Programowanie strukturalne i obiektowe. Podrêcznik do nauki zawodu technik informatyk

Idź do Spis treści Przykładowy rozdział Katalog książek Katalog online Zamów drukowany katalog Twój koszyk Dodaj do koszyka Cennik i informacje Zamów informacje o nowościach Zamów cennik Czytelnia Fragmenty książek online Programowanie strukturalne i obiektowe. Podrêcznik do nauki zawodu technik informatyk Autor: Adam Majczak ISBN: 978-83-246-2389-1 Format: 168 237, stron: 392 Podrêcznik jest zgodny z podstaw¹ programow¹ kszta³cenia w zawodzie technik informatyk 312[01] Znajomoœæ podstaw programowania zarówno strukturalnego, jak i obiektowego jest integraln¹ czêœci¹ wykszta³cenia technika informatyka. Dziêki temu podrêcznikowi uczeñ zapozna siê z metodologi¹ programowania, opanuje zasady pisania i modyfikowania istniej¹cych programów, a tak e utrwali wiadomoœci. Materia³ zamieszczony w ksi¹ ce obejmuje tematykê zwi¹zan¹ z programowaniem strukturalnym w jêzykach Pascal i C oraz programowaniem obiektowym w jêzyku C++, wraz z omówieniem regu³, typów danych, funkcji i mo liwoœci ka dego z tych jêzyków. Uczeñ znajdzie tu tak e oko³o setki praktycznych przyk³adów oraz propozycje æwiczeñ i zadañ do samodzielnego wykonania. Podrêcznik ten jest tak e zgodny z wytycznymi OKE i CKE do egzaminu zawodowego. Technik Informatyk to doskona³y, charakteryzuj¹cy siê wysok¹ jakoœci¹ i kompletny zestaw edukacyjny, przygotowany przez dysponuj¹cego ogromnym doœwiadczeniem lidera na rynku ksi¹ ek informatycznych wydawnictwo Helion. W sk³ad zestawu Technik Informatyk wchodz¹ tak e: Systemy i sieci komputerowe. Podrêcznik do nauki zawodu technik informatyk Multimedia i grafika komputerowa. Podrêcznik do nauki zawodu technik informatyk Urz¹dzenia techniki komputerowej. Podrêcznik do nauki zawodu technik informatyk Oprogramowanie biurowe. Podrêcznik do nauki zawodu technik informatyk Podrêczniki oraz inne pomoce naukowe nale ¹ce do tej serii zosta³y opracowane z myœl¹ o wykszta³ceniu kompetentnych techników, którzy bez trudu poradz¹ sobie z wyzwaniami w œwiecie wspó³czesnej informatyki. Kontakt Helion SA ul. Kościuszki 1c 44-100 Gliwice tel. 32 230 98 63 e-mail: helion@helion.pl Helion 1991 2010

Spis treści Wstęp... 11 Część I PASCAL wprowadzenie do programowania strukturalnego Rozdział 1. Wybór i instalacja kompilatora języka Pascal... 15 1.1. Współczesne wersje kompilatorów Pascala.... 16 1.2. Jak zainstalować i uruchomić kompilator Turbo Pascal?.......17 Rozdział 2. Pojęcie algorytmu... 19 2.1. Sposoby reprezentacji algorytmów...21 2.1.1. Opis słowny...21 2.1.2. Lista kroków... 21 2.1.3. Pseudokod... 22 2.1.4. Schemat blokowy.... 22 Rozdział 3. Środowisko IDE Turbo Pascala... 24 3.1. Instrukcje i elementy języka... 27 3.2. Jeśli zdarzy się błąd...29 Rozdział 4. Ważne polecenia i ważne słowa kluczowe.. 31 4.1. Kompilacja do pamięci RAM i do pliku EXE...31 4.2. Słowa kluczowe Pascala.... 34

