Matki Boskiej Pokornej

Kustosz Sanktuarium Matki Boskiej Pokornej przy Rzymsko Katolickiej Parafii p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny ks. proboszcz Bonifacy Madla 47-430 Rudy, ul. Cysterska 1 tel. (032) 410 30 57 KONTO: BS Racibórz O/Kuźnia Raciborska: 92 8475 1032 2004 0001 7675 0001 MSZE ŚWIĘTE W niedziele: 7.00, 9.00, 10.30, 12.00, 16.00 W tygodniu: 6.30, 7.10, 17.30 NABOŻEŃSTWA W niedziele: 15.15 nieszpory W środy: 17.00 Nowenna do Matki Boskiej Rudzkiej ODPUSTY Matki Boskiej Rudzkiej 31 maja Św. Marii Magdaleny 15 lipca Wniebowzięcia NMP 15 sierpnia Sanktuarium Matki Boskiej Pokornej w Rudach KONCERTY ORGANOWE Muzyka w Starym Opactwie organizowane są od maja do października w przedostatnią niedzielę miesiąca o godz. 17.00

Sanktuarium Matki Boskiej Pokornej w Rudach Czczona od wieków w rudzkim wizerunku Matka Zbawiciela zaprasza nas do współpracy w budowaniu rozpoczętego przez Ojców Cystersów dzieła Cywilizacji Miłości. Niech nasza modlitwa, praca i dobro dnia codziennego składane u stóp Matki Bożej, będą świadectwem naszej miłości do Boga i Matki Najświętszej. 750-ta rocznica fundacji cysterskiego klasztoru, przypadająca w 2008 roku, jest okazją do szczególnej wdzięczności Bogu i Matce Bożej Rudzkiej Pokornej, za opiekę nad Kościołem na Górnym Śląsku. Biskupi Gerard Kusz i Jan Wieczorek wspólnie z Ojcem Świętym Janem Pawłem II podczas Jego wizyty w Gliwicach

17 czerwca 1999 r. Ojciec Święty Jan Paweł II, podczas wizyty w Gliwicach, poświęcił korony dla Rudzkiej Madonny Wędrując po historycznym Górnym Śląsku nie sposób ominąć wędrowcze Rud (z niem. Gross Rauden Rudy Wielkie), o których tak pisał w swym poemacie Śląsk znany polski podróżnik Bogusz Zygmunt Stęczyński: W W Rudzie nad rzeką Rudą zatrzymując kroki, Piękne miejsce uderza nas swymi widoki, Przedstawiające swoje drzewa rozmaite, Za którymi są mury dachówką pokryte, Świecące mnóstwem okien i wieżą ozdobne, A do zamku w ogrodzie zupełnie podobne. Tu jest klasztor Cystersów, w którym życie trawią, Czytaniem ksiąg poważnych przyjemnie się bawią I wspominają w modłach swych księcia z Opola [ ] 2

Z dziejów kultu Matki Boskiej Pokornej z Rud Historia miejscowości jest nierozerwalnie związana z cystersami potężnym zakonem średniowiecznej Europy, który powstał w 1100 r. W latach 20. XIII w. bracia cystersi z Jędrzejowa niedaleko Krakowa szukali miejsca dla swojego klasztoru w księstwie opolsko-raciborskim. Korzystając z przychylności księcia Kazimierza i biskupa wrocławskiego Wawrzyńca osiedlili się w nieznanym dziś bliżej miejscu nad rzeką Rudą. Po śmierci dobroczyńców, fundacja ta przeżywała kryzys i dopiero pod koniec lat 30. XIII w. została ponownie reaktywowana w Woszczycach niedaleko Żor. Niestety już w 1241 r. ostateczny kres zadał jej najazd Mongołów. W latach 50. XIII w. jędrzejowscy cystersi pojawili się w miejscu nazywanym dziś Rudy. Rozpoczęli budowę kościoła oraz klasztoru. 21 października 1258 r. na zamku w Raciborzu, książę opolsko- -raciborski Władysław wydał dokument, w którym nadał mnichom przywileje gospodarcze i prawne. Klasztor, zapewne od imienia fundatora, Kaplica Mariacka stan przed 1945 r. 3

Matka Boska Rudzka na kopii z Opawy miał wówczas nazwę Wladislavia. Dopiero z czasem w dokumentach i kronikach utrwaliła się nazwa Rudy, wzięta zapewne od brunatnego koloru rzeki przepływającej w pobliżu opactwa lub bogatych pokładów żelaza, na których zakonnicy zakładali kopalnie rudy do wytopu. Kościół klasztorny, co było u cystersów regułą, poświęcono Matce Boskiej. Pierwszym opatem był Piotr I. Wedle legendy, miejsce ufundowania kościoła i klasztoru wybrał książę Władysław, który podczas polowania zabłądził w rudzkich lasach pełnych dzikiej zwierzyny. Władca zasnął pod ogromnym dębem świadom, że grozi mu wielkie niebezpieczeństwo. We śnie miał mu się ukazać ojciec Benedykt cysters z Jędrzejowa i kapelan zamkowy z Raciborza, który powiedział: Bóg bliskim jest tych, którzy go szukają. Rankiem książę obudził się na polance i odnalazł kompanów. W Raciborzu opowiedział historię swojej żonie Eufemii, po czym oboje uznali, że w miejscu cudownego ocalenia należy wznieść świątynię. Kiedy przybyli na miejsce cudownego ocalenia, wiatr zerwał z głowy księżnej welon, który po chwili opadł. Para uznała, iż Bóg chce, by ołtarz stanął tam, gdzie leżało nakrycie głowy książęcej małżonki. Inna legenda mówi, że w podziemiach opactwa znajduje się studnia wydrążona na miejscu źródełka z wodą o cudownych leczniczych właściwościach. Coś w tym musi być, skoro w latach 20. XIX w. władze pruskie chciały Mezzotinta Johanna Eliasa Ridingera z Pietrowic Wielkich 4

