w 17 próbkach, oksytetracyklina w 6 próbkach i tetracyklina w 2 próbkach). Oznaczone stężenia tetracyklin w mięśniach mieściły się w zakresie od 132 do 10 500 µg/kg. W pozostałych próbkach wykrywano obecność dihydrostreptomycyny, neomycyny, enrofloksacyny i jej metabolitu (ciprofloksacyny), penicyliny G i sulfadoksyny. Należy podkreślić, że w 3 próbkach wykryto obecność więcej niż jednego antybiotyku. Szczególną uwagę zwraca fakt wykrycia doksycykliny w jajach i mleku. Doksycyklina nie jest dopuszczona do stosowania u zwierząt, których mleko lub jaja są przeznaczone do spożycia przez ludzi. W roku 2014 ponownie wykryto niepokojącą liczbę próbek z zawartością sulfonamidów (grupa B1) w miodzie (w 5 próbkach ze 170 w badaniach ukierunkowanych, w 2 próbkach w badaniach z podejrzenia i 1 próbce z importu). Maksymalne wykryte stężenie sulfonamidów przekraczało poziom 5 000 µg/kg. Nadal aktualny pozostaje również problem wykrywania pozostałości zieleni malachitowej (grupa B3e). Wśród 170 badań próbek ukierunkowanych w 5 próbkach wykryto obecność barwnika w stężeniach powyżej MRPL (2 µg/kg) i w 4 próbkach w zakresie stężeń od CCalfa do MRPL. Wśród 27 badanych próbkach podejrzanych w 6 próbkach wykryto obecność barwnika w stężeniach powyżej MRPL (2 µg/kg) i w 6 próbkach w zakresie stężeń od CCalfa do MRPL. Wykryte w 12,7% wszystkich próbek zawartości zieleni (głównie zieleni leukomalachitowej) maksymalnie w 2 przypadkach przekraczały nawet poziom 500 µg/kg. W zakresie pozostałości kokcydiostatyków (grupa B2b) w roku 2014 przebadano 1018 próbek od wszystkich gatunków zwierząt i jaj kurzych, w tym 0,78% stanowiły próbki, dla których uzyskano wyniki niezgodne. Wyniki niezgodne stwierdzono w próbkach wątrób od kurcząt (w 6 próbkach z 664 badanych) i świń (w 1 próbce ze 103 badanych) oraz w jajach (w 1 próbce ze 116 badanych). Wyniki niezgodne w wątrobach dotyczyły pozostałości salinomycyny i lazalocydu, natomiast w jajach pozostałości salinomycyny. Wykryte stężenie lazalocydu w wątrobie świni wyniosło 942 µg/kg. 145

Ocena wyników badań dotycząca zanieczyszczeń środowiskowych (pestycydy, polichlorowane bifenyle - PCB, pierwiastki toksyczne) wskazała na występowanie niskich stężeń tych związków, często na poziomie wykrywalności stosowanych metod analitycznych. Mimo powszechnego stwierdzania obecności pestycydów chloroorganicznych i PCB (> 50%) ich stężenia były najczęściej na poziomie setnych i tysięcznych części mg/kg, co stanowi zaledwie kilka procent wartości limitowanych dla tych związków. Równie niskie były stężenia ołowiu, kadmu, rtęci i arsenu w mięśniach badanych zwierząt oraz mleku, jajach i miodzie. W badaniach w kierunku zawartości pierwiastków toksycznych na 2733 przebadanych próbek w 16 (0,58%) stwierdzono obecność ołowiu, kadmu, rtęci lub arsenu w stężeniach przekraczających najwyższe dopuszczalne poziomy (Rozporządzenie Komisji 1881/2006, Rozporządzenie 396/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady). Wśród tych niezgodnych wyników 9 dotyczyło tkanek zwierząt łownych. Szczególnie zawartość ołowiu w mięśniach zwierząt łownych (5 wyników niezgodnych) może budzić poważniejsze zastrzeżenia higieniczno-toksykologiczne. Zawartość tego pierwiastka stwierdzona w mięśniach dzika wynosiła od 0,2 do 214,5 mg/kg. Natomiast niskie stężenie ołowiu stwierdzone w wątrobie tych zwierząt mogą wskazywać, że w większości przypadków badanych mięśni były to skażenia wtórne pochodzące z ran postrzałowych. W 2 próbkach wątrób gęsi wykryto stężenia rtęci przekraczające limit 0,01 mg/kg (MRL dotyczy zwierząt hodowlanych i produktów pochodzenia zwierzęcego). W 30 próbkach wątrób dzików stwierdzono zawartość rtęci w zakresie wyników od 0,012 do 0,043 mg/kg ale MRL nie dotyczy zwierząt łownych. Ogólna pozytywna ocena wyników badań pozostałości zyskuje w pełni potwierdzenie w aktualnych raportach Komisji Europejskiej, które dotyczą podobnych programów realizowanych w 28 krajach Unii Europejskiej a także w porównaniu z innymi wynikami badań monitoringowych. Prowadzone corocznie badania pozostałości chemicznych w żywności pochodzenia zwierzęcego pozwalają ocenić ją jako bezpieczną dla konsumenta. Realizowany weterynaryjny krajowy program badań kontrolnych pozostałości w tkankach zwierząt i żywności pochodzenia zwierzęcego jest na bieżąco dostosowywany do wymagań Komisji Europejskiej i gwarantuje Polsce pełny dostęp do światowych rynków żywności. 146

Monitoring PCDD, PCDF, dl-pcb i ndl-pcb W ramach realizacji krajowego programu badań kontrolnych dioksyn, furanów, dioksynopodobnych polichlorowanych bifenyli (dl-pcb) i niedioksynopodobnych ndl-pcb u zwierząt i w produktach pochodzenia zwierzęcego w roku 2014 zbadano 202 próbki żywności: - 37 próbki ryb bałtyckich ( śledź, szprot, dorsz, troć, flądra, turbot, gładzica), - 14 próbki ryb słodkowodnych ( karp, leszcz), - 15 próbki ryb importowanych (tilapia, mintaj, morszczuk, makrela, panga, łosoś) - 10 próbek wątróbek dorszowych, - 58 próbek mięśni zwierząt hodowlanych (koni, owiec (w wieku pow.18 miesięcy oraz do 12 miesięcy jagniąt, bydła, świń, kur, indyków ), - 15 próbek wątroby zwierząt hodowlanych (owiec w wieku powyżej 18 miesięcy oraz do 12 miesięcy), - 31 próbek jaj kurzych ( z chowu ekologicznego oraz z chowu wolnego), - 22 próbek produktów mlecznych (mleko owcze, mleko kozie). Badania wykonano w Krajowym laboratorium referencyjnym ds. dioksyn tj. Zakładzie Radiobiologii Państwowego Instytutu Weterynaryjnego Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach. Wyniki niezgodne stwierdzono w 10 próbkach tj. w 1 próbce troci, 8 próbkach wątróbek dorszowych i w 1 próbce jaj kurzych chowu wolnego. Wyniki badań krajowej żywności w roku 2014 w większości potwierdzają rezultaty badań dioksyn, furanów i PCB u zwierząt i w produktach pochodzenia zwierzęcego uzyskane w latach poprzednich. Przypadki występowania podwyższonych stężeń zdarzają się w niektórych rodzajach żywności, takich jak: jaja kur chowu wolnego i jaja ekologiczne, wątroby i mięśnie owiec, mleko kóz i owiec oraz ryby bałtyckie i produkty z nich pochodzące. Powyższe produkty mogą stwarzać zagrożenie zdrowia, przynajmniej dla niektórych grup konsumentów, co wskazuje na konieczność prowadzenia stałych badań kontrolnych żywności. Badania pozostałych rodzaju żywności pozwalają stwierdzić, że stężenia badanych zanieczyszczeń chemicznych w mięśniach, mleku i tkankach ryb hodowlanych oraz importowanych są niskie i dlatego ich konsumpcja nie stanowi ryzyka dla zdrowia ludzi. 147

2.1.2. Sektor prawa paszowego Częstotliwość i rodzaj niezgodności z przepisami W trakcie prowadzonych kontroli w podmiotach sektora paszowego stosowano listy kontrolne SPIWET, które określają wymogi prawa paszowego (zgodnie z przepisami krajowymi i unijnymi). Ocena zgodności oparta jest o klasyfikacje: prawidłowo, nieprawidłowo, wymaga poprawy. W opisie do list kontrolnych SPIWET (uwagi) uwzględniano obserwacje dodatkowe poczynione przez kontrolującego inspektora. Częstotliwość i rodzaj niezgodności W trakcie przeprowadzonych w 2014 roku przez Inspekcje Weterynaryjną kontroli urzędowych podmiotów gospodarczych działających w sektorze paszowym oraz podmiotów prowadzących działalność z zakresu przetwarzania ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego zostały wykryte następujące naruszenia. Wyniki kontroli urzędowych w sektorze paszowym Tabela 46 Wyniki kontroli urzędowych w sektorze paszowym Działania podjęte w wyniku przeprowadzonej kontroli Stwierdzone naruszenia. Określenie lub temat kontrolowanego zagadnienia. Liczba podmiotów skontrolowanych Liczba przeprowadzonych kontroli Liczba stwierdzonych naruszeń Liczba decyzji administracyjnych wydawanych/ wyegzekwowanych Grzywna w drodze mandatu karnego ilość/kwota Ilość zgłoszeń do organów ścigania przyjętych/ odrzuconych. Zalecenie usunięcia uchybień w określonym terminie Inne (upomnienie, zakaz wprowadzenia do obrotu, zniszczenie paszy) Stwierdzone naruszenia w zakresie kontroli pomieszczeń i wyposażenia w tym ocena stanu sanitarnego i porządkowego pomieszczeń i wyposażenia: stan urządzeń, ich czyszczenie, dezynfekcja, szatnie i sanitariaty, ubytki ścian i posadzek, itp.* 30832 34205 5227 682/5 84 35/9465 8/7 3351 38 148

Stwierdzone naruszenia w zakresie kontroli systemu HACCP oraz procedur i programów wstępnych * Stwierdzone naruszenia w zakresie kontroli jakości i produkcji: badania właścicielskie surowców i produktów, przestrzeganie temperatur, ciśnienia itp., zapisy w punktach kontrolnych*. Stwierdzone naruszenia w zakresie personelu obsługującego zakład produkcyjny: ubrania ochronne, zachowanie się personelu podczas pracy, znajomość instrukcji stanowiskowych*. Stwierdzone naruszenia w zakresie przechowywania i transportu* Stwierdzone naruszenia w zakresie procedur reklamacji i wycofania produktu, w tym postępowanie z produktem wycofanym z rynku*. Stwierdzone naruszenia w zakresie produkcji, dystrybucji oraz stosowania pasz leczniczych* Stwierdzone naruszenia w zakresie oznakowania pasz* 7719 10039 1507 149/1 26 5543 7460 574 113/1 02 17/3700 0/0 876 17 35/1030 0 1/0 376 19 8167 10203 106 14/11 2/200 0/0 84 11 22899 26952 2404 303/2 77 26/6460 6/5 1547 19 6850 8854 320 42/40 4/1250 1/0 213 9 853 1053 241 3/3 2/300 1/0 197 4 9449 12272 859 140/1 26 88/2363 0 0/0 502 110 Stwierdzone naruszenia w zakresie prowadzenia dokumentacji nie ujęte w pkt. 1-10 Inne np. -Stosowanie dodatków paszowych bez wymaganej zgody; - Stosowanie białka pochodzenia zwierzęcego niezgodnie z prawem; - Niewystarczające żywienie zwierząt stwierdzone podczas kontroli w gospodarstwie; - Odmowa przeprowadzania kontroli; -Brak ewidencji zakupu pasz; - Stosowanie mączki rybnej bez zezwolenia; - Uniemożliwienie rekontroli; - Brak zabezpieczenia paszy i wody przed zanieczyszczeniem odchodami zwierząt; - Działalność bez rejestracji; 23306 27362 5698 479/4 53 13520 15831 2508 511/5 01 19/6150 4/4 3925 56 155/327 70 16/5 1409 132 149

