Pustynie Ameryk Michał Urbaniak
Można analizować pustynie w odniesieniu do warunków klimatycznych, zarówno tych globalnych jak i regionalnych. Na tej podstawie pustynie kuli ziemskiej dzieli się na: - lodowe (charakterystyczne dla stref polarnych tj. Grenlandii i Antarktydy) - kontynentalne (powstałe w warunkach klimatu kontynentalnego) - zwrotnikowe (będące następstwem niewielkiej ilości opadów typowej dla klimatu zwrotnikowego) - powstałe w zasięgu oddziaływania zimnych prądów morskich (prądy te wpływają osuszająco na klimat)
Pustynię rozumie się jako teren, na którym nie występuje zwarta roślinność. Szata roślinna ożywa sporadycznie, po obfitych opadach, które występują jednak niezmiernie rzadko. Istnieje kilka klasyfikacji pustyń. Najbardziej powszechna jest ta zwracająca uwagę na rodzaj materiału występującego na powierzchni terenu. Dzieli ona pustynie na: - Ilaste - Kamieniste - Piaszczyste - Żwirowe
Na terenie Ameryki Północnej znajduje się kilka pustyń: - Mojave - Smoke Creek i Black Rock - Sonora - w tym pustynia Altar i Anza Borrego - Chihuahuan - Tule (w Nevadzie) - Wielka Kotlina (obszar pustynny i półpustynny) - w północnej części Wielka Pustynia Słona Na terenie Ameryki Południowej znajdują się: - Atacama (linia przerywana - obrzeża i półpustynie) - Patagońska (linia przerywana - obrzeża i półpustynie) - Sechura
W Ameryce Północnej pustynie zajmują około 5,5% całkowitej powierzchni kontynentu. Ich rozmieszczenie jest bardzo nierównomierne. Spotyka się je wyłącznie na zachodzie. Zajmują obszary położone bezpośrednio na wybrzeżu Oceanu Spokojnego (Sonora, Mojave), we wnętrzu Gór Skalistych (Wielka Kotlina) oraz na Wyżynie ynie Meksykańskiej skiej (Chihuahua). W Ameryce Południowej ich układ bardziej zbliżony jest do południkowego; skupiają się zachodnim wybrzeżu, w Andach (Atakama).
Pustynia Mojave Mojave (Mohave) pustynia w Stanach Zjednoczonych, położona w większości we wschodniej części stanu Kalifornia, a także w stanach Utah, Nevada i Arizona, w południowej części Wielkiej Kotliny. Jest piaszczysto-żwirowa. Zajmuje powierzchnię około 65 000 km². Opad roczny wynosi 45 130 mm. Nazwana na cześć Mojave rdzennego plemienia, które ją zamieszkiwało.
Roczna suma opadów, nie przekracza 150 mm. W wyższych partiach między 1000 a 2000 mm. W Dolinie Śmierci, latem, temperatura osiąga 50 C. Śnieg (choć to niezwykłe na pustyni) można spotkać na wysokości 7929 stóp (ok. 2416,75 metrów). Np. ośnieżony jest szczyt Telescope Peak (3392 metrów) i Góra Clark na północ od autostrady międzystanowej nr 15. Najniższa, udokumentowana, temperatura, wynosiła 0 F (-18 C). Zimą od 20 F - 30 F (od ok. -7 do ok. -1 C). Latem, zazwyczaj, 100 F (37,8 C). Zachodnią granicę stanowią góry Tehachapi, południowo-zachodnią góry San Gabriel i San Bernardino, a także uskok San Andreas i uskok Garlock. Na północy granicę stanowi Wielka Kotlina, a na południu pustynia Sonora. Północno-wschodnie granice są nieregularne czasem w tej roli występuje zasięg populacji drzewa Jozuego. Liczba gatunków roślin szacowana jest od 1750 do 2000. Znajduje się tutaj Rezerwat Narodowy Mojave, Park Narodowy Joshua Tree i Park Narodowy Zion.