zamienić klasztor i pałac na sanatorium z zakładem balneologicznym. W klasztorze rudzkim od średniowiecza znajdował się łaskami słynący obraz Matki Bożej Pokornej (Rudzkiej). Według lokalnej tradycji, już w 1228 r. podarowali go mnichom z Jędrzejowa książęta opolsko-raciborscy Kazimierz i jego syn Władysław. Na wizerunku, namalowanym zapewne w stylu bizantyjskim, Maryja trzymała na ręku Jezusa. Malowidło przywiozła na Górny Śląsk zapewne księżna Wiola córka jednego z carów bułgarskich, którą książę Kazimierz poznał podczas powrotu ze swej wyprawy do Ziemi Świętej, gdzie udał się z królem Węgier Andrzejem II. Pojął Bułgarkę za żonę i miał z nią dwóch synów; wspomnianego Władysława i starszego Mieszka Otyłego, uczestnika bitwy pod Legnicą. W 1928 r. parafia rudzka obchodziła uroczyście 700-lecie kultu Matki Boskiej Rudzkiej. Rudy są więc najstarszym górnośląskim miejscem kultu maryjnego. Pierwszy obraz z XIII w. zaginął prawdopodobnie w czasie najazdu husytów z początku XV w. lub w okresie reformacji, która dotarła na Śląsk sto lat później. Niewykluczone, że istniejący do dziś wizerunek jest jego kopią. Wykonany został przez anonimowego artystę, być może z małopolskiego warsztatu działającego na zlecenie cystersów jędrzejowskich, którzy założyli rudzkie opactwo i mieli nad nim zwierzchność do początku XVI w. Malowidło ma cechy ikony bizantyjskiej. Historycy sztuki dopatrują się Kopia obrazu z Krowiarek w dziele wielu podobieństw do obrazu Matki Boskiej Śnieżnej (Salus Populi Romani) opiekunki narodzonych dzieci czczonej w rzymskiej bazylice Najświętszej Marii Panny Większej (Santa Maria Maggiore) na wzgórzu Eskwilińskim. Według badań naukowych, obecny obraz Matki Boskiej Rudzkiej został namalowany temperą na lipowej desce w połowie XV w., a do Rud trafił przed połową XVI w. Drewno podkładowe jest mocno zniszczone, m.in. wskutek przybijania wotów 5

dziękczynnych za doznane łaski dzięki wstawiennictwu Maryi. Jak dowiodły prace konserwatorskie, przeprowadzone w latach 1990-1991 w ce konserwacyjne są dziełem wrocławskiego malarza Hugo Hesse i zostały wykonane na polecenie księcia raciborskiego Wiktora III z okazji 25. Ikona Matki Boskiej Rudzkiej stan obecny krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, malowidło było w Rudach czterokrotnie odrestaurowane i przemalowywane. Pierwszy raz w XVI w., później w wiekach XVII i XVIII oraz w 1935 r. Te ostatnie prarocznicy jego ślubu z księżną Elżbietą. Do tego czasu obraz był przysłonięty srebrnymi sukienkami, a postacie Maryi i Jezusa ukoronowane. Sukienki zdjęto i umieszczono na wykonanej przez Hesse kopii. 6

Wyprowadzenie obrazu do koronacji 4 czerwca 2000 r. Obraz znajduje się dziś w ołtarzu przepięknej barokowej Kaplicy Maryjnej wybudowanej przez opata Józefa II w latach 1724-1726. Przed jej wzniesieniem malowidło było umieszczone w południowej ścianie nawy głównej. Cystersi, zgodnie ze swą regułą zakonną, przywiązywali ogromną wagę do kultu Matki Chrystusa. Okres reformy Kościoła katolickiego, który charakteryzował się rozwojem wielu sanktuariów i natężeniem ruchu pielgrzymkowego wymagał zorganizowania osobnego miejsca kultu, którym Kaplica Mariacka pozostaje do dziś, uszedłszy cudem z pożogi wojennej w 1945 r. Moment koronacji dokonywanej przez abp. Józefa Kowalczyka 7

Obraz słynie wśród miejscowej ludności wieloma cudami, ale genezy kultu możemy szukać dopiero w czasach nowożytnych. Brakuje świadectw (dokumentów odpustowych) z okresu średniowiecza, choć niewykluczone, że istniały. W XVI w. na malowidle znalazł się wotywny napis: Gdy nadejdzie ostatni, najsmutniejszy obraz śmierci i Bóg będzie czynić sprawiedliwość dla całej ludzkości, pamięnabożeństwa szyba pękła z wielkim hukiem. Obraz zaraz potem znikł. Przerażeni zakonnicy nie wiedzieli, co mogło się stać. Chwilę później przybiegli do klasztoru zatrwożeni mieszkańcy Jankowic i powiedzieli, że nad ich wsią, wśród chórów anielskich, unosi się Matka Boska Rudzka. Cystersi wraz z parafianami natychmiast uformowali procesję i udali się do Jankowic, śpiewając Do Rudzkiej Pani modlili się abp. Józef Kowalczyk i kard. Franciszek Macharski taj Matko Boża powściągnąć gniew, aby Ruda mogła korzystać z upragnionego pokoju. Do 1935 r. dzieło było przesłonięte szybą, która cały czas, do momentu ostatniej renowacji, była pęknięta. Wzięło się to ponoć stąd, iż w pewnym okresie dyscyplina wśród mnichów tak dalece się rozluźniła, że podczas po drodze litanię do Wszystkich Świętych. Tam ujrzeli ten niezwykły widok. Padli na kolana i prosili Rodzicielkę o przebaczenie. Gdy wrócili do opactwa, obraz był znów w kościele. Pękniętą szybę co rusz wymieniano, ale zawsze na nowo z hukiem pękała. Matka Boska przypominała o potrzebie życia w pokorze, 8

Na polanie przed pałacem odbywają się ważne uroczystości religijne napominała, by nie grzeszyli. Maryja, jak chce miejscowa legenda, ochroniła klasztor w czasie wojny trzydziestoletniej, z okresu której pochodzi pierwsza wzmianka o cudzie za Jej wstawiennictwem. W 1642 r. do opactwa zbliżały się wojska protestanckie. Zakonnicy, bojąc się zagłady, wznieśli do Matki Rudzkiej gorące modły i następnie z jej wizerunkiem wyruszyli w procesji przed kościół. Nad klasztorem pojawiła się wówczas gęsta mgła. Szwedzi stracili orientację i poszli w innym kierunku. W XVII i XVIII w. rudzkie sanktuarium było bardzo znanym na Śląsku miejscem pątniczym. Echa kultu doszły aż do Opawy i Pietrowic Wielkich leżących w grani- Koronacja zgromadziła liczną rzeszę wiernych 9