Rozdział 5. Iteracja i instrukcje warunkowe... 36 5.1. Tekst i tło na ekranie... 36 5.2. Iteracja...38 5.3. Jak komputery dokonują wyboru?...43 5.4. Operatory relacji... 47 Rozdział 6. Tryb graficzny w Pascalu... 49 6.1. Inicjowanie trybu graficznego... 50 6.2. Procedury graficzne Line() i Circle()...53 6.3. Biblioteka graficzna Turbo Pascala: GRAPH.TPU.... 55 Rozdział 7. Wypełnianie wnętrza obszarów ekranu... 65 7.1. Stałe i procedury graficzne...65 7.2. Ustawienie grubości i stylu linii... 69 Rozdział 8. Okna i liczby pseudolosowe... 71 8.1. Okno graficzne ViewPort.... 71 8.2. Generowanie i stosowanie liczb pseudolosowych...73 Rozdział 9. Tekst i czcionki w trybie graficznym... 77 9.1. Czcionki w trybie graficznym...77 9.2. Inkrementacja i dekrementacja, specyfika If-Then-Else w Pascalu...80 Rozdział 10. Zmienne... 82 10.1. Co to jest zmienna?...82 10.2. Przypisywanie zmiennym wartości, czyli inicjowanie zmiennych...83 10.3. Ile miejsca trzeba zarezerwować w pamięci dla zmiennej?.. 85 10.4. Zmienne łańcuchowe... 86 10.5. Deklarowanie i inicjowanie zmiennych... 87 10.6. Proste typy zmiennych...88 4

Rozdział 11. Praca w trybie tekstowym... 91 11.1. Tabela kodów ASCII...92 Rozdział 12. Znaki semigraficzne i okna w trybie tekstowym... 95 12.1. Rysowanie ramek... 95 12.2. Podział ekranu na okna w trybie tekstowym...101 Rozdział 13. Obsługa klawiszy specjalnych.... 104 13.1. O klawiszach specjalnych.... 104 13.2. Instrukcje While i Case... 110 Rozdział 14. Macierze jednowymiarowe i wielowymiarowe... 114 14.1. Tablica jednowymiarowa wektor.... 114 14.2. Określanie precyzji wydruku danych numerycznych...118 14.3. Tablice dwuwymiarowe i wielowymiarowe... 120 Rozdział 15. Programowanie strukturalne wprowadzenie.... 125 15.1. Metodyka Top-Down Design...126 15.2. Budowanie programu metodą Top-Down...128 Rozdział 16. Programowanie strukturalne funkcje... 132 16.1. Procedura może pobierać argument(y)...132 16.2. Konstruujemy własne funkcje... 134 Rozdział 17. Rekordy strukturalne typy danych i zaawansowane funkcje.... 138 17.1. Rekordy, czyli struktury danych...138 17.2. Zastosowanie funkcji rozwiązywanie równań kwadratowych. 140 17.3. Jak narysować wykres funkcji?.... 142 17.4. Zagnieżdżanie funkcji... 144 17.5. Rekurencja, funkcje rekursywne... 145 5

Rozdział 18. Programowanie strukturalne Bottom-Up Design.... 147 18.1. Metodologia Bottom-Up.... 147 18.2. Zamiana liczb dziesiętnych na dwójkowe...149 18.3. Przez wartość czy przez referencję?...152 Rozdział 19. Pomiar czasu rzeczywistego... 155 19.1. Czas rzeczywisty na ekranie...155 19.2. Kłopoty z datami.... 156 Część II Programowanie strukturalne w C i C++ Rozdział 20. Języki C i C++ wprowadzenie... 161 20.1. C i C++ a standard ANSI...161 20.2. Wykorzystanie przykładów z systemu pomocy...162 20.3. Jak rozpocząć pracę z C++?...163 Rozdział 21. Korygowanie błędów... 169 21.1. Podobieństwa kompilatorów C++ i Turbo Pascala.... 169 21.2. Pisanie i uruchamianie programów...172 21.3. Podstawowe elementy programów w C.... 172 21.3.1. Stałe i zmienne w C i C++... 173 21.3.2. Wyrażenia i instrukcje C... 173 21.3.3. Operatory arytmetyczne.... 174 21.3.4. Identyfikatory...174 21.3.5. Instrukcje...175 21.3.6. Bloki instrukcji, czyli instrukcje złożone... 175 21.4. Konstrukcja funkcji w języku C...176 21.4.1. Jak określa się typ funkcji?... 176 21.4.2. Argumenty przekazywane do funkcji...177 21.4.3. Ciało funkcji, czyli kod podprogramu.......................... 177 6