Na terenie pustyni Mojave znajduje się wiele miast opuszczonych, m.in. Calico, będące niegdyś ośrodkiem przemysłu wydobywczego srebra i Kelso w Rezerwacie Mojave, którego atrakcją jest niemal nietknięta stacja kolejowa. Znajdują się tu także większe miasta, np. Las Vegas. Wymienić też należy: Lancaster Henderson North Las Vegas Laughlin Victorville Barstow Ridgecrest Twentynine Palms Needles Hurricane St. George Santa Clara Washington Jukka krótkolistna (drzewo Jozuego)
Dolina śmierci Dolina Śmierci (ang. Death Valley) obszar bezodpływowej depresji na pustyni Mojave w południowej części stanu Kalifornia. Dolinę otacza potężne pasmo górskie Panamint z najwyższym szczytem Telescope Peak 3368 m n.p.m. oraz pasmo gór Amargosa. Klimat zwrotnikowy, suchy, z opadami nie przekraczającymi 50 mm rocznie (w niektórych latach deszcz nie pada w ogóle). Najbardziej suche miejsce Ameryki i jedno z najgorętszych miejsc na Ziemi, gdzie 10 lipca 1913 roku temperatura osiągnęła 56,7 C. Grunt w letnie dni nagrzewa się często do około 100 C, co sprawia że można na nim np. smażyć jajka. Wilgotność powietrza wynosi w Dolinie Śmierci średnio około 1 %. Rzeki w Dolinie mają charakter okresowych (Salt Creek, Furnace Creek). Niewielkie słone jezioro o nazwie Badwater zawiera bardzo niezwykłą faunę. W 1933 została ogłoszona narodowym pomnikiem USA, a w 1994 parkiem narodowym. Powierzchnia 7800 km² Długość 225 km Szerokość od 8 do 25 km Najniższy punkt 86 m p.p.m., dno stawu Badwater
Racetrack Playa (tor wyścigowy) wyschnięte słone jezioro słynące z "wędrujących kamieni".
Pustynia Sonora Sonora (hiszp. Desierto de Sonora, ang. Sonoran Desert) pustynia o powierzchni 311 tys. km² zajmująca południowo-zachodnią część Arizony i południowo-wschodniej Kalifornii oraz część meksykańskich stanów: Baja California Norte i Sonora. Pustynia Sonora stanowi też część linii brzegowej Zatoki Kalifornijskiej. W jej skład wchodzą pustynie: Colorado, Yuma i Altar. Panuje tu klimat zwrotnikowy, wybitnie suchy. Roczna suma opadów wynosi poniżej 150 mm. Gdzieniegdzie występują wysychające rzeki i jeziora. Duża jej część jest nawadniana i wykorzystywana w celach rolnych. Znajdują się tu także liczne ośrodki turystyczne (jak np. Palm Springs), rezerwaty Indian (Gila Bend) i rezerwaty przyrody (Organ Pipe Cactus).
Pustynia Chihuahuan Chihuahua pustynia na pograniczu Stanów Zjednoczonych i Meksyku, w środkowej i północnej części Wyżyny Meksykańskiej pomiędzy pasmami górskimi Sierra Madre Zachodniej i Wschodniej. Na terytorium USA pustynia ta obejmuje doliny i kotliny środkowego i południowego Nowego Meksyku, Teksasu na zachód od rzeki Pecos i południowo-wschodniej Arizony; na południe od granicy państwowej obejmuje północną część meksykańskiego stanu Chihuahua, większość obszaru stanu Coahuila, północno-wschodnie obszary Durango, skrajnie północne części Zacatecas i kawałek zachodniego Nuevo León. Obejmuje obszar około 362 000 km², a więc jest trzecią co do wielkości pustynią półkuli zachodniej i drugą co do wielkości w Ameryce Północnej. Na obszarach pustynnych znajduje się kilka obszarów zurbanizowanych: największym z nich jest Ciudad Juárez, gdzie mieszka około miliona ludzi, a graniczące z El Paso w stanie Teaksas; kolejnymi dużymi miastami po stronie meksykańskiej są Chihuahua i Torreón, zaś po stronie amerykańskiej Albuquerque, Las Cruces i Roswell w stanie Nowy Meksyk. Według danych World Wildlife Fund pustynia Chihuahuan jest jedną z najbardziej biologicznie zróżnicowanych pustyń świata, zamieszkiwaną przez największą liczbę gatunków zwierząt, mimo daleko w przeszłości posuniętej degradacji ekologicznej całego regionu (co było skutkiem rabunkowej gospodarki i wypasania ogromnych stad owiec). Wilk meksykański, na przykład, ongiś doszczętnie wytrzebiony, dziś odzyskuje swoje tereny łowne
Dopiero w 1948 roku L. R. Dice zdefiniował Chihuahua jako oddzielną jednostkę biogeograficzną. Jest ona chłodniejsza i wilgotniejsza od pozostałych obszarów tzw. gorących pustyń i półpustyń Ameryki Północnej i jednocześnie najbogatsza pod względem szaty roślinnej. Swój wygląd pustynia Chihuahua zawdzięcza położeniu w centrum lądu, wpływom tropikalnego klimatu z południa i okolicznym górom. Przeciętna ich wysokość wynosi około 1400 m n.p.m. Najniższy punkt - 250 m n.p.m. oraz najwyższy - 2000 m n.p.m. położone są wzdłuż rzeki Rio Grande, na granicy pomiędzy Stanami Zjednoczonymi Ameryki a Meksykiem, w parku narodowym Big Bend.
Temperatura powietrza nad pustynią Chihuahua zimą spada często poniżej zera, a latem waha się od 35 do 50 oc. Ilość opadów na tym terenie jest zmienna. Generalnie przyjmuje się, że na pustyni Chihuahua spada 20-50 cm deszczu rocznie. Najmniej wilgoci pochodzi tutaj z opadów śniegu; najwięcej z silnych burz w miesiącach letnich. Przez okrągły rok notuje się nieregularne opady deszczu z silnymi gradobiciami. Wilgotność powietrza jest niska, przeważnie nie przekracza 40%. W okolicach rzek, szczególnie w miejscach gdzie utworzono sztuczne zbiorniki wodne, na rzekach Pecos i Rio Grande, sięga jednak 60%. Ma to wpływ na roślinność w sąsiedztwie i trwale zmienia charakter okolicy. Na pustyni Chihuahua przez cały rok występują bardzo silne wiatry. Szczególne ich nasilenie ma miejsce od lutego do maja. Wiatry te, a także spotykane tu minitornada (tzw. dust devils ) są głównym czynnikiem w rozsiewaniu nasion i pyłków roślin. Dotyczy to zwłaszcza endemicznych roślin rosnących na odizolowanych fragmentach pustyni pokrytych piaskiem gipsowym.
Chihuahua słynie z największej rozmaitości kaktusów na świecie. Do najczęściej spotykanych na tej pustyni należą przedstawiciele rodzaju opuncja (Opuntia), Ariokarpusy (Ariocarpus), epitelanty (Epithelantha), różnobarwne kaktusy z rodzaju wymion (Mammillaria), ferokaktus (Ferocactus) i jazgrza (Echinocactus).
Pustynia Tule Pustynia Tule znajduje się w południowo-wschodniej części Nevady w hrabstwie Lincoln, w pobliżu granicy stanu Utah. Na pustyni leży na północny wschód od gór Mormon, na południe od Gór Clover na zachodu od wzgórz Tule Springs. Pustynia opada z wysokości około 1300 m na podnóżu gór Clover na zachód od gór Lime do około 910 m przez około 27 km w kierunku południowo-południowo-wschodniego i zwęża się w Toquop Gap pomiędzy wschodnią częścia gór Mormon oraz Tule Springs Hills.
Wielka kotlina Wielka Kotlina, Great Basin, rozległa kraina naturalna w zachodniej części USA, między Wyżyną Kolorado i środkową częścią Gór Skalistych (na wschodzie) a łańcuchami Gór Kaskadowych i Sierra Nevada (na zachodzie). Na północy ograniczona przez Wyżynę Kolumbii, na południu zwęża się ku Zatoce Kalifornijskiej. Powierzchnia ok. 550 tys. km2. Stanowi wyżynno-górski fragment Kordylierów, składający się z szeregu kotlinowatych, najczęściej bezodpływowych obniżeń (bolsony), oddzielonych od siebie pojedynczymi pasmami górskimi (np. Snake, Egan, Ruby, Panamint) o charakterze zrębowym. Kotliny, położone na różnych wysokościach - od 86 m p.p.m. (Dolina Śmierci) do 1300 m n.p.m., wypełnia materiał pochodzący z denudacji otaczających gór, a ich dna zajmują pola wydmowe, słone jeziora lub równiny akumulacyjne (tzw. playa). Pasma górskie zbudowane z wapieni i łupków krystalicznych wznoszą się na wysokość 2500-3500 m n.p.m. (maksymalnie 3982 m n.p.m. - Wheeler Peak). W Wielkiej Kotlinie leżą pustynie: Wielka Pustynia Słona, Wielka Pustynia Piaszczysta, Mojave. Klimat podzwrotnikowy, kontynentalny, wybitnie suchy. Średnia roczna suma opadów wynosi od 250-300 mm na północy do 100-150 mm na południu, miejscami poniżej 100 mm. Nieliczne rzeki epizodyczne (m.in. Humboldt, Amargosa). Liczne jeziora słone (m.in. Wielkie Jezioro Słone, Walker, Harney) i słodkowodne (Pyramid, Utah). Skąpa roślinność pustynna i półpustynna.