Widok na Kaplicę Mariacką stan obecny cach diecezji ołomunieckiej. Z tego okresu pochodzi najwięcej wotów dziękczynnych. Większość z nich została, niestety, skradziona w nocy 25 października 1778 r. Klasztor wycenił swoje straty na ogromną wówczas sumę 15 tys. guldenów. Największy rozwój kultu przypadł na lata 1700-1740. Był to schyłkowy okres przynależności Śląska do katolickiej Austrii, czasy względnego spokoju oraz wielkiej reformy Kościoła katolickiego. Sytuacja zmieniła się radykalnie po przejęciu Śląska przez protestanckie Prusy. Zmianę przynależności państwowej poprzedziły wojny prusko-austriackie, w czasie których ruch pielgrzymkowy częściowo zamarł, a potem nie rozwinął się już tak, jak w I połowie tego stulecia, tłumiony dodatkowo królewskimi, a potem cesarskimi zakazami. Pielgrzymi nadal jednak przychodzili przed oblicze Rudzkiej Pani, której kult cystersi żarliwie 10

pielęgnowali. W 1810 r. król pruski Fryderyk Wilhelm III skasował klasztory i kolegiaty. Na mocy edyktu sekularyzacyjnego swoje dobra musieli również opuścić cystersi z Rud. Po ich wypędzeniu, 26 listopada 1810 r., sanktuarium opiekowało się jedynie kilku braci sprawujących tu posługę duszpasterską. Kaplica Maryjna z cudownym obrazem musiała być nadal często odwiedzana przez pątników, skoro nowi właściciele klasztoru i pałacu książęta von Ratibor z rodu Hohenlohe-Schillingsfürst zakazali urządzania jakichkolwiek pielgrzymek. Zakaz został wprawdzie po kilku latach cofnięty, ale dawnego ruchu pielgrzymkowego nie Ołtarz z Cudownym Obrazem 11

było już komu wskrzesić. W Rudach nie było już cystersów. Do II wojny światowej sanktuarium miało jedynie lokalny charakter. Rudzanie pielgrzymowali do Pszowa, na Górę Św. Anny oraz na Jasną Górę. Podczas II wojny światowej wielu mieszkańców Górnego Śląska zanosiło do Maryi i Jezusa w rudzkim obrazie modły o pokój, zdrowie i zachowanie życia własnego i swoich bliskich. Matki, żony i dzieci błagały o wybawienie wcielonych do wojska synów, mężów i ojców od śmierci. W 1945 r. kościół rudzki spłonął. Z pożaru cudem ocalała Kaplica Maryjna z cudownym obrazem, co miejscowi wierni uznali za znak Opatrzności. Trudny okres stalinizmu nie pozwalał na organizowanie pielgrzymek. Odbudowano jednak pocysterski kościół. Dopiero 9 lipca 1974 r., staraniem byłego proboszcza śp. ks. prałata Władysława Kopcia, kościół w Rudach, zarządzeniem ordynariusza diecezji opolskiej bp. Franciszka Jopa, zaliczono do sanktuariów Roku Jubileuszowego. Główne uroczystości odbyły się w odpust 18 sierpnia. Przybyło kilka pielgrzymek z okolicznych miejscowości, w tym wierni z dekanatu Racibórz-Wschód. W 1978 r. obchodzono uroczyście jubileusz 750-lecia obrazu. W 1983 r. można tu było uzyskać odpust zupełny w kolejnym Roku Jubileuszowym. W sierpniu 1992 r. ks. biskup Jan Wieczorek, ordynariusz diecezji gliwickiej, oddał odnowioną Kaplicę Mariacką z obrazem do kultu publicznego. Od tego czasu notuje się stały wzrost liczby pątników. Od października 1993 r., co środę, odbywa się tu nowenna do Matki Bożej. Dekretem z 28 maja 1995 r. ks. biskup Jan Wieczorek podniósł kościół w Rudach do rangi Diecezjalnego Sanktuarium Matki Boskiej Rudzkiej, którego kustoszem jest ks. proboszcz Bonifacy Madla. 7 lipca 1998 r. skarb państwa przeniósł na własność diecezji sąsiadujący z kościołem pocysterski kompleks klasztorno-pałacowy. Uroczyste przekazanie zabytku odbyło się 15 sierpnia 1998 r. Obecnie znajduje się on w odbudowie. Na znaczne ożywienie i dalszy rozwój kultu ogromne znaczenie miała w 1999 r. pielgrzymka do Polski Ojca Świętego Jana Pawła II. Podczas pobytu w Gliwicach Papież poświęcił złote korony dla cudownego obrazu Matki Boskiej Rudzkiej ufundowane przez wiernych. Złoto pochodziło między innymi z precjozów przekazanych przez kobiety z parafii w Rudach, diecezji gliwickiej a nawet z 12

W Rudach co roku odbywają się diecezjalne dożynki Kościoła gliwickiego innych regionów kraju. Po latach przerwy Madonna i Syn Boży znów otrzymali insygnia królewskiej władzy. Ojciec Święty Jan Paweł II nie mógł osobiście nałożyć koron na cudowny wizerunek z Rud. Stało się to dopiero 4 czerwca 2000 r. Koronacji dokonał nuncjusz apostolski arcybiskup Józef Kowalczyk. Podczas tej podniosłej uroczystości obecny był także metropolita krakowski, kardynał Franciszek Macharski. Mszę świętą koncelebrowali: metropolita górnośląski ks. abp Damian Zimoń, ordynariusz gliwicki ks. bp. Jan Wieczorek i ks. bp Gerard Kusz. Po koronacji odsłonięta została uroczyście tablica upamiętniająca przekazanie klasztoru Kościołowi przez Skarb Państwa. Papież Jan Paweł II znał Rudy i cudowny obraz. Był tu jako młody ksiądz Karol Wojtyła, w czasie gdy kościół stał jeszcze zrujnowany, a o dawnej świetności przypominała jedynie nienaruszona Kaplica Maryjna. W szkole w podrybnickich Stodołach uczyła jego ciotka Stefania Wojtyłowa (1891-1962). Po przedwczesnej śmierci rodziców Ojca Świętego była jego najbliższą krewną. Wspomagała go ze swej nauczycielskiej pensji podczas studiów w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W 1958 r., po przejściu na emeryturę, wyprowadziła się ze Stodół do Krakowa, gdzie zmarła w wieku 71 lat. Młody ks. Karol Wojtyła kilka razy odwiedzał ciotkę w Stodołach. Szedł tam pieszo z dworca w Paproci, do którego przyjeżdżał kolejką wąskotorową z Gliwic. W 1948 r. przyjechał wprost ze studiów w Rzymie. Zamieszkał w domu kolejarza Grzegorza Piechy. 13

Msza hubertusowska odprawiania przez bp Jana Wieczorka U ciotki na szkolnym poddaszu nie było bowiem wolnego miejsca do spania. Piecha wspomina, że po śniadaniu młodziutki ksiądz Wojtyła wychodził na całodzienne spacery. Wędrował po okolicznych lasach. Był w Rudach. Pociągiem pojechał do Raciborza. Po kolacji zamykał się w pokoju i leżąc krzyżem na ziemi długo się modlił. Rudy mają bogatą historię jako regionalne centrum życia religijnego. Już na początku XVIII w. rozwijał się tu kult św. Barbary, patronki górników. W 1739 r. przy klasztorze powstało Bractwo Świętej Barbary, jedno z najstarszych śląskich bractw czasu reformy Kościoła. Miało elitarny charakter. Skupiało bogatych mieszczan Raciborza i Gliwic. W jego działalność angażowała się także raciborska kolegiata. W 1740 r., w drukarni Jana Szyndlera w Opawie, ukazała się przedmowa do Bractwa, z której dowiadujemy się o odpustach ustanowionych na rzecz jego członków przez papieża Klemensa XII. Przy rudzkim gimnazjum, najstarszym na Górnym Śląsku, od 17 lipca 1747 r., istniało Bractwo Mariańskie ku czci Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, erygowane przez papieża Benedykta XIV. Na początku działalności zrzeszało 50 członków. 28 września 1748 r. papież w tzw. Złotej Bulli podkreślił rolę sodalicji w dziele Kościoła katolickiego i nadmienił o: pożytkach, jakie spływają na wszystkie warstwy ludzkiego społeczeństwa w tej chwalebnej instytucji. Sodalicja w Rudach rychło zyskała przez to nowych członków. 14