Rozdział 22. Słowa kluczowe i typy danych C... 180 22.1. Typ danych char... 181 22.1.1. Zmienne i stałe znakowe...182 22.1.2. Znaki specjalne kody sterujące... 183 22.1.3. Stałe łańcuchy znaków w C i C++... 184 22.1.4. Numeryczne typy danych.... 185 22.2. Opcje i parametry.... 185 Rozdział 23. Trzy ważne słowa w C.... 188 Rozdział 24. Instrukcje sterujące i instrukcje iteracji... 196 24.1. Słowo kluczowe if... 196 24.2. Instrukcja warunkowa if-else...199 24.3. Zagnieżdżone instrukcje warunkowe if-else-if.... 200 24.4. Instrukcja switch-case...201 24.5. Instrukcje break, continue...203 24.5.1. Przerwanie nieskończonej pętli dzięki instrukcji break... 205 24.5.2. Instrukcja continue........................................ 206 24.6. Pętle programowe typu for dokładniej...207 24.6.1. Pętla for szczegóły techniczne... 207 24.6.2. Instrukcja pusta....208 24.6.3. Dodajemy wyrażenia do nagłówka pętli for...209 24.7. Instrukcja pętli while... 210 24.8. Pętla do-while... 212 Rozdział 25. Operatory i sposoby wymiany danych.... 217 25.1. Operatory języka C... 217 25.2. Podstawowe typy danych w C...220 25.3. Preinkrementacja i postinkrementacja...222 25.4. Różne sposoby użycia funkcji bibliotecznej printf().... 224 25.5. Wykorzystanie ograniczonej precyzji i pułapki formatowania... 227 7

Rozdział 26. O obsłudze wejścia/wyjścia w C... 231 26.1. Różne sposoby stosowania funkcji scanf()... 231 26.2. Rodzaje zmiennych, tablice znaków i konwersje typu...232 26.3. Konwersje typów danych...234 26.4. Jak jedno wyrażenie arytmetyczne może dać trzy różne wyniki?...236 Rozdział 27. Wskaźniki w C... 238 27.1. Pojęcie wskaźnika.... 238 27.2. Wskaźniki i tablice...242 27.3. Tablice wielowymiarowe i arytmetyka wskaźników...243 27.4. Wskaźniki do tablic wielowymiarowych przykład praktyczny...246 Rozdział 28. Znaki, teksty i wewnętrzny format danych... 249 28.1. Zmienne znakowe i tekstowe w praktyce programowania...249 28.2. Konwersja liczb dziesiętnych na postać binarną w C.... 253 28.3. Liczby zmiennoprzecinkowe typu float.... 257 Rozdział 29. Struktury, unie i więcej o funkcjach... 259 29.1. Struktury danych w C...259 29.2. Wskaźniki i struktury w C/C++...263 29.3. Pola bitowe... 265 29.4. Unie, czyli zmienne wariantowe...266 29.5. Kategorie i dostępność danych...268 29.5.1. Zmienne statyczne static... 269 29.5.2. Zmienne automatyczne auto.............................. 269 29.5.3. Zmienne rejestrowe register... 270 29.5.4. Zmienne zewnętrzne extern.... 270 29.5.5. Operator widoczności ::.... 270 8