- Stwierdzone naruszenia w zakresie przywozu pasz z UE; - Naruszenia związane z niewłaściwą jakością paszy, wykrytą w wyniku badań laboratoryjnych.; - Brak ewidencji leczenia zwierząt. Ogółem 40144 47773 18585 1456/ 1356 372/918 10 37/17 10578 382 *z wyjątkiem nieprawidłowości w prowadzeniu dokumentacji Tabela 47 Wyniki kontroli urzędowych w sektorze utylizacyjnym Działania podjęte w wyniku przeprowadzonej kontroli Stwierdzone naruszenia przy: Liczba podmiotów skontrolowanych Liczba przeprowadzonych kontroli Liczba stwierdzonych naruszeń Liczba decyzji administracyjnych wydawanych/ wyegzekwowanych Grzywna w drodze mandatu karnego ilość/kwota Ilość zgłoszeń do organów ścigania przyjętych/ odrzuconych. Zalecenie usunięcia uchybień w określonym terminie Inne Gromadzeniu, przechowywaniu i zbieraniu UPPZ * 1335 2450 Transporcie UPPZ *: dopuszczenie środka transportu, jego oznakowanie, oznakowanie kontenerów, mycie i dezynfekcja środków transportu i kontenerów. 544 102/76 6/40600 zł 1658 2660 184 27/16 5/47200 zł 2/1 2/1 259 6 133 6 Przetwarzaniu UPPZ *: w tym zachowanie odpowiedniej temperatury i ciśnienia w zależności od metody przetwarzania. 300 954 330 65/53 1/100 0/0 132 6 Zagospodarowaniu UPPZ *: sposób zagospodarowania zgodny z zapisem na dokumentach handlowych. Spalaniu/Współspalaniu UPPZ/produktów przetworzonych * 1460 2310 185 27/22 4/34400 zł 65 156 22 2/2 0/0 2/1 94 5 0/0 7 1 150

Rolniczym wykorzystaniu mączek mięsno kostnych jako 1/1 0/0 0/0 3 1 63 129 4 polepszacze gleby * Prowadzeniu dokumentacji w 11/47700 zakresie działalności określonych 2435 3986 1036 115/101 1/1 504 44 zł w pkt 1-6 Inne 330 495 138 23/22 4/57800 zł 2/2 83 5 Ogółem 3740 6462 2194 352/293 *z wyjątkiem nieprawidłowości w prowadzeniu dokumentacji 31/227800 zł 9/6 1215 74 W ramach prowadzonej przez Inspekcję Weterynaryjną urzędowej kontroli pasz w 2014 roku pobrano 16 609 próbek do badań laboratoryjnych. Tabela 48 Liczba pobranych próbek w urzędowej kontroli pasz Liczba próbek pasz poddanych badaniom Liczba próbek pasz niespełniających wymagań Wytwórcy materiałów paszowych zatwierdzeni 90 1 zarejestrowani 462 4 Magazynowanie materiałów paszowych zatwierdzeni 10 0 zarejestrowani 21 0 Wytwórcy dodatków paszowych, premiksów, bioprotein i mieszanek paszowych dietetycznych zatwierdzeni 133 2 zarejestrowani 11 1 Wytwórcy mieszanek paszowych zatwierdzeni 2949 129 zarejestrowani 157 3 Wytwórcy pasz leczniczych zatwierdzeni 90 3 Importerzy i przedstawiciele przedsiębiorstw w krajach trzecich zatwierdzeni 8 0 zarejestrowani 100 4 Pośrednicy, dystrybutorzy i detaliści zatwierdzeni 185 10 zarejestrowani 525 30 Hodowcy zwierząt gospodarskich zatwierdzeni 578 20 zarejestrowani 9907 338 Wytwórcy karm dla zwierząt domowych zatwierdzeni 1184 7 151

Liczba próbek pasz poddanych badaniom Liczba próbek pasz niespełniających wymagań zarejestrowani 162 9 Innego rodzaju działalności w zakresie pasz zatwierdzeni 32 2 zarejestrowani 5 0 Materiał do badań stanowiły próbki pasz pobierane w ramach urzędowej kontroli z krajowych zakładów paszowych, z produktów importowanych oraz próbki od prywatnych producentów pasz i podmiotów wytwarzających pasze nieprzeznaczone do obrotu. W wyniku przeprowadzonych badań analitycznych nieprawidłowości w zakresie bezpieczeństwa lub jakości pasz stwierdzono w stwierdzono w 563 przypadkach. 2) Analiza przypadków niezgodności Na podstawie analizy wyników badań i kontroli należy stwierdzić, że poziom bezpieczeństwa wytwarzanych w Polsce pasz jest stabilny. Utrzymuje się niski poziom wyników dodatnich badań w kierunku obecności niedozwolonego przetworzonego białka zwierzęcego w żywieniu zwierząt gospodarskich. Od 2012 roku odnotowuje się spadek liczby przypadków dodatnich z 71 roku 2012, 19 w roku 2013, oraz 6 w roku 2014. Ponadto należy podkreślić, że w okresie sprawozdawczym w stosunku do lat ubiegłych liczba próbek pasz nie spełniających wymagań w zakresie jakości mikrobiologicznej kształtuje się na zbliżonym poziomie (w 2011 r. 59, 2012 r. 34, w 2013 r. 57, w 2014 r. - 55). Zmniejsza się stale liczba wykroczeń w zakresie nieprawidłowości oznakowania pasz (w 2011 r. 2234, w 2012 r. 1257, w 2013 r. 1236, w 2014 r - 659). 152

Wykres 4 Stosunek procentowy liczby próbek niespełniających wymagania w stosunku do ogólnej liczby prób pobranych (%) W celu wykrycia obecności przetworzonego białka zwierzęcego w materiałach paszowych i mieszankach paszowych przeprowadzono łącznie 3 144 analiz. Nieprawidłowości stwierdzono w 25 próbkach pasz, co stanowi ok. 0,8 %. Analizę przeprowadzono metodami określonymi w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 152/2009 z dnia 27 stycznia 2009 r. ustanawiającym metody pobierania próbek i dokonywania analiz do celów urzędowej kontroli pasz. W ramach kontroli urzędowej w 2014 roku przeprowadzono również badania laboratoryjne, których celem była ocena stanu mikrobiologicznego pasz. Badania te były prowadzone w kierunku obecności pałeczek Salmonella. Zbadano łącznie 3 419 próbek pasz. W wyniku przeprowadzonych badań w 44 próbkach pasz stwierdzono obecność pałeczek Salmonella, co stanowiło 1,28 % w tym zakresie nieprawidłowości. 153

Wykres 5 Badanie pasz w 2014 roku Przeprowadzono również badania laboratoryjne w kierunku oznaczenia poziomu dioksyn oraz zawartości pestycydów chloroorganicznych i fosforoorganicznych w materiałach paszowych i mieszankach paszowych. Łącznie przeprowadzono oznaczenia poziomu dioksyn w 376 próbkach, a pozostałości pestycydów w 346 próbkach pasz. W wyniku czynności kontrolnych stwierdzono 7 przypadków przekroczenia poziomu dioksyn. 3) Występowanie niezgodności Podczas kontroli podmiotów sektora paszowego największa liczba naruszeń została stwierdzona w trakcie kontroli stanu sanitarnego i porządkowego pomieszczeń oraz wyposażenia, a także sposobu prowadzenia dokumentacji. Wydano łącznie 1 456 decyzji administracyjnych nakazujących usunięcie uchybień oraz nałożono 372 mandaty karne. Znaczna ilość naruszeń dotyczyła również prawidłowego funkcjonowania systemu HACCP, procedur i programów wstępnych, warunków przechowywania i transportu pasz oraz sposobu oznakowania pasz. W sektorze utylizacyjnym najwięcej naruszeń stwierdzono w trakcie kontroli prawidłowości wypełnienia i prowadzenia dokumentacji. Podczas sprawdzenia prawidłowego oznakowania pasz skontrolowano 12 660 podmiotów, u których stwierdzono 605 naruszeń. 154

2.1.3. Weterynaryjna kontrola graniczna Kontrole przeprowadzane w krajach trzecich przez Biuro Żywności i Weterynarii Komisji Europejskiej wskazują pewne nieprawidłowości, a w przypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia ludzi i zwierząt wprowadzane są zmiany do obowiązującego prawodawstwa (o ile nieprawidłowości dotyczą części lub całości systemu kontroli w danym kraju) polegające na obowiązku zaostrzonych kontroli granicznych (pobieranie prób z każdej przesyłki i zatrzymanie przesyłki pod nadzorem urzędowego lekarza weterynarii do momentu uzyskania urzędowych wyników). W przypadku nieprawidłowości dotyczących pojedynczych podmiotów (zakładów) wycofuje się uprawnienia eksportowe do UE. Prowadzi się także analizę częstotliwości powiadamiania za pomocą systemu RASFF o stwierdzanych nieprawidłowościach m.in. podczas kontroli granicznych. Na tej podstawie można ustalić, który kraj trzeci wykazuje większy odsetek nieprawidłowości w stosunku do ogólnej liczby nieprawidłowości w danym sektorze. Niezgodności stwierdzane podczas kontroli granicznej charakteryzują się różnym stopniem ryzyka. Przesyłki, po stwierdzeniu nieprawidłowości, mogą być odrzucone przez posterunek weterynaryjnej kontroli granicznej: odesłane albo zniszczone, jeśli odesłanie nie jest możliwe albo upłynął wyznaczony termin na odesłanie albo osoba odpowiedzialna za przesyłkę wyraziła na to zgodę, lub przetworzone (szczególne traktowanie) a zatem nie są wprowadzone do wolnego obrotu. W przypadku losowo pobranych prób do badań laboratoryjnych, przesyłki są przewożone do miejsca przeznaczenia w oczekiwaniu na wyniki, które są przesyłane do powiatowego lekarza weterynarii natychmiast po ich uzyskaniu. Wówczas istnieje możliwość wprowadzenia przesyłki do obrotu i konieczność wdrożenia działań po uzyskaniu wyniku niezadowalającego. Niekiedy z uwagi na czas oczekiwania na wyniki badań laboratoryjnych towar zwolniony do obrotu trafia do konsumenta i jego wycofanie jest niemożliwe. Uzyskanie stosownej wiedzy na temat wymogów prawa UE w zakresie warunków eksportowych do UE leży po stronie kraju pochodzenia, które udziela gwarancji dotyczących produktu i potwierdza spełnienie wszelkich wymagań poprzez podpisanie wypełnionego prawidłowo świadectwa zdrowia. Z chwilą uzyskania uprawnień eksportowych wymagania te powinny być spełnione przez podmiot działający w sektorze spożywczym a stosowny nadzór powinien być zapewniony przez właściwą władzę nadzorująca dany podmiot. 155

