OCENA ZASOBÓW POMOCY SPOŁECZNEJ W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM W 2013 ROKU

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Białymstoku Obserwatorium Integracji Społecznej OCENA ZASOBÓW POMOCY SPOŁECZNEJ W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM W 2013 ROKU Białystok 2014 1

SPIS TREŚCI WSTĘP... 3 1. Dane o sytuacji demograficznej i społecznej... 5 2. Dane o korzystających z pomocy i wsparcia... 14 3. Inne rodzaje pomocy i świadczeń... 38 4. Zasoby instytucjonalne pomocy i wsparcia... 42 5. Kadra jednostek organizacyjnych pomocy społecznej... 42 6. Środki finansowe na wydatki w pomocy społecznej i innych obszarach polityki społecznej w budżecie jednostki samorządu terytorialnego... 47 7. Aktywność projektowo konkursowa jednostek organizacyjnych pomocy społecznej... 50 8. Współpraca z organizacjami pozarządowymi zadania zlecone w obszarze pomocy i wsparcia... 52 WNIOSKI... 54 REKOMENDACJE... 58 ZAKOŃCZENIE... 61 Spis mapek... 63 Spis wykresów... 63 Spis tabel... 64 Załącznik do OZPS... 65 2

WSTĘP Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Białymstoku, będący wojewódzką samorządową jednostką organizacyjną realizującą zadania z zakresu polityki społecznej od 2012 roku, zgodnie z zapisem ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2013 r. poz.182 z późn. zm), sporządza ocenę zasobów pomocy społecznej w województwie podlaskim. następujący: Obowiązek ten wynika z nowelizacji w 2011 roku ustawy, której zapis jest Art. 16a. 1. Gmina, powiat i samorząd województwa przygotowują ocenę zasobów pomocy społecznej w oparciu o analizę lokalnej sytuacji społecznej i demograficznej. 2. Zasoby, o których mowa w ust. 1, obejmują w szczególności infrastrukturę, kadrę, organizacje pozarządowe i nakłady finansowe na zadania pomocy społecznej bez względu na podmiot je finansujący i realizujący. 3. Ocena, o której mowa w ust. 1, obejmuje osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej, rodzaje ich problemów oraz ich rozkład ilościowy. 4. Organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego przedstawia, co roku do dnia 30 kwietnia odpowiednio radzie gminy, radzie powiatu, a do dnia 30 czerwca sejmikowi województwa właściwej jednostki samorządu terytorialnego ocenę, o której mowa w ust. 1. Ocena wraz z rekomendacjami jest podstawą do planowania budżetu na rok następny. Ocena Zasobów Pomocy Społecznej jest dokumentem komplementarnym wobec Wojewódzkiej Strategii Polityki Społecznej na lata 2010 2018. Uwzględnia ona i diagnozuje kwestie i problemy społeczne wynikające z obowiązującego dokumentu Strategii i jej obszarów strategicznych tj.: 1) Zaspokajanie potrzeb rodzin podlaskich, 2) Wypełnianie funkcji rodzin (rodziny z osobami zależnymi, bezpieczeństwo), 3) Profilaktyka oraz oferta leczenia w systemie ochrony zdrowia, 4) Wzrost zatrudnienia i mogilności zawodowej, 5) Efektywna pomoc społeczna, 6) Kapitał społeczny. Formularz Oceny Zasobów Pomocy Społecznej (OZPS) został stworzony w 2011 roku przez Instytut Rozwoju Służb Społecznych w Centralnej Aplikacji 3

Statystycznej (CAS), należącej do systemów informatycznych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Na przestrzeni lat narzędzie poddawano kolejnym modyfikacjom celem ułatwienia procesu jego wypełniania. W roku 2013 formularz uzupełniono również o dodatkowe bloki tematyczne tj. pieczę zastępczą oraz dane o osobach niepełnosprawnych. Odpowiedzialność za wypełnianie internetowego kwestionariusza ponoszą ośrodki pomocy społecznej (OPS) oraz powiatowe centra pomocy rodzinie (PCPR). Jednostki te zobowiązane są w terminie do dnia 30 kwietnia każdego roku do przekazania uzupełnionego formularza Regionalnemu Ośrodkowi Polityki Społecznej w Białymstoku celem weryfikacji zgodności danych oraz opracowania na podstawie zebranych informacji raportu na temat stanu oraz potrzeb w zakresie pomocy społecznej w województwie podlaskim. Informacje na temat zasobów społeczności lokalnych ułatwiają planowanie rozwoju usług społecznych oraz stanowią podstawę do planowania budżetu na kolejny rok. Przedmiotowy raport zawiera informację zbiorczą o sytuacji demograficznej i społecznej oraz o systemie wsparcia osób zagrożonych i wykluczonych społecznie w województwie podlaskim. Przedstawiony materiał zawiera analizę zasobów instytucjonalnych oraz kadrowych. W Ocenie przedstawiono także dane na temat środków finansowych przeznaczanych na wydatki w pomocy społecznej z budżetu jednostek samorządu terytorialnego, informacje o aktywności projektowo programowej powiatów i gmin oraz współpracy jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi. Zespół redakcyjny Obserwatorium Integracji Społecznej Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Białymstoku dziękuje wszystkim jednostkom gminnym i powiatowym za zaangażowanie oraz trud włożony w pracę nad Oceną Zasobów Pomocy Społecznej. Jednocześnie wyrażamy przekonanie, iż opracowany materiał dostarczy Państwu wielu cennych informacji jak również przyczyni się do planowania efektywnego wykorzystywania potencjału instytucjonalnego w zakresie wsparcia mieszkańców naszego województwa. 4

1. DANE O SYTUACJI DEMOGRAFICZNEJ I SPOŁECZNEJ MIESZKAŃCY WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO Województwo podlaskie podzielone jest administracyjnie na 17 powiatów (w tym 3 miasta grodzkie: Białystok, Łomża, Suwałki) i 115 gmin. W województwie wydzielone są powiaty z następującą liczbą gmin: Augustowski (7 gmin) Białostocki (15 gmin) Bielski (8 gmin) Grajewski (6 gmin) Hajnowski (9 gmin) Kolneński (6 gmin) Łomżyńska (9 gmin) Moniecki (7 gmin) Sejneński (5 gmin) Siemiatycki (9 gmin) Sokólski (10 gmin) Suwalski (9 gmin) Wysokomazowieckie (10 gmin) Zambrowski (5 gmin) W skład województwa wchodzi 78 gmin wiejskich, 27 gmin wiejsko miejskich oraz 10 gmin miejskich. Z danych Oceny Zasobów Pomocy Społecznej wynika, że w 2013 r. w województwie podlaskim faktycznie zamieszkiwało 1.179.956 osób. Na poniższym wykresie przedstawiono wielkości procentowe mieszkańców województwa według miejsca zamieszkania, tj. rodzaju gminy. 5

WYKRES 1. LICZBA MIESZKAŃCÓW WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO W 2013 R. mieszkańcy gmin wiejskich; 31% mieszkańcy gmin miejskich; 49% mieszkańcy gmin miejskowiejskich; 20% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS Niemal połowa mieszkańców województwa podlaskiego zamieszkuje w gminach miejskich, co trzecia osoba mieszka na wsi, zaś co piąta w gminie miejsko wiejskiej. Wykres nr 2 przedstawia dynamikę zmian liczby ludności na terenie województwa podlaskiego na przestrzeni lat 2011 2013 oraz ukazuje prognozy demograficzne na lata 2014-2015. WYKRES 2. LICZBA MIESZKAŃCÓW WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO W LATACH 2011-2015 2015 1 181 741 2014 1182805,0 2013 1179956,0 2012 1203184,0 2011 1203341,0 1165000 1170000 1175000 1180000 1185000 1190000 1195000 1200000 1205000 1210000 *od 2013 r. miasto Białystok ujęło jedynie liczbę ludności zameldowaną na pobyt stały, co spowodowało spadek ogółu mieszkańców województwa o 23.228 osób w porównaniu do roku 2012. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS 6