Rozdział 30. Jak ważne są funkcje... 272 30.1. Funkcje bezparametrowe.... 272 30.2. Dane zwracane przez funkcje...276 30.3. Wskaźniki do funkcji...277 30.4. Funkcja specjalna main()...279 Rozdział 31. Przekazywanie argumentów, preprocesor i makroinstrukcje... 284 31.1. Przekazywanie argumentów do funkcji...284 31.2. Jak działa preprocesor C?...286 31.3. Makroinstrukcje...288 31.3.1. Dyrektywy #define oraz #undef...289 31.3.2. Dyrektywy kompilacji warunkowej...291 31.3.3. Łączenie łańcuchów przez preprocesor operator ##... 293 31.3.4. Niektóre szczególne dyrektywy preprocesora C++... 294 31.3.5. Predefiniowane makropolecenia w diagnostyce i uruchamianiu... 294 Rozdział 32. Funkcje, klawisze sterujące, buforowanie, typ porządkowy.... 297 32.1. Funkcje o zmiennej liczbie argumentów...297 32.2. Typ porządkowy enum.... 299 32.3. Funkcje rekurencyjne w C.... 299 32.4. Problem sortowania w C...300 32.4.1. Co i jak wskazuje wskaźnik typu void?... 300 32.4.2. Co zwraca operator sizeof?.... 302 32.4.3. Jak porównywać z sobą dane różnych typów?...305 32.5. Sortowanie liczb za pomocą funkcji qsort()...306 32.6. Sortowanie łańcuchów tekstowych...307 32.7. Rozpoznawanie klawiszy sterujących w C... 309 32.8. Akumulowanie danych w buforze.... 312 9

Część III Programowanie obiektowe w C++ Rozdział 33. Jak struktury C stały się obiektami C++.. 317 33.1. Strumienie cin i cout w C++.... 317 33.1.1. Teksty, liczby, nowy wiersz... 318 33.1.2. Wczytywanie danych cin... 319 33.1.3. Konwersja na postać binarną za pomocą unii... 320 33.2. Prosta struktura Data... 321 33.3. Struktura danych + funkcje = obiekt...323 33.4. Prosty obiekt licznik...331 Rozdział 34. Konstruktory i destruktory... 338 34.1. Konstruktor i jego argumenty... 338 34.2. Destruktor i jego zastosowanie stos.... 343 Rozdział 35. O dziedziczeniu... 351 35.1. Na czym polega dziedziczenie?.... 351 35.2. Dziedziczenie złożone...356 Rozdział 36. Metodologia programowania obiektowego... 360 36.1. Przeciążanie funkcji...360 36.2. Funkcje wplecione...361 36.3. Przeciążanie konstruktorów...362 36.4. Dostęp do danych za pomocą funkcji kategorii friend...364 36.5. Operatory new i delete... 370 36.6. Tworzenie dynamicznych tablic o zmiennej wielkości...371 Bibliografia.... 375 Skorowidz... 376 10

Wstęp Programowanie strukturalne i obiektowe. Podręcznik do nauki zawodu technik informatyk przeznaczony jest dla techników o specjalności [312][01]/T Technik informatyk oraz dla szkół policealnych o specjalności [312][01]/SP Technik informatyk. Zawiera treści wynikające z podstawy programowej kształcenia w zawodzie technik informatyk. Został oparty na programie nauczania 312[01]/T, SP/MENiS/2004.06.14. Podręcznik ma za zadanie ułatwić nauczycielom: qq przygotowanie i przeprowadzenie prac kontrolnych, sprawdzianów, zadań reali- zowanych w trakcie zajęć, qq przygotowanie uczniów technikum i słuchaczy PSZ do egzaminu z przygotowa- nia zawodowego zgodnie z wymaganiami OKE i CKE. qq sporządzenie rozkładu zajęć dla poszczególnych klas, Uczniom podręcznik pozwoli na: qq qq qq opanowanie, utrwalenie, usystematyzowanie, wiadomości z zakresu metodologii programowania strukturalnego i obiektowego. Przykłady praktyczne ułatwią pisanie i uruchamianie programów. Podręcznik podzielono na części dotyczące programowania strukturalnego i programowania obiektowego. Część I obejmuje programowanie strukturalne w środowisku tekstowym i graficznym w języku Pascal. Opisano tu i przedstawiono na przykładach metodykę programowania strukturalnego, sposoby tworzenia aplikacji graficznych. Przykład z użyciem grafiki dla Windows przy zastosowaniu Delphi umieszczono na nośniku elektronicznym dołączonym do książki. Część II obejmuje programowanie strukturalne w języku C, konwersję typów danych, funkcje, wewnętrzną reprezentację danych w pamięci komputera.

