WICEPRZEWODNICZĄCA OGÓLNOPOLSKIEGO POROZUMIENIA ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH WIESŁAWA TARANOWSKA OPZZ/ WT / 2014 Warszawa, dnia 30 lipca 2014 r. Szanowny Pan Radosław Mleczko Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej W odpowiedzi na przekazany do OPZZ Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie strategicznych ram UE dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy na lata 2014 2020 (COM (2014) 332, przekazuję poniższą opinię OPZZ w kwestiach stanowiących przedmiot niniejszego Komunikatu Komisji. 1) Zasadność opracowania nowej Strategii BHP na lata 2014-2020 Strategiczne ramy Unii Europejskiej dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na lata 2014 2020 stanowią kontynuację działań Unii Europejskiej na lata 2007 2012, których realizacja przez Polskę doprowadziła do poprawy warunków pracy, ale nadal jeszcze nie w stopniu oczekiwanym. OPZZ pozytywnie ocenia fakt, że Unia Europejska zauważa potrzebę promowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, co ma też istotne znaczenie dla poprawy konkurencyjności gospodarki. Niestety, w realiach polskich trudno o pozytywną ocenę warunków pracy w polskich przedsiębiorstwach, czego dowodem i przykładem są choćby sprawozdania Głównego Inspektora Pracy w ostatnich latach 2008 2013, w tym zwłaszcza niezadowalające warunki pracy w mikro i małych przedsiębiorstwach. OPZZ od początku opowiadało się za koniecznością opracowania nowej Strategii. Obowiązująca w poprzednich latach Strategia wywarła znaczący wpływ na kształtowanie polityki w zakresie bhp w poszczególnych krajach członkowskich. Także Polska korzystała z wymogów strategii europejskiej przy ustalaniu działań priorytetowych w obszarze ochrony pracy. Warto jednak podkreślić, że ciągle wymagane jest podejmowanie usilnych działań w zakresie bezpieczeństwa pracy, co wynika choćby z dostępnych danych (narodowych i europejskich) dotyczących zagrożeń i ryzyk w miejscu pracy. Ustanowienie i implementacja nowej Strategii Europejskiej da poważny i trudny do zlekceważenia sygnał do władz krajowych, że potrzeba dalszego doskonalenia sytemu, dalszych działań ograniczających ujemny wpływ warunków środowiska pracy na zdrowie i życie pracowników. Dodatkowo w dobie kryzysu gospodarczego, strategia europejska wskaże, że zagadnienia bhp, mające bezpośrednie przełożenie na zdrowie a niejednokrotnie życie zatrudnionych, nie mogą być zaniedbywane. Zaangażowanie w sprawy bezpieczeństwa powinno być widoczne, jasne, bezdyskusyjne a można to uzyskać poprzez utworzenie i zobowiązanie do wdrożenia jednolitej europejskiej Strategii. 1
Zaprezentowana ocena dotychczasowej Strategii wskazuje na wiele obszarów, w których dzięki jej istnieniu, osiągnięto znaczący postęp. W kontekście powyższych argumentów oraz mając na względzie wskazane z ocenie strategii obszary do dalszego doskonalenia należy podkreślić, że dokument pokrywa się z polityką w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy prezentowanymi przez organizacje członkowskie OPZZ. W ocenie naszej konfederacji wdrożenie nowej strategii na lata 2014 2020 na poziomie europejskim, przyczyni się w znacznym stopniu do podniesienia ogólnego poziomu bezpieczeństwa pracy w Polsce. 2) Wyzwania nowej Strategii Wyzwania, jakie zostały przedstawione w Komunikacie Komisji Europejskiej, w ocenie OPZZ odpowiadają współczesnym problemom w obszarze bezpieczeństwa pracy. Pierwsze wyzwanie: poprawa wyników państw członkowskich pod względem wdrożenia, w szczególności w drodze zwiększenia zdolności mikroprzedsiębiorstw i małych przedsiębiorstw do wprowadzania skutecznych i wydajnych środków w zakresie zapobiegania zagrożeniom. Słusznie zwraca się uwagę, że przy określaniu i wprowadzaniu rozwiązań i środków w zakresie BHP należałoby uwzględniać szczególne uwarunkowania mikroprzedsiębiorstw i małych przedsiębiorstw. OPZZ jednak nie jest do końca przekonane, że istnieją poważne obciążenia prawne w zakresie bhp dla MSP, które wymagałyby redukcji. Co więcej, mając na uwadze fakt, że przedsiębiorstwa te stanowią zdecydowaną większość w polskiej gospodarce, wskazanym jest, aby usprawniony został system prewencji