Dane z formularzy Oceny Zasobów Pomocy Społecznej informują, że na terenie województwa struktura ludności według płci charakteryzuje się liczebną przewagą kobiet. WYKRES 3. LICZBA MIESZKAŃCÓW WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO W LATACH 2011-2013 Z PODZIAŁEM NA PŁEĆ 2011 2012 2013 616174 616648 607006 587167 586536 572950 liczba kobiet liczba mężczyzn Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS W 2013 r. kobiety zamieszkujące województwo podlaskie stanowiły 51% populacji, udział mężczyzn wyniósł odpowiednio 49%. Z analizy struktury ludności Podlasia wynika, że w 2013 r. 18% to mieszkańcy do 17 roku życia. Największą grupę osób 63%, stanowią osoby w wieku produkcyjnym (tj. kobiety w wieku 18-59 i mężczyźni w wieku 18-64 lata). Mieszkańcy w wieku emerytalnym (tj. kobiety w wieku 60 lat i więcej oraz mężczyźni w wieku 65 lat i więcej) to 19% ogółu mieszkańców województwa. 7

WYKRES 4. ODSETEK MIESZKAŃCÓW WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO W 2013 R. Z UWZGLĘDNIENIEM PRZEDZIAŁÓW WIEKOWYCH wiek produkcyjny 63% wiek 0-17 18% wiek emerytalny 19% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS RYNEK PRACY W końcu 2013 roku na terenie województwa podlaskiego liczba osób bezrobotnych wynosiła 70.889. Dane liczbowe wskazują na fakt, iż na przestrzeni lat liczba bezrobotnych ogółem systematycznie wzrasta. W stosunku do roku 2012 zanotowano 3%, zaś do roku 2011 niemal 8% wzrost liczby bezrobotnych ogółem. Analiza wykazuje, iż w 2013 roku - 58% wszystkich pozostających bez pracy to osoby długotrwale bezrobotne, osoby z prawem do zasiłku stanowiły zaledwie 12% ogółu populacji bezrobotnych. 8

WYKRES 5. LICZBA OSÓB BEZROBOTNYCH, DŁUGOTRWALE BEZROBOTNYCH ORAZ Z PRAWEM DO ZASIŁKU W LATACH 2011-2013 NA TERENIE WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO 80000 70000 60000 50000 40000 65920 68705 70889 37748 38182 41082 2011 2012 2013 30000 20000 10000 8144 9056 8221 0 bezrobotni ogółem bezrobotni długotrwale ogółem bezrobotni ogółem z prawem do zasiłku Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS Dane prognostyczne informują, że w roku 2014 nastąpi niespełna 2%, zaś w roku 2015 niemal 6% spadek liczby bezrobotnych w stosunku do roku Oceny. Najwięcej osób bezrobotnych występuje w mieście Białystok (17.234) oraz powiatach białostockim (8.788) i sokólskim (5.043). Najmniejszą liczbę osób pozostających bez pracy zarejestrowano w powiatach suwalskim (1.546) i siemiatyckim (1.863). Na poniższej Mapce nr 1 zaprezentowano dane o liczbie osób bezrobotnych w powiatach województwa podlaskiego w 2013 roku. 9

MAPKA 1. BEZROBOTNI OGÓŁEM W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM WEDŁUG POWIATÓW W ROKU 2013 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA Na terenie województwa podlaskiego w 2013 r. w zasobach gmin województwa podlaskiego znajdowało się 15.731 mieszkań komunalnych. W roku poprzednim liczba tego typu mieszkań była wyższa o 974, zaś dwa lata wcześniej aż o 1.290 mieszkań. Analiza danych liczbowych wykazuje, że w roku Oceny najwięcej mieszkań komunalnych znajdowało się w zasobach miast na prawach powiatu tj. w mieście Białystok 5.120, w mieście Suwałki 2.250 oraz w mieście Łomża 1.093. Na terenie 9 gmin tj. Czyże, Jaświły, Kołaki Kościelne, Łomża, Miastkowo, Raczki, Siemiatycze (gm. wiejska), Szepietowo, Turośń Kościelna zanotowano brak tego typu 10

mieszkań. Żadna z tych gmin nie przewiduje budowy takich lokali w perspektywie dwóch najbliższych lat. Można by wnioskować, iż deficyt ten wynika z braku środków finansowych na budowę takich mieszkań w zasobach gminy lub brak zapotrzebowania na mieszkania komunalne wśród mieszkańców. W roku 2013 mieszkańcy województwa podlaskiego złożyli łącznie 2.495 wniosków na mieszkania komunalne. Liczba ta jest o 6% niższa niż w roku poprzednim i o 8% wyższa niż w roku 2011. Przedstawione na Wykresie nr 6 dane informują, że z roku na rok wzrasta liczba mieszkań socjalnych. W roku Oceny gminy z terenu województwa podlaskiego dysponowały 1.634 mieszkaniami socjalnymi. Oznacza to, iż zasób tego typu budownictwa wzrósł w stosunku do roku poprzedniego o prawie 9% oraz o ponad 17% w stosunku do roku 2011. Analogicznie do zwiększonej dostępności mieszkańców do lokali socjalnych spadła liczba osób oczekujących na mieszkania socjalne. W roku Oceny liczba takich osób wynosiła 703, co oznacza, że była ona niższa o 22% w stosunku do roku poprzedniego. Sumaryczne dane liczbowe wskazują na fakt, iż na terenie 88 gmin nadal brak jest mieszkań socjalnych. WYKRES 6. STAN INFRASTRUKTURY ZASOBÓW MIESZKANIOWYCH GMIN WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO W LATACH 2011-2013 2011 2012 2013 Liczba mieszkań komunalnych w zasobie gminy 17021 16705 15731 Liczba wniosków złożonych na mieszkaniwe komunalne z zasobów gminy 2308 2662 2495 Liczba mieszkań socjalnych (lokali) 1393 1501 1634 Liczba oczekujacych na mieszkanie socjalne 839 902 703 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS 11

Podobnie jak w przypadku mieszkań komunalnych największą liczbą mieszkań socjalnych dysponują miasta: Białystok (211), Suwałki (142), Łomża (100) oraz Augustów (79). Dane prognostyczne wskazują, że w latach 2013 2014 nastąpi niewielki wzrost liczby mieszkań, zarówno komunalnych jak i socjalnych, w zasobach gmin. Z formularzy Oceny Zasobów Pomocy Społecznej, wypełnionych przez gminy, wynika także, iż w najbliższych latach wzrośnie zapotrzebowanie mieszkańców na infrastrukturę mieszkaniową, co będzie skutkowało wzrostem liczby złożonych wniosków. Analiza Oceny Zasobów Pomocy Społecznej wykazuje, że w 2013 roku na terenie województwa podlaskiego funkcjonowało 31 publicznych i niepublicznych żłobków (w tym żłobki, kluby dziecięce, oddziały żłobkowe w przedszkolach). MAPKA 2. POWIATY, NA TERENIE KTÓRYCH W 2013 R. FUNKCJONOWAŁY ŻŁOBKI Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS 12