Wstęp Część III obejmuje programowanie obiektowe w C++ z uwzględnieniem konstruktorów i destruktorów, dziedziczenia oraz dynamicznego tworzenia obiektów za pomocą operatorów new i delete. Oprócz ponad 100 praktycznych przykładów w językach Pascal, C i C++ podręcznik zawiera ćwiczenia i zadania. Wiele dodatkowych zadań i przykładów umieszczono w Dodatku na nośniku elektronicznym. 12

13 Obsługa klawiszy specjalnych Oprócz klawiszy alfanumerycznych na klawiaturze peceta jest sporo klawiszy specjalnych. Najlepiej stosować klawisze specjalne zgodnie z ich typowym przeznaczeniem. 13.1. O klawiszach specjalnych Ogólnie rzecz biorąc, klawisze specjalne generują zamiast pojedynczego bajtu (jak klawisz z literą) kody dwubajtowe. Zwyczajny klawisz, którego bajt może być zdeszyfrowany przy użyciu kodu ASCII, możemy wczytywać tak: Var Klawisz : Char;... Klawisz := ReadKey; i porównywać go z zadaną wartością tak: If (Klawisz = #27) Then... lub tak If (Klawisz = 'A') Then... Aby program poprawnie reagował na klawisz (dowolny) naciśnięty przez użytkownika, możemy posłużyć się funkcją KeyPressed(). Ta funkcja tylko sprawdza, czy został naciśnięty jakikolwiek klawisz (technicznie rzecz biorąc czy w buforze klawiatury oczekuje znak), ale nie wczytuje tego znaku z bufora. Oczekujący znak pozostaje w kolejce i najbliższa funkcja ReadKey() może go wczytać. Możemy zatem wywoływać funkcję ReadKey() tylko wtedy, gdy użytkownik rzeczywiście coś nacisnął. Jeśli nie, program może dalej robić swoje. Na listingu zaprezentowano program przykładowy reagujący na klawisz z literą A.

13.1. O klawiszach specjalnych Listing L1301.PAS Uses Crt; Var Znak : Char; BEGIN Repeat Write('.'); If KeyPressed Then Znak := ReadKey; If (Znak = 'A') Then Break; Until (False); END. Program będzie drukował kropki, nie czekając na naciśnięcie klawisza, ale jeśli A zostanie naciśnięte, natychmiast posłusznie zareaguje. W podobnie złożony sposób musimy wczytywać kody klawiszy, jeśli chcemy poprawnie odróżnić klawisze zwykłe od specjalnych i rozpoznać interesujące nas klawisze specjalne. Prosty program wykrywający takie klawisze może wyglądać na przykład tak jak na listingu L1302.PAS. Zanim jednak zostanie przytoczony kompletny listing, omówimy pewną sztuczkę techniczną użytą w tym przykładzie. Repeat Write('.'); If KeyPressed Then Znak := ReadKey; If (Znak = 'A') Then Break; Until (False); Jest to konstrukcja pętli nieskończonej, którą przerywa od wewnątrz instrukcja Break (przerwij). Ten fragment kodu jest równoważny zapisowi: Repeat Write('.'); If KeyPressed Then Znak := ReadKey; Until (Znak = 'A'); Zauważmy, że analogiczną, przerywaną od wewnątrz pętlę programową można skonstruować, posługując się słowem kluczowym While (dopóki). Istotne różnice są jednak 105