Pielęgnowali oni kult Matki Boskiej, umiłowanie do pracy i dobrych obyczajów. Zajmowali się działalnością charytatywną. Postępowali zgodnie z przesłaniem Benedykta XIV, które mówi: Zagrzewajcie do czci i służby Najświętszej Panny. Do tego dąży Kongregacja, by pod słodką opieką i niejako w szkole Matki pięknej miłości prowadzić swych członków do szczytu doskonałości chrześcijańskiej. Sodalicja istniała jeszcze na początku XX w. Obok niej działała w Rudach również Kongregacja ku Czci Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny. Cześć Rudzkiej Pani oddawano również przed kopiami cudownego obrazu. Najbardziej znana i najstarsza jest kopia opawska, która znajdowała się w dawnym jezuickim kościele p.w. św. Wojciecha. Według legendy, została namalowana przez córkę pewnego polskiego malarza, a do Opawy trafiła prawdopodobnie podczas wojny trzydziestoletniej. Przekaz mówi, iż jakiś żołnierz protestancki przestrzelił bok Madonny, ale kula odbiła się od ściany za obrazem i śmiertelnie trafiła nikczemnika. Obraz znajdował się już ponoć w starym kościele Św. Wojciecha, na miejscu którego, w latach 1675-1681, wybudowano nowy murowany, obecnie istniejący. Ma być darem Stefana hrabiego z Vrbna. Pierwsza wzmianka o cudzie Rudzkiej Pani w Opawie pojawia się pod datą 1648. Za Jej wstawiennictwem ozdrowiał syn szlachcianki, która jako wotum podarowała korony. Są one widoczne już na XVII- -wiecznych wyobrażeniach obrazu z Opawy. W 1651 r. za wstawiennictwem Maryi kilku opawian uratowało się z pożaru. W 1652 r. pojawiła się pierwsza pielgrzymka. W święto Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny przyszli tu członkowie opawskiej filii bractwa maryjnego z Budziszyna. W tym czasie we wszystkie święta maryjne, za sprawą rektora Wojciecha Martinidesa, przed obrazem organizowano uroczystości. W 1689 r. Maryja uratowała Opawę przed pożarem. Jako wotum jezuici zlecili namalowanie panoramy miasta z Matką Boską Rudzką unoszącą się nad zabudowaniami, z koroną na głowie i otoczoną promieniami. Oficjalnie cudowność opawskiej kopii została potwierdzona 6 czerwca 1734 r. przez ks. Jerzego hr. Giamini i ks. Józefa Waffencellera, którzy badali sprawę na polecenie biskupa ołomunieckiego. Legenda mówi również, iż w drugi dzień Świąt Wielkanocy, 19 marca 1741 r., Prusacy oto- 15

czyli Opawę. Mieszczanie byli zatrwożeni. Wojska pruskie już wcześniej doszczętnie ograbiły miasto. Tym razem ich dowódca obiecał odstąpić od oblężenia pod warunkiem wpłacenia wysokiego okupu. Niestety, opawianie nie mogli zebrać żądanej sumy i zgromadzeni na modłach w kościele jezuitów prosili Matkę Boską o pomoc. Prośby zostały wysłuchane, bo wojsko pruskie nagle odeszło od miasta. Na pamiątkę tego cudownego wydarzenia, w każdy drugi dzień Świąt Wielkanocy odbywały się przy obrazie uroczyste nabożeństwa dziękczynne. Do kościoła ciągnęły pielgrzymki z całej ziemi opawskiej, a nawet raciborskiej. Na początku XVIII w. miało tu przybywać rocznie aż sto tysięcy ludzi. W każdą sobotę zbierali się chorzy. O tym, że prośby wielu z nich zostały wysłuchane świadczą złożone przed obrazem wota dziękczynne. Najczęściej poświadczane są uzdrowienia wzroku. Kopia spaliła się podczas pożaru wznieconego przez Armię Czerwoną szturmującą miasto na początku 1945 r. Potem wykonano kolejną, która do dziś jest umieszczona za szkłem w głównym ołtarzu tej świątyni. W latach 60. XX w. kult Matki Boskiej Rudzkiej w Opawie praktycznie zamarł. Pozostały jedynie wota i pisane świadectwa uzdrowień. Kolejna kopia znajdowała się w starym drewnianym kościółku w Krowiarkach, w dawnych dobrach Donnersmarcków. Podczas ostatniej wojny świątynia została jednak zniszczona i nikt z wioski nie pamięta już jej wystroju, bo msze w niej odprawiano tylko dla mieszkańców pałacu. Obraz być może znajduje się obecnie w dobrach Donnersmarcków w Bawarii. Wyobrażenie Rudzkiej Pani znajduje się również w kościele pod wezwaniem św. Marcina w Stanicy. Niestety po remoncie świątyni wizerunek został usunięty z ołtarza. Nosi cechy stylu barokowego, a więc ma prawdopodobnie XVIII-w. proweniencję. Ciekawa mezzotinta Johanna Eliasa Ridingera z 1752 r. przedstawiająca obraz Matki Boskiej Rudzkiej i jeden z niewielu zachowanych widoków opactwa znajduje się w pątniczym kościele Św. Krzyża w Pietrowicach Wielkich. Matka Boska i Jezus są unoszeni w obłokach przez chór aniołów. Modlitwy do Matki Boskiej Rudzkiej pochodzące, według A. Gessnera, z XIV-wiecznego rękopisu (tłumaczenie z Matka Boska Rudzka. Dzieje Sanktuarium w Rudach Wielkich ks. Franciszka Wolnika). 16

Modlitwa do Maryi z Dzieciątkiem M Maryjo, Ty jesteś jedyną Matką i Służebnicą, Ty najczystsza, pomóż mi opłakiwać moje grzechy ciężkie i lekkie. W matczynej wierności udziel mi żalu prawdziwego. Krew Twego Syna niech da mi koniec szczęśliwy i wybawi mnie od ognia piekielnego. Amen. Dawna pieśń do Matki Boskiej Rudzkiej Mili chrześcijanie, wszyscy się śpieszcie, A Maryi Pannie tak zaśpiewajcie: Refren: Śpiewajmy Maryi i sercem i ustami O Salve Regina w kościele rudzkim Wszystkie cztery części całego świata Pozdrawiajmy tę Pannę po wszystkie lata. (ref.) Zdrowa bądź Maryjo, córko Jessego, Najmilsza Matuchno Syna Bożego. (ref.) Zdrowaś Maryjo, Czysta Dziewico, Z Ducha Świętego Oblubienico. (ref.) Zdrowaś bądź Zwierciadło Sprawiedliwości, Najwyższa stolico Boskiej mądrości. (ref.) Bądźże pozdrowiona Matko Jedyna, Nieba i ziemi, Salve Regina. (ref.) Wysłuchaj Maryjo nasze wołanie i przyjmij łaskawie to pozdrowienie. (ref.) A kiedy nam przyjdzie śmierci godzina, Racz Matko ubłagać Twego Syna. (ref.) Zachowaj nas Matko od nagłej śmierci, O to Cię prosimy, jako Twe dzieci. (ref.) Ciebie, Matko Boska, wszyscy prosimy, niech bez sakramentów nie umieramy. (ref.) Racz nam, Panno, zjednać grzechów zmazanie, A po śmierci dobrej wieczne zbawienie. (ref.) Pieśń do Matki Boskiej Rudzkiej Pokornej Nad Rudami, Matko, z gwiazd płaszcz rozpościerasz, błogosławisz ziemi, dobro w ludziach wspierasz. Przyczyno radości, wyproś żal prawdziwy, Niech nam płacz nad grzechem da Syn litościwy. Refren: Śpiewajmy Pokornej sercem i ustami: Bądź nam Matką wierną i módl się za nami. Pełnić Jego wolę Twoim szczęściem było, Pańską Służebnicą być Ci wystarczyło. Ucz nas tej mądrości z pokory płynącej, Ty, troskliwa Matko, Boga nam rodząca. Zdrowaś bądź, Maryjo, najczystsza Dziewico, Słynąca łaskami, można Powiernico. Niech się Ruda cieszy prawdziwym pokojem, Ty króluj nad Śląskiem wraz z Synaczkiem Twoim. Tekst: Ks. Jerzy Szymik Muzyka: Ks. Joachim Waloszek 17

18 Fasada zachodnia kościoła WNMP w Rudach

Z dziejów kościoła i opactwa Klasztor w Rudach rozwijał się bardzo intensywnie do czasów reformacji. Pod koniec XIII w. doprowadził do utworzenia swojej filii w Jemielnicy. Zakonnicy prowadzili liczne folwarki, zakładali stawy hodowlane, zajmowali się bartnictwem, browarnictwem oraz gospodarką leśną. Nauki Lutra spowodowały kryzys śląskich klasztorów wszystkich zgromadzeń trwający nieraz aż do końca wojny trzydziestoletniej. Ponowny rozkwit klasztoru w Rudach zauważalny jest już jednak w drugiej połowie XVI w., na krótko przerwany wspomnianą wojną z lat 1618-1648. Opactwo nie bazowało już tylko na gospodarce rolnej i leśnej. Prowadziło kopalnie oraz małe huty. Miało Opat Piotr III (1471-1492) gorzelnię, browar i winnice. Dochody sprawiły, że było majętne i to na tyle, że opaci mogli udzielać pożyczek. Jedną z nich, w 1683 r., zaciągnęli mieszczanie Gliwic, a żyrowały gliwickie cechy. Pieniądze były potrzebne miastu na sfinansowanie przyjęcia armii Jana III Sobieskiego. Romańsko-gotycki portal z XIII w. 19

Opactwo w Rudach na rycinie Wernera z połowy XVIII w. Opactwo w Rudach współcześnie widoki z lotu ptaka 20 Moment przekazania zespołu klasztorno-pałacowego w Rudach diecezji gliwickiej (1998). Akt własności odebrał ks. bp ordynariusz Jan Wieczorek, w obecności m.in. księcia raciborskiego Franza Albrechta

Kaplica św. Jana Nepomucena Plan architektoniczny zespołu klasztorno-pałacowego 21

Kres opactwu zadała pruska sekularyzacja z 1810 r. Dawny klasztorny kościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny jest trójnawową, czteroprzęsłową bazyliką. Jej budowę, przynajmniej z prezbiterium i transeptem, zakończono już przed 1303 r., na co wskazuje dokument księcia raciborskiego Przemysła, ustanawiającego fundację rych mnisi wchodzili do swoich cel. Zachodni skrzydło zajmował dom konwersów, czyli braci bez święceń, zajmujących się w klasztorze funkcjami gospodarczymi. Wokół klasztoru powstawały sady, warzywniki i pola uprawne. Działał także młyn zasilany wodą z Rudy. Obszar na wschód i południe od kościoła zajmował klasztorny park. Fragment fresku z kaplicy Św. Krzyża MORS wskazuje na macierzyste opactwo w Morimondzie na oświetlenie wnętrza. Do kościoła wchodziło się przez ostrołukowy, charakterystyczny dla epoki romańskiej portal znajdujący się obecnie w kruchcie pod dobudowaną w XVIII w. wieżą. W XIV-XV w. obok kościoła powstała mnisz klauzura składająca się z trzech skrzydeł wschodniego, zachodniego i północnego. Kościół i trzy skrzydła tworzyły wirydarz, czyli dziedziniec klasztorny okolony krużgankami, z któ- Tak ukształtowane opactwo funkcjonowało przez ponad 300 lat mimo zniszczeń, jakie przyniosły wojny husyckie i wojna trzydziestoletnia. Znaczne przekształcenia cysterskiej zabudowy nastąpiły po zakończeniu wojny z lat 1618-1648, w okresie stabilizacji politycznej i prosperity klasztornego przemysłu wydobywczego i hutniczego. W czasie barokowej przebudowy i rozbudowy z XVII i XVIII w. dobudowano pałac 22

