OCENA EKONOMICZNA UPRAWY MIESZANKI ŁUBINU WĄSKOLISTNEGO Z PSZENŻYTEM JARYM

Frgm. Agron. 34(1) 2017, 19 29 OCENA EKONOMICZNA UPRAWY MIESZANKI ŁUBINU WĄSKOLISTNEGO Z PSZENŻYTEM JARYM Jolnt Bojrszczuk 1, Jnusz Podleśny Instytut Uprwy Nwożeni i Gleoznwstw - Pństwowy Instytut Bdwczy ul. Czrtoryskich 8, 24-100 Pułwy Synopsis. Celem dń ył ocen ekonomiczn uprwy miesznek łuinu wąskolistnego z pszenżytem jrym w porównniu do siewu czystego rośliny strączkowej i zożowej. Mterił źródłowy oprcowni stnowiły wyniki doświdczeni polowego zrelizownego w ltch 2011 2014 w RZD Grów nleżącym do IUNG-PIB Pułwy. Miesznki łuinu z pszenżytem plonowły n podonym poziomie jk zsiewy czyste pszenżyt, zś njniższy plon uzyskno z zsiewów czystych łuinu. Njwyższy plon iłk uzyskno z zsiewów miesznych, nieco niższy z uprwy łuinu w siewie czystym, njniższy z zsiewów czystych pszenżyt. Opłclność uprwy łuinu i miesznek łuinowo-zożowych jest dużo lepsz, gdy podstwą oceny ekonomicznej jest wrtość iłk, nie zirn zóż i nsion łuinu. Njwyższą wrtość produkcji uzyskno z uprwy pszenżyt jrego (2832 zł h -1 ), njniższą zś z uprwy łuinu wąskolistnego uprwinego w siewie czystym (1081 zł h -1 ). Anliz ekonomiczn wykzł, że njwyższy poziom ndwyżki ezpośredniej zpewnił uprw pszenżyt jrego. Wskźnik ten ył wyższy od ndwyżki uzysknej z uprwy łuinu w siewie czystym i miesznki łuinu z pszenżytem odpowiednio o: 67 i 24%. Njwiększe koszty ezpośrednie generowł zkup mteriłu siewnego w uprwie miesznki rośliny strączkowej z pszenżytem. Koszty ezpośrednie uprwy łuinu wąskolistnego w siewie czystym yły średnio o 8% niższe od kosztów uprwy miesznki strączkowo-zożowej i o 9% od kosztów uprwy pszenżyt jrego. Njwiększy udził w strukturze kosztów ezpośrednich stnowiły koszty nwożeni, zwłszcz w uprwie pszenżyt jrego (69%). Niższe koszty nwożeni generowł uprw łuinu wąskolistnego ze względu n rk stosowni nwożeni zotem (36%). Słow kluczowe: łuin wąskolistny, pszenżyto jre, miesznk zożowo-strączkow, plon nsion, koszty ezpośrednie, ndwyżk ezpośredni WSTĘP Łuiny chrkteryzuje znczn zmienność plonowni w ltch w zleżności od sezonu wegetcyjnego i przeiegu pogody [Osieck 2014], wynikjąc szczególnie z dużej wrżliwości n deficyt wody w gleie [Podleśny i Podleśn 2011, Podleśn i in. 2014], w tym zwłszcz n niedoór opdów w okresie kwitnieni [Brrios i in. 2005, Bieniszewski i in. 2003, Podleśny i Podleśn 2003]. Większą stilność plonowni zpewni uprw miesznek łuinowo-zożowych [Rudnicki 2005]. W ltch z niekorzystnym przeiegiem pogody niski plon nsion rośliny strączkowej jest w zncznym stopniu rekompensowny plonem zirn zóż. Pondto n skutek zróżnicowni gtunkowego nstępuje kompenscyjny wzrost i rozwój uprwinych gtunków, zmniejszenie rozprzestrzenini się choró i szkodników, tkże ogrniczenie zchwszczeni [Głęzewski 2006, Mrtin i Snydon 1982, Poetsch 2006]. Dltego miesznki łuinu wąskolistnego ze zożmi plonują n ogół lepiej niż zsiewy czyste łuinu. Początkowo 1 Adres do korespondencji Corresponding ddress: jojrszczuk@iung.pulwy.pl

20 J. Bojrszczuk, J. Podleśny w tego typu zsiewch uprwino głównie groch siewny, ze względu n łtwiejszy ziór, tej podtnej n wylegnie rośliny i lepszą jkość uzysknych nsion [Podleśny 1994, 1996]. Inne gtunki roślin strączkowych, w tym tkże łuin wąskolistny, yły wówczs mniej przydtne do uprwy w miesznkch, między innymi ze względu n trudność w dopsowni ich rytmu wzrostu i rozwoju do rośliny zożowej orz duże osypywnie się nsion. Dzięki postępowi hodowlnemu uzyskno nowe odminy o zmienionej udowie morfologicznej, większych możliwościch plonotwórczych orz zwiększonej odporności strąków n pęknie [Glek i in. 2006, Prusiński 2007]. Możn ztem przypuszczć, że opłclność uprwy miesznek łuinowo-zożowych, ze względu n wyższe plony nsion [Böhm i in. 2008, Podleśny i Podleśn 2010, 2016], ędzie większ niż zsiewów czystych. Celem oprcowni ył ocen opłclności uprwy miesznki łuinu wąskolistnego z pszenżytem jrym w porównniu do siewu czystego rośliny strączkowej i zożowej. MATERIAŁ I METODY Mterił źródłowy oprcowni stnowiły wyniki doświdczeni polowego zrelizownego w ltch 2011 2014 w RZD Grów (51 23 N, 21 38 E) (woj. mzowieckie) nleżącym do IUNG-PIB Pułwy. Do nlizy porównwczej wykorzystno łuin wąskolistny odminy Bojr (genotyp trdycyjny) (100% 100 roślin m -2 ); pszenżyto jre odminy Ngno (100% 300 roślin m -2 ) orz miesznkę łuinu z pszenżytem: łuin (75% 75 roślin m -2 ) + pszenżyto (25% 75 roślin m -2 ). Doświdczenie przeprowdzono n gleie płowej wytworzonej n glinie lekkiej, nleżącej do żytniego rdzo dorego (4) kompleksu przydtności rolniczej, klsy onitcyjnej III. Pszenżyto, łuin i miesznk zożowo-strączkow, uprwine yły w płodozminie z rzepkiem ozimym, jęczmieniem jrym i pszenicą ozimą. Powierzchni poletk do zioru wynosił 24 m 2. Nwozy (fosforowo-potsowe) zstosowno przedsiewnie, ntomist dwkę zotu podzielono n dwie części: dl pszenżyt jrego (70 + 50 kg h -1, dl mie sznki łuin wąskolistny + jęczmień jry (30 + 20 kg h -1 ). W czystym siewie łuinu nie stosowno nwożeni zotowego. Ochronę hericydową w łuinie zstosowno w postci preprtem Stomp 330 EC po siewie roślin w dwce 3,5 l h -1. Ziór plonu wykonno w fzie dojrzłości pełnej komjnem poletkowym Sedmster (Firm Wintersteiger AG, Austri). Po ziorze określono wilgotność nsion wykorzystując wilgotnościomierz Seed Moisture Meters SM 10 (Firm FOSS, DK) orz plon nsion przeliczony do wilgotności 14%. W celu ustleni udziłu komponentów w zernym plonie, poierno prókę 1 kg nsion z kżdego poletk i oddzielno nsion łuinu od pszenżyt. Nstępnie próki wżono, ustljąc procentowy udził komponentów. Zwrtość zotu w nsionch łuinu i zirnie pszenżyt określono metodą Kjeldhl. Zwrtość iłk wyliczono ze wzoru: % iłk łuinowego = % N x 6,25; % iłk zożowego = % N x 5,70. Anlizę skłdu chemicznego nsion wykonno w Akredytownym Głównym Lortorium Anliz Chemicznych w IUNG-PIB w Pułwch. Podstwowymi kryterimi oceny wykorzystnymi w prcy yły: wrtość produkcji, koszty ezpośrednie orz ndwyżk ezpośredni [Augustyńsk-Grzymek 2014, Skrżyńsk 2014]. Wrtość produkcji określono n podstwie plonu uzysknego z powierzchni 1 h. Wielkość nkłdów środków produkcji ustlono n podstwie fktycznego zużyci nwozów, mteriłu siewnego i środków ochrony roślin. Koszty środków produkcji określono n podstwie cen zkupu, wrtość produkcji ustlono według średniej ceny skupu zirn [GUS 2015]. W ocenie ekonomicznej uwzględniono tylko koszty ezpośrednie, zś ndwyżkę ezpośrednią oliczono jko różnicę pomiędzy wrtością uzysknej produkcji poniesionymi kosztmi ezpośredni-

Ocen ekonomiczn uprwy miesznki łuinu wąskolistnego z pszenżytem jrym 21 mi. Uwzględniono również dopłty ezpośrednie do uprwy pszenżyt i łuinu orz miesznki zożowo-strączkowej. W przypdku uprwy łuinu wąskolistnego ujęto również tzw. specjlną płtność oszrową do powierzchni uprw roślin oowtych uprwinych w plonie głównym. Oliczono wielkość produkcji równowżącej koszty ezpośrednie wyrżone w ilości zirn niezędnego do pokryci tych kosztów. Anlizę wykonno w cench ieżących z 2014 roku. W celu ogrniczeni wpływu wrunków pogodowych ocenę opłclności uprwy miesznki zożowo-strączkowej w porównniu do czystego siewu łuinu i pszenżyt jrego przeprowdzono w oprciu o średnie wrtości plonów z nlizownych lt. WYNIKI I DYSKUSJA Wielkość plonów jest n ogół jednym z podstwowym czynników decydujących o efektywności ekonomicznej produkcji dnego ziemiopłodu. Wżnym elementem wrunkującym opłclność produkcji jest również wielkość ponoszonych nkłdów i wynikjące z tego koszty. Poziom uzyskiwnych plonów uległ zncznemu zróżnicowniu w ltch, ich wysokość wrunkown ył głównie przeiegiem pogody (t. 1). Zróżnicowne plony w poszczególnych ltch yły widoczne zwłszcz dl łuinu uprwinego w siewie czystym. Ntomist miesznk zożowo-strączkow i pszenżyto jre uprwine w siewie czystym chrkteryzowły się większą stilnością plonowni. Njwyższe plony miesznki i pszenżyt uzyskno w 2013 roku, odpowiednio: 4,35 i 5,67 t h -1. Ntomist łuin wąskolistny uprwiny w siewie czystym njwyżej plonowł w 2014 roku, n poziomie 2,96 t h -1 (rys. 1). Porównując nlizowne uprwy njwyżej plonowło pszenżyto jre, średnio n poziomie 4,1 t h -1, zś njniżej łuin wąskolistny 2,2 t h -1. Njniższy plon miesznki zożowo-strączkowej uzyskno Tel 1. Przeieg wrunków meteorologicznych w okresie wegetcji w ltch 2011 2014 Tle 1. Course of wether conditions during the vegettion periods in 2011 2014 Rok Miesiąc Month Sum/Średni Yer III IV V VI VII VIII IX Sum/Men Opdy Rinflls (mm) 2011 17,6 35,9 74,5 52,4 298,8 35,6 3,6 518,4 2012 20,9 37,8 36,5 54,3 81,6 64,2 21,8 317,1 2013 41,1 29,9 112,0 116,3 20,8 11,6 63,9 395,6 2014 42,0 56,6 154,9 90,7 115,3 98,8 15,9 574,2 1871 2000 30,0 39,0 57,0 71,0 84,0 75,0 50,0 406,0 Tempertur Temperture ( C) 2011 2,9 10,3 13,9 18,5 18,4 18,8 14,7 13,9 2012 2,4 9,6 15,3 17,7 20,9 18,8 14,5 14,2 2013-2,1 8,3 15,3 18,6 19,7 19,2 11,8 13,0 2014 6,3 9,9 13,5 15,2 20,4 17,9 14,4 13,9 1871 2000 1,6 7,7 13,4 16,7 18,3 17,3 13,2 12,5

22 J. Bojrszczuk, J. Podleśny 7 6 c Plon Yield (t h -1 ) 5 4 3 2 c c 1 0 2011 2012 2013 2014 2011-2014 Lt Yers miesznk - mixture łuin - lupine pszenżyto - triticle Rys. 1. Poziom plonowni łuinu wąskolistnego, pszenżyt jrego i miesznki łuinowo-zożowej (t h -1 ) Fig. 1. Yields of lue lupine, spring triticle nd lupine-cerel mixture (t h -1 ) w 2011 roku, w którym to znotowno rdzo duże opdy w lipcu (3,5 krotnie większe niż średni z wieloleci dl tego miesiąc), ntomist niedoory wystąpiły w czerwcu (73% normy) i sierpniu (47%). Ntomist njniższe plony łuinu wąskolistnego uzyskno w 2012 roku, który ył niekorzystny dl wzrostu i rozwoju roślin strączkowych, pod względem ilości i rozkłdu opdów, owiem znczne niedoory wilgoci stwierdzono w mju (64% normy) i czerwcu (75% normy), czemu towrzyszyły w tym okresie wysokie tempertury powietrz. W roku 2012 i 2013 plon miesznki ył wyższy odpowiednio o 20 i 36%. Odziływnie wrunków meteorologicznych n plon miesznek zożowo-strączkowych wykzli również inni utorzy [Büyükurc i Krdg 2002, Pisulewsk 1997]. W nlizownych dnich plon łuinu w czystym zsiewie ył średnio o 43% niższy niż plon miesznek zożowo-strączkowych (rys. 1). Podone zleżności wykzli Bojrszczuk i Podleśny [2016], w dnich których miesznk łuinu wąskolistnego z jęczmieniem jrym plonowł o około 60% wyżej niż roślin strączkow uprwin w czystym siewie. Ntomist Bojrszczuk i Księżk [2014] wykzli, że plon łuinu żółtego w czystym zsiewie ył około dwukrotnie mniejszy niż plon miesznek zożowo-strączkowych. Również z dń innych utorów [Kotecki i in. 1997, Kotwic i Rudnicki 2004, Księżk 2007] wynik, że plon nsion miesznek zożowo-strączkowych jest większy od plonu nsion rośliny strączkowej uprwinej w siewie czystym, mniejszy lu zliżony do plonu rośliny zożowej. Średnio z 3 lt dń njwyższy plon iłk uzyskno z zsiewów miesznych, nieco niższy, z uprwy łuinu w siewie czystym, njniższy z zsiewów czystych pszenżyt (rys. 2). O plonie iłk uzysknego z zsiewów miesznych w njwiększym stopniu decydowł udził łuinu w miesznce, który zmienił się w ltch dń (od 38 do 47%). Mjąc n uwdze fkt, że łuin uprwiny jest jko roślin iłkow, rdziej mirodjn i korzystniejsz dl łuinu

Ocen ekonomiczn uprwy miesznki łuinu wąskolistnego z pszenżytem jrym 23 Plon Yield (t h -1 ) 1000 800 600 400 c 200 0 2011 2012 2013 2014 2011-2014 Lt Yers miesznk - mixture łuin - lupine pszenżyto - triticle Rys. 2. Plon iłk uzyskny z nsion łuinu wąskolistnego, zirn pszenżyt i miesznki łuinowo-zożowej (kg h -1 ) Fig. 2. Yields of protein otined from lue lupine grin, spring triticle nd lupine-cerel mixture (kg h -1 ) i miesznek łuinowo-zożowych jest ocen ekonomiczn wykonn w odniesieniu do wrtości uzysknego iłk niż nsion łuinu i zirn pszenżyt. Uwzględnijąc plon iłk, uzyskny z poszczególnych uprw oliczono koszt jego produkcji. Anliz porównwcz wykzł, że koszt produkcji 1 kg iłk uzyskny z miesznki zożowo-strączkowej, łuinu wąskolistnego i pszenżyt jrego jest zncznie niższy niż koszt zkupu 1 kg iłk w poekstrkcyjnej śrucie sojowej (t. 2). Różnic w cenie wynosi średnio 27%. Njniższy koszt produkcji 1 kg iłk zpewnił uprw miesznki (2,51 zł kg -1 ). Ntomist koszt produkcji iłk z uprwy łuinu ył o 4% wyższy i wyniósł (2,62 zł kg -1 ). Mjchrzycki i in. [2002] dowiedli, że koszt produkcji 1 kg iłk oiku i łuinu żółtego jest niższy od kosztu zkupu iłk w postci śruty poekstrkcyjnej, przy njwyższym poziomie plonów dl gospodrstw wielkooszrowych wynosi on 70% ceny 1 kg iłk śruty sojowej. Ktńsk-Kczmrek i in. [2007] wykzli, że nie m wyrźnych różnic w cench iłk pomiędzy miesznkmi pszowymi oprtymi n soi i gtunkch krjowych roślin strączkowych. Wżnym czynnikiem decydującym o zsdności zstąpieni iłk sojowego iłkiem innych gtunków roślin strączkowych jest relcj kosztów wyprodukowni iłk do ceny tego skłdnik zwrtego w soi [Mjchrzycki i in., 2002]. Współczynnik ten dl łuinu wąskolistnego uprwinego w siewie czystym wyniósł 0,80. Efektywność nwożeni minerlnego ył zróżnicown dl poszczególnych uprw. Produkcj zirn miesznki pszenżyt jrego odminy Ngno z łuinem wąskolistnym odminy Bojr w przeliczeniu n 1 kg zotu zstosownego w nwozch minerlnych ył wyższ o 47% niż pszenżyt uprwinego w siewie czystym. Poniewż w uprwie łuinu w siewie czystym nie stosowno nwożeni zotem, efektywność nwożeni nie zostł oliczon.

24 J. Bojrszczuk, J. Podleśny Tel 2. Tle 2. Wydjność i koszty produkcji 1 kg iłk z uprwy miesznki zożowo-strączkowej, łuinu i pszenżyt Efficiency nd production costs of 1 kg of protein from cerel-legume mixture, lue lupine nd triticle Wyszczególnienie Specifiction Cen poekstrkcyjnej śruty sojowej (zł t -1 ) Price of soyen mel (PLN t -1 ) Miesznk Mixture łuinu Pure sowing of lupine 1680 pszenżyt Pure sowing of triticle Cen 1 kg iłk poekstrkcyjnej śruty sojowej (zł) Price of 1 kg of soyen mel protein (PLN) 3,73 Plon iłk Protein yield (kg h -1 ) 790,0 684,0 509,0 Koszt 1 kg iłk (zł) Cost of 1 kg of protein (PLN) 2,51 2,62 2,95 Relcj koszt/cen Reltion of cost to price 0,67 0,70 0,80 Źródło: Oprcownie włsne Source: own study Wg cen 1 tony śruty sojowej According to 1 tone of soyen mel [Rynek psz 2015] Przeprowdzon nliz porównwcz wykzł, że njwyższą wrtość produkcji określonej n podstwie poziomu plonu i ceny sprzedży nsion uzyskno z uprwy pszenżyt jrego (2832 zł h -1 ), co yło efektem wyższego poziomu plonu tego gtunku (t. 3). Ntomist njniższą wrtość produkcji uzyskno z uprwy łuinu wąskolistnego uprwinego w siewie czystym i ył o 24 i 18% niższ od wrtości produkcji uzysknej z uprwy pszenżyt i miesznki zożowo-strączkowej. To zróżnicownie przede wszystkim wynikło z ceny zytu orz z uzysknego plonu. Uzyskne wyniki są zieżne z dnimi Nowk i in. [2014] orz Gugły i in. [2015], którzy dowiedli, że o opłclności produkcji decydują ceny sprzedży, wysok produkcyjność orz ponoszone koszty. Wżnym elementem opłclności produkcji są koszty ezpośrednie odzwierciedljące w ujęciu wrtościowym zużycie i koszty środków produkcji, tkich jk: nsion, nwozy minerlne, środki ochrony roślin [Nieróc i in. 2008]. Anlizując wyniki dń włsnych stwierdzono, że njwyższy poziom kosztów ezpośrednich generowł uprw miesznki rośliny strączkowej z pszenżytem. Ich poziom wynikł z odpowiednio wysokich kosztów mteriłu siewnego i nwożeni minerlnego. Njwiększy udził w strukturze kosztów ezpośrednich stnowiły koszty nwożeni minerlnego, zwłszcz w uprwie pszenżyt jrego (69%). Niższe koszty nwożeni NPK generowł uprw łuinu wąskolistnego ze względu n rk konieczności stosowni nwożeni zotowego (36%). Według Domskiej i in. [2001] poziom nwożeni, zwłszcz zotem decyduje o nkłdch poniesionych n produkcję roślin uprwnych. Bdni Skrżyńskiej [2010] potwierdziły, że nwożenie minerlne jest njrdziej energochłonnym i kosztochłonnym elementem grotechniki i może przekrczć nwet 60% nkłdów produkcji. Duży udził w uprwie łuinu wąskolistnego stnowiły koszty mteriłu siewnego (51%). Koszty ezpośrednie uprwy łuinu wąskolistnego w siewie czystym yły średnio o 8 % niższe od kosztów uprwy miesznki strączkowo-zożowej i o 9% od kosztów uprwy pszenżyt jrego (t. 3). Njniższy koszt produkcji 1 kilogrm zirn odnotowno w uprwie pszenżyt jrego. Jednostkowy koszt produkcji tego gtunku ył zncznie niższy od kosztu produkcji 1 tony zirn

Ocen ekonomiczn uprwy miesznki łuinu wąskolistnego z pszenżytem jrym 25 Tel 3. Tle 3. Wrtość produkcji i koszty ezpośrednie produkcji zirn miesznki łuinu wąskolistnego z pszenżytem jrym w porównniu do czystego siewu rośliny strączkowej i zożowej Production vlue nd direct costs of production of grin of lue lupine with spring triticle mixtures compred to pure sowing of legume nd cerel crops Wyszczególnienie Specifiction Wrtość produkcji (zł h -1 ) Production vlue (PLN h -1 ) Produkcyjność zotu (kg zirn kg N -1 ) Productivity of N (kg grin kg N -1 ) Koszty ezpośrednie (zł h -1 ) Direct costs (PLN h -1 ) Miesznk Mixture łuinu Pure sowing of lupine pszenżyt Pure sowing of triticle 2627 2150 2832 75,1 50,9 1193 1106 1011 mterił siewny seeds mteril 446 550 181 nwozy minerlne minerl fertilizers 583 386 699 środki ochrony roślin chemicl protection 132 134 132 Udził w kosztch ezpośrednich (%): Shre in direct costs (%): mterił siewny seeds mteril 38,5 51,4 17,9 nwozy minerlne minerl fertilizers 50,2 36,1 69,1 środki ochrony roślin chemicl protection 11,3 12,5 13,0 Koszty ezpośrednie produkcji (zł kg -1 ) Direct costs of production (PLN kg -1 ) 0,31 0,54 0,27 Źródło: Oprcownie włsne Source: own study łuinu uprwinego w siewie czystym i 1 kilogrm miesznki zożowo-strączkowej (odpowiednio o 50 i 14%). Poziom opłclności uprwy rodzimych roślin strączkowych uzleżniony jest od wielu czynników, le przede wszystkim od wrtości produkcji oliczonej jko iloczyn rynkowej ceny i uzysknych plonów, tkże relcji uzysknej wrtości produkcji do poniesionych kosztów produkcji [Jerzk 2015]. Anliz ekonomiczn wykzł, że njwyższy poziom ndwyżki ezpośredniej, określjącej poziom pokryci kosztów ezpośrednich wrtością produkcji (ez dopłt) zpewnił uprw rośliny zożowej (t. 4). Wskźnik ten ył wyższy od ndwyżki uzysknej z uprwy łuinu w siewie czystym i miesznki łuinu z pszenżytem odpowiednio o: 67 i 24%. Uprw łuinu przy uzysknym poziomie plonów umożliwił pokrycie poniesionych kosztów. Z doniesień litertury wynik, że podone wyniki uzyskli również Czerwińsk-Kyzer i Florek [2012], którzy w swoich dnich wykzli, że uprw łuinu wąskolistnego, zpewnił uzysknie ndwyżki ezpośredniej o wrtości 143,4 zł h -1. Ntomist w dnich Szukły i Mystek [2007] uprw zrówno łuinu żółtego w siewie czystym, jk i w miesznkch ył poniżej progu opłclności. Z dń Księżk i in. [2000] wynik, że rdziej rentown okzł się uprw miesznek międzygtunkowych, owiem uprw grochu z jęczmieniem lu pszenicą orz pszenżytem zpewnił dodtni wynik finnsowy, wskźnik opłclności uprwy tych gtunków przekrczł 100%.

26 J. Bojrszczuk, J. Podleśny Tel 4. Tle 4. Wyniki finnsowe uprwy łuinu wąskolistnego w miesznce z pszenżytem jrym w porównniu do czystego siewu rośliny strączkowej i zożowej Economic results of cultivtion of lue lupine with spring triticle mixtures compred to pure sowing of legumes nd cerel crops Wyszczególnienie Specifiction Ndwyżk ezpośredni (zł h -1 ) Gross mrgin (PLN h -1 ) Ndwyżk ezpośredni (zł t -1 zirn) Gross mrgin (PLN t -1 grin) Ndwyżk ezpośredni n 1 zł kosztów ezpośrednich Gross mrgin per 1 zloty of direct costs Ndwyżk ezpośredni z uwzględnieniem dopłt (zł h -1 ) Gross mrgin with direct pyment (PLN h -1 ) Udził dopłt w ndwyżce ezpośredniej (%) Shre of direct pyment in gross mrgin (%) Plon równowżący koszty ezpośrednie (t) Crop lncing direct costs (t) Miesznk Mixture łuinu Pure sowing of lupine pszenżyt Pure sowing of triticle 1467 1081 1821 391 503 350 1,26 1,00 1,80 2419 2555 2773 33,0 32,0 34,0 1,71 1,01 1,70 Źródło: Oprcownie włsne Source: own study Po uwzględnieniu dopłt ezpośrednich poziom ndwyżki ezpośredniej z uprwy 1 h miesznki, łuinu i jęczmieni wyniósł odpowiednio: 2419, 2555 i 2773 zł h -1. Wprowdzenie płtności oszrowych, m ztem znczący wpływ n dochód rolniczy orz silnie oddziłuje n oniżenie poziomu ryzyk dochodowego roślin rolniczych, co potwierdzją również dni innych utorów [Mjewski i Wąs 2009]. W dnich włsnych udził dopłt w ndwyżce ezpośredniej z uprwy łuinu, pszenżyt i miesznki łuinowo-zożowej stnowił średnio 33%. Z dń Czerwińskiej-Kyzer i Florek [2012] ntomist wynik, że dopłty do uprwy łuinu żółtego w 2011 roku stnowiły około 49% dochodu ogółem. W dnich Bojrszczuk i Księżk [2014] udził dopłt w dochodzie końcowym w przypdku uprwy miesznek zożowo-strączkowych stnowił średnio od 90 do 98%, zś w przypdku uprwy łuinu żółtego w czystym siewie, pond 100%. Anliz ndwyżki ezpośredniej w stosunku do kosztów ezpośrednich (zł zł -1 ) potwierdził, że njwyższą efektywność ekonomiczną wykzł uprw pszenżyt jrego - wskźnik wyniósł 1,80. WNIOSKI 1. Miesznki łuinu z pszenżytem plonowły n podonym poziomie jk zsiewy czyste pszenżyt, njniższy plon uzyskno z zsiewów czystych łuinu. Njwyższy plon iłk uzyskno z zsiewów miesznych, nieco niższy z uprwy łuinu w siewie czystym, njniższy z zsiewów czystych pszenżyt. 2. Njwyższą wrtość produkcji uzyskno z uprwy pszenżyt jrego (2832 zł h -1 ), njniższą zś z uprwy łuinu wąskolistnego uprwinego w siewie czystym (1081 zł h -1 ).

Ocen ekonomiczn uprwy miesznki łuinu wąskolistnego z pszenżytem jrym 27 3. Njwiększe koszty ezpośrednie generowł miesznk rośliny strączkowej z pszenżytem, n co wpłynęły głównie koszty mteriłu siewnego i nwożeni minerlnego. Koszty ezpośrednie uprwy łuinu wąskolistnego w siewie czystym yły średnio o 8% niższe od kosztów uprwy miesznki strączkowo-zożowej i o 9% od kosztów uprwy pszenżyt jrego. 4. Njwiększy udził w strukturze kosztów ezpośrednich stnowiły koszty nwożeni minerlnego, zwłszcz w uprwie pszenżyt jrego (69%). Niższe koszty nwożeni minerlnego (o 36%) odnotowno w uprwie łuinu wąskolistnego, gdzie nie stosowno nwożeni zotem. Njwyższą ndwyżkę ezpośrednią otrzymno w uprwie pszenżyt jrego. Ndwyżk ezpośredni uzyskn z uprwy łuinu w siewie czystym i miesznki łuinu z pszenżytem ył niższ, odpowiednio o: 67 i 24%. PIŚMIENNICTWO Augustyńsk-Grzymek I. (red.) 2014. Produkcj, koszty i dochody z wyrnych produktów rolniczych w ltch 2012 2013 (wyniki rchunku symulcyjnego). IERGiŻ-PIB, Wrszw, ss. 98. Brrios A.N., Hoogenoom G., Nesmith D.S. 2005. Drought stress nd the distriution of vegettive nd reproductive trits of en cultivr. Sci. Agric. 62(1): 18 22. Bieniszewski T., Fordoński G., Kurowski T., Szwejkowski Z. 2003. Wpływ poziomu wilgotności gley n wzrost i plonownie trdycyjnych i smokończących form łuinu żółtego. Wzrost, rozwój i zdrowotność roślin. Zesz. Prol. Post. Nuk Rol. 495: 95 106. Böhm H., Brmm A., Aulrich K., Rühl G. 2008. Effect of different sowing densities in mixed cultivtion of lue lupin (Lupinus ngustifolius) with spring crops on yield nd qulity. In: Lupins for helth nd welth. Plt J.A., Berger J.B. (eds). Proceed. of the 12th Interntionl Lupin Conference, 14 18 Septemer 2008, Fremntle, Western Austrli, 42 46. Bojrszczuk J., Księżk J. 2014. Opłclność uprwy miesznek łuinu żółtego ze zożmi jrymi. Studi i Rporty IUNG-PIB 41(15): 85 98. Bojrszczuk J., Podleśny J. 2016. Aspekty ekonomiczne uprwy miesznki strączkowo-zożowej w porównniu do czystego siewu łuinu wąskolistnego i jęczmieni jrego. Rocz. Nuk. SERiA 18(2): 46 51. Büyükurc U., Krdg Y. 2002. The mount of NO 3 -N trnsferred to soil y legumes, forge nd seed yield, nd the forge qulity of nnul legume + triticle mixtures. Turk. J. Agric. For. 26: 281 288. Czerwińsk-Kyzer D., Florek J. 2012. Opłclność wyrnych uprw roślin strączkowych. Frgm. Agron. 29(4): 36 44. Domsk D., Wojtkowik K., Sokołowski Z. 2001. Efektywność produkcyjn nwożeni w uprwie pszenżyt. Foli Univ. Agric. Stein. 223, Agricultur 89: 29 34. Glek R., Klińsk H., Swick-Sienkiewicz E. 2006. Anliz wyrnych cech morfologicznych i struktury plonu w kolekcji łuinu wąskolistnego (Lupinus ngustifolius L.). Biul. IHAR 240/241: 243 252. Głęzewski L. 2006. Rekcj łuinu żółtego w siewie czystym i jego miesznkch z owsem n wilgotność gley. Rocz. AR Poznń 380, Ser. Rol. 66: 55 65. Gugł M., Zrzeck K., Kpel K., Krsnodęsk E., Sikorsk A. 2015. Aspekty ekonomiczne uprwy pszenicy ozimej w gospodrstwch indywidulnych. Rocz. Nuk. SERiA 17 (6): 100 103. GUS 2016. Rolnictwo w 2015 roku. Wrszw, ss. 177. Jerzk M.A. 2015. Uwrunkowni rozwoju produkcji i rynku rodzimych roślin strączkowych n cele pszowe w Polsce. W: Wyrne zgdnieni uprwy roślin strączkowych. FAPA, Wrszw, 44 54. Ktńsk-Kczmrek A., Mjchrzycki D., Mikulski W. 2007. Ekonomiczne spekty wykorzystni roślin strączkowych w uprwie polowej i żywieniu zwierząt gospodrczych w doie iopliw. Zesz. Prol. Post. Nuk Rol. 522: 239 246. Kotecki A., Grządkowsk A., Steihoff-Wrześniewsk A. 1997. Ocen przydtności odmin łuinu wąskolistnego do uprwy w miesznkch ze zożmi. W: Łuin we współczesnym rolnictwie. Łuin Biłko Ekologi. Wyd. ART Olsztyn, Cz. 2, 261 271.

28 J. Bojrszczuk, J. Podleśny Kotwic K., Rudnicki F. 2004. Efekty uprw jrych miesznek zożowych i zożowo-strączkowych n gleie kompleksy żytniego dorego. Act Sci. Pol,. Agricultur 3(1): 149 156. Księżk J. 2007. Plonownie miesznek łuinu wąskolistnego ze zożmi jrymi n różnych typch gle. Zesz. Prol. Post. Nuk Rol. 522: 255 262. Księżk J., Ufnowsk J., Mieloch E. 2000. Ocen plonowni, efektywności ekonomicznej żywieniowej miesznek grochu ze zożmi jrymi. Rocz. AR Poznń 325, Ser. Rol. 58: 49 58. Mjchrzycki D., Pepliński B., Bum R. 2002. Opłclność uprwy roślin strączkowych jko lterntywnego źródł iłk pszowego. Rocz. AR Poznń 343, Ser. Ekon. 1: 129 136. Mjewski E., Wąs A. 2009. Znczenie płtności ezpośrednich jko czynnik stilizującego dochód rolniczy n przykłdzie wyrnych typów gospodrstw. Zesz. Nuk. SGGW Wrszw 51(2): 235 248. Mrtin M.P.L.D., Snydon R.W. 1982. Intercropping rley nd ens. I. Effects of plnting pttern. Expl. Agric. 18: 139 148. Nieróc P., Griński J., Szeleźnik E. 2008. Wpływ intensywności technologii uprwy zóż w płodozminie zożowym n efektywność produkcyjną i ekonomiczną. Act Sci. Pol., Agricultur 7(3): 73 80. Nowk A., Hlinirz M., Kwitkowski C. 2014. Aspekty ekonomiczne wyrnych technologii produkcji pszenicy jrej. Rocz. Nuk. SERiA 16(2): 200 205. Osieck A. 2014. List Opisow Odmin. COBORU, Słupi Wielk, 123 134. Pisulewsk E. 1997. Wysokość i jkość plonu jrych i ozimych miesznek zożowo-strączkowych. Zesz. Nuk. AR Krków, Rozpr. 221: ss. 88. Podleśn A, Podleśny J., Doroszewski A. 2014. Usefulness of selected wether indices to evlution of yellow lupine yielding possiility. Agric. Wter Mng. 146: 201 207. Podleśny J. 1994. Możliwości zmniejszeni strt nsion grochu poprzez zstosownie rośliny podporowej i różnych sposoów zioru. Wyd. IUNG Pułwy, Ser. R 318, ss. 71. Podleśny J. 1996. Plonownie grochu siewnego (Pisum stivum L.) w zleżności od gęstości siewu rośliny podporowej pszenicy jrej. Pm. Puł. 107: 39 50. Podleśny J., Podleśn A. 2003. Wpływ różnych poziomów wilgotności gley n rozwój i plonownie dwóch genotypów łuinu iłego (Lupinus lus L.). Biuletyn IHAR 228: 315 322. Podleśny J., Podleśn A. 2010. Effect of drought stress on yield of determinte cultivr of lue lupine grown in pure sowing nd in mixture with rley. Act Sci. Pol., Agricultur 9(3): 61 74. Podleśny J., Podleśn A. 2011. Effect of rinfll mount nd distriution on growth, development nd yields of determinte nd indeterminte cultivrs of lue lupine. Pol. J. Agron. 4: 16 22. Podleśny J., Podleśn A. 2016. Evlution of usefulness of self-determinte nd trditionl vriety of yellow lupine to cultivtion t mixture with spring triticle. J. Res. Appl. Agric. Eng. 61(4): 124 131. Poetsch J. 2006. Pflnzenuliche Untersuchungen zum ökologischen Anu von Körnerleguminosen n sommertrockenen Stndorten Südwestdeutschlnds. Disserttion zur Erlngung des Grdes eines Doktors der Agrrwissenschften. Universität Hohenheim, Deutschlnd, ss. 224. Prusiński J. 2007. Ilościowy i jkościowy potencjlny postęp iologiczny w łuinie (Lupinus sp.) rys historyczny i stn ktulny. Zesz. Prol. Post. Nuk Rol. 522: 23 37. Rudnicki F. 2005. Miesznki zożowe i zożowo-strączkowe. W: Rynki i technologie produkcji roślin uprwnych. Chodkowski J. (red.). Wrszw, 197 214. Rynek psz. 2015. Stn i perspektywy. IERiGŻ-PIB, ARR, MRiRW, Wrszw. Ser. Anlizy Rynkowe 37, ss. 44. Skrżyńsk A. (red.) 2014. Wyniki ekonomiczne wyrnych produktów rolniczych w 2012 roku. IERiGŻ- PIB Wrszw, ss. 109. Skrżyńsk A. 2010. Zgdnieni metodyczne rchunku kosztów ekonomicznych n przykłdzie dziłlności produkcji roślinnej. Zg. Ekon. Rol. 3: 91 107. Szukł J., Mystek A. 2007. Wydjność pszow łuinu żółtego uprwinego w siewie czystym i w miesznkch odminowych. Zesz. Prol. Post. Nuk Rol. 516: 237 246.

Ocen ekonomiczn uprwy miesznki łuinu wąskolistnego z pszenżytem jrym 29 J. Bojrszczuk, J. Podleśny ECONOMIC ASSESSMENT OF CULTIVATION OF BLUE LUPINE WITH SPRING TRITICALE MIXTURES Summry The im of the study ws to economic evlution of lue lupine with spring triticle mixtures compred to pure sowing of lue lupine nd triticle. The source mteril re the results of field experiment crried out in 2011 2014 t the Institute of Soil Science nd Plnt Cultivtion Agriculturl Experimentl Sttion Grów (Mzowieckie Voivodeship). Mixtures of lupine with triticle yielded on similr level s triticle cultivted in pure sowing. The lowest yield ws otined from lupine cultivted in pure sowing. While the highest yield of protein otined from legume-cerel mixture, slightly lower thn the cultivtion of lupine in pure sowing, nd the lowest of pure sowing of triticle. Profitility of cultivtion of lupine nd mixtures of lupine-cerel would e much etter if the sis for the economic evlution ws the vlue of the protein, not the grin nd lupine seeds. The highest production ws otined from the cultivtion of triticle (2832 zł h -1 ), wheres the lowest cultivtion of lue lupine grown in pure (1081 zł h -1 ). The iggest direct costs generted mixture of lupine with triticle, which resulted from the cost of the seed. Direct costs of cultivtion of lue lupine in pure sowing were on verge lower y 8% of the cost of legume-cerel mixture nd out 9% of the cost of cultivtion of triticle. The lrgest shre in the structure of direct costs to the costs of fertilizer, especilly in the cultivtion of triticle (69%). Lower cost of fertilizer generted growing lupine due to the lck of need for nitrogen fertiliztion (36%). Economic nlysis showed tht the highest level of gross mrgin, determining the level of cover direct costs of production vlue (without susidies) provided the cultivtion of triticle. This index ws higher thn the gross mrgin derived from the lupine crop in pure nd lupine-triticle mixture, respectively 67 nd 24%. Key words: lue lupine, spring triticle, cerel-legume mixtures, yield of seeds, gross mrgin, direct costs Zkceptowno do druku Accepted for print: 11.12.2016 Do cytowni For cittion Bojrszczuk J., Podleśny J. 2017. Ocen ekonomiczn uprwy miesznki łuinu wąskolistnego z pszenżytem jrym. Frgm. Agron. 34(1): 19 29.