Wielka Pustynia Słona (ang. Great Salt Lake Desert) pustynia w USA w północnej części Wielkiej Kotliny, na zachód od Wielkiego Jeziora Słonego w stanie Utah i częściowo Nevada. Powierzchnia: 10 360 km². Długość: ok. 240 km, szerokość: ok. 80 km. Opad roczny na większej części obszaru nie przekracza 200 mm. Klimat podzwrotnikowy kontynentalny, wybitnie suchy. Niemal całkowicie brak roślinności. Pustynia stanowi zachodnią część dna plejstoceńskiego jeziora Bonneville. Jest prawie idealnie płaska, jedynie w kilku miejscach wznoszą się izolowane wzgórza. Całość opada bardzo łagodnie ku wschodowi, w stronę Wielkiego Jeziora Słonego. Pokrywają ją twarde osady drobniutkiego mułu i oślepiająco biała warstwa soli kamiennej (chlorku sodu).
Wielka Pustynia Słona przez długi czas była uważana za przeszkodę nie do pokonania na drodze do Kalifornii. Zazwyczaj obchodzono ja od północy lub od południa. Jako pierwszy przeszedł ją ze wschodu na zachód w 1845 r. amerykański podróżnik i geodeta, a później znany wojskowy i polityk John Frémont. Już w następnym roku pokonał ją na czele karawany 60 do 75 wozów z osadnikami, udającymi się do Kalifornii, Lansford Hastings, a trasę tę nazywano odtąd Skrótem Hastingsa (ang. Hastings Cutoff).
Pustynia Smoke Creek pustynia w północno-zachodniej Nevadzie w Stanach Zjednoczonych na północ od jeziora Pyramid i na zachód od Strefy Fox. Południowy kraniec znajduje się w Rezerwacie Indian Jezioro Pyramid. Smoke Creek łączy się z Pustynią Black Rock na północnym wschodzie, pomiędzy Strefą Granite a Strefą Fox.
Ameryka Południowa:
Atakama Położona w północnym Chile piaszczysto-kamienista pustynia Atacama jest jednym z najbardziej suchych miejsc na kuli ziemskiej. Średnia roczna suma opadów wynosi tam 10 do 50 mm/m2, znajdują się na niej jednakże obszary, gdzie przez ponad 450 lat nie spadła kropla deszczu. Niskie opady są związane z położeniem (strefa zwrotnikowa). Jedną z głównych przyczyn tak suchego klimatu jest zimny Prąd Peruwiański. W Iquique ostatni opad miał miejsce w pierwszych latach XX wieku. Nieliczne rzeki są tylko okresowe, występują solniska w bezodpływowych kotlinach oraz słone bagna. Jej długość to 1000-1100 km szerokość do 100 km, położona jest ok. 500-2000 m n.p.m. Wybrzeże Atakamy uważane jest za niebezpieczne usiane jest wrakami rozbitych statków. Roślinność posiada zupełnie inny charakter od roślinności saharyjskiej. Oprócz nielicznych roślin korzystających z nawilżonej rosą powierzchniowej warstwy gleby występują tam porosty czerpiące wodę bezpośrednio z mgły. Krajobraz urozmaicają liczne kolczaste krzewy, zarośla jukki, opuncji, agaw i krzew jojoby, a zwłaszcza potężne kolumnowe kaktusy Echinopsis atacamensis.
Jednym z bardziej fascynujących miejsc na pustyni Atacama jest okolica wioski-oazy San Pedro de Atacama, gdzie znajdują się piaszczysto-solne doliny: Valle de la Luna i Valle de la Muerte. Pierwsza z nich Dolina Księżycowa, będąca częścią Cordillera de la Sal, jest niewielką depresją o średnicy ok. 500 m, która słynie ze swego fantastycznego, iście księżycowego krajobrazu i dziwacznej rzeźby terenu. Przed milionami lat znajdowało się tu wielkie słone jezioro. Valle de la Muerte Dolina Śmierci, charakteryzuje się brakiem jakichkolwiek form życia. Przyczyną tego jest duża zawartość pokładów soli i niemal całkowity brak wilgoci, co czyni to miejsce jednym z najbardziej niegościnnych zakątków kuli ziemskiej.