i nadzoru w stosunku do tego typu podmiotów. Regulacje tego typu powinny być tworzone na poziomie europejskim, a implementowane na poziomie narodowym. Drugie wyzwanie: poprawa ochrony przed chorobami związanymi z pracą w drodze wyeliminowania istniejących, nowych i pojawiających się zagrożeń. Należy zgodzić się z założonym celem, że ciągłej uwagi wymagają choroby nowotworowe związane z narażeniem zawodowym, choroby wskutek kontaktu z azbestem, choroby płuc i skóry, astma i inne schorzenia przewlekłe. Zwraca się także uwagę na nanomateriały czy inne nowe zagrożenia związane z rozwojem biotechnologii i technologii ekologicznych. Nie ulega wątpliwości, że stres jako jedno z zagrożeń psychospołecznych także powinno być przedmiotem szczególnej uwag jako zagrożenie zawodowe. Trzecie wyzwanie: sprostanie zmianom demograficznym. W związku ze starzeniem się ludności w wieku produkcyjnym i z wydłużeniem życia zawodowego - dobry stan zdrowia i bezpieczeństwo pracowników są niezbędnym czynnikiem do stabilnego życia zawodowego oraz aktywnego i zdrowego starzenia się. Wymaga to stworzenia bezpiecznego i zdrowego środowiska pracy. 3) Co powinna zawierać nowa Strategia? w pierwszej kolejności nowa Strategia powinna uwzględnić konieczność dokonania niezbędnych nowelizacji istniejących regulacji prawnych w zakresie nowopowstałych ryzyk, które nie są wystarczająco ujęte w obowiązujących dyrektywach. Powinna również koncentrować się na wzmocnieniu koordynacji polityk narodowych lub utworzeniu jednolitych norm prawnych w celu osiągnięcia generalnej poprawy funkcjonowania organów realizujących zadania w zakresie prewencji wypadkowej takich jak inspektoraty pracy, służby bhp czy przedstawiciele pracowników. Celem musi być znaczne zwiększenie liczby pracowników objętych bezpośrednim i efektywnym systemem nadzoru nad warunkami pracy, co powinno przekładać się na zwiększenie zdolności interwencyjnych oraz jakości tychże organów. Jako, że zagadnienia związane z bezpieczeństwem pracy mają charakter 2
interdyscyplinarny nowa Strategia powinna również wytyczać cele i działania skoordynowane z działaniami UE w innych obszarach np. polityki społecznej (starzejące się społeczeństwo, kryzys gospodarczy, zagrożenia psychospołeczne), zrównoważonego rozwoju (np. w zakresie zielonych stanowisk pracy), rynku wewnętrznego (zarządzanie chemikaliami, standaryzacja techniczna) czy zdrowia publicznego. cele nowej Strategii powinny być ściśle związane z redukcją ekspozycji pracowników na niebezpieczne czynniki środowiska pracy, co przełoży się z pewnością na osiągnięcie efektu w postaci ograniczenia liczby chorób zawodowych. Postęp realizacji celów założonych w strategii powinien być okresowo oceniany i nadzorowany. Dzięki temu działania podejmowane w jej ramach będą efektywnie zarządzane a cele realizowane systematycznie i systemowo, a ewentualne zagrożenia odpowiednio wcześniej wykrywane i redukowane. Pozwoli to także monitorować adekwatność podejmowanych działań, a także stworzy możliwość wymiany dobrych praktyk pomiędzy poszczególnymi krajami. OPZZ potwierdza, że należy wzmocnić systemu prewencji i nadzoru nad warunkami pracy. W celu podniesienia poziomu bezpieczeństwa pracy niezbędne jest zwiększenie efektywności takich organów jak inspekcja pracy, jednostki medycyny pracy, służby bhp oraz reprezentacja pracowników. Ujednolicenie podejścia do ww. jednostek nadzoru nad warunkami pracy na poziomie europejskim, opracowanie jednolitego zakresu uprawnień i kompetencji stanowiącego fundament działania jednostek tego typu na poziomie krajów członkowskich wpłynie z pewnością na wzrost poziomu bezpieczeństwa w Unii Europejskiej. Organizacja prewencji musi zakładać bardziej systematyczny i jednolity sposób jej prowadzenia co szczególnie istotne jest w kontekście rozpoznawania i eliminacji ryzyk dla zdrowia pracowników i wpływu czynników środowiska pracy w okresie bezpośredniego narażenia jak i w bardziej odległej perspektywie czasowej. Dotyczy to szczególnie obszaru chorób nowotworowych, który wymaga podjęcia natychmiastowych i dogłębnych działań systemowych ograniczających zachorowalność. Inny problem warty podkreślenia to