Liczba żłobków wzrasta z roku na rok. W roku Oceny w stosunku do roku 2012 nastąpił wzrost o niemal 48%, zaś do roku 2011 aż o 121%. Analogicznie zwiększa się również liczba miejsc w żłobkach oraz spada liczba dzieci, którym nie przyznano miejsc. Prognozy dotyczące rozwoju infrastruktury w zakresie opieki nad dzieckiem są optymistyczne. Na przestrzeni lat 2014-2015 przewiduje się dalszy rozwój tego typu placówek, co wiąże się ze wzrostem liczby miejsc. Warto jednak zauważyć, że zasoby tego rodzaju infrastruktury są wciąż niewystarczające. Świadczy o tym nadal wysoko utrzymująca się liczba dzieci (w roku 2013 1.373), którym nie zostały przyznane miejsca w żłobku. Na terenie województwa podlaskiego w 2013 funkcjonowało 512 przedszkoli, co oznacza wzrost liczby tego typu placówek w stosunku do lat poprzednich (o 16% w odniesieniu do roku 2012 oraz o 30% w stosunku do roku 2011). Sukcesywnie wzrasta również liczba miejsc w przedszkolach i oddziałach przedszkolnych. W roku 2013 przedszkola funkcjonujące na terenie województwa podlaskiego dysponowały 30.862 miejscami (o 2.271 więcej niż w roku 2012 i 3.115 więcej niż w roku 2011). Pomimo wzrostu liczby przedszkoli nadal wysoka jest liczba dzieci, którym nie przyznano miejsc w przedszkolu. W roku Oceny odrzucono 1.839 wniosków. Dane OZPS wskazują, że w województwie podlaskim w 2013 roku funkcjonowało łącznie 313 świetlic i klubów dla dzieci i młodzieży, w tym 156 przyszkolnych i 157 pozaszkolnych. Liczba tego typu placówek jest nieznacznie wyższa niż w latach ubiegłych, nie mniej jednak dane prognostyczne informują, iż w latach kolejnych ich liczba zmniejszy się. W zasobie gmin województwa podlaskiego wylicza się ponadto 82 świetlice i kluby dla seniorów. Ich liczba nieznacznie wzrosła na przestrzeni ostatnich kilku lat. Tendencja wzrostowa liczby placówek przeznaczonych dla seniorów utrzyma się również w przyszłych latach. Dane liczbowe zebrane na podstawie formularza OZPS informują, że w województwie podlaskim działalność prowadzi 10 hospicjów zlokalizowanych w miastach grodzkich tj. w Białymstoku, Łomży, Suwałkach oraz w gminach Augustów, Michałowo i Hajnówka. Działalność prowadzą również 2 ośrodki dla cudzoziemców. Znajdują się one w zasobach instytucjonalnych miasta Białystok oraz 13

powiatu zambrowskiego. Liczba zarówno hospicjów jak i ośrodków nie zmienia się na przestrzeni lat. 2. DANE O KORZYSTAJĄCYCH Z POMOCY I WSPARCIA OSOBY I RODZINY, KTÓRYM UDZIELONO POMOCY I WSPARCIA Zgodnie z danymi przekazanymi przez ośrodki pomocy społecznej oraz powiatowe centra pomocy rodzinie w roku 2013 na terenie województwa podlaskiego pomocy i wsparcia udzielono ogółem 100.111 osobom, czyli 8% mieszkańców województwa podlaskiego. Rok wcześniej liczba ta była niższa o 6.736 osób (bez PCPR Białystok), zaś dwa lata wcześniej o 12.060 osób (bez PCPR Białystok). Statystyki prognozujące wskazują, że w latach kolejnych nastąpi nieznaczny spadek liczby beneficjentów pomocy społecznej (o 898 osób spadnie liczba osób korzystających z pomocy i wsparcia w 2014 r. w stosunku do roku 2013). W 2013 roku ze wsparcia ośrodków pomocy społecznej skorzystało 89.756 beneficjentów (w tym 46.445 to osoby długotrwale korzystające). Zarejestrowano, że w roku Oceny wsparciem objęto 51.531 rodzin. Liczba osób w tych rodzinach wyniosła 134.140 osób. W przypadku wsparcia udzielonego przez powiatowe centra pomocy rodzinie zanotowano 10.355 beneficjentów (w tym 651 to osoby korzystające ze wsparcia długotrwale, należy jednak wskazać, iż dane te są niepełne, gdyż sześć PCPR-ó nie wskazało liczby osób długotrwale korzystających). Analiza danych OZPS wykazała, że PCPR-y z obszaru województwa podlaskiego realizujące zadania w zakresie pomocy społecznej w roku 2013 udzieliły wsparcia i pomocy łącznie 5.870 rodzinom, w których liczba osób wyniosła 15.231. 14

TABELA 1. ODSETEK OSÓB, KTÓRE W 2013 ROKU SKORZYSTAŁY Z POMOCY I WSPARCIA PCPR-ÓW I OPS-ÓW POWIATY Liczba mieszkańców OGÓŁEM Liczba osób, którym udzielono pomocy i wsparcia Odsetek mieszkańców, którzy korzystali ze wsparcia PCPRów i OPS-ów w 2013 r. augustowski 59296 8469 14% grajewski 48941 6000 12% suwalski 36692 4419 12% bielski 58371 6408 11% moniecki 42482 4504 11% sejneński 21329 2426 11% sokólski 71842 7898 11% m.suwałki 69337 7715 11% hajnowski 46518 4489 10% kolneński 40146 3510 9% wysokomazowiecki 59910 5399 9% białostocki 142812 11144 8% łomżyński 52404 4041 8% zambrowski 44633 3118 7% siemiatycki 47873 3000 6% m.łomża 60470 3855 6% m.białystok 276900 13716 5% Suma 1179956 100111 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS Z powyższej tabeli wynika, że najwięcej osób, które skorzystały w 2013 roku ze wsparcia instytucji pomocy społecznej (OPS i PCPR) zamieszkiwało w powiatach augustowskim, grajewskim i suwalskim, najmniej beneficjentów zanotowano wśród mieszkańców miast Białystok i Łomża oraz w powiecie siemiatyckim. OSOBY I RODZINY, KTÓRYM PRZYZNANO ŚWIADCZENIE Pomoc społeczna jest jedną z instytucji polityki społecznej państwa, w ramach której udzielane są świadczenia o charakterze pieniężnym i niepieniężnym. Ocena Zasobów Pomocy Społecznej wykazała, że w 2013 roku na terenie województwa podlaskiego jednostki pomocy społecznej przyznały łącznie świadczenia 77.396 mieszkańcom (stanowi to 78% ogółu osób, którym udzielono pomocy i wsparcia), przy czym 40.890 osób to beneficjenci, którzy korzystają ze świadczeń pomocy społecznej długotrwale. W grupie klientów, którzy w okresie sprawozdawczym uzyskali pomoc i wsparcie w formie świadczeń bez względu na rodzaj i formę, liczbę świadczeń oraz źródło finansowania znalazło się 47.283 rodzin, a liczba osób w tych rodzinach wyniosła 128.271. Analiza danych statystycznych wskazuje, że liczba 15

świadczeniobiorców ogółem w roku Oceny wzrosła o niemal 6% w stosunku do roku 2012 i o niemal 5% w odniesieniu do roku 2011. Prognozy informują, iż w roku 2014 wskaźnik osób, które zgłoszą się do jednostek pomocy społecznej po świadczenia również minimalnie wzrośnie w porównaniu do minionych lat. Analiza danych zawartych w Tabeli nr 2 dowodzi, że ośrodki pomocy społecznej z terenu województwa podlaskiego w roku 2013 przyznały świadczenia 75.507 osobom (w tym 40.420 to osoby korzystające długotrwale). W roku 2012 liczba świadczeniobiorców w OPS-ach była niższa o niemal 5%. Ze sprawozdań powiatowych centrów pomocy rodzinie wynika, że w roku 2013 powiaty przyznały świadczenia 1.889 beneficjentom (w tym 470 długotrwale korzystającym z pomocy). TABELA 2. DANE LICZBOWE O OSOBACH I RODZINACH, KTÓRYM PRZYZNANO ŚWIADCZENIA PIENIĘŻNE I NIEPIENIĘŻNE W LATACH 2011-2013 2011 2012 2013 ogółem OPS PCPR ogółem OPS PCPR ogółem OPS PCPR OSOBY I RODZINY, KTÓRYM PRZYZNANO ŚWIADCZENIE Liczba osób 73738 72023 1715 73326 71965 1361 77396 75507 1889 w tym: os. długotrwale korzystające 40911 40062 849 40714 40169 545 40890 40420 470 Liczba rodzin 44589 43403 1186 45221 44072 1149 47283 45957 1326 Liczba osób w rodzinach 126655 123809 2846 124832 121934 2898 128271 125176 3095 OSOBY I RODZINY, KTÓRYM PRZYZNANO ŚWIADCZENIE PIENIĘŻNE Liczba osób ogółem 40990 39820 1170 41338 40420 918 46067 44818 1249 Liczba rodzin 34949 34212 737 36255 35529 726 38572 37705 867 Liczba osób w rodzinach 89936 88361 1575 92123 90291 1832 96285 94410 1875 OSOBY I RODZINY, KTÓRYM PRZYZNANO ŚWIADCZENIE NIEPIENIĘŻNE Liczba osób ogółem 47502 47192 310 39817 39274 543 38163 37473 690 Liczba rodzin 27025 26762 263 21567 21073 494 21571 21041 530 Liczba osób w rodzinach 91179 90546 633 81896 80588 1308 81229 79993 1236 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS W 2013 roku w województwie podlaskim świadczenia pieniężne (np. zasiłki stałe, celowe, okresowe, pomoc na usamodzielnienie, na kontynuowanie nauki itp.) 16