W przypadku stwierdzenia powtarzających się lub poważnych nieprawidłowości urzędowy lekarz weterynarii w posterunku kontroli granicznej za pomocą sytemu RASFF powiadania poprzez podpunkt kontaktowy Komisję Europejską, która następnie w oparciu o analizę ryzyka może zarządzić kontrolę wzmocnioną przesyłek pochodzących z tego samego miejsca pochodzenia. W przypadkach poważnego naruszenia prawa sprawa jest kierowana do organów ścigania (próby nielegalnego wwozu, fałszerstwa dokumentów). Graniczni Lekarze Weterynarii przeprowadzają kontrole dobrostanu zwierząt, zgodnie z art. 21 rozporządzenia Rady 1/2005 i kontrole te obejmują wszystkie przesyłki zwierząt przywożonych i wywożonych z terytorium Unii Europejskiej. 2.2. PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA 2.2.1. Bezpieczeństwo i higiena żywności W Polsce podobnie jak w ubiegłych latach stan sanitarno-higieniczny obiektów żywności i żywienia, nadzorowanych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej jest bardzo zróżnicowany. Na terenie kraju działają zarówno obiekty nowoczesne, jak i stare, zwłaszcza w miastach o zwartej zabudowie, oraz obiekty małe np. sklepy w rejonach wiejskich i bardzo duże - typu super i hipermarkety. Stan sanitarny i techniczny obiektów żywności i żywienia poprawia się m.in. dzięki systematycznym i konsekwentnym kontrolom prowadzonym przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Niektóre zakłady, szczególnie małe, mieszczące się w budynkach mieszkalnych w zwartych zabudowach miast lub w domach jednorodzinnych na wsi, pozbawione są możliwości rozbudowy i modernizacji, niezbędnej z uwagi na konieczność wdrażania systemów GHP/GMP/HACCP, głównie z powodu trudności ekonomicznych właścicieli oraz dekapitalizacji infrastruktury. Jednak w wielu zakładach stan sanitarny ulega systematycznej poprawie, dzięki coraz większej świadomości przedsiębiorców w zakresie obowiązujących wymagań oraz wdrażaniu i stosowaniu zasad dobrej praktyki higienicznej (GHP), dobrej praktyki produkcyjnej (GMP), a także wprowadzaniu systemu HACCP. Korzystając z ułatwień przewidzianych przez Komisję Europejską we wdrażaniu procedury HACCP w małych przedsiębiorstwach, w części zakładów żywieniowych 156

przestrzeganie zasad GHP i GMP uznano za wystarczające dla kontroli najważniejszych zagrożeń bezpieczeństwa żywności, co dotyczy zwłaszcza punktów małej gastronomii prowadzących prosty proces przetwórczy, bazujący na półproduktach. Występowanie niezgodności miało najczęściej charakter przypadkowy, jednak w niektórych grupach obiektów, w odniesieniu do niektórych nieprawidłowości można zaobserwować, że w okresie letnim dochodzi głównie do przerwania łańcucha chłodniczego. Zasadniczo zauważa się, że brak jest wyraźnych zapowiedzi sugerujących wystąpienie niezgodności w zakładach żywnościowo żywieniowych. Trudna sytuacja finansowa w dobie kryzysu gospodarczego zmuszała niektórych przedsiębiorców do wstrzymywania inwestycji bądź całkowitej rezygnacji z nich, a także redukcji zatrudnienia, co zwykle skutkowało pogorszeniem się warunków produkcji w zakładzie. Niezgodności dot. opracowywania oraz wdrażania systemów kontroli wewnętrznej, najczęściej występowały w małych obiektach zlokalizowanych na terenach wiejskich. Spowodowane to było zazwyczaj niskimi kwalifikacjami pracowników oraz małą dostępnością do szkoleń i internetu. Niedostateczne przeszkolenie personelu z zagadnień higieny szczególnie widoczne jest w małych i średnich obiektach. Na podstawie przeprowadzonej analizy stwierdzono, iż większość uchybień wynika z nieświadomości pracowników zatrudnionych w sektorze spożywczym i związane jest z brakiem wdrożenia systemu HACCP oraz zasad dobrej praktyki higienicznej i produkcyjnej. Kolejną przyczyną są problemy z finansowaniem placówek takich jak szkoły, przedszkola, szpitale, domy pomocy społecznej, żłobki, internaty, domy dziecka należące do grupy zakładów żywienia zbiorowego zamkniętego. Biorąc pod uwagę, że część z nich wymaga niezbędnych remontów brak środków finansowych bezpośrednio przekłada się na wydłużanie terminów realizacji związanych z poprawą stanu technicznego pomieszczeń. Analiza nieprawidłowości i niezgodności w zakładach produkujących środki spożywcze pozwala stwierdzić, że w pełni wymagania prawa żywnościowego spełniają duże firmy, ukierunkowane na jakość produktu i zadowolenie klienta, wdrażające systemy jakości każdym obszarze działalności, produkujące duże partie środków spożywczych gdzie brak dbałości o zapewnienie warunków dla bezpiecznej produkcji mógłby narazić na szczególnie duże straty finansowe. W związku z nieprawidłowościami stwierdzanymi podczas prowadzenia bieżącego nadzoru sanitarnego wydawano decyzje administracyjne. Z uwagi na niewłaściwe warunki produkcji lub obrotu środkami spożywczymi, które stwarzają zagrożenie dla zdrowia 157

konsumentów wydawano decyzje o unieruchomieniu lub przerwaniu działalności zakładu. Za zły stan sanitarny nakładano mandaty karne, w celu poprawy złego stanu technicznego wydawano decyzje administracyjne nakazujące usunięcie usterek. W obu przypadkach dokonywano ponownych kontroli sprawdzających. Wnioski o ukaranie dotyczyły również prowadzenia działalności bez złożenia wniosku o wpis do rejestru zakładów lub o zatwierdzenie i wpis do rejestru zakładów, prowadzenia działalności niezgodnie z decyzją zatwierdzającą. Dość często zdarzało się, że pracownicy zatrudnieni przy produkcji nie posiadali orzeczeń lekarskich z badań do celów sanitarno-epidemiologicznych, co stanowi potencjalne źródło przenoszenia chorób zakaźnych, a w konsekwencji może zagrażać zdrowiu i życiu konsumentów. Z analizy dokumentacji wynika, że więcej niezgodności i nieprawidłowości wymagających poprawy stwierdzano w obiektach obrotu żywnością. Wynikało to między innymi z tego, że jest to najliczniejsza grupa obiektów znajdująca się pod nadzorem sanitarnym. Stan sanitarny zakładów w podziale na grupy obiektów Zakres nadzoru sanitarnego Liczba obiektów będących pod nadzorem Państwowej Inspekcji Sanitarnej wynosi wg rejestru 423137, w wyniku przeprowadzonych kontroli sanitarnych, wydano 39 984 decyzji administracyjnych nakazujących usunięcie stwierdzonych uchybień, w tym 796 decyzji przerwania działalności całego lub części zakładu. Winnych zaniedbań ukarano 23 048 mandatami, na łączną kwotę 4 874 830 PLN. Porównanie stanu sanitarnego obiektów w latach 2004-2014 przedstawia poniższa tabela. 158

Tabela 49 Odsetek obiektów żywności i żywienia o stanie sanitarnym niezgodnym z wymaganiami w latach 2004-2014 Lata Odsetek obiektów o złym stanie sanitarnym 2004 8,6 2005 2,9 2006 2,3 2007 2,3 2008 2,3 2009 2,2 2010 2,1 2011 2,0 2012 1,7 2013 1,7 2014 1,7 Na podstawie przedstawionych wyżej danych liczbowych można stwierdzić, że w latach 2009-2012 następowała stopniowa poprawa stanu sanitarnego zakładów produkcji i obrotu żywnością. W 2014 r. odsetek obiektów o złym stanie sanitarnym nie zmienił się w porównaniu z rokiem 2013. Stan sanitarny nadzorowanych obiektów oceniany był przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej zgodnie z jednolitymi procedurami urzędowej kontroli żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością uwzględniającymi przepisy w zakresie wymagań higieniczno sanitarnych. Zgodnie z obowiązującym prawem żywnościowym obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa produkowanej i wprowadzanej do obrotu żywności spoczywa na przedsiębiorcach branży spożywczej. Odsetek obiektów niespełniających wymagań sanitarnych w wybranych grupach obiektów w latach 2007-2014 przedstawia poniższy wykres. 159

Wykres 6 Odsetek obiektów niezgodnych z wymaganiami w wybranych grupach obiektów w latach 2007 2014 Na podstawie szczegółowych danych dotyczących stanu sanitarnego poszczególnych grup zakładów żywności, żywienia i przedmiotów użytku oraz środków transportu żywności w latach 2013-2014, odnotować należy poprawę w stosunku do roku 2013 stanu sanitarnego: wytwórni tłuszczów roślinnych i mieszanin tłuszczów zwierzęcych z roślinnymi (o 3,3%), zakładów przemysłu zbożowo-młynarskiego (o 0,8%), wytwórni wyrobów cukierniczych (o 0,7%), kiosków spożywczych a także obiektów ruchomych i tymczasowych (o 0,6%). Na pozytywne podkreślenie zasługuje fakt poprawy stanu sanitarnego wytwórni materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością (o 0,3%). W grupie zakładów żywienia zbiorowego zamkniętych skontrolowano 29 689 obiektów. Stan sanitarny tych zakładów uległ niewielkiemu pogorszeniu w stosunku do roku poprzedniego (o 0,2%). Budzi niepokój dyskwalifikacja 99 zakładów, co stanowi 0,43% obiektów tego typu (w 2013 r. 0,37%), w tym m.in. 1,64% stołówek studenckich, w których w roku ubiegłym nie stwierdzono żadnych nieprawidłowości, 1,12% zakładów usług cateringowych (w 2013 r. 1,37%), 0,73% bufetów przy zakładach pracy (w 2013 r. 0,5%). W roku 2014 skontrolowano 8 229 stołówek szkolnych, z których 33 oceniono jako niezgodne z obowiązującymi wymaganiami higieniczno-sanitarnymi, co stanowi 0,46 % (w 2013 r. 0,32%). Do grup obiektów, w których nie stwierdzono złego stanu sanitarnego należą 160

wytwórnie: tłuszczów roślinnych i mieszanin tłuszczów zwierzęcych z roślinnymi; naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i stołowych; wyrobów cukierniczych; octu, majonezu i musztardy; chrupek, chipsów i prażynek; suplementów diety; środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego; substancji dodatkowych; oraz cukrowni. Ogólna ocena obiektów żywności i żywienia Stan sanitarno-higieniczny obiektów żywności i żywienia, nadzorowanych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej jest bardzo zróżnicowany. Działają zarówno obiekty nowoczesne, jak i stare (zwłaszcza w dużych miastach o zwartej zabudowie) oraz obiekty małe (sklepy w rejonach wiejskich) i bardzo duże (typu super i hipermarkety). Stan sanitarny i techniczny obiektów żywności i żywienia poprawia się m.in. dzięki systematycznym i konsekwentnym kontrolom prowadzonym przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Niektóre zakłady, szczególnie małe, mieszczące się w budynkach mieszkalnych w zwartych zabudowach miast lub w domach jednorodzinnych na wsi, pozbawione są możliwości rozbudowy i modernizacji (niezbędnej z uwagi na konieczność wdrażania systemów GHP/GMP/HACCP), głównie z powodu trudności ekonomicznych właścicieli oraz dekapitalizacji infrastruktury. W wielu zakładach stan sanitarny ulega systematycznej poprawie, dzięki coraz większej świadomości przedsiębiorców w zakresie obowiązujących wymagań oraz wdrażaniu i stosowaniu zasad dobrej praktyki higienicznej (GHP), dobrej praktyki produkcyjnej (GMP), a także wprowadzaniu systemu HACCP. W skali całego kraju zasady GHP/GMP wdrożyło 309 593 zakłady. Pozostałe zakłady są w trakcie wdrażania i opracowywania stosownej dokumentacji. Natomiast system HACCP wprowadziło 187 031 nadzorowanych obiektów. Korzystając z ułatwień przewidzianych przez Komisję Europejską we wdrażaniu procedur HACCP w małych przedsiębiorstwach, w części zakładów spożywczych przestrzeganie zasad GHP i GMP uznano za wystarczające dla kontroli najważniejszych zagrożeń bezpieczeństwa żywności, co dotyczy zwłaszcza punktów małej gastronomii bazujących na półproduktach i produktach gotowych. 161