nanotechnologie, których wpływ na zdrowie pracowników i użytkowników nie jest dogłębnie rozpoznany. Nieustannie ważne pozostają kwestie ograniczania liczebności schorzeń mięśniowo szkieletowych oraz stresu czy innych czynników psychospołecznych w miejscu pracy. istniejące ramy prawne nie są wystarczające i adekwatne do zagrożeń oraz obecnego poziomu wiedzy o przyczynach zachorowań na nowotwory, zaburzeń rozrodczości czy endokrynologicznych. Ustalenie wartości progowych narażenia na czynniki mogące stanowić przyczynę powstawania ww. chorób powinny być ustalane na poziomie europejskim, ponieważ tylko z takiej perspektywy możliwe będzie rzeczywiste ustalenie tak istotnych elementów decydujących o narażeniu jak czas ekspozycji, ilość stosowanych czynników, liczba narażonych. Ujęcie tego typu zadań w Dokumencie o zasięgu ogólnoeuropejskim ułatwi zastosowanie wspomnianego powyżej podejścia. Kolejnym obszarem, który powinien być odzwierciedlony w legislacji europejskiej to pola elektromagnetyczne i ich wpływ na ludzkie zdrowie. Nowa strategia powinna również celować w stworzenie europejskiego rejestru nanomateriałów i stopnia ekspozycji pracowników na ten specyficzny czynnik. potrzeba posiadania wspólnej strategii w obszarze bhp jest szczególnie widoczna w kontekście wyzwań związanych ze starzejącym się społeczeństwem. Mając na względzie ten niezaprzeczalny fakt nieodzownym jest zapewnienie odpowiednich i bezpiecznych warunków pracy, umożliwiających pozostawanie w zdrowiu przez dłuższy czas. Pozwoli to na wydłużenie okresu 3
świadczenia pracy bez obniżenia jej jakości. Opracowanie Strategii uwzględniającej ten aspekt będzie wyraźnym sygnałem dla wspólnoty że problem jest rozpoznany i nie będzie zaniedbany. Rola dialogu społecznego w obszarze bezpieczeństwa pracy powinna być mocnym akcentem. OPZZ i jego organizacje członkowskie na bieżąco współpracują z organami państwowego nadzoru nad warunkami pracy na poziomie krajowym, w szczególności z Państwową Inspekcją Pracy, Urzędem Dozoru Technicznego, Wyższym Urzędem Górniczym itp. Systematyczna i ciągła jest także współpraca z Centralnym Instytutem Ochrony Pracy Państwowym Instytutem Badawczym oraz Krajowym Punktem Centralnym Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Środowisku Pracy w Bilbao. Na poziomie krajowym przedstawiciel OPZZ jest członkiem Rady Ochrony Pracy przy Sejmie RP, a na szczeblu europejskim - Rady Administracyjnej Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Środowisku Pracy w Bilbao. 4) Działania realizujące cele strategiczne nowej Strategii W naszej opinii, zarówno cele, jak również zaplanowane działania dla realizacji wyzwań określonych w strategii UE, są właściwie ujęte. Powinny być one zrealizowane przez Polskę w ramach krajowej strategii na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy, której opracowanie i pełne wdrożenie z wykorzystaniem instrumentów i funduszy UE, pozwoli osiągnąć określone w strategii UE cele, nie tylko małym przedsiębiorstwom i mikroprzedsiębiorstwom, lecz również dużym przedsiębiorstwom. Treść komunikatu dotycząca poszczególnych wyzwań i celów jest bardzo potrzebna z punktu widzenia prowadzenia polityki zapewnienia bezpiecznego i zdrowego środowiska pracy, niemniej jednak niezwykle istotnym jest, aby każde państwo ustaliło konkrety w tym zakresie dostosowane do własnych realiów i instrumenty zachęcająco-pomagające przedsiębiorstwom we wdrażaniu wszelkich norm i dobrych praktyk zapewniających bezpieczeństwo człowieka w procesie pracy. Konkretne działania to: 1. utrwalenie krajowych strategii na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy. Należy zwrócić uwagę, że Polska nie ma oficjalnie wprowadzonej strategii na rzecz BHP, zaś elementy strategii UE są realizowane przez PIP oraz CIOP PIB, m.in. w ramach programu wieloletniego,,poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy. Ważny jest przegląd krajowych strategii BHP poszczególnych państw członkowskich. 