udzielono ogółem 46.067 mieszkańcom województwa podlaskiego. Liczba świadczeń pieniężnych rośnie sukcesywnie z roku na rok. Prognozy również wskazują tendencję wzrostową. Wsparciem niepieniężnym w postaci specjalistycznych usług opiekuńczych, schronienia, posiłków, ubrań itp. objęto łącznie 38.163 osoby. Dane prognostyczne informują, iż w roku 2014 liczba ta wzrośnie podobnie jak w przypadku świadczeń pieniężnych. Szczegółowe informacje dotyczące osób i rodzin z terenu województwa podlaskiego, którym ośrodki pomocy społecznej jak i powiatowe centra pomocy rodzinie przyznały świadczenia w latach 2011-2013 przedstawia Tabela nr 2. OSOBY I RODZINY, Z KTÓRYMI PRZEPROWADZONO WYWIAD ŚRODOWISKOWY Dane liczbowe zebrane w drodze Oceny Zasobów Pomocy Społecznej wykazały, że w 2013 r. jednostki pomocy społecznej działające na terenie województwa podlaskiego przeprowadziły łącznie z 54.112 rodzinami wywiady środowiskowe (z czego 53.466 wywiadów dokonały jednostki gminne, zaś 646 powiatowe). Liczba osób w tych rodzinach to 137.055. Analiza danych wskazuje na fakt, iż liczba zrealizowanych wywiadów środowiskowych rośnie z roku na rok. POWODY UDZIELENIA POMOCY I WSPARCIA Najczęstszym powodem korzystania z pomocy społecznej w województwie podlaskim na przestrzeni ostatnich kilku lat jest ubóstwo. Analiza informacji pozyskanych z ośrodków pomocy społecznej wskazuje, że w 2013 roku z powodu ubóstwa wsparciem objęto 30.546 rodzin z terenu województwa podlaskiego, tj. 65% wszystkich beneficjentów korzystających z pomocy i wsparcia. Zarejestrowana liczba osób w tych rodzinach to 82.693. Na dalszych miejscach w hierarchii powodów przyznawania pomocy społecznej w 2013 roku znajdowały się: bezrobocie, długotrwała lub ciężka choroba 17

oraz niepełnosprawność. W roku oceny 56% wszystkich rodzin korzystających z pomocy stanowili beneficjenci, którzy zgłosili się do OPS-ów z powodu bezrobocia. Co trzecia rodzina, której udzielono pomocy otrzymała od Ośrodka wsparcie z tytułu długotrwałej lub ciężkiej choroby lub z tytułu niepełnosprawności. W roku Oceny największy bezwzględny wzrost liczby korzystających z pomocy społecznej wystąpił w przypadku: bezrobocia (+2617) ubóstwa (+2012) niepełnosprawności (+797) długotrwałej lub ciężkiej choroby (+471). W roku 2013 w stosunku do roku 2012 zanotowano spadek liczby korzystających z pomocy społecznej w przypadku czterech przyczyn: klęski żywiołowe i ekologiczne (-187), zdarzenia losowe (-149), alkoholizm (-12), bezradność/problemy (-1). W 2013 roku najmniej osób korzystało ze wsparcia systemu pomocy społecznej z uwagi na potrzebę wsparcia z tytułu klęsk żywiołowych i ekologicznych (41 osób), ochrony ofiar handlu ludźmi (53) oraz z tytułu narkomanii (88). Z danych prognozujących na rok 2014 pochodzących z OPS wynika, że spadek beneficjentów pomocy społecznej nastąpi tylko w przypadku rodzin korzystających ze wsparcia z następujących powodów: bezrobocia (-595) sieroctwa (-103) niepełnosprawności (-24). Największą dynamikę wzrostu przewiduje się w przypadku rodzin korzystających z pomocy z tytułu bezradności (+375), długotrwałej lub ciężkiej choroby (+365) i ubóstwa (+183). 18

WYKRES 7. RODZINY OBJĘTE POMOCĄ SPOŁECZNĄ W GMINACH WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO W LATACH 2011-2013 (Z UWZGLĘDNIENIEM POWODÓW PRZYZNANIA POMOCY) ubóstwo bezrobocie 30546 28534 27426 26374 23757 22732 długotrwała lub ciężka choroba niepełnosprawność 13541 13070 13466 12673 11876 11624 bezradność (problemy) potrzeba ochrony macierzyństwa w tym: wielodzietność alkoholizm przemoc w rodzinie - sprawcy przemocy bezdomność opuszczenie zakładu karnego przemoc w rodzinie - ofiary przemocy zdarzenia losowe sieroctwo narkomania ochrona ofiar handlu ludźmi klęski żywiołowe i ekologiczne 4885 4746 4568 3546 3447 3401 2106 2118 2059 1384 1242 532 900 815 729 670 636 636 310 270 356 193 342 290 178 132 139 88 63 65 53 1 0 41 228 140 7851 7852 8083 2013 2012 2011 0 5000 10000 15000 20000 25000 30000 35000 *świadczenia z powodu klęsk żywiołowych i ekologicznych oraz z powodu przemocy w rodzinie sprawcy przemocy oraz ochrony ofiar handlu ludźmi dotyczą liczby osób (nie rodzin) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS 19

MAPKA 3. RODZINY OBJĘTE POMOCĄ SPOŁECZNĄ Z TYTUŁU UBÓSTWA W GMINACH WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO W ROKU 2013 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS 20

MAPKA 4. RODZINY OBJĘTE POMOCĄ SPOŁECZNĄ Z TYTUŁU BEZROBOCIA W GMINACH WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO W ROKU 2013 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS Na podstawie danych umieszczonych w formularzach Oceny Zasobów Pomocy Społecznej, powiatowe centra pomocy rodzinie wykazały, że w latach 2011-2013 najczęstszą przyczyną udzielania wsparcia mieszkańcom województwa podlaskiego była niepełnosprawność. Ponad 46% klientów objętych wsparciem PCPR to osoby z orzeczonym stopniem niepełnosprawności. Warto jednak 21

odnotować, iż wskaźnik rodzin objętych wsparciem z powodu niepełnosprawności był o ponad 5% niższy niż w roku 2012. WYKRES 8. RODZINY OBJĘTE POMOCĄ SPOŁECZNĄ W POWIATACH WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO W LATACH 2011-2013 (Z UWZGLĘDNIENIEM POWODÓW PRZYZNANIA POMOCY) niepełnosprawność 1885 2714 2863 długotrwała lub ciężka choroba 331 241 233 przemoc w rodzinie (ofiary przemocy) przemoc w rodzinie (sprawcy przemocy) bezradność (problemy) sieroctwo 316 295 286 300 319 276 81 130 118 19 25 41 2013 2012 2011 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 *świadczenia z powodu przemocy w rodzinie (sprawcy przemocy) dotyczą liczby osób (nie rodzin) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS Największy odsetek osób, którym przyznano pomoc z powodu niepełnosprawności zanotowano w powiecie wysokomazowieckim (1.290), suwalskim (413) oraz augustowskim (279). Poniższa mapka przedstawia dane liczbowe na temat klientów powiatowych centrów pomocy rodzinie objętych wsparciem z powodu niepełnosprawności. 22

MAPKA 5. RODZINY OBJĘTE POMOCĄ SPOŁECZNĄ Z TYTUŁU NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W POWIATACH WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO W ROKU 2013 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS Analiza OZPS wykazuje, że jednostki powiatowe najmniej świadczeń udzieliły rodzinom z tytułu sieroctwa oraz bezradności (patrz wykres nr 8). USŁUGI POMOCY SPOŁECZNEJ Usługi pomocy społecznej mogą być świadczone w wielu formach tj. usługi opiekuńcze (w tym dla osób z zaburzeniami psychicznymi), poradnictwo specjalistyczne, praca socjalna, interwencja kryzysowa, kontrakt socjalny. Dane Oceny Zasobów Pomocy Społecznej wskazują, iż w 2013 roku na terenie województwa podlaskiego ośrodki pomocy społecznej objęły wsparciem w postaci usług opiekuńczych 1.638 osób (w tym: 66 beneficjentom udzielono wsparcia w postaci usługi specjalistycznej). Liczba osób, którym udzielane jest tego typu 23

wsparcie rośnie z roku na rok. W stosunku do roku 2012 zanotowano ponad 4% wzrost beneficjentów. Z danych OZPS wynika, że w 2013 roku udzielono łącznie 600.370 świadczeń, na które wydatkowano 8.392.118 zł. Dane prognostyczne informują, że w roku kolejnym liczba świadczeniobiorców nadal wzrośnie. Jednym z zadań jednostek pomocy społecznej jest udzielanie specjalistycznych usług dla osób z zaburzeniami psychicznymi. W roku Oceny wsparciem w tym zakresie objęto 267 osób, którym udzielono 124.973 świadczenia, na łączna kwotę 2.403.177 zł. W latach wcześniejszych liczba ta była na zbliżonym poziomie. Prognozy wskazują na niewielki wzrost liczby beneficjentów objętych usługami tego typu. Z zebranych danych Oceny Zasobów Pomocy Społecznej wynika, że ośrodki pomocy społecznej w 2013 roku udzieliły łącznie 6.049 rodzinom z terenu województwa podlaskiego poradnictwa specjalistycznego. Zanotowana liczba osób w tych rodzinach to 16.889. Największa liczba rodzin objętych poradnictwem specjalistycznym zamieszkuje w miastach: Białystok (2.276), Bielsk Podlaski (1.283), Suwałki (1.194), Łomża (403) oraz w gminach Dąbrowa Białostocka (149), Stawiski (111), Czarna Białostocka (103), Grajewo (74). Przewiduje się, że w następnym roku z w/w usługi skorzysta o 2% więcej rodzin niż w roku oceny. W 2013 roku na terenie województwa podlaskiego z usług z zakresu pracy socjalnej skorzystało 41.529 rodzin. Liczba osób w tych rodzinach to 99.522. Na Mapce nr 4 zaprezentowano dane liczbowe na temat rodzin objętych pracą socjalną w województwie podlaskim w 2013 r. 24

MAPKA 6. LICZBA RODZIN Z TERENU WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO OBJĘTYCH PRACĄ SOCJALNĄ W ROKU 2013 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS Beneficjenci pomocy społecznej z terenu województwa podlaskiego objęci wsparciem w formie pracy socjalnej najczęściej zamieszkują w: Białymstoku (13.710), Suwałkach (1.752), Łomży (1.736), Bielsku Podlaskim (1.508) i Sokółce (1.451). W 2013 roku pomocą w formie interwencji kryzysowej objęto 1.976 rodzin, w których łączna liczba członków to 5.347. W latach poprzednich liczba interwencji obejmowała nieco mniejszą liczbę rodzin, natomiast prognozy dowodzą, że w roku 2014 wskaźnik usług w tym zakresie nieznacznie wzrośnie. Dane ze sprawozdań jednostek pomocy społecznej dowodzą, że w roku Oceny zawarto 2.057 kontraktów socjalnych, o 10% mniej niż w roku poprzednim. Dane liczbowe wskazują, że liczba osób ogółem objętych kontraktem wyniosła 2.625. Pracownicy OPS-ów przewidują, że w roku 2014 liczba kontraktów socjalnych wzrośnie o 11% w stosunku do roku 2013. 25

MAPKA 7. LICZBA ZAWARTYCH KONTRAKTÓW SOCJALNYCH NA TERENIE WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO W 2013 ROKU Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS ŚWIADCZENIA PIENIĘŻNE Z POMOCY SPOŁECZNEJ - ZADANIA OPS, MOPS I MOPR W ramach realizacji zadań zarówno własnych jak i zlecanych gminne jednostki pomocy społecznej stosują cały wachlarz świadczeń dostosowanych do potrzeb poszczególnych kategorii klientów. Na poniższym wykresie zaprezentowano dale liczbowe na temat liczby mieszkańców województwa podlaskiego, którzy w latach 2011-2013 otrzymali od ośrodka pomocy społecznej wsparcie w postaci świadczeń pieniężnych, tj. zasiłku stałego, okresowego lub celowego. 26

WYKRES 9. LICZBA OSÓB, KTÓRE W LATACH 2011-2013 SKORZYSTAŁY Z POMOCY OŚRODKÓW POMOCY SPOŁECZNEJ W POSTACI ŚWIADCZEŃ PIENIĘŻNYCH 2011 2012 2013 zasiłek stały zasiłek okresowy zasiłek celowy Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS Analiza danych liczbowych wykazuje, że w latach 2011-2013 najwięcej osób otrzymało zasiłek celowy, zaś najmniej zasiłek stały. Poniższe zestawienie tabelaryczne prezentuje dane na temat liczby świadczeń oraz kwot pieniężnych na ich realizację wydatkowanych z budżetów gminnych. TABELA 3. LICZBA ŚWIADCZEŃ PIENIĘŻNYCH ORAZ WYDATKOWANE KWOTY NA POSZCZEGÓLNE RODZAJE ZASIŁKÓW UDZIELONYCH W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM PRZEZ OŚRODKI POMOCY SPOŁECZNEJ W LATACH 2011-2013 Rodzaj zasiłku 2011 2012 2013 zasiłek celowy zasiłek okresowy liczba świadczeń - - - kwota świadczeń w zł 24898041 23306983 23834988 liczba świadczeń 143832 149955 172552 kwota świadczeń w zł 38958677 44367243 60049191 zasiłek stały liczba świadczeń 53443 57450 59831 kwota świadczeń w zł 18922661 20766190 25243611 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS 27

Ze sprawozdań gminnych wynika, że w 2013 roku ośrodki pomocy społecznej z terenu województwa podlaskiego wydatkowały łącznie 23.834.988 zł na zasiłki celowe dla 33.368 beneficjentów. W roku 2012 z zasiłku celowego skorzystało 1.308 osób mniej, co również przełożyło się na wysokość wydatkowanej kwoty 23.306.983 zł. Średnia wysokość zasiłku celowego na osobę w roku 2013 wyniosła 714 zł. W roku Oceny jednostki gminne udzieliły 172.552 świadczenia w postaci zasiłku okresowego dla 27.094 osób. Środki finansowe przeznaczone na ten cel to 60.049.191 zł. W latach wcześniejszych liczba świadczeń oraz analogicznie kwota wydatkowanych środków była niższa. Poniższy wykres przedstawia dane liczbowe na temat klientów pomocy społecznej pobierających w OPS-ach z terenu województwa podlaskiego zasiłki okresowe, które mogą być udzielane z różnych przyczyn. TABELA 4. LICZBA OSÓB, KTÓRE W LATACH 2011-2013 OTRZYMAŁY ŚWIADCZENIE W POSTACI Z ZASIŁKU OKRESOWEGO z tytułu bezrobocia 21777 19560 18276 z tytułu długotrwałej choroby z tytułu niepełnosprawności 2141 2106 2260 2085 2069 1775 2013 2012 2011 z tytułu możliwości utrzymania lub nabycia uprawnień do świadczeń z innych systemów zabezpieczenia społecznego 75 76 67 0 5000 10000 15000 20000 25000 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS Z informacji zebranych w ramach Oceny Zasobów Pomocy Społecznej wynika, że w 2013 roku udzielono 59.831 zasiłków stałych, na które wydatkowano 28