Stan sanitarny środków transportu żywności W 2014 r. organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej skontrolowały 8 022 środki transportu żywności, spośród których nie stwierdzono niezgodnych z wymaganiami higieniczno-sanitarnymi (w 2013 r. 0,04 %). Zakłady produkujące żywność posiadają na ogół własne środki transportu, na które uzyskały pozytywne decyzje organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Większość obiektów obrotu żywnością dysponuje odpowiednimi środkami transportu, dobrymi technicznie i przeznaczonymi wyłącznie do przewozu artykułów spożywczych. Niektóre zakłady korzystają z usług specjalistycznych firm transportowych. Jakość zdrowotna środków spożywczych Badanie żywności i materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością w Polsce odbywa się na podstawie planu pobierania próbek i badania żywności w ramach monitoringu i urzędowej kontroli żywności, obowiązującego na dany rok. Szczegółowe dane dotyczące realizacji Planu w 2014 r. przedstawiono w poniższej tabeli. Dla każdego kierunku badań podano liczbę próbek zbadanych (ogółem, w tym ile próbek ewidencjonowano w ramach urzędowej kontroli oraz monitoringu), liczbę próbek zaleconą w Planie oraz procent realizacji Planu. 162

Tabela 50 Realizacja Planu pobierania próbek w ramach monitoringu i urzędowej kontroli żywności w roku 2014 Liczba próbek Kierunek badań wg Planu na 2014 r. Zbadanych w 2014 r. w ramach w ramach % REALIZACJI PLANU w ramach RAZEM U M U M U M Mikrobiologia 32860 13128 38507 37673 16397 114,6 125 Metale 5060 1400 5255 5227 1463 103,3 104,5 Pozostałości pestycydów 2095 2035 2188 2083 2013 99,4 99 Mikotoksyny 1740 200 1858 1858 191 106,8 95,5 Azotany 550 300 662 558 302 101,5 100,6 Zawartość substancji dodatkowych Kryteria czystości substancji dodatkowych i substancji pomagających w przetwarzaniu 4570-4669 4669-102,2-200 - 204 204-102 - Skażenia promieniotwórcze - 245 313 43 270-110,2 Badania materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością GMO 1070 460 1349 1094 431 102,2 93,7 604(+ 100 rezerwa) 604 (+100 rezerwa) 620 606 606 100,3 100,3 3- MCPD 120 200 319 119 200 99,1 100 Histamina 230-273 273-118,7 - Metanol, karbaminian etylu cyjanowodór, 100 100 185 142 99 142 99 Jod w soli 320 320 327 287 325 89,7 101,6 Znakowanie wg decyzji PWIS 32030 32006 663 - - Wybrane parametry w środkach specjalnego przeznaczenia żywieniowego i suplementach diety 1827 1891 1694 1654 1661 90,5 91 Kontrola żywności wzbogacanej 592 592 619 619 613 104,6 103,5 Pozostałe parametry (organoleptyka, oznaczenia fizyko-chemiczne, itd.) min. 250 wg decyzji PWIS - 38951 38701 2939 - - Zanieczyszczenia biologiczne fizyczne i wg decyzji PWIS 3630 3630 62 - - 163

Liczba próbek Kierunek badań wg Planu na 2014 r. Zbadanych w 2014 r. w ramach w ramach % REALIZACJI PLANU w ramach RAZEM U M U M U M Badania w kierunku napromieniowania żywności 376 376 377 377 377 100,3 100,3 promieniowaniem jonizującym WWA 1003 252 1322 1049 286 104,6 113,5 Izomery trans kwasów tłuszczowych 32 64 64 31 64 96,9 100 Furan - 270 290-290 - 107,4 Akryloamid - 140 140-140 - 100 Gluten 260 260 260 260 257 100 98,8 Dioksyny (PCDD, PCDF,dl-PCB, ndl-pcb) w produktach roślinnych Oleje mineralne - 15 15-15 - 100-110 110-110 - 100 Związki polarne w tłuszczach przeznaczonych do smażenia - - 105 105 5 - - OGÓŁEM 53609 22 962 159 298 133 268 29 779 113,3* 113,7* *Przy obliczaniu procentu realizacji planu wzięto pod uwagę wyłącznie realizację pracy w zakresie kierunków, w ramach których zalecono w planie konkretną liczbę próbek do zbadania (a więc pominięto: znakowanie, oznaczanie związków polarnych w tłuszczach, zanieczyszczenia biologiczne i fizyczne oraz pozostałe parametry) System Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach RASFF Informacje o żywności i paszach oraz materiałach i wyrobach do kontaktu z żywnością, które nie spełniają wymagań przepisów prawnych i stanowią równocześnie potencjalne zagrożenie dla zdrowia lub życia konsumentów są przesyłane w ramach Systemu Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach RASFF. W okresie od 01/01/2014 do 31/12/2014 Krajowy Punkt Kontaktowy RASFF w Głównym Inspektoracie Sanitarnym (KPK RASFF w GIS) zgłosił 133 powiadomienia do systemu RASFF, zgodnie z poniższą tabelą. 164

Tabela 51 Liczba powiadomień zgłaszanych do RASFF w 2014 r. Podstawa powiadomienia Liczba powiadomień alarmowe 20 informacyjne w celu podjęcia działań 29 informacyjne w celu zwrócenia uwagi 28 news 1 o odrzuceniu na granicy 55 Suma końcowa 133 Najczęściej identyfikowane zagrożenie, będące przyczyną zgłoszenia powiadomień do RASFF przez Polskę to występowanie niebezpiecznych dla zdrowia bakterii Salmonella przede wszystkim w mięsie drobiowym i produktach pochodnych, ziołach i przyprawach oraz nasionach sezamu. Znaczna część zgłoszonych przez Polskę powiadomień dotyczyła występowania niedopuszczalnych składników i składników nowej żywności, które nie zostały zatwierdzone zgodnie z obowiązującą w UE procedurą, w suplementach diety i środkach spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, głównie przeznaczonych dla sportowców. Ponadto Polska informowała poprzez RASFF m.in. o wykryciu: -wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w oleju sojowym, szprotach wędzonych i kakao, -aflatoksyn w orzechach i suszonych figach, -migracji pierwszorzędowych amin aromatycznych, migracji metali ciężkich z obrzeża, migracji formaldehydu i migracji globalnej z wyrobów do kontaktu z żywnością, -alergenów w produktach piekarniczych, przekąskach i sosie, -zmian organoleptycznych, ciał obcych, pleśni w owocach i warzywach, orzechach, ziołach i przyprawach, materiałach paszowych, -substancji dodatkowych do żywności niedopuszczonych lub substancji dodatkowych przekraczających dopuszczalny poziom w słodyczach i marynowanych warzywach. Poniższe tabele zawierają dane dotyczące powiadomień zgłoszonych przez Polskę do RASFF w 2014 r. pogrupowane pod względem zagrożeń i kategorii produktów. 165

Tabela 52 Liczba powiadomień zgłaszanych przez Polskę do RASFF w 2014 r. z podziałem na zagrożenia. Zagrożenie Suma Salmonella 22 niedopuszczalne składniki 16 WWA 13 składniki nowej żywności 10 aflatoksyny 9 ciała obce 9 pleśń 6 pozostałości pestycydów 6 zmiany organoleptyczne 5 migracja PAA 4 niedeklarowany gluten 4 migracja kadmu i ołowiu z obrzeża 3 pozostałości leków weterynaryjnych 3 gluten - przekroczenie 2 Listeria monocytogenes 2 migracja formaldehydu 2 SO2 - brak deklaracji 2 arsen 1 deoksyniwalenol 1 dioksyny 1 gorczyca - alergen 1 migracja globalna 1 nieprawidłowości w procesie prod. 1 ochratoksyna A 1 podejrzenie oszustwa 1 rtęć 1 substancje dodatkowe - niedopuszczalne 1 substancje dodatkowe - przekroczenie 1 wprowadzenie do obrotu przez niezatwierdzony zakład 1 zagrożenie encefalopatią 1 zakażenie bakteryjne 1 SO2 -przekroczenie 1 Suma końcowa 133 Tabela 53 Liczba powiadomień zgłaszanych przez Polskę do RASFF w 2014 r. z podziałem na kategorię produktu. Kategoria produktu Suma żywność dietetyczna, wzbogacana, suplementy diety 26 owoce i warzywa 18 orzechy, produkty pochodne, nasiona 15 mięso drobiowe i produkty pochodne 13 tłuszcze i oleje 11 wyroby do kontaktu z żywnością 10 materiały paszowe 8 166

zboża i produkty piekarnicze 7 zioła i przyprawy 7 mięso i produkty mięsne (inne niż drób) 4 ryby i produkty pochodne 4 kakao, kawa, herbata 3 mleko i produkty mleczne 2 inne produkty spożywcze/złożone 1 produkty gotowe i przekąski 1 słodycze 1 uboczne produkty pochodzenia zwierzęcego 1 zupy, buliony, sosy i przyprawy 1 Suma końcowa 133 Większość produktów zgłoszonych do RASFF przez Polskę w 2014 r. pochodziło spoza Unii Europejskiej, w tym przede wszystkim: ze Stanów Zjednoczonych, z Chin, z Ukrainy, z Indii i z Turcji. Wśród produktów pochodzących z UE, najwięcej produktów zgłoszonych przez Polskę do RASFF w zeszłym roku pochodziło z Polski. W kilku przypadkach surowiec pochodził z kraju UE, natomiast produkt przetworzony wyprodukowany z tego surowca pochodził z Polski lub na odwrót. Wykres 7 Pochodzenie produktów zgłaszanych przez Polskę do RASFF 167

W okresie od 01/01/2014 do 31/12/2014 wszyscy członkowie sieci RASFF zgłosili do systemu 148 powiadomień dotyczących produktów pochodzących z Polski, w tym: Tabela 54 Zgłoszenia w RASFF dot. produktów pochodzących z Polski Powiadomienia Suma alarmowe 60 informacyjne w celu podjęcia działań 50 informacyjne w celu zawrócenia uwagi 36 news 2 Suma końcowa 148 Najczęściej identyfikowane zagrożenie, będące przyczyną zgłoszenia do RASFF powiadomień dotyczących produktów z Polski to występowanie niebezpiecznych dla zdrowia bakterii Salmonella, przede wszystkim w mięsie drobiowym i produktach pochodnych oraz tzw. gryzakach dla psów. Duża część powiadomień dotyczyła również wykrycia patogennych bakterii Listeria monocytogenes, głównie w rybach i produktach pochodnych (przede wszystkim w łososiu wędzonym na zimno). Znaczna część powiadomień o produktach z Polski dotyczyła występowania niedopuszczalnych składników w suplementach diety i w środkach spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, głównie przeznaczonych dla sportowców. Ponadto w odniesieniu do produktów pochodzących z Polski informowano poprzez RASFF m.in. o wykryciu: -pozostałości środków ochrony roślin w owocach i warzywach, -alergenów w produktach piekarniczych i zbożowych, przekąskach, produktach mięsnych, -ciał obcych w mące ziemniaczanej, migdałach, musie jabłkowym, produkcie mięsnym, materiale paszowym oraz wyrobie do kontaktu z żywnością, -pozostałości leków weterynaryjnych w produktach mięsnych i mlecznych, -bakterii Campylobacter w mięsie drobiowym oraz pieczarkach, -wirusów (wzw typu A oraz norowirus) w owocach. Poniższe tabele zawierają dane dotyczące powiadomień zgłoszonych przez członków sieci RASFF w 2014 r. w odniesieniu do produktów pochodzących z Polski, pogrupowane pod względem zagrożeń i kategorii produktów. 168

Tabela 55 Liczba powiadomień zgłoszonych do KPK RASFF w GIS z podziałem pod względem kategorii zagrożenia Zagrożenie Liczba powiadomień Salmonella 40 Listeria monocytogenes 30 niedopuszczalny składnik 15 pestycydy 7 ciała obce 6 niedeklarowany gluten 5 Campylobacter 4 pozostałości leków weterynaryjnych 3 składniki nowej żywności 3 aflatoksyny 2 deoksyniwalenol 2 dioksyny 2 gluten - przekroczenie 2 niedeklarowana soja 2 niedeklarowany sezam 2 cynk, miedź, selen - przekroczenie 1 kadm - przekroczenie 1 kadm i ołów - przekroczenie 1 melamina 1 migracja formaldehydu 1 niedeklarowana gorczyca 1 niedeklarowane migdały 1 nieodpowiednia obróbka termiczna 1 niedopuszczalny barwnik 1 nieuprawniony zakład 1 niewłaściwe oznakowanie 1 niewystarczające oznakowanie 1 norowirus 1 objawy niepożądane po spożyciu 1 ochratoksyna A 1 podejrzenie zafałszowania 1 potencjalna obecność wąglika 1 STEC 1 wirus WZW typu A 1 wit. B6 - przekroczenie 1 WWA 1 złuszczanie powierzchni 1 zmiany organoleptyczne 1 Suma końcowa 148 169

Tabela 56 Liczba powiadomień zgłoszonych do KPK RASFF w GIS z podziałem pod względem kategorii produktu Kategoria produktu Liczba powiadomień mięso drobiowe i produkty pochodne 31 ryby i produkty pochodne 27 żywność dietetyczna, wzbogacana, suplementy diety 19 owoce i warzywa 13 mięso i produkty mięsne (inne niż drób) 11 zboża i produkty piekarnicze 10 pokarm dla zwierząt domowych 9 materiały paszowe 6 mleko i produkty mleczne 4 orzechy, produkty orzechowe, nasiona 4 słodycze 3 wyroby do kontaktu z żywnością 3 dania gotowe i przekąski 2 miód i mleczko pszczele 2 dodatki do żywności i środki aromatyzujące 1 inne produkty spożywcze / złożone 1 kakao i produkty pochodne, kawa i herbata 1 zioła i przyprawy 1 Suma końcowa 148 W omawianym okresie najwięcej powiadomień (30) dotyczących produktów pochodzących z Polski zostało zgłoszonych przez Polskę. Obowiązek przekazywania właściwych informacji do RASFF, które mogą być istotne z punktu widzenia władz odpowiedzialnych za kontrolę żywności i pasz w Unii Europejskiej, wynika z przepisów prawa Unii Europejskiej, a w szczególności art. 50 ust. 3 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 178/2002 z dnia 28 stycznia 2002 r. i jest taki sam dla każdego członka sieci RASFF. Polska lojalnie i otwarcie uczestniczy w systemie RASFF przekazując odpowiednie informacje o niebezpiecznej żywności i paszach do systemu. Znaczna część powiadomień dotyczących produktów pochodzących z Polski została zgłoszona przez Włochy i Francję oraz kraje sąsiadujące z Polską (Czechy, Niemcy, Słowację, Litwę). Poniższy wykres obrazuje przedstawioną sytuację w tym zakresie. 170

Wykres 8 Zgłoszenia RASFF dot. produktów pochodzących z Polski żywnością. Jakość zdrowotna materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z Nadzór sanitarny nad materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością oraz kosmetykami obejmuje zarówno sanitarno-higieniczne warunki produkcji, jak i bezpieczeństwo zdrowotne tych produktów. W 2014 r. na podstawie badań laboratoryjnych zakwestionowano łącznie 2,18% próbek materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością (w 2013 r. 3,19%), w tym produkcji krajowej 2,16% (w 2013 r. - 3,21%), wyprodukowanych w UE nie kwestionowano (w 2013 r. - 0,44 %) oraz z importu 2,61 % (w 2013 r. - 3,8 %). Działalność represyjna W 2014 r. w wyniku podjętych czynności kontrolnych, organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej wydały 39 984 decyzji administracyjnych nałożyły 23 048 mandatów na łączną kwotę 4 874830 zł oraz złożyły 25 aktów oskarżenia i zawiadomienia do prokuratury oraz 1122 wniosków o ukaranie. Zestawienie działań mających na celu zapewnienie zachowania zgodności z prawem przez podmioty działające w sektorze spożywczym zostało przedstawione w poniższej tabeli. 171

Tabela 57 Działalność represyjna PIS Działalność represyjna Rodzaj obiektów OBIEKTY PRODUKCJI ŻYWNOŚCI wydano decyzji administracyjnych razem w tym nałożono mandatów razem na kwotę liczba wniosków o ukaranie Wytwórnie lodów 1 148 7 1 37 8500 4 4 Automaty do lodów 2 457 25 6 150 27350 9 1 8 Wytwórnie tłuszczów roślinnych i mieszanin tłuszczów zwierzęcych z roślinnymi unieruchomienia/przerwania działalności całego lub części zakładu zakazu wprowadzenia produktu do obrotu razem do Sądu Grodzkiego w tym liczba wniosków o nałożenie kar pieniężnych przez PWIS 3 17 1 4 1200 1 1 Piekarnie 4 2617 54 13 913 215190 27 1 26 1 Ciastkarnie 5 1010 26 7 380 93650 17 7 10 Przetwórnie owocowo warzywne i grzybowe 6 270 3 9 57 13300 10 2 8 Browary i słodownie 7 58 5 1200 Wytwórnie napojów bezalkoholowych i rozlewnie piwa Wytwórnie naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i stołowych 8 38 1 1 7 1700 1 1 liczba aktów oskarżenia i zawiadomień do prokuratury 9 84 5 3 9 2800 1 1 2 Zakłady garmażeryjne 10 284 7 3 114 27250 6 2 4 Zakłady przemysłu zbożowo-młynarskiego 11 84 5 2 19 4350 6 2 4 Wytwórnie makaronów 12 31 1 5 900 Wytwórnie wyrobów cukierniczych 13 93 3 25 6000 7 7 1 Wytwórnie koncentratów spożywczych 14 38 1 4 4 1200 2 2 Wytwórnie octu, majonezu i musztardy 15 9 2 400 Wytwórnie chrupek, chipsów i prażynek 16 12 1 4 900 4 4 Wytwórnie suplementów diety 17 33 1 2 3 200 23 23 1 Wytwórnie środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego Wytwórnie substancji dodatkowych 19 8 Cukrownie 20 1 18 10 2 1 100 1 1 Inne wytwórnie żywności 21 292 9 13 80 19900 29 3 26 2 OBIEKTY OBROTU ŻYWNOŚCIĄ 172

Działalność represyjna Rodzaj obiektów wydano decyzji administracyjnych razem unieruchomienia/przerwania działalności całego lub części zakładu w tym zakazu wprowadzenia produktu do obrotu nałożono mandatów razem na kwotę liczba wniosków o ukaranie razem do Sądu Grodzkiego w tym liczba wniosków o nałożenie kar pieniężnych przez PWIS liczba aktów oskarżenia i zawiadomień do prokuratury Sklepy spożywcze 22 16230 160 1004 10786 2072430 229 17 212 W tym: super, hipermarkety 22a 1358 15 78 1078 255900 3 3 Kioski 23 854 25 43 632 120210 38 1 37 W tym: - kioski na targowiskach sprzedające mięso Kioski na targowiskach sprzedające inne środki spożywcze 23a 81 2 3 127 25350 5 5 23b 140 9 7 164 32800 6 6 Magazyny hurtowe 24 1556 15 54 424 96100 73 73 1 W tym: hurtownie suplementów diety 24a 53 20 13 3500 15 15 Obiekty ruchome i tymczasowe 25 335 38 26 738 163440 103 5 98 Środki transportu 26 210 1 39 6900 3 3 Inne obiekty obrotu żywnością 27 506 12 53 202 50050 148 3 145 12 OBIEKTY ŻYWIENIA ZBIOROWEGO Zakłady żywienia zbiorowego otwarte 28 10205 316 119 6933 1603810 331 7 324 3 W tym: zakłady małej gastronomii 28a 3809 103 40 2255 476630 147 4 143 Wagony gastronomiczne (restauracyjne i barowe) Zakłady żywienia zbiorowego zamknięte (ap) 28b 29 4352 84 50 1451 329150 99 4 95 2 a) stołówki pracownicze 29a 119 8 2 85 20350 3 3 b) bufety przy zakladach pracy 29b 149 6 3 82 17600 14 1 13 c) stołówki w domach wczasowych 29c 472 8 9 192 43750 3 3 d) bloki żywienia w szpitalach 29d 331 2 2 43 9650 1 1 w tym: żywienie w systemie cateringowym 29d1 102 1 10 2100 1 1 e) kuchnie niemowlęce 29e 11 1 100 f) bloki żywienia w sanatoriach i prewentoriach 29f 88 47 10200 w tym: żywienie w systemie cateringowym 29f1 7 5 850 173

Działalność represyjna Rodzaj obiektów wydano decyzji administracyjnych razem unieruchomienia/przerwania działalności całego lub części zakładu w tym zakazu wprowadzenia produktu do obrotu nałożono mandatów razem na kwotę liczba wniosków o ukaranie razem do Sądu Grodzkiego w tym liczba wniosków o nałożenie kar pieniężnych przez PWIS liczba aktów oskarżenia i zawiadomień do prokuratury g) bloki żywienia w domach opieki społecznej 29g 210 4 4 83 18650 12 12 w tym: żywienie w systemie cateringowym 29g1 23 3 1 13 3250 6 6 h) stołówki w żłobkach i domach małego dziecka 29h 56 3 29 6300 4 4 i) stołówki szkolne 29i 1085 20 5 217 43300 7 7 w tym: żywienie w systemie cateringowym 29i1 164 3 1 24 4100 3 3 j) stołówki w bursach i internatach 29j 110 1 21 3850 k) stołówki na koloniach/półkoloniach/obozach/zimowiskach 29k 140 5 2 140 32400 3 3 1 l) stołówki w przedszkolach 29l 922 5 10 174 31200 12 1 11 w tym: żywienie w systemie cateringowym 29l1 177 1 3 73 12700 11 1 10 ł) stołówki w domach dziecka i młodzieży 29ł 42 1 9 2000 2 2 m) stołówki studenckie 29m 24 1 15 4050 n) stołówki w zakładach specjalnych i wychowawczych 29n 113 22 4250 o) zakłady usług cateringowych 29o 239 13 7 187 55050 17 2 15 p) inne zakłady żywienia 29p 241 10 3 104 26450 21 21 1 Razem (wiersze 01-29) 30 39842 796 1420 23024 4868180 1172 55 1117 25 Wytwórnie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością Miejsca obrotu materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością 31 61 15 5050 1 1 32 81 12 9 1600 4 4 w tym: a) hurtownie 32a 38 3 5 1200 3 3 b) sklepy 32b 42 8 4 400 1 1 Razem (31-32) 33 142 12 24 6650 5 5 Ogółem (30-33) 34 39984 796 1432 23048 4874830 1177 55 1122 25 174

Graniczna kontrola sanitarna W Polsce żywność oraz materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością przywożone z państw niebędących członkami Unii Europejskiej i wprowadzane do obrotu w Polsce podlegają granicznej kontroli sanitarnej na podstawie przepisów rozporządzenia nr 882/2004 oraz art. 79-84 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. z 2010 r. Nr 136, poz. 914, z późn. zm.). Graniczna kontrola sanitarna jest przeprowadzana przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej i dotyczy towarów określonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 8 grudnia 2011 r. w sprawie wykazu towarów, które podlegają granicznej kontroli sanitarnej (Dz. U. Nr 272, poz. 1612). Wykaz ten został stworzony w oparciu o analizę ryzyka i obejmuje towary, które nie zostały objęte regulacjami wspólnotowymi. Graniczna kontrola sanitarna w Polsce nie jest przeprowadzana jedynie w przypadku, gdy towarowi towarzyszy świadectwo granicznej kontroli sanitarnej wydane w innym państwie członkowskim lecz również kiedy towar zostanie legalnie wprowadzony na rynek (odprawiony ostatecznie przez służby celne) w innym państwie członkowskim UE. Zgodnie z przepisami ustawy osoba odpowiedzialna za przywóz towarów jest obowiązana powiadomić właściwy organ PIS nie później niż na 48 godzin przed planowanym przywozem towarów, a w przypadku środków spożywczych nietrwałych mikrobiologicznie nie później niż na 24 godziny. Wzór wniosku o przeprowadzenie kontroli określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 lutego 2007 r. w sprawie wzorów wniosku o dokonanie granicznej kontroli sanitarnej oraz świadectwa spełniania wymagań zdrowotnych (Dz. U. Nr 44, poz. 286). Organ PIS przeprowadza kontrolę graniczną zgodnie z przepisami prawnymi oraz stosownymi procedurami Głównego Inspektora. W ramach kontroli przeprowadza się kontrolę dokumentacji przewozowej istotnej ze względu na identyfikację partii produktu (karnet TIR lub CMR, specyfikacje, faktury, SAD) oraz inne dokumenty dotyczące towaru, w tym potwierdzające zgodność produktu z wymaganiami zawartymi w obowiązujących przepisach; ocenie podlegają warunki transportu i składowania oraz w określonych przypadkach pobierane są próbki do badań laboratoryjnych oraz oględziny towaru, a w przypadku podejrzenia niezgodności z wymaganiami zdrowotnymi, albo gdy istnieją wątpliwości odnośnie identyfikacji towaru są przeprowadzane kontrole bezpośrednie (kontrole opakowań, znakowania, temperatury oraz pobieranie próbek do analizy i badania laboratoryjne). Próbki pobierane są również zgodnie z rocznym planem pobierania próbek do badań laboratoryjnych z 175

importu. W wyniku przeprowadzonej kontroli właściwy organ Państwowej Inspekcji Sanitarnej wydaje świadectwo stwierdzające spełnianie przez towary objęte graniczną kontrolą sanitarną wymagań zdrowotnych. W przypadku stwierdzenia, że towary nie spełniają obowiązujących wymagań zdrowotnych, organ PIS podejmuje działania określone w art. 18 21 rozporządzenia nr 882/2004. Organy celne nadają dopuszczalne przeznaczenie celne, zgodnie z warunkami określonymi w świadectwie stwierdzającym spełnianie przez towary objęte graniczną kontrolą sanitarną wymagań zdrowotnych albo zgodnie z działaniami podjętymi przez organ PIS w odniesieniu do danego towaru. Organy PIS współpracują z organami celnymi na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia z dnia 18 lutego 2008 r. w sprawie współpracy organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej z organami celnymi w zakresie granicznych kontroli sanitarnych (Dz. U. Nr 37, poz. 213, z późn. zm.). Kontrole graniczne mogą odbywać się (w całości) w punktach kontroli granicznej w przejściach granicznych wyznaczonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 24 września 2007 r. w sprawie wykazu przejść granicznych właściwych dla przeprowadzania granicznej kontroli sanitarnej (Dz. U. Nr 196, poz. 1423). Kontrole graniczne mogą odbywać się również wewnątrz kraju i wtedy kontrola dokumentacji odbywa się w punkcie kontroli granicznej, a kontrole identyfikacyjne i bezpośrednie (łącznie z pobraniem próbek) odbywają się wewnątrz kraju i są przeprowadzane przez powiatowe organy PIS. Podmioty działające na rynku spożywczym odpowiedzialne za towar (importerzy) pokrywają opłaty uwzględniające koszty związane z przeprowadzaniem granicznych kontroli sanitarnych. Wysokość opłat ustala się na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 8 maja 2009 r. w sprawie opłat za czynności wykonywane przez organy Państwowej inspekcji Sanitarnej w ramach urzędowej kontroli żywności (Dz. U. Nr 78, poz. 656, z późn. zm.). Organy PIS, w ramach urzędowej kontroli żywności, upoważnione są również do przeprowadzania granicznych kontroli sanitarnych żywności pochodzenia niezwierzęcego oraz materiałów lub wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, przywożonych z państw niebędących członkami Unii Europejskiej oraz z państw niebędących członkami Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym. Graniczne kontrole sanitarne przeprowadzane są na zasadach określonych w art. 15-24 rozporządzenia nr 882/2004 oraz obowiązującą procedurą PK/NG/01 Kontrola jakości zdrowotnej 176

przywożonej z zagranicy żywności, składników żywności, substancji pomagających w przetwarzaniu oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. W wyniku przeprowadzonej kontroli właściwy organ Państwowej Inspekcji Sanitarnej wydaje świadectwo stwierdzające spełnianie wymagań zdrowotnych przez importowaną żywność lub materiały i wyrobów przeznaczone do kontaktu z żywnością, które jest podstawą dla organów celnych do nadania dopuszczalnego przeznaczenia celnego. W 2014 r. w ramach nadzoru nad środkami spożywczymi oraz materiałami lub wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne przeprowadziły graniczne kontrole sanitarne zgodnie z poniższą tabelą. Tabela 58 Graniczna kontrola sanitarna w 2014 r. Nazwa Stacji GSSE Dorohusk GSSE Elbląg GSSE Gdynia GSSE Hrebenne GSSE Koroszczyn GSSE Przemyśl Liczba przeprowadzonych kontroli/liczba partii Liczba wydanych świadectw jakości zdrowotnej Liczba decyzji zakazujących wprowadzenie na teren UE lub zmiana przeznaczenia 2653 2402 23 279 / 279 279 / 0 0 25015 9486 47 1431 / 1431 1379/4 72 1586 1611/w tym 2 CED-y 0 6638 6618 / 2 1 GSSE Suwałki GSSE Szczecin GSSE Świnoujście GSSE Warszawa 789/792 783/1 0 461 456/5 1 75 69 0 8528/8527 8519/w tym 2 CED-y 0 dolnośląskie 1082/4097 1082 0 kujawsko-pomorskie 367/1830 695 1 lubelskie 363/415 378 1 lubuskie 58/75 69 1 świadectwo niezgodne dla wyrobów do kontaktu z żywnością 177

Nazwa Stacji ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Liczba przeprowadzonych kontroli/liczba partii Liczba wydanych świadectw jakości zdrowotnej Liczba decyzji zakazujących wprowadzenie na teren UE lub zmiana przeznaczenia łódzkie 1467/ 4 537 2110/337 5 małopolskie 3682/3682 3682 0 mazowieckie 2565 / 8455 5542 2 opolskie 378 / 2492 552 0 podkarpackie 253/885 384 0 podlaskie 115 / 188 153 0 pomorskie 140 / 362 148 0 śląskie 2385/2529 2429/3 0 świętokrzyskie 12/18 17 0 warmińsko - mazurskie 73/152 152 0 wielkopolskie 864/1772 2156 0 zachodniopomorskie 21/14 21 0 Podsumowanie Stan sanitarny zakładów żywności i żywienia od 2012 roku nie uległ znaczącym zmianom. Nadal należy dążyć do wzrostu świadomości przedsiębiorców w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa produkowanej lub wprowadzanej do obrotu żywności. Bardzo ważna jest współpraca przedsiębiorców sektora spożywczego z przedstawicielami Państwowej Inspekcji Sanitarnej w rozwiązywaniu problemów, co bardzo często stanowi czynnik mobilizujący do poprawy stanu sanitarnego obiektów i polepszenia jakości zdrowotnej żywności. W celu zapewnienia właściwego poziomu bezpieczeństwa zdrowotnego żywności w dalszym ciągu będzie kontynuowany nadzór sanitarny szczególnie w zakresie: -zachowania łańcucha chłodniczego na całej drodze od surowca do gotowego produktu wydawanego konsumentom, co ma szczególne znaczenie w przypadku środków spożywczych łatwo psujących się, 178

-zachowania higieny osobistej i higieny miejsca pracy, -identyfikowalności surowców i produktów, -stosowania prawidłowych procesów mycia i dezynfekcji, -wdrażania i skutecznego stosowania systemów kontroli wewnętrznej w obiektach żywności i żywienia zasad dobrej praktyki higienicznej (GHP), dobrej praktyki produkcyjnej (GMP) oraz systemu HACCP (wraz z niezbędną dokumentacją), -właściwego stosowania substancji dodatkowych, -prawidłowego znakowania wyrobów. 2.3. PAŃSTWOWA INSPEKCJA OCHRONY ROŚLIN I NASIENNICTWA roślin Sektor nadzoru nad obrotem, konfekcjonowaniem i stosowaniem środków ochrony W ramach przeprowadzanych kontroli wydano 1 691 zaleceń pokontrolnych, o 38,5 % mniej niż w analogicznym okresie roku ubiegłego. Zrealizowano 1 057 zaleceń, tj. 62,5 % ich ogólnej liczby. Najmniejszą ilość zrealizowanych zaleceń pokontrolnych stwierdzono w województwie warmińsko-mazurskim (38,9%), a najwięcej w województwach: zachodniopomorskim (100%) i pomorskim (93,5%). Efektem przeprowadzonych kontroli i stwierdzenia nieprawidłowości było wystawienie 957 mandatów i 20 decyzji o opłacie sankcyjnej oraz złożenie 25 wniosków do sądu. 179