opacki, skrzydło gościnne a także szereg budynków gospodarczych. Pierwsze znane przekazy ikonograficzne i kartograficzne pokazują już mocno przekształconą klauzurę. Widzimy ją na rycinach Wernera i Ridingera. Są to widoki powstałe po 1671 r., czyli po wielkiej przebudowie zapoczątkowanej przez opata Wawrzyńca Merkla (1616-1679) i kontynuowanej z rozmachem przez opata Andrzeja Emanuela Pospela, autora kroniki opactwa. Pożar w styczniu 1945 r., spowodowany przez wojska radzieckie, zniszczył założenie klasztorno-pałacowe oraz naruszył główne elementy konstrukcyjne kościoła. Runął środkowy filar nawy oraz sklepienia nawy głównej i bocznej północnej. Częściowo zawaliło się sklepienie prezbiterium. Ocalała jedynie barokowa Kaplica Maryjna z cudownym obrazem. W trakcie odbudowy i prac konserwatorskich zdecydowano o tzw. regotyzacji wnętrza, czyli powrocie do wyglądu średniowiecznego. W gotyckiej szacie wnętrze kościoła w Rudach pozostaje do dziś. Jest surowe i mroczne, ale zarazem pełne tajemniczości, ze swoistym klimatem zmuszającym do refleksji. Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny, którego idea była przypisywana św. Bernardowi z Clairvaux największemu cystersowi średniowiecza, było tematem nieistniejącego już obrazu Jaegera z ołtarza głównego. Był on doskonałą kopią malowidła z kościoła p.w. św. Karola Boromeusza we Wiedniu. Ołtarz sprawiał imponujące wrażenie. Pomiędzy kolumnami nastawy znajdowały się drewniane figury św. cesarzowej Kunegundy i św. Benedykta z jednej strony oraz św. Jadwigi i św. Bernarda z drugiej. Ich autorem był świetny rzeźbiarz Jan Melchior Österreich, twórca m.in. Kolumny Maryjnej w raciborskim Rynku. Pośrodku glorii ołtarzowej znajdowała się korona cesarska. Symbolika ta miała umacniać związki Cesarstwa Austrii ze Śląskiem co symbolizowało przywiąza- Epitafium księcia Władysława opolsko-raciborskiego w kaplicy Św. Krzyża 23

24 Widoki na nawę główną i boczną kościoła

25

Fragment zespołu klasztorno-pałacowego nie cystersów do katolickiej monarchii Habsburgów. Ołtarz spłonął, niestety, w 1945 r. Kościół zachował jednak część dawnego wystroju i wyposażenia. Najcenniejsza jest wspomniana barokowa Kaplica Maryjna z cudownym obrazem Matki Boskiej Rudzkiej. To prawdziwa perełka śląskiej sztuki barokowej. W jej wnętrzu znajdują się przepiękne polichromie i sztukaterie. W ikonografii głównym motywem jest teologia św. Bernarda, która skupiała się na Maryi i Jej roli w Boskim planie zbawienia. Na sklepieniu Najświętsza Maria Panna z Dzieciątkiem otoczona chórami świętych aniołów w lunetach adorowana jest przez św. Bernarda z Clairvaux, innych świętych oraz członków zakonów rycerskich. Niezwykle wymowne są trzy korony umieszczone nad Jej głową: rudolfińska korona cesarska, korona ottońska oraz mitra interpretowana czasami jako książęca korona Śląska. Sceny otaczające przedsta- 26

wienie główne zawierają aluzje do aktualnych wówczas wydarzeń politycznych. Diabeł zamykany w czeluści ma rysy Turka. Jest to echo zwycięstwa pod Wiedniem i pokoju w Pożarowcu (1718) kończącym wojnę z Turcją z latach 1716-1718. W adoracji monogramu Maryi przez cztery kontynenty, Europę reprezentuje postać w płaszczu i zbroi z towarzystwem orła. Postacią tą, przed którą leży złote berło jest zapewne sam cesarz Karol VI. Scenie towarzyszy spuszczenie ognistego gradu na orszak Goga i Magoga. Maryja, której kult w monarchii habsburskiej miał status państwowy jest tu cesarzową i głównodowodzącą wojsk chrześcijańskich. Pod koniec XVIII w. obok obrazu Matki Boskiej umieszczono rzeźby książąt opolsko- -raciborskich Władysława i Kazimierza, którzy zgodnie Widok na kruchtę i część dawnego klasztoru z legendą, w 1228 r., podarowali malowidło mnichom z Jędrzejowa. Figury książąt wyrzeźbił Jan Schubert z Lipnika nad Beczawą. Jego autorstwa są również wypełniające nisze Kaplicy stiukowe posągi archaniołów: Michała, Gabriela, Rafała i Anioła Stróża. Widzimy tu także zachowane płaskorzeźbione medaliony z przedstawieniami: św. Marii Magdaleny, św. Anny, Naj- Widok na dawny klasztor i pałac od południa 27

Figura św. Floriana przed wejściem do plebanii świętszej Marii Panny, św. Elżbiety, młodocianego św. Jana Chrzciciela oraz Chrystusa w domu Marii w Betanii. W ścianach bocznych umieszczono kartusze opackie z kluczami. W tak zwanym podniebiu widoczna jest Gołębica Ducha Świętego, a pod portalem posągi św. św. Piotra i Pawła. Jeszcze z czasów budowy Kaplicy pochodzi żelazna krata przy wejściu. Nad oknami znajdują się dwa herby: po lewej stronie fundatora opata Józefa II, po prawej cysterski. Na ścianach bocznych zawieszono dwa wielkie obrazy Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny i Nawiedzenie św. Elżbiety. Autorem pierwszego malowidła jest Franciszek Sebastini. Pięknie prezentuje się kaplica boczna p.w. św. Jana Nepomucena, zwieńczona kopułą ozdobioną freskami. Ołtarz przedstawia scenę, na której grupa aniołów unosi ciało świętego kanonika z Pragi. W drugiej kaplicy p.w. Św. Krzyża znajdziemy dwie płyty epitafijne: drewnianą księcia Władysława fundatora z 1680 r. oraz kamienną z płaskorzeźbą przedstawiającą opata Andrzeja Emanuela Pospela. Szkice Franciszka Sebastiniego z dworku w Stodołach 28

Zachowały się klasycystyczne ołtarze boczne z rzeźbionymi przedstawieniami świętych zakonników i aniołów. Umieszczono w nich niezwykle cenne obrazy. W lewym jest to wizerunek św. Benedykta namalowany w 1684 r., w prawym zaś adoracja św. Na sklepieniu wspomnianej kaplicy bocznej p.w. św. Krzyża widoczna jest z kolei adoracja św. Bernarda przez aniołki trzymające Anima Christi. Autorem dzieła, namalowanego w 1780 r. na zamówienie opata Franciszka Rennera, jest wspomniany Fragment fresku Kaplicy Mariackiej Bernarda również z tego okresu. Oba dzieła są przypisywane Michałowi Willmannowi lub przynajmniej komuś z jego pracowni. Obok obrazów Willmanna, widzimy w Rudach również XVIII-wieczne, uszkodzone niestety, dwa obrazy ołtarzowe św. Wawrzyńca i św. Floriana. Namalował je czeski jezuita Ignatzy Raab. W ołtarzu z obrazem św. Floriana przechowywane są relikwie św. Walentego, czczonego na Śląsku jako patron epileptyków i osób nerwowo chorych, a dziś jako orędownik zakochanych. już Franciszek Antoni Sebastini. W kaplicy ujrzymy także znacznie przemalowane medaliony przedstawiające wygnanie z raju, Drzewo Życia oraz pracujących Adama i Ewę. Dużą wartość artystyczną przedstawiają rzeźby: Aarona, Mojżesza, Jana Chrzciciela, Jana Ewangelisty (św. Józefa?) i Chrystusa Zmartwychwstałego autorstwa Jana Melchiora Österreicha. Zachował się XVIII-wieczny, nie wiadomo czy kompletny, cykl 12 obrazów przedstawiających opatów rudzkich: Piotra II, Miko- 29