łącznie 25.243.611 zł. W roku 2012 liczba tych świadczeń była niższa o 4%, a w 2010 r. o 12% w stosunku do roku Oceny. W 2010 r. Średnia wysokość zasiłku stałego na jednego osobę wyniosła 354 zł, w kolejnym roku 361 zł, a w roku Oceny 422 zł. Poniższa tabela przedstawia dane na temat gmin, które w roku 2013 udzieliły największą oraz najmniejszą liczbę świadczeń. TABELA 5. GMINY Z TERENU WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGHO, KTÓRE W ROKU 2013 UDZIELIŁY NAJWIĘCEJ I NAJMNIEJ ŚWIADCZEŃ W POSTACI ZASIŁKU STAŁEGO Perlejewo 20 Przytuły 25 Kulesze Kościelne 42 Suraż 46 Korycin 48 Nowy Dwór 49 Wiżajny 50 Szudziałowo 53 Kołaki Kościelne 54 Czyże 58 Michałowo 870 Zambrów 1 077 Siemiatycze 1 143 Bielsk Podlaski 1 263 Sokółka 1 535 Hajnówka 2 182 M. Łomża 3 198 M. Suwałki 5 149 M. Białystok 17 220 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS Zasiłki stałe dzielą się na: zasiłek stały dla osób samotnie gospodarujących oraz zasiłek stały dla osoby w rodzinie. Ośrodki pomocy społecznej wykazały, iż w 2013 roku zasiłek stały otrzymało 4.826 osób samotnie gospodarujących. Udzielono im łącznie 50.405 świadczeń, na łączną kwotę 22.452.718 zł. Średnia wysokość zasiłki stałego dla osób samotnie gospodarujących w 2013 roku wynosiła 445 zł (o 66 zł więcej niż w roku poprzednim). 29

Zasiłek stały dla osoby w rodzinie, w postaci 9.426 świadczeń przyznano 1.062 osobom, o łącznej wysokości 2.790.893 zł. Średnia wysokość zasiłku stałego dla osoby w rodzinie w roku Oceny wyniosła 296 zł (o 39 zł więcej niż w roku 2012). Prognozy wskazują, iż liczba beneficjentów pobierających zarówno jeden jak i drugi rodzaj świadczenia w przyszłym roku nieznacznie wzrośnie. ŚWIADCZENIA NIEPIENIĘŻNE Z POMOCY SPOŁECZNEJ - ZADANIA OPS ORAZ MOPS, MOPR Obok świadczeń pieniężnych, ośrodki pomocy społecznej realizują również świadczenia niepieniężne. Udzielenie tych świadczeń nie jest uzależnione od spełnienia kryterium dochodowego, a jedynie od wystąpienia okoliczności faktycznie uzasadniających przyznanie danej pomocy. Wśród tego typu świadczeń wymienia się pomoc w formie: posiłków, schronienia, ubrań itp. Poniższe zestawienie tabelaryczne prezentuje dane liczbowe na temat liczby oraz rodzajów tego typu świadczeń udzielonych przez ośrodki pomocy społecznej z terenu województwa podlaskiego na przestrzeni lat 2011-2013. TABELA 6. ŚWIADCZENIA NIEPIENIĘŻNE UDZIELONE PRZEZ OŚRODKI POMOCY SPOŁECZNEJ W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM W LATACH 2011-2013 Rodzaj świadczenia rok Liczba osób Liczba świadczeń Kwota świadczeń w zł Posiłek w tym: dla dzieci Schronienie Ubranie Sprawienie pogrzebu 2011 36408 4785135 17720449 2012 34937 4656455 18574458 2013 35124 4587283 18865300 2011 34101 4318715 15162404 2012 32553 4308383 15842303 2013 32767 4331743 16367030 2011 107 9615 305748 2012 129 10771 386483 2013 137 12889 434189 2011 489 508 89900 2012 412 473 95076 2013 391 445 89146 2011 101 101 208091 2012 130 131 273824 2013 108 108 255283 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS 30

Jak pokazują wyniki analizy na terenie województwa podlaskiego najwięcej udzielonych świadczeń niepieniężnych przeznaczanych jest na posiłki. W roku Oceny w tym celu wydatkowano 18.865.300 zł. Zdecydowana większość świadczeń dotyczyła posiłków dla dzieci (94%) i była finansowana w ramach programu wieloletniego Pomoc państwa w zakresie dożywiania. Wyniki analizy sprawozdań gminnych informują, że w 2013 roku udzielono również 12.889 świadczeń osobom pozbawionym schronienia. Łącznie w tym celu wydatkowano 434.189 zł. Kilkakrotnie mniejsze kwoty ośrodki pomocy społecznej przeznaczały na pomoc w formie ubrania. W 2013 roku OPS-y zarejestrowały 391 świadczeniobiorców, a kwota przeznaczona ten cel to 89.136 zł. Świadczenia niepieniężne z tytułu sprawienia pogrzebu w 2013 roku objęto 108 osób, na łączną kwotę 255.283 zł. Jedną z usług świadczonych przez jednostki pomocy społecznej jest odpłatność za pobyt mieszkańca gminy w domu pomocy społecznej. Z Oceny Zasobów Pomocy Społecznej wynika, że w 2013 roku pomocą w w/w formie objęto 1.106 osób, o 111 więcej niż w roku 2012 i 256 więcej niż 2011. WYKRES 10. ODPŁATNOŚĆ GMINY ZA POBYT W DOMU POMOCY SPOŁECZNEJ W LATACH 2011-2013 liczba świadczeń liczba osób 2013 1106 11103 2012 995 10158 2011 850 8610 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS Ocena Zasobów Pomocy Społecznej wskazuje, że w 2013 roku jednostki gminne województwa podlaskiego zrealizowały łącznie 61 indywidualnych 31

programów wychodzenia z bezdomności. W stosunku do roku poprzedniego liczba ta wzrosła o 27%, zaś do roku 2011 była dwukrotnie mniejsza. W roku Oceny zrealizowano ponadto 140 indywidualnych programów zatrudnienia socjalnego, w ramach Centrum Integracji Społecznej oraz 568 planów pracy z rodziną w ramach wspierania rodziny. POWIAT ZADANIA PCPR ORAZ MOPR INDYWIDUALNE PROGRAMY POMOCY W wyniku analizy sprawozdań nadesłanych przez powiatowe centra pomocy rodzinie w 2013 roku w ramach zadań powiatu zrealizowano 67 (o 64% więcej niż rok wcześniej) indywidulanych programów zatrudnienia socjalnego, w Centrach Integracji Społecznej. Ponadto w roku Oceny 280 osób stosujących przemoc w rodzinie zostało objętych programem oddziaływania korekcyjno-edukacyjnego. Zarejestrowano, iż w 2013 roku powiatowe centra pomocy rodzinie zrealizowały ponadto 40 indywidualnych programów integracji cudzoziemców. WSPIERANIE RODZINY I PIECZA ZASTĘPCZA System pomocy dziecku i rodzinie regulowany jest ustawą z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. Nr 149, poz. 887 z późn. zm.). Informacje uzyskane na podstawie Oceny Zasobów Pomocy Społecznej dowodzą, że na terenie województwa podlaskiego w 2013 roku funkcję rodzin zastępczych sprawowały 1.054 rodziny (o 33 więcej niż w roku poprzednim, pod opieką których przebywało 1.590 dzieci. Na poniższym wykresie zaprezentowano dane liczbowe na temat rodzin według czterech ich typów. 32

WYKRES 11. RODZINNA PIECZA ZASTĘPCZA NA TERENIE WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO W 2013 ROKU liczba dzieci umieszczonych w rodzinach liczba rodzin rodziny spokrewnione z dzieckiem 690 929 rodziny zastępcze niezawodowe 313 461 rodziny zastępcze zawodowe 45 164 rodziny zastępcze pełniące funkcję pogotowia rodzinnego 11 3 rodzinny dom dziecka 3 25 0 200 400 600 800 1000 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS Największy odsetek stanowią rodziny spokrewnione z dzieckiem 66%, czyli takie, w których opiekę i wychowanie nad dzieckiem przejmują członkowie rodziny dziecka zobowiązani do alimentacji, tj. wstępni (dziadkowie, pradziadkowie) lub rodzeństwo. W 2013 na terenie województwa podlaskiego w takich rodzinach przebywało 929 dzieci, o 15 więcej niż w roku 2012. Dane prognostyczne wskazują, że w roku 2014 liczba dzieci, nad którymi opiekę będą sprawowały rodziny spokrewnione wzrośnie do 698. W 2013 roku powiatowe centra pomocy rodzinie udzieliły 10.398 świadczeń oraz przekazały 6.682.541 zł na utrzymanie dzieci w rodzinach spokrewnionych z dzieckiem. 33

Ze sprawozdań jednostek powiatowych wynika, że w 2013 roku na terenie województwa podlaskiego 30% ogółu rodzinnej pieczy zastępczej województwa podlaskiego stanowiły rodziny zastępcze niezawodowe, w których przebywało 461 dzieci (o 18 dzieci więcej niż w roku 2012). W roku Oceny powiatowe centra pomocy rodzinie udzieliły tym rodzinom 5.479 świadczeń, w kwocie 5.105.804 zł. Zarejestrowano, iż w 2013 roku w województwie funkcjonowało 45 rodzin zastępczych zawodowo. Liczba tych rodzin w 2013 roku wzrosła w stosunku do roku poprzedniego o 19%. Liczba dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych zawodowo w roku Oceny to 164 (o 16 więcej niż w roku poprzednim). Powiatowe centra pomocy rodzinie w 2013 roku na utrzymanie dzieci w tego typu rodzinach przeznaczyły łącznie 2.404.674 zł. Na terenie województwa podlaskiego funkcjonują 3 rodziny zastępcze pełniące funkcje pogotowia rodzinnego, w których przebywa łącznie 11 dzieci oraz 3 rodzinne domy dziecka, pod opieką których przebywa 25 osób. PIECZA ZASTĘPCZA Powiatowe centra pomocy rodzinie wykazały, że w 2013 roku na terenie województwa podlaskiego opracowano 1.012 planów pomocy dziecku, sporządzono 2.417 ocen sytuacji dziecka w rodzinie zastępczej, 49 ocen sytuacji dziecka w rodzinnym domu dziecka, 881 ocen rodzin zastępczych, 3 oceny rodzinnych domów dziecka oraz sporządzono 105 opinii w zakresie kwalifikacji kandydatów na rodziny zastępcze i rodzinne domy dziecka. USAMODZIELNIENIE W 2013 roku powiatowe centra pomocy rodzinie przeprowadziły łączni 694 indywidualne programy usamodzielnienia. W roku 2012 liczba osób, objętych tego typu programem była wyższa o 130. Analiza danych liczbowych wykazała, że w 2013 roku 466 pełnoletnich osób opuściło rodziny zastępcze. W związku z tym udzielono im 4.038 świadczeń na łączną kwotę 2.369.019 zł. Rok wcześniej liczba osób, które opuściły rodziny 34

zastępcze była wyższa o 23 osoby, co analogicznie przekłada się na ilość świadczeń oraz kwotę wydatkowanych środków z budżetu powiatów. WYKRES 12. LICZBA OSÓB OBJĘTYCH WSPARCIEM PCPR W 2013 ROKU pełnoletnie osoby opuszczające rodziny zastępcze 63 75 419 pełnoletnie osoby opuszczające placówki opiekuńczo - wychowawcze 29 44 150 pełnoletnie osoby opuszczajace instytucje o których mowa w art. 88 ust.1 ustawy o pomocy społecznej 11 48 66 pomoc pieniężna na zagospodarowanie pomoc pieniężna na kontynuowanie nauki pomoc pieniężna na usamodzielnienie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS Powiatowe centra pomocy rodzinie udzielają wsparcia osobom opuszczającym rodziny zastępcze, w trzech formach: pomoc pieniężna na usamodzielnienie, pomoc pieniężna na kontynuowanie nauki, pomoc pieniężna na zagospodarowanie. W 2013 roku ze wsparcia finansowego tytułem usamodzielnienia skorzystało 75 osób. Powiatowe centra pomocy rodzinie na ten cel przeznaczyły 365.691 zł. Pomoc pieniężną na kontynuowanie nauki w 2013 roku otrzymało 419 osób. Udzielono im 3.823 świadczeń, na łączną kwotę 1.850.718 zł. Zanotowano, że wsparcie finansowe na zagospodarowanie otrzymały 63 osoby. Przyznano im 125 świadczeń, w łącznej wysokości 152.606 zł. 35

Analiza danych z Oceny Zasobów Pomocy Społecznej wykazała, że w 2013 roku PCPR-y udzieliły łącznie 1.567 świadczeń dla 183 pełnoletnich osób opuszczających placówki opiekuńczo wychowawcze. Tytułem usamodzielnienia wydatkowano 225.594 zł dla 44 osób, w ramach 220 świadczeń. Pomoc pieniężną na kontynuowanie nauki w 2013 roku udzielono 150 osobom, które opuściły placówki opiekuńczo wychowawcze. Liczba udzielonych świadczeń to 1.200, zaś kwota środków finansowych przeznaczonych na ten cel to 623.177 zł. Tytułem zagospodarowania wydatkowano 60.065 zł, w postaci 42 świadczeń dla 29 osób. Jednym z zadań powiatowych centrów pomocy rodzinie jest wsparcie pełnoletnich osób opuszczających instytucje, o których mowa w art. 88 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej 1. Ze sprawozdań jednostek powiatowych wynika, że w 2013 r. udzielono wsparcia łącznie 66 osobom, w tym: 11 osobom z tytułu usamodzielnienia, 48 na kontynuowanie nauki oraz 12 na zagospodarowanie (jedna osoba mogła otrzymać wsparcie z kilku powodów). Struktura wydatków w tym zakresie przedstawia się następująco: 49.410 zł na usamodzielnienie, 187.737 zł na kontynuowanie nauki oraz 27.473 zł na zagospodarowanie. REHABILITACJA ZAWODOWA I SPOŁECZNA OSÓB NIEPEŁNOPSRAWNYCH Powiatowe centra pomocy rodzinie wykazały, że w 2013 roku na rehabilitację zawodową i społeczną osób niepełnosprawnych udzieliły dofinansowań na łączną sumę 21.537.664 zł. Rok wcześniej środki przeznaczone na ten cel to 27.928.310 zł. W Tabeli nr 7 zaprezentowano dane na temat liczby osób niepełnosprawnych objętych wsparciem PCPR oraz kwot jakie na ten cel przeznaczono. Analiza wykazuje, iż najwięcej osób niepełnosprawnych z terenu województwa podlaskiego 1 1. Osoba pełnoletnia opuszczająca dom pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, dom dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży oraz schronisko dla nieletnich, zakład poprawczy, specjalny ośrodek szkolno-wychowawczy, specjalny ośrodek wychowawczy, młodzieżowy ośrodek socjoterapii zapewniający całodobową opiekę i młodzieżowy ośrodek wychowawczy, zwana dalej osobą usamodzielnianą, zostaje objęta pomocą mającą na celu jej życiowe usamodzielnienie i integrację ze środowiskiem przez pracę socjalną, a także pomocą: 1) pieniężną na usamodzielnienie; 2) pieniężną na kontynuowanie nauki; 3) w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszka-niu chronionym; 4) w uzyskaniu zatrudnienia; 5) na zagospodarowanie w formie rzeczowej. 36

w 2013 roku skorzystało z dofinansowania na zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze i sprzęt rehabilitacyjny (5.484 osób), zaś największą wysokość środków finansowych, ponieważ aż 58% ogólnej sumy przeznaczono na pomoc w tworzeniu i działalność warsztatów terapii zajęciowej. TABELA 7. REHABILITACJA ZAWODOWA I SPOŁECZNA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W 2013 ROKU liczba osób, które wartość uzyskały pomoc dofinansowania pomoc na tworzenie i działalność warsztatów terapii zajęciowej 794 12397512 pomoc na likwidację barier architektonicznych, technicznych i w komunikowaniu się 280 1035951 turnusy rehabilitacyjne 1581 1386573 zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze i sprzęt rehabilitacyjny 5484 3432533 dofinanosowanie sportu, kultury, rekreacji i turystyki 4258 174931 pożyczki na rozpoczęcie działalności gospodarczej dla osób niepełnosprawnych 17 593681 pomoc przy zatrudnianiu osób niepełnosprawnych x 133109 pomoc w dostosowaniu stanowisk pracy dla osób niepełnosprawnych x 2383374 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS MAPKA 8. WSPARCIE W ZAOPATRZENIE W PRZEDMIOTY ORTOPEDYCZNE, ŚRODKI POMOCNICZE I SPRZĘT REHABILITACYJNY UDZIELONE W 2013 ROKU PRZEZ PCPR-Y Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS 37

3. INNE RODZAJE POMOCY I ŚWIADCZEŃ Z informacji zebranych w ramach Oceny Zasobów Pomocy Społecznej wynika, że w 2013 roku ośrodki pomocy społecznej z terenu województwa podlaskiego, przyznały 61.680 rodzinom zasiłki rodzinne i dodatki do zasiłków rodzinnych, na łączną kwotę 157.812.125 zł. Zanotowano, że w stosunku do roku poprzedniego kwota ta była wyższa o 25%, zaś w stosunku do roku 2011 o 18%. Największą liczbę beneficjentów tego typu wsparcia zgłosiły ośrodki pomocy społecznej z miast grodzkich oraz z powiatów: białostockiego, grajewskiego i kolneńskiego. MAPKA 9. LICZBA RODZIN W POWIATACH, KTÓRE W 2013 ROKU UZYSKAŁY OD OPS WSPARCIE W POSTACI ZASIŁKÓW RODZINNYCH Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS 38

ŚWIADCZENIA OPIEKUŃCZE Dane ze sprawozdań OZPS wykazały, że w 2013 roku ośrodki pomocy społecznej przyznały 7.478 osobom świadczenia pielęgnacyjne, na łączna kwotę 35.659.868 zł. Rok wcześniej liczba osób, które otrzymały świadczenie pielęgnacyjne była wyższa o 4.148, zaś kwota o 9.013.962 zł. Oprócz świadczeń pielęgnacyjnych ośrodki pomocy społecznej udzielają wsparcia w postaci zasiłków pielęgnacyjnych. WYKRES 13. WYSOKOŚC ŚRODKÓW FINANSOWYCH WYDATKOWNYCH PRZEZ OPS W 2013 ROKU NA ZASIŁKI PIELĘGNACYJNE zasiłek pielęgnacyjny dla osoby niepełnosprawnej w wieku powyżej 16 roku życia o znacznym stopniu niepełnoprawności 18104736 zasiłek pielęgnacyjny dla niepełnosprawnego dziecka 9548218 zasiłek pielęgnacyjny dla osoby niepełnosprawnej w wieku powyżej 16 roku życia o umiarkowanym stopniu niepełnoprawności, która powstała przed ukończeniem 21 roku życia 9091051 zasiłek pielegnacyjny dla osób, które ukończyły 75 lat 2762412 0 5000000 10000000 15000000 20000000 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS W 2013 roku udzielono 6.828 zasiłków dla niepełnosprawnych dzieci, 14.142 zasiłków pielęgnacyjnych dla osób niepełnosprawnych w wieku powyżej 16 roku życia o znacznym stopniu niepełnoprawności, 6.677 dla osób niepełnosprawnych w wieku powyżej 16 roku życia o umiarkowanym stopniu niepełnoprawności, która powstała przed ukończeniem 21 roku życia oraz 1.891 zasiłków dla osób, które ukończyły 75 lat. Na poniższym obrazie graficznym wskazano kwoty wydatkowane przez OPS na w/w świadczenia. 39

MAPKA 10. LICZBA RODZIN W POWIATACH, KTÓRE W 2013 ROKU UZYSKAŁY OD OPS WSPARCIE W POSTACI ZASIŁKÓW RODZINNYCH Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OZPS Wsparciem udzielanym w ramach pomocy społecznej są również świadczenia wypłacane z tytułu urodzenia dziecka. Są to jednorazowe zapomogi wypłacane w wysokości 1.000 zł na jedno dziecko. W związku z powyższym ośrodki pomocy społecznej z terenu województwa podlaskiego w 2013 roku udzieliły 4.411 jednorazowych dodatków z tytułu urodzenia się dziecka na kwotę 4.411.000 zł oraz 8.303 jednorazowych świadczeń z tego samego tytułu, w łącznej wysokości 8.303.000 zł. Ponadto Miasto Białystok ze środków samorządowych wypłaciło dodatkowo po 500 zł na każde urodzone dziecko. 40

Z Oceny Zasobów Pomocy Społecznej wynika, że w 2013 roku 14.985 osób pobrało świadczenie z funduszu alimentacyjnego, na łączną kwotę 37.286.429 zł, o 1.782.406 zł więcej niż w roku poprzednim. Po dodatek mieszkaniowy do ośrodków pomocy społecznej z terenu województwa podlaskiego zgłosiło się w 2013 roku 27.377 mieszkańców. Liczba udzielonych świadczeń to 182.221 zł, zaś kwota wydatkowanych środków - 36.239.854 zł. Dane prognostyczne wskazują, iż w latach kolejnych liczba tego typu świadczeń oraz kwota środków przeznaczonych na ten cel nieznacznie wzrośnie. Ośrodki pomocy społecznej wykazały, iż w roku Oceny wydatkowano 2.429.351 zł na opłacenie składki ubezpieczenia zdrowotnego dla 6.045 osób. Liczba beneficjentów objętych tą formą wsparcia spadła w stosunku do roku 2012 o około 3%. Prognozy wskazują, że w roku 2014 spadnie liczba beneficjentów tego typu wsparcia, zaś kwota wydatkowana na ten cel nieznacznie wzrośnie. Wyniki analizy danych z formularzy OZPS informują, że w 2013 roku OPS-y udzieliły 38.763 świadczeń w postaci opłacenia składki ubezpieczenia społecznego, dla 3.618 osób, na łączną kwotę 5.874.384 zł. Prognozy informują, iż w roku 2014 liczba świadczeniobiorców oraz przeznaczonych środków finansowych w zakresie tej usługi spadnie. Zarejestrowano, że w roku Oceny 169 osób korzystających z usług Centrów Integracji Społecznej objęto wsparciem w postaci świadczenia integracyjnego, o 86% osób więcej niż w roku 2012. Liczba udzielonych świadczeń to 1.110, natomiast środki finansowe na ten cel to 1.091.557 zł. W roku kolejnym obserwować będziemy spadek liczby tego typu świadczeń oraz co z tym związane kwot na nie przeznaczonych. Wyniki badania wykazały, iż w roku 2013 ośrodki pomocy społecznej udzieliły 80.251 świadczeń pieniężnych w ramach prac społecznie użytecznych. Pobrało je 877 osób. OPS-y wydatkowały na ten cel 1.458.872 zł, o 23% więcej niż w roku 2012. Dane prognostyczne informują, iż w roku kolejnym liczba beneficjentów, którzy zgłoszą się po takie świadczenia zmniejszy się. W roku Oceny ośrodki pomocy społecznej wypłaciły 109.381 stypendiów socjalnych i zasiłków szkolnych dla uczniów z terenu województwa podlaskiego. Wsparciem objęto 35.687 41