2. udzielenie praktycznego wsparcia małym przedsiębiorstwom i mikro - przedsiębiorstwom, w celu lepszego przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Przedsiębiorstwa korzystałyby z pomocy technicznej i praktycznych narzędzi, takich jak interaktywne narzędzie online do oceny ryzyka OiRA (obecnie trudna do wykorzystania: wersja polskojęzyczna jest niepełna, a tłumaczenie nie obejmuje całego programu). 3. poprawa i lepsze egzekwowanie przepisów przez państwa członkowskie, na przykład poprzez ocenę wyników krajowych inspektoratów pracy. Istotne jest to, że podkreśla się aspekt szkoleniowy inspektorów pracy. Bardzo pozytywnie należy ocenić podkreślenie w komunikacie potrzeby lepszego egzekwowania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przez państwa członkowskie i szczególną rolę w tym przedmiocie Państwowej Inspekcji Pracy. 4. uproszczenie istniejących przepisów, aby usunąć zbędne obciążenia administracyjne, przy jednoczesnym utrzymaniu wysokiego poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia i pracowników oraz promowanie debaty publicznej z wszystkimi zainteresowanymi stronami. Można jednak mieć wątpliwości czy przepisy dotyczące technicznego bezpieczeństwa i higieny pracy są zawiłe i czy należy 4
dążyć do ich upraszczania tak jak przepisów dotyczących prawnej ochrony pracy. Biorąc pod uwagę rangę tych przepisów i ich bezwzględnie obowiązujący charakter trudno oczekiwać od nich cech ogólności dających możliwość swobodnych i różnych ocen w zakresie realizacji treści w nich zawartych. 5. rozwiązanie problemów starzejącej się europejskiej siły roboczej i skuteczniejsze zapobieganie chorobom związanym z pracą, aby zwalczać istniejące i nowe zagrożenia, np. w sektorze nanomateriałów, technologii eko - i biotechnologii 6. poprawa w zakresie gromadzenia danych statystycznych, aby dysponować lepszymi informacjami i rozwijać narzędzia monitorowania. Ten element oceny jakości danych dotyczących wypadków przy pracy, które to dane są przekazywane przez państwa członkowskie w ramach gromadzenia danych wchodzących w zakres europejskich statystyk dotyczących wypadków przy pracy (ESAW), celem poprawy zakresu takich danych, ich wiarygodności, porównywalności i aktualności. 7. wzmocnienie koordynacji z organizacjami międzynarodowymi, takimi jak Międzynarodowa Organizacja Pracy, a także WHO czy OECD oraz z partnerami społecznymi, aby przyczynić się do ograniczenia występowania wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz przyczynić się do poprawy warunków pracy na całym świecie. Negatywnie biorąc pod uwagę omawiany komunikat należy ocenić wskazywaną ogólnikowo współpracę z partnerami społecznymi bez zaakcentowania wiodącej roli związków zawodowych w tym przedmiocie i potrzeby ich umacniania. Dodatkowe działania, jakie można byłoby zrealizować na szczeblu kraju to w szczególności: systematyczne dokonywanie przeglądu krajowych przepisów z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, częściowo zdezaktualizowanych w wyniku np. postępu technicznego. dalsze rozwijanie narzędzi promujących kulturę bezpieczeństwa pracy w celu wzmocnienia zapobiegania zagrożeniom, z udziałem partnerów społecznych i innych zainteresowanych stron. zwiększenie roli związków zawodowych jako partnera do działań na wszystkich poziomach. Działalność ta opiera się na promowaniu roli przedstawicieli pracowniczych ds. BHP, wyraźne ukazywanie problemów ds. BHP w miejscu pracy, wspieranie w określeniu priorytetów zbiorowych i mobilizacji pracowników na rzecz poprawy warunków pracy. Partycypacja pracownicza jest kluczowa na wszystkich poziomach, a doświadczenie pokazuje na korzyści podejścia łączącego reprezentację zakładową z regionalnym lub terenowym podejściem obejmującym bardzo małe przedsiębiorstwa. zwrócenie uwagi na zdrowie psychiczne w pracy. Zależności między zdrowiem psychicznym a zatrudnieniem i warunkami pracy są znaczące. Z punktu widzenia zdrowia psychicznego, za głównymi nierównościami społecznymi leżą niepewne zatrudnienie i złe warunki pracy. Głębszy monitoring warunków pracy ma zasadnicze znaczenie w zapobieganiu problemów zdrowia psychicznego. Skuteczne zapobieganie musi także dotyczyć nierównego podziału pracy między mężczyznami i kobietami, braku demokracji w miejscu pracy oraz różnych czynników dyskryminacji, molestowania i przemocy. Z poważaniem Wiesława Taranowska 5