Pustynia Patagońska Pustynia Patagońska pustynia chłodna, piaszczysta, położona w Ameryce Południowej, głównie na terenie argentyńskiej Patagonii, a także w Chile. Jest to największa pustynia położona w rejonie 40 równoleżnika. Od wschodu jest ograniczana przez Ocean Atlantycki, od północy graniczy z Cuyo i pampą, od zachodu przez Andy Patagońskie; w tamtym rejonie łączy się z Pustynią Atacama. Jej powierzchnia wynosi 670 tys. km², co czyni ją 6. największą pustynią świata (wliczając pustynie lodowe). Przed kolonizacją hiszpańską była zamieszkiwana przez ludy zbieracko-łowieckie (m.in. Tehuelcze), w XIX wieku nastąpiła migracja w te rejony (Mapuche, Argentyńczycy, Walijczycy), co prowadziło do konfliktu granicznego. Ostatecznie po kampanii wojskowej z lat 70. i lat 80. XIX wieku większość terenów przypadła Argentynie i zaczęła być wykorzystywana jako miejsce uprawy rolnej, wypasu koni oraz owiec i pozyskiwania surowców naturalnych
Znaczną część (ok.120 tys. km²) zajmują wulkany i skały wulkaniczne; dosyć znaczną powierzchnie zajmują solniska. Na pustyni występują rzeki okresowe, wypływające z sąsiednich lodowców Andów; w okolicy pustyni płynie natomiast stosunkowo dużo rzek. Tereny te oryginalnie były tropikalnymi lasami, natomiast po wypiętrzeniu Andów zaczęły je pokrywać pyły wydobywające się z nich, a także znacznie zmalała ilość deszczu w tych okolicach. Najwyższym punktem jest Domuyo (4702 m n.p.m.), a najniższym - Laguna del Carbón (105 m p.p.m.; także największa depresja Ameryki Południowej i całej półkuli zachodniej). Pomimo niesprzyjającego klimatu występują tu stosunkowo licznie krzewy, rośliny zielne, a także zwierzęta: pójdźka ziemna, nandu plamiste, gwanako andyjskie, tukotuki, dolichotis, pancerniki, grizon patagoński, puma, lis argentyński, pustyniogwan.
Klimat dosyć znacznie różni się w obrębie pustyni, gdyż rozciąga się ona od wysoko położonych terenów po morskie wybrzeże. Charakteryzuje się stosunkowo niskimi temperaturami oraz silnymi wiatrami. W najchłodniejszych rejonach średnia temperatura wynosi 3 C i rzadko przekracza 12 C. W tym rejonie występuje 7 miesięcy zimy i 5 lata. Generalnie część północna, bliżej granicy z Brazylią notuje wyższe temperatury - w okolicach Rio Colorado latem do 31 C w dzień; na północnym wybrzeżu 26 C do 29 C w dzień, a nocą od 12 do 15 C na wybrzeżu i 7 do 10 C na północnym stepie. Idąc na południe, temperatury letnie dzienne zmniejszają się od 22 do 16 C wzdłuż wybrzeża, 24 do 17 C wzdłuż stepów; nocami temperatury wynoszą od 8 do 11 C na południowych stepach i 6 do 10 C na wybrzeżu tamtego regionu. Zimą temperatura zależy głównie od wysokości - niskie tereny wybrzeża notują od 2 do 11 C w dzień, stepy generalnie od 0 C do 10 C, płaskowyże od -5 C do +5 C, najwyższe wzniesienia - poniżej zera. Rekordowo chłodne zimy powodują temperatury ok. -20/-25 C, choć najniższa zanotowana temperatura to -33,6 C.
Pustynia Sechura Sechura pustynia piaszczysta, leżąca w północno-zachodnim Peru, w Andach Północnych. Zajmuje powierzchnię ok. 12 tys. km2. Od zachodu obszar pustyni zamyka Ocean Spokojny, od wschodu Kordyliera Zachodnia. Obszar rozciąga się wzdłuż wybrzeża od rz. Chipillico na północy od rz. Chicama na południu, szer. do 100 km; pow. 12 tys. km2; klimat zwrotnikowy kontynentalny, suchy (roczna suma opadów poniżej 30 mm), uzależniony w znacznym stopniu od zimnego Prądu Peruwiańskiego i suchych wiatrów południowych; wzdłuż wybrzeża mor. słone jeziora i bagna, zasilane wodami okresowych rzek spływających z Andów; roślinność półpustynna, kserofilna, z kaktusami.
Zdjęcie satelitarne p. Sechura