Rozdział 13 t Obsługa klawiszy specjalnych dwie. Po pierwsze, zamiast False mamy True, po drugie, warunek jest sprawdzany na wejściu do pętli, a nie na wyjściu z niej. While (True) Do Write('.'); If KeyPressed Then Znak := ReadKey; If (Znak = 'A') Then Break; Oprócz słowa Break, w wielu nowoczesnych językach programowania (nie tylko w Pascalu, także w C, C++ czy Javie) istnieje jeszcze jedno słowo o podobnym przeznaczeniu, stanowiące swoiste uzupełnienie słowa Break. Chodzi mianowicie o słowo Continue (kontynuować), ale nie użyjemy go jeszcze w tym momencie. Listing L1302.PAS Uses Crt; Var Znak : Char; BEGIN ClrScr; WriteLn('Rozpoznaje klawisze specjalne...'); Repeat If KeyPressed Then Znak := ReadKey; If (Znak = #0) Then WriteLn('Klawisz specjalny!'); If (Znak = #27) Then Break; Until (False); END. Ten kod pozwala wykryć m.in. klawisze: qq funkcyjne F1 F10 (tabela 13.1), qq kursora (strzałki), q q Insert PageDown. Sprawdziliśmy, że pierwszy bajt jest zerem, został więc pominięty w tabelach 13.1 i 13.2. Ponieważ jednak klawisze sterujące mogą być naciskane łącznie z klawiszami modyfikującymi (Shift, Alt, Ctrl), kodów jest sporo. 106

13.1. O klawiszach specjalnych Tabela 13.1. Kody klawiszy funkcyjnych F1 F10 Klawisz Bez modyfikatora +Shift +Ctrl +Alt F1 59 84 94 104 F2 60 85 95 105 F3 61 86 96 106 F4 62 87 97 107 F5 63 88 98 108 F6 64 89 99 109 F7 65 90 100 110 F8 66 91 101 111 F9 67 92 102 112 F10 68 93 103 113 Tabela 13.2. Kody klawiszy kursora (strzałek) Klawisz Bez modyfikatora +Ctrl W lewo 75 115 W prawo 77 116 W górę 72 160 W dół 80 164 Niektóre klawisze specjalne powiązane są z kodami sterującymi ASCII (zakres od 0 do 31) i w związku z tym nie generują kodu dwubajtowego, lecz jednobajtowy. Takie znaki sterujące wraz z odpowiadającą im kombinacją (np. Ctrl+C = ^C, Ctrl+Z = ^Z) podano w tabeli 13.3. Tabela 13.3. Jednobajtowe znaki sterujące Oznaczenie Kod Działanie ^@ (NUL) 0 Puste miejsce ^C (Break) 3 Przerwij (ETX koniec tekstu) ^G (Bell) 7 Beep ^H (BackSpace) 8 Cofnij kursor ^I (Horizontal Tab) 9 Tabulacja ^J (Line Feed) 10 O jeden wiersz w dół ^L (Form Feed) 12 O stronę w dół ciąg dalszy na następnej stronie 107

Rozdział 13 t Obsługa klawiszy specjalnych Tabela 13.3. Jednobajtowe znaki sterujące ciąg dalszy ^M (CR) 13 Kursor na początek wiersza ^P (Del) 16 Usuń znak ^Z (EOF) 26 Koniec pliku tekstowego ^] (Esc) 27 Esc Spacja 32 Odstęp Ctrl+Enter 10 Jak ^J Przechodzenie między kolejnymi oknami Turbo Pascala możesz realizować za pomocą klawisza Alt+numer okna, na przykład Alt+1, Alt+2 (tabela 13.4). Dzieje się tak, ponieważ klawisze cyfr także w połączeniu z klawiszem Alt generują specