Sygn. akt II KO 115/09 ODPIS WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: SSN Jarosław Matras (przewodniczący) SSN Tomasz Artymiuk SSN Rafał Malarski (sprawozdawca) Protokolant Anna Janczak Dnia 25 sierpnia 2010 r. w sprawie Zbigniewa Lubocha, w przedmiocie stwierdzenia zgodności z prawdę oświadczenia lustracyjnego, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w dniu 25 sierpnia 20 lor., w trybie art. 544 2 i 3 k.p.k. w zw. z art. 21 d ust. l ustawy z dnia 18 października 2006 f. o ujawnieniu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (t.j. Dz. U. z 2007 r., Nr 63, poz. 425 ze zm.), wniosku obrońcy Zbigniewa Lubocha o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 3 sierpnia 2004 r., sygn. akt V AL IS/00III inst., utrzymującym w mocy orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25 października 2001 r., sygn. akt V AL 15110, I. wznawia postępowanie i uchyla zaskarżone orzeczenie oraz utrzymane II. nim w mocy orzeczenie sądu pierwszej instancji, a sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Rzeszowie do ponownego rozpoznania; zarządza zwrot opłaty od wniosku uiszczonej przez wnioskodawcę.
2 UZASADNIENIE Sąd Apelacyjny w Warszawie, orzeczeniem z 25 października 2001 r., stwierdził, że Zbigniew Luboch złożył niezgodne z prawdą oświadczenie, o którym mowa w art. 6 ust. l ustawy z dnia 11 kwietnia 1997 r. o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944-1990 osób pełniących funkcje publiczne. Orzeczenie to w dniu 3 września 2004 r., po rozpoznaniu odwołania wniesionego przez obrońcę lustrowanego, zostało przez Sąd Apelacyjny w Warszawie utrzymane w mocy. Postanowieniem z dnia 14 kwietnia 2005 r. Sąd Najwyższy oddalił kasację obrońcy osoby lustrowanej. Prawomocnym wyrokiem z dnia 15 stycznia 2008 r., skarga nr 37469/05, Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu (Sekcja Czwarta) stwierdził, że w postępowaniu lustracyjnym prowadzonym wobec Zbigniewa Lubocha nastąpiło naruszenie art. 6 ust. 1 w związku z art. 6 ust. 3 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Jednocześnie ETPC orzekł, że "uznanie naruszema przepisu stanowi samo w sobie wystarczająco sprawiedliwe zadośćuczynienie poniesionej szkody niepieniężnej". Wniosek o wznowienie postępowania lustracyjnego złożył obrońca Zbigniewa Lubocha. Odwołując się do treści strasburskiego wyroku i powołując jako podstawę prawną swojego stanowiska art. 190 ust. l i 4 Konstytucji RP przy zastosowaniu art. 21 a ust. 2b oraz art. 21 d ust. 4 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnieniu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów - t.j. Dz. U. z 2007 r., Nr 63, poz. 425 ze zm. (dalej określaną i.ustawą lustracyjną") oraz art. 540 2 i 3, art. 544 2 i 3 i art. 545 2 k.p.k., zażądał uchylenia orzeczeń sądów obu instancji w całości. W pisemnej odpowiedzi na wniosek Dyrektor Biura Lustracyjnego Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu wniósł o stwierdzenie, że brak jest podstaw do wznowienia w trybie art. 21d
3 ustawy lustracyjnej i art. 540 2 3 k.p.k. prawomocrne zakończonego postępowania lustracyjnego wobec Zbigniewa Lubocha. W uzasadnieniu podniósł m.in., że nie zachodzi potrzeba wznawiania konkretnego postępowania lustracyjnego, bowiem nawet przy założeniu, iż stwierdzone przez organ strasburski naruszenie było istotne dla "głównego nurtu procesu", nie wykazano, aby skutkowało ono "niesłusznością orzeczenia". Sąd Najwyższy zważył, co następuje. Wniosek o wznowienie postępowania lustracyjnego zasługiwał na uwzględnienie. Przepis art. 540 3 k.p.k., łączący się m.in. z ratyfikacją przez Polskę Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i przyjęciem możliwości występowania do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, którego wyroki są wiążące dla państwa, stanowi, że "postępowanie wznawia SIę na korzyść oskarżonego, gdy potrzeba taka wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską", Regulacja ta znajduje zastosowanie do spraw lustracyjnych (art. 2la ust. 1 ustawy lustracyjnej). Jakkolwiek oceny "potrzeby" wznowienia postępowania na podstawie art. 540 3 k.p.k. dokonywać należy zawsze w realiach konkretnej sprawy i wykluczone jest automatyczne stosowanie tego przepisu w każdej sprawie, w której organ międzynarodowy rozstrzygnie o naruszeniu przez Polskę przepisów prawa międzynarodowego, to jednak "potrzeba" wznowienia procesu zachodzi niewątpliwie wówczas, gdy przedmiot rozstrzygnięcia tego organu dotyczy "głównego nurtu procesu" (zob. wyrok SN z 23 kwietnia 2009 r., II KO 63/08, LEX nr 507963; M. Wąsek - Wiaderek: Wznowienie postępowania karnego w następstwie wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Studia i Analizy Sądu Najwyższego, tom IV, Warszawa 2010, s. 277-304).
4 W sprawie dotyczącej Zbigniewa Lubocha ETPC stwierdził, że z powodu niejawności dokumentów i ograniczenia dostępu do akt sprawy osoby lustrowanej (szerzej o niemożności kopiowania materiałów zawartych w aktach sądowych, konieczności czytania dokumentów poufnych jedynie w tajnym archiwum sądu lustracyjnego, zakazie wynoszenia z tajnego archiwum własnych notatek i poleganiu tym samym wyłącznie na własnej pamięci - w pkt 62, 63 i 64 uzasadnienia), jak również uprzywilejowanej POZYCJI Rzecznik Interesu Publicznego w postępowaniu lustracyjnym, możliwości udowodnienia przez Zbigniewa Lubocha, że kontakty, jakie miał ze służbami tajnymi ery komunistycznej, nie dochodziły do poziomu "zamierzonej i tajnej współpracy", były znacznie ograniczone. Zwracając uwagę na szczególny kontekst postępowania lustracyjnego i na skumulowane zastosowanie wskazanych zasad, Trybunał uznał, że w praktyce nałożyły one nierealistyczny ciężar na lustrowanego, nie bacząc na prawo do równości obrony (pkt 68 uzasadnienia). W konsekwencji przyjął, że w postępowaniu lustracyjnym prowadzonym wobec Zbigniewa Lubocha nastąpiło naruszenie art. 6 ust. l w zw. z art. 6 ust. 3 EKPC, a więc że miało miejsce naruszenie prawa do rzetelnego procesu, zasady równości stron i prawa do obrony. Przytoczone wypowiedzi ETPC nie pozostawiają cienia wątpliwości, że stwierdzone naruszenia proceduralne jak naj ściślej łączą się z "głównym nurtem procesu" i to w jego newralgicznej części. Naruszenia te, co oczywiste, miały strukturalny i kompleksowy charakter i tym samym mogły wywrzeć wpływ na treść kwestionowanego rozstrzygnięcia lustracyjnego. W tych warunkach "potrzeba wznowienia", o której mowa wart. 540 3 k.p.k., jawiła się jako nieodzowna. Nie przekonała Sądu Najwyższego argumentacja Dyrektora Biura Lustracyjnego akcentująca w szczególności jednoznaczność materiału dowodowego, jako że regulacje konwencyjne wcale nie odnoszą się do kontroli
5 merytorycznej orzeczeń krajowych, ale do "sposobu" dojścia do nich, a więc do rzetelności procedowania. Następstwem przedstawionego stanowiska stało SIę uchylenie orzeczeń sądów obu instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Rzeszowie, zgodnie z właściwością (rzeczową i miejscową) przewidzianą wart. 63a ust. 4 ustawy lustracyjnej oraz 1 pkt 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 lutego 2007 r. (Dz. U. Nr 35, poz. 224). W toku powtórnego rozpoznawania sprawy zajdzie potrzeba ponownego przeprowadzenia przewodu sądowego, w trakcie którego należy unikać zachowań, które legły u podstaw niniejszego rozstrzygnięcia. Warto przypomnieć, że aktualnie obowiązujące reguły dotyczące jawności postępowań lustracyjnych i akt w tych sprawach zawarte są w art. 63b ustawy lustracyjnej. Przyjęte w tym przepisie rozwiązania, dotyczące m.in. uchylania klauzuli tajności, doczekały się ze strony Sądu Najwyższego interpretacji, które nie straciły aktualności (zob. post. SN z 12 marca 2008 r., IIKZ 4/08, LEX nr 406911). o zwrocie uiszczonej przez wnioskodawcę opłaty od wniosku o wznowienie postępowania orzeczono po myśli art. 15 ust. 2 ustawy o opłatach w sprawach karnych (t.j. Dz. U. z 1983 r., Nr 49, poz. 223 ze zm.)..'. łoi q'l we pudpisy \..,.-' II\.~'I 'i.-!'v~"'tl\;.l~,'iv..,), l.....' '7. u '/., o d u o 8 Ć : I \... ". ',lriatu Wycl'!.Hllu 1 \II,li., "\'\,I",I-,,. S N 17.by lrnej..