Tabela 59 Szczegółowe zestawienie liczby wydanych zaleceń pokontrolnych i sankcji karnych w rozbiciu na poszczególne rodzaje kontroli Wydane zalecenia pokontrolne Odpowiedzialność karna Typ kontroli Liczba kontroli Liczba re-kontroli Ogółem zrealizowane niezrealizowane wnioski do sądu mandaty decyzje o opłacie sankcyjnej A 6 138 61 316 229 87 19 157 20 B 23520 177 1275 781 494 6 800 0 C 753 17 79 35 44 0 0 0 D 740 2 21 12 9 0 0 0 Inne 885 146 0 0 0 0 0 0 Razem 32 036 403 1 691 1 057 634 25 957 20 Najwięcej nieprawidłowości stwierdzono podczas przeprowadzania kontroli typu B. W trakcie tych kontroli wydano 1 275 zaleceń pokontrolnych, co stanowi 75,4% wszystkich wydanych zaleceń. Realizacja zaleceń została sprawdzona w 177 rekontrolach, tj. w 43,92 % ogólnej liczby kontroli sprawdzających. Mandaty nałożone za nieprawidłowe stosowanie środków ochrony roślin stanowią 83,3% wszystkich wydanych mandatów. 6 138 takich kontroli oraz 61 kontroli sprawdzających wykonanie zaleceń pokontrolnych. Liczba kontroli, w porównaniu z rokiem poprzednim, zwiększyła się o 0,14%. W wyniku przeprowadzenia 6 138 kontroli typu A pracownicy Inspekcji stwierdzili 428 nieprawidłowości. Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości to: opakowania jednostkowe środków ochrony roślin niespełniające wymagań określonych w zezwoleniu na wprowadzanie do obrotu/pozwoleniu na handel równoległy, oferowanie środków niedopuszczonych do obrotu, brak szkolenia w zakresie doradztwa. Tabela 60 Szczegółowe zestawienie nieprawidłowości wykazanych podczas kontroli typu A w układzie krajowym Zakres kontroli Liczba kontroli Liczba stwierdzonych nieprawidłowości wpis do rejestru 3 614 17 szkolenia w zakresie doradztwa 4 573 66 warunki przechowywania śor. (art. 25 ust.3 pkt 3 ustawy o środkach ochrony roślin) 4 350 9 prowadzenie dokumentacji 4 429 36 przechowywanie dokumentacji przez 5 lat 3 583 7 inne 1 614 20 konfekcjonowanie śor (art. 25 ust. 5 ustawy o środkach ochrony roślin)* 350 16 dopuszczenie środka ochrony roślin do obrotu* 4 888 70 termin ważności środka ochrony roślin* 4 709 34 180

Zakres kontroli Liczba kontroli Liczba stwierdzonych nieprawidłowości opakowania * 4 750 91 etykiety * 4 704 57 zaprawione nasiona * 996 5 Razem 42 560 428 *) 1 rodzaj środka ochrony roślin lub 1 rodzaj zaprawionego materiału siewnego Wykazane nieprawidłowości skutkowały wydaniem 316 zaleceń pokontrolnych, 157 mandatów karnych, 20 decyzji o nałożeniu opłaty sankcyjnej i 56 decyzji o wycofaniu środków ochrony roślin z obrotu. Przyczyną naliczenia opłaty sankcyjnej była sprzedaż środków ochrony roślin, które nie zostały dopuszczone do obrotu przez ministra właściwego do spraw rolnictwa lub reklama środków ochrony roślin niedopuszczonych do obrotu. Ponadto, środki ochrony roślin niespełniające określonych, w ustawie o środkach ochrony roślin, wymogów: niedopuszczone do obrotu, podrobione, przeterminowane, nieodpowiadające wymaganiom jakościowym lub sprzedawane w uszkodzonych lub nieoryginalnych opakowaniach podlegają wycofaniu. W 2014 roku Inspekcja wycofała z obrotu 61 293,71 kg/l środków ochrony roślin niedopuszczonych do obrotu, niespełniających wymagań określonych w zezwoleniu/pozwoleniu, o zmienionym składzie lub właściwościach fizycznych lub chemicznych, przeterminowanych, podrobionych, w opakowaniach niespełniających wymagań zezwolenia/pozwolenia lub niewłaściwie zaetykietowanych. W wyniku przeprowadzonych kontroli stwierdzono 1 489 nieprawidłowości, które skutkowały wystawieniem 800 mandatów karnych oraz złożeniem 6 wniosków do sądu. Nieprawidłowości te dotyczyły, przede wszystkim, użycia środka ochrony roślin niezgodnie z zakresem stosowania (20 728 kontroli; 385 nieprawidłowości; 347 mandatów), braku lub niepoprawnego prowadzenia dokumentacji zabiegów wykonywanych przy użyciu środków ochrony roślin (21 314 kontroli; 368 nieprawidłowości; 140 mandatów), braku badania sprawności technicznej sprzętu do wykonywania zabiegów (20 681 kontroli; 300 nieprawidłowości; 145 mandatów) oraz braku ukończenia szkolenia (21 126 kontroli; 289 nieprawidłowości; 167 mandatów). Konsekwencją przeprowadzenia kontroli oraz wykrycia, w ich trakcie, nieprawidłowości było wydanie 1 275 zaleceń pokontrolnych, z czego zrealizowanych zostało 781, tj. 61,25 % 181

ogólnej liczby zaleceń. Niezrealizowane zalecenia pokontrolne dotyczą głównie braku szkoleń u osób stosujących środki ochrony roślin, braku badań sprawności technicznej sprzętu do wykonywania zabiegu oraz używania środków ochrony roślin niezgodnie z zakresem stosowania, a termin sprawdzenia wykonania tych zaleceń został wyznaczony na rok 2015. Tabela 61 Szczegółowe zestawienie liczby nieprawidłowości wykazanych podczas kontroli stosowania środków ochrony roślin w układzie krajowym Nieprawidłowości Liczba kontroli Liczba stwierdzonych nieprawidłowości wydanych Liczba zaleceń zrealizowanych Odpowiedzialność karna wnioski do sądu mandaty uniemożliwianie lub utrudnianie Inspekcji wykonywania czynności urzędowych w dokumentacji dot. stosowanych śor użycie śor niedopuszczonego do obrotu użycie śor niezgodnie z zakresem stosowania warunki bezpiecznego stosowania śor 17336 4 0 0 0 2 21314 368 337 214 3 140 20754 23 21 9 0 14 20728 385 378 197 6 347 15294 105 97 54 2 84 warunków przechowywania 19960 15 15 15 0 5 posiadanie aktualnego zaświadczenia potwierdzającego ukończenie szkolenia 21126 289 254 143 1 167 badań sprawności technicznej sprzętu do wykonywania zabiegów 20681 300 254 156 1 145 Ogółem 1489 Integrowana Produkcja W gospodarstwach z Integrowaną Produkcją Roślin przeprowadzono 3 013 kontroli pod kątem zgodności prowadzenia upraw z wymogami IP. Uchybienia stwierdzono u 16 producentów. W celu zbadania pozostałości środków ochrony roślin Inspekcja pobrała 309 próbek płodów rolnych. Nieprawidłowości wykryto w 6 próbach. Pobrano również 141 próbek na obecność 182

pozostałości metali ciężkich, azotanów i innych pierwiastków oraz substancji szkodliwych, w których nie stwierdzono nieprawidłowości. Tabela 62 Kontrole u producentów IP pozostałości środków ochrony roślin, metali ciężkich, azotanów i innych pierwiastków oraz substancji szkodliwych. Kontrole w gospodarstwach pod kątem postępowania zgodnie z metodykami w których nie wykryto nieprawidłowości w których wykryto nieprawidłowości razem: dolnośląskie 9 0 9 kujawsko-pomorskie 16 2 18 lubelskie 69 4 73 lubuskie 2 0 2 łódzkie 90 0 90 małopolskie 49 0 49 mazowieckie 63 0 63 opolskie 3 0 3 podlaskie 3 0 3 podkarpackie 6 0 6 pomorskie 3 0 3 śląskie 10 0 10 świętokrzyskie 74 0 74 warmińsko-mazurskie 2 0 2 wielkopolskie 11 0 11 zachodnio pomorskie 0 0 0 Razem 410 6 416 Badania pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych. W ramach urzędowej kontroli przebadano m.in. 985 próbek owoców i 1 000 próbek warzyw. Łącznie na 2 491 przebadanych próbek przekroczenia najwyższych dopuszczalnych poziomów (NDP) zastosowanych środków ochrony roślin oraz obecność substancji niedozwolonych do stosowania w poszczególnych uprawach stwierdzono w 32 przypadkach (1,3 %). Przekroczenia NDP stwierdzono w owocach jabłoni, gruszy, agrestu, malin, winogron, sałacie lodowej, naci pietruszki, pieczarkach, kapuście głowiastej, kapuście pekińskiej, cebuli dymce, pszenicy, brokułach, marchwi, sałacie, selerze, szpinaku. Substancje czynne, które wykryto w w/w produktach to m.in.: chloropiryfos, chlorotalonil, dimetoat (suma dimetoatu i ometoatu), 183

diazynon, ditiokarbaminiany, fenwalerat i esfenwalerat (suma), pirymifos metylowy, karbendazym. Przekroczenia najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości oraz przypadki wykrycia związków niedopuszczonych do stosowania w danej uprawie objęte były procedurą powiadamiania zgodnie z Systemem Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach RASFF. W 2014 roku Główny Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa otrzymał 28 powiadomień RASFF. Tabela 63 Substancje czynne stwierdzone w powiadomieniach RASFF Substancja/substancje czynne Liczba wykryć acetamipryd 1 chloropiryfos 5 chlorotalonil 3 cyprokonazol 1 ditiokarbaminiany 2 dimetoat 5 diazynon 1 fenwalerat i esfenwalerat 2 flonikamid 1 flutriafol 1 kaptan 1 karbendazym 1 mepikwat 1 pikoksystrobina 1 pendimetalina 1 penkonazol 1 spirodiklofen 2 184

Wyniki badań przeprowadzonych przez Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach W 2014 roku pobrano do badań monitoringowych 250 próbek płodów rolnych, w tym: 182 próbek owoców, 63 próbek warzyw, 5 próbek upraw rolniczych. Badaniami objęto 331 substancji biologicznie czynnych środków ochrony roślin, ich izomerów i metabolitów oraz 17 upraw lub ich grup, w tym: 2 sadownicze (grusza i jabłoń), 11 warzywnych (burak ćwikłowy, cebula, cebula dymka, kapusta głowiasta, kapusta pekińska, marchew, pieczarka, nać pietruszki, pomidor, sałata lodowa, seler) oraz 4 rolnicze (burak cukrowy, owies, pszenica, ziemniak). W pobranych próbkach wykonano 83 185 analiz pozostałości środków ochrony roślin. Najwięcej analiz wykonano w uprawach sadowniczych 60 606 (72,9%), w warzywach 20 917 (25,1%), w uprawach rolniczych 1 662 (2,0%). W 23 próbkach, czyli w 9,2% ogółu analizowanych próbek, nie stwierdzono obecności pozostałości środków ochrony roślin. W 194 próbkach (77,6%) wykryto pozostałości pozostające poniżej najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości (NDP), a 33 próbki (13,2%) zawierały przekroczenia norm UE bądź UC. Analizując poszczególne grupy upraw stwierdzono, że: -na 182 próbki owoców: 9 (4,9%) próbek nie zawierało pozostałości, a 146 (80,2%) próbek zawierało pozostałości poniżej NDP UE lub UC. Wśród pozostałych próbek: 6 zawierało przekroczenia NDP UE (3,3%), 26 próbek zawierało przekroczenia NDP UC (14,3%). Przekroczenia norm UE lub UC stwierdzono w 27 próbkach (14,8%); -na 63 próbki warzyw: 10 (15,9%) próbek nie zawierało pozostałości, a 48 (76,2%) próbek zawierało pozostałości poniżej NDP UE lub UC. Wśród pozostałych próbek: 4 zawierały przekroczenia NDP UE (6,3%), 5 próbek zawierało przekroczenia NDP UC (7,9%). Przekroczenia norm UE lub UC stwierdzono w 5 próbkach (7,9%); -na 5 próbek upraw rolniczych: cztery próbki (80,0%) nie zawierały pozostałości, a w jednej (76,2%) stwierdzono przekroczenie NDP UC (20,0%). Pozostałości środków ochrony roślin we wszystkich próbkach stwierdzono w uprawach gruszy, selera, sałaty lodowej, naci pietruszki, pieczarek, kapusty głowiastej, kapusty pekińskiej, cebuli dymki i pszenicy. W uprawie jabłek pozostałości wykryto w 95%, pomidora w 80% i marchwi w 50% badanych próbek. 185