łaja III, Piotra III, Mikołaja IV Tobolego, Emeryka, Marcina II, Jana V Dorna, Franciszka Stezecnego, Bernarda II, Józefa Strachwitza, Bernarda III Thilla i Augusta Rennera. Najstarszym zabytkiem epigrafiki jest wmurowana w ścianę prezbiterium kościoła wielka płyta piaskowcowa z płaskorzeźbioną postacią opata Mikołaja IV Toboli, przedstawionego w stroju pontyfikalnym i z umieszczone epitafia fundatora księcia Władysława oraz opata Andrzeja Emanuela Pospela. W kruchcie można oglądać monumentalny XIX-wieczny żeliwny sarkofag pierwszej pary książęcej, która rezydowała w Rudach Wiktora von Hessen-Rothenburg oraz Elizy. Pierwotnie znajdował się on w Kaplicy Maryjnej. Potem, na polecenie władz kościelnych, przeniesiono go do kruchty, pod którą znajdu- Krypta cystersów pod Kaplicą Mariacką z początku XVIII w. nym u jego stóp kartuszem herbowym. Przy bocznym wejściu do kościoła znajduje się kolejna płyta piaskowcowa, tym razem z płaskorzeźbioną postacią opata Marcina II rodem z Jędrzejowa. Piękne epitafia, umieszczone w ścianie północnej świątyni mają opaci: Jan V Dorn oraz Wawrzyniec Merkel. Ciekawe są umieszczone na ścianach kaplicy św. Krzyża XVII-wieczje się krypta książąt raciborskich z rodu Hohenlohe-Schillingsfürst, którzy przejęli we władanie majątki raciborski i rudzki po bezdzietnie zmarłych Wiktorze i Elizie. Klasztor posiadał bogaty księgozbiór. Pod koniec XVIII w., tuż przed sekularyzacją, jego biblioteka liczyła blisko 12 tys. woluminów: pism kaznodziejskich, ksiąg teologicznych, słowników, 30

formularzy, podręczników szkolnych, ksiąg liturgicznych, Biblii wraz z komentarzami, apokryfów, kodeksów kanonicznych, wreszcie ksiąg medycznych, alchemicznych, filozoficznych czy też historycznych. Były również pisma polityczno-polemiczne. Najsłynniejsze dzieło pochodzące z Rud, to XIV-wieczna Summa de confessionis discretione, czyli Podręcznik dobrej spowiedzi lub Traktat o tajemnicy spowiedzi zwany też popularnie Katalogiem magii Rudolfa. Rękopis przechowywany obecnie we Wrocławiu jest podstawowym źródłem do poznania obrzędowości ludowej na Śląsku okresu średniowiecza. W Rudach, w 1744 r., powstało pierwsze na Górnym Śląsku gimnazjum męskie, które do początku XIX w. ukończyło ponad 2 tys. absolwentów, w tym wielu polskich szlachciców, duchownych i przedsiębiorców, m.in. Karol Godula słynny śląski król cynku. Przy gimnazjum działał teatr oraz, od 1781 r., studium filozoficzno-pedagogiczne kształcące nauczycieli. Szkoła cysterska była zaliczana do najlepszych na całym Śląsku. Opat żagański Felbiger, wielki reformator katolickich szkół, stawiał ją za wzór. Rządy książąt raciborskich Hohenlohe-Schillingsfürst (1834-1945) zapisały piękną kartę w dziejach Rud. Miejscowość stała się miejscem odwiedzanym przez europejskie i światowe elity, w tym koronowane głowy. Pierwszym monarchą, który przekroczył progi opactwa był jednak król Polski Jan III Sobieski, który, w 1683 r., podążał przez Rudy i Racibórz pod Wiedeń. Już po sekularyzacji klasztoru, 20 października 1820 r., miejscowość odwie- Kompletny pochówek cysterski w krypcie pod Kaplicą Mariacką 31

32 Biskup pomocniczy diecezji gliwickiej Gerard Kusz

33

dził car rosyjski Aleksander I. Jechał wówczas z Warszawy do Opawy. Kolejny raz przyjechał tu 4 września 1822 r., tym razem w trakcie podróży do Werony. Po carze zaglądali tu królowie i cesarze Niemiec. W agendzie prowadzonej przez proboszcza Maksymialiana Thiela (1846-1910) w krótkiej notce zatytułowanej Chronik von Rauden zapisano, że w listopadzie 1886 r. przed Wiktorii (1840-1901), córki królowej Angielskiej Wiktorii i Alberta, księcia saskiego z Koburga. W 1858 r. Wiktoria wyszła za mąż za wspomnianego Fryderyka III. Bawiąc w Rudach, jak głosi przekaz, zasadziła w Buku lipę. Na początku XX w. dwukrotnie na polowania przyjeżdżał do dóbr księcia raciborskiego cesarz Wilhelm II. Bawił się strzelaniem do ptactwa Łężczoka. Zamek w Rudach na XIX-wiecznej litografii jeden dzień bawił w Rudach arcyksiążę Fryderyk Wilhelm, późniejszy cesarz Fryderyk III. 15 lipca 1896 r., przynajmniej drugi raz, zawitał do Rud kardynał Gustaw Hohenlohe, brat księcia raciborskiego Wiktora, purpurat od 1866 r., arcybiskup Edessy, biskup Albano. Pamiątkowy kamień w Uroczysku Buk upamiętnia wizytę w Rudach, 27 października 1866 r., księżniczki Książęta raciborscy, posiadając wprawdzie zamek w Raciborzu, na potrzeby swojej rezydencji zaadaptowali jednak zespół klasztorno-pałacowy opuszczony przez cystersów. W latach 20. i 30. XIX w. rozpoczęto jego wielką przebudowę. W pochodzącym z początku XX w. opisie czytamy: Jest to wielkie gmaszysko zbudowane w czworobok dokoła obszernego wewnętrz- 34

Pocztówka wydana w 1910 r. z okazji wizyty w Rudach Wiktora cesarza Wilhelma II Wnętrze pałacu książąt raciborskich Wiktor II i jego małżonka Maria Breunner-Enkevoirth 35