Wykres 9 Pozostałości środków ochrony roślin w owocach (182 próby) Wykres 10 Pozostałości środków ochrony roślin w warzywach (63 próby) 186

Wykres 11 Pozostałości środków ochrony roślin w uprawach rolniczych (5 prób) Wyniki badań przeprowadzonych przez Instytut Ochrony Roślin PIB w Poznaniu w ramach Programu Wieloletniego Laboratoria Instytutu Ochrony Roślin - PIB, w ramach programu urzędowych badań kontrolnych pozostałości środków ochrony roślin, przeprowadziły analizy 1 303 próbek płodów rolnych, w tym: 326 próbek owoców, 538 próbek warzyw, 23 próbki suchych nasion roślin strączkowych, 48 próbek nasion oleistych (rzepak), 348 próbek zbóż, 6 próbek przypraw i 14 próbek roślin cukrodajnych. W 2014 roku kontrola obejmowała 55 upraw. Większość badanych próbek stanowiły owoce i warzywa. Do badań pobrano: -15 gatunków owoców (agrest, borówka, brzoskwinia, czereśnia, gruszka, jabłko, malina, morela, orzech laskowy, orzech włoski, porzeczka, śliwka, truskawka, winogrono, wiśnia), -26 gatunków warzyw (bób, burak ćwikłowy, brokuł, cebula, cebula dymka, chrzan, groszek zielony, fasola szparagowa, kalafior, kapusta, kapusta brukselska, kapusta pekińska, koper, marchew, oberżyna, ogórek, papryka, por, pietruszka, pomidor, rzodkiewka, sałata, seler, szczypior, szparag, szpinak), -2 gatunki suchych nasion roślin strączkowych (fasola, groch), 187

-9 gatunków zbóż (gryka, jęczmień, kukurydza, mieszanki zbożowe, owies, proso, pszenica, pszenżyto, żyto), 1 gatunek nasion roślin oleistych (rzepak), -1 gatunek przypraw (kminek), -1 gatunek roślin cukrodajnych (burak cukrowy). Łącznie oznaczono pozostałości 362 substancji aktywnych środków ochrony roślin i związków pochodnych. Wyboru tych substancji dokonano m.in. w oparciu o otrzymywane, za pośrednictwem WIORiN, informacje o najpowszechniej stosowanych w kraju środkach ochrony roślin oraz o wyniki badań prowadzonych w tym zakresie w latach poprzednich. Obecność pozostałości środków ochrony roślin stwierdzono w 321 badanych próbkach, czyli 24,6% ogółu analizowanych. Wykryto 61 spośród 362 oznaczanych związków. Pozostałości wykrywano w przyprawach (83,3%), owocach (42,9%), roślinach cukrodajnych (28,6%), w warzywach (21,4%), zbożach (15,8%) oraz w nasionach i owocach oleistych (4,2%). W 0,9% badanych próbek stwierdzono przekroczenia najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości (NDP). W 7,2% próbek wykryto substancje niedozwolone do ochrony upraw. Wyniki analiz przedstawiono na wykresach poniżej. Wykres 12 Pozostałości środków ochrony roślin w owocach 188

Wykres 13 Pozostałości środków ochrony roślin w warzywach Wykres 14 Pozostałości środków ochrony roślin w zbożach Pozostałości środków ochrony roślin stwierdzano najczęściej w agreście (83,3%), w kminku (83,3%), gruszkach (64,3%), porzeczkach (59,5%), malinach (55,8%), pomidorach, winogronach oraz cebuli dymce (50,0%), w borówkach i brzoskwiniach (44,0%), w selerze 189

korzeniowym (43,2%), w koprze (41,4%) i w czereśniach (41,3%) [statystyka dla produktów, których liczba badanych próbek wynosiła co najmniej 5]. Pozostałości przekraczające najwyższe dopuszczalne poziomy zawierało 12 badanych próbek (0,9%) w 4 próbkach owoców agrestu, malin, winogron i w 8 próbkach warzyw brokułów, kapusty pekińskiej, marchwi, sałaty, selera i szpinaku. W 94 próbkach (7,2%) pochodzących z 23 produktów, w tym warzyw, owoców, przypraw i zbóż, wykryto pozostałości środków ochrony roślin niedopuszczonych do ich ochrony. W 10 próbkach (0,8%) stwierdzono zarówno przekroczenia NDP jak i stosowanie środków niedozwolonych. Wyniki badań przeprowadzonych przez Instytut Ochrony Roślin PIB w ramach Działalności Statutowej Badania pod kątem pozostałości substancji aktywnych środków ochrony roślin prowadzone były przez Instytut Ochrony Roślin Państwowy Instytut Badawczy (IOR-PIB) w Poznaniu również w ramach działalności statutowej. Celem badań jest sprawdzenie przestrzegania przez producentów płodów rolnych zapisów art. 55 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 1107/2009, art. 46 ustawy o środkach ochrony roślin oraz rozporządzenia (WE) Nr 396/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady. W roku 2014 badania kontrolne pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych w ramach działalność statutowej były prowadzone przez laboratoria IOR - PIB w Białymstoku, Poznaniu, Rzeszowie i Sośnicowicach. Ogółem pobrano do badań 190 próbek, w tym 185 próbek płodów rolnych (21 próbek cebuli, 7 - gruszek, 40 - jabłek, 1 - kalafiora, 28 - kapusty głowiastej, 1 - kapusty pekińskiej, 31 - marchwi, 1 - próbkę orzecha laskowego, 2 - pieczarek, 5 - pomidorów, 48 - ziarna rzepaku) oraz 5 próbek interwencyjnych (3 próbki pędów rzepaku, 1 - liści leszczyny, 1 - liści gryki). W 5 (2,6%) spośród 190 badanych próbek wykryto pozostałości związków niedopuszczonych do stosowania na etapie ich produkcji, w tym w 4 próbkach płodów rolnych (2,2%) i w 1 próbce interwencyjnej (0,5%). W próbkach stwierdzono pozostałości: 13 fungicydów, 5 insektycydów i 1 herbicydu. W 44 spośród 185 badanych próbek płodów rolnych, czyli w 23,8% ogółu analizowanych próbek, stwierdzono obecność pozostałości środków ochrony roślin. Wykryto 19 spośród 364 oznaczanych związków. Pozostałości środków ochrony roślin występowały w 64,6% próbek owoców oraz w 14,6% próbek warzyw. Ich obecność stwierdzono w jabłkach (77,5%), pomidorach 190

(60,0%), marchwi (29,0%) i w kapuście głowiastej (3,6%). W żadnej próbce płodów rolnych nie stwierdzono przekroczeń najwyższych dopuszczalnych pozostałości (NDP). W 5 (2,6%), spośród 190 badanych próbek, wykryto pozostałości związków niedopuszczonych do stosowania na etapie ich produkcji, w tym w 4 próbkach płodów rolnych (2,2%) i w 1 próbce interwencyjnej (0,5%). W próbkach stwierdzono pozostałości: 13 fungicydów, 5 insektycydów i 1 herbicydu. Wyniki badań przeprowadzonych przez Instytut Ochrony Roślin PIB z kontroli produkcji ekologicznej Badania pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych pochodzących z produkcji ekologicznej prowadzone były przez Instytut Ochrony Roślin PIB w Poznaniu od roku 2003. W roku 2014 badaniami kontrolnymi objęto 362 substancje aktywne środków ochrony roślin i 9 upraw 4 warzywne (cebula, kapusta, marchew, ziemniak), 3 sadownicze (aronia, jabłoń, malina) i 2 rolnicze (pszenica, żyto). Wyboru substancji aktywnych do badań dokonano w oparciu o otrzymywane, za pośrednictwem Wojewódzkich Inspektoratów Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa, informacje o najpowszechniej w kraju stosowanych środkach ochrony roślin oraz o wyniki badań prowadzonych w tym zakresie w latach poprzednich. Ogółem pobrano do badań 46 próbek płodów rolnych wyprodukowanych metodami ekologicznymi: 21 próbek warzyw cebula (5), kapusta (6), marchew (4), ziemniaki (6), 16 próbek owoców aronia (5), jabłka (7), maliny (4) oraz 9 próbek ziarna zbóż pszenica (4), żyto (5). Próbki do badań pobierali, zgodnie z wcześniej ustalonym harmonogramem pracownicy PIORiN i dostarczali je do laboratoriów IOR - PIB. W ani jednej spośród 46 badanych próbek warzyw, owoców i zbóż pochodzących z gospodarstw ekologicznych nie stwierdzono obecności żadnej z 362 poszukiwanych substancji aktywnej środków ochrony roślin. Wyniki badań przeprowadzonych przez Centralne Laboratorium GIORiN w Toruniu W Pracowni Badania Pozostałości Środków Ochrony Roślin Centralnego Laboratorium GIORiN przedmiotem badań były 702 próbki, w tym: 191

-413 (58,8%) próbek owoców (agrest, aronia, borówka, brzoskwinia, czereśnia, gruszka, jabłko, malina, porzeczka, śliwka, truskawka, wiśnia), -61 (8,7%) próbek warzyw spod osłon (ogórek, papryka, pieczarka, pomidor), -228 (32,5%) próbek warzyw gruntowych (bób, burak ćwikłowy, cukinia, fasola szparagowa, kapusta pekińska, koper, marchew, ogórek, pasternak, pietruszka, pomidor, rzodkiewka, sałata, seler, szparag, ziemniak). W roku 2014 poszukiwano łącznie pozostałości 172 substancji czynnych środków ochrony roślin, w tym: 59 fungicydów, 84 insektycydów, 24 herbicydów, 3 akarycydów, 1 nematocydu i 1 regulatora wzrostu. Badaniami kontrolnymi objęto 32 uprawy: 12 upraw owoców, 4 uprawy warzyw spod osłon oraz 16 upraw warzyw gruntowych. W 433 próbkach, co stanowi 61,7% ogółu analizowanych próbek, nie wykryto pozostałości środków ochrony roślin. Pozostałości środków ochrony roślin stwierdzono w 269 próbkach (38,3%), z czego 252 próbek (35,9%) zawierało pozostałości mniejsze lub równe NDP, natomiast 17 próbek (2,4%) zawierało pozostałości większe od NDP. Spośród próbek, w których wykryto pozostałości większe od NDP, 10 próbek (1,4%) stanowiły próbki z przekroczeniami NDP. W 66 próbkach (9,4%) wykryto substancje czynne środków ochrony roślin niedozwolonych do stosowania w danej uprawie. W 8 próbkach (1,1%) wykryto jednocześnie zastosowanie niedozwolonych związków w ilościach przekraczających NDP. Wyniki analiz przedstawiono na wykresach poniżej. Wykres 15 Pozostałości środków ochrony roślin w warzywach spod osłon 192

Wykres 16 Pozostałości środków ochrony roślin w warzywach gruntowych Wykres 17 Pozostałości środków ochrony roślin w owocach Spośród analizowanych w 2014 roku upraw warzyw (statystyka dla upraw, gdzie liczba przebadanych próbek wynosiła 10), pozostałości środków ochrony roślin występowały najczęściej w: pietruszce (50,0%), selerze (45,5%) i papryce (35,0%). Rozpatrując owoce, pozostałości środków ochrony roślin występowały najczęściej w próbkach: porzeczki (66,7%), jabłka (57,9%) i gruszki (55,2%). 193