Herb książąt raciborskich z rodu Hohenlohe-Schillingsfürst nego dziedzińca. Ma tylko dwie kondygnacje, ale liczy ponad 120 sal, holów, gabinetów, pokojów gościnnych z łazienkami, buduarów itp., a prócz tego w facjatach odpowiednią ilość pomieszczeń dla służby, na książęcą garderobę, na broń myśliwską, na pościel, bieliznę itd. Kuchnie, spiżarnie, pralnie i inne urządzenia gospodarcze znajdują się w suterenach. Książęce apartamenty mieszkalne, olbrzymia jadalnia i salony reprezentacyjne umeblowane są z magnackim, pruskim brakiem dobrego smaku. Wszystko jest kolossal ciężkie, solidne i przeważnie bardzo brzydkie. Wyjątek stanowią dywany: perskie, tureckie, chińskie a także bogata kolekcja trofeów myśliwskich: poroża jeleni, danieli i kozłów oraz szable i fajki dzików. Zniszczony w 1945 r. klasztor jest obecnie pieczołowicie 36

Przepiękny sarkofag Wiktora i Elizy Hessen-Rotenburg, pierwszej pary książęcej w Rudach odbudowywany przez diecezję gliwicką. Wraz z pocysterskim kościołem WNMP nie ma sobie równych rangą obiektów na Górnym Śląsku. Rangę zabytku, przekazując dotacje na sfinansowanie remontu, doceniło zarówno Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jak i Unia Europejska. Po odbudowie będzie się tu znajdował ośrodek formacyjno-pielgrzymkowy diecezji gliwickiej z domem Mauzoleum książąt raciborskich Hohenlohe-Schillingsfürst w krypcie pod kruchtą kościoła w Rudach 37

Wiktor III i jego rodzina przed pałacem w Rudach zdjęcie z lat 30. XX wieku spotkań, muzeum oraz biblioteką. Poza pocysterskim kościołem i sąsiadującym z nim zespołem klasztorno-pałacowym trzeba konieczne odbyć spacer po wpisanym do rejestru zabytków parku przypałacowy. Założony został przez książąt raciborskich i błyszczał dawniej na Górnym Śląsku rozwiniętymi okazami drzew egzotycznych, walorami estetycznymi założenia, jesienną kolorystyką i malowniczymi grupami rododendronów. Przez park przepływa rzeka Ruda dodając niewątpliwie uroku temu miejscu. Znajdziemy tu około 20 egzemplarzy o charakterze pomników przyrody, 70 gatunków drzew i krzewów egzotycznych (m.in.: modrzewnik chiński, cyprysik groszkowy, świerk serbski, Obecny książę raciborski Franz Albrecht przy pomniku J. v. Eichendorffa w Raciborzu 38

sosna limba, sosna wejmutka, choina kanadyjska, klon srebrzysty, magnolia drzewiasta, platan klonolistny, dąb błotny, różaneczniki fioletowe i dąb czerwony) oraz 46 gatunków drzew i krzewów rodzimych (m.in.: dąb szypułkowy, buk pospolity, jesion wyniosły czy klon jawor). Około 30 okazów liczy sobie ponad 150 lat. Istniejące do dziś założenie kowy (czasami nazywany Peickera) na północ od pałacu opackiego. Szczególną atrakcją całości jest tzw. wyspa zapachów czyli zespół azalii pontyjskich. Jest to w istocie półwysep Stawu Szwajcarskiego, w okolicach którego, w miejscu dawnego arboretum, zobaczymy również ogromny kamień symbolizujący kamienne serce jednej z tutej- Widok na staw przypałacowy tworzą grupy drzew (tzw. skupiny), zespoły łąkowe i pozostałości wnętrz parkowych (trawniki, kameralny ogród dendrologiczny, cienisty ogrodowy labirynt i labirynt leśny). W całym układzie widocznych jest pięć osi w układzie gwiaździstym. Centrum stanowi zespół klasztorno- -pałacowy. Wokół niego wije się 5 km tras spacerowych. W centrum parku znajdują się dwa stawy: Szwajcarski na wschód od kościoła i Zamszych księżniczek. Rosnące na półwyspie azalie pontyjskie zwane są również różanecznikami. Są to szeroko rozgałęzione krzewy o wysokości od 2 do 3 metrów. Krzew kwitnie w maju przed rozwojem liści. Jesienią przybiera barwę purpurową lub pomarańczową. Podczas kwitnienia w okolicy unosi się intensywna woń mogącą powodować senność i zawroty głowy. Wszystkie części tej rośliny mają właściwości trujące. 39

WiAI WAW, Racibórz 2007 Wydano na zlecenie Kurii Diecezjalnej w Gliwicach Wydanie: Wydawca: Tekst: Zdjęcia: II zmienione Wydawnictwo i Agencja Informacyjna WAW Grzegorz Wawoczny, ul. Opawska 4/6, 47-400 Racibórz, tel. (032) 755 15 06, tel. kom. 605 684 485, www.wawoczny.pl e-mail: ziemia.raciborska@wp.pl, Grzegorz Wawoczny Roman Konzal (Gość Niedzielny), Grzegorz Wawoczny, L osservatore Romano (za zgodą Kurii Diecezjalnej w Gliwicach) Ikonografia: archiwum WiAI WAW, Archiwum Kurii Diecezjalnej w Gliwicach Druk: Augustana, Bielsko-Biała ISBN 978-83-89802-25-5

Ks. Jan Rosiek Dyrektor Ośrodka Formacyjno-Edukacyjnego Diecezji Gliwickiej w Rudach ul. Cysterska 4 47-430 Rudy tel. (032) 410 33 25 www.rudy-opactwo.pl e-mail: jan.opactwo@gliwice. opoka.org.pl KURIA DIECEZJALNA W GLIWICACH ul. Łużycka 1 44-100 Gliwice tel. (032) 230 71 42 fax. (032) 230 78 88 www.kuria.gliwice.pl e-mail:info@kuria.gliwice.pl Kościół gliwicki pragnie, by diecezjalne sanktuarium i zespół klasztorno pałacowy w Rudach stały się na powrót pożytecznym dla mieszkańców Górnego Śląska ośrodkiem wiary, kultury i nauki. Zabytek adaptowany jest obecnie na ośrodek pielgrzymkowy z miejscami noclegowymi oraz salami konferencyjnymi. Będzie tu miejsce na rozwijanie wszelkich inicjatyw naukowych, edukacyjnych, kulturalnych i ekumenicznych. Niemniej ważna będzie działalność projektowanego ośrodka rehabilitacyjnego dla dzieci i dorosłych. Każda pomoc ze strony odwiedzających nas wiernych i turystów przyniesie wymierny efekt, a przede wszystkim pozwoli szybciej zakończyć zaplanowane prace. Ks. Jan Rosiek, dyrektor zespołu klasztorno pałacowego w odbudowie Konto Odbudowy Zespołu Klasztorno-Pałacowego w Rudach BPH PBK S.A. I/O Rybnik 29 1060 0076 0000 4012 8000 9851 ISBN 978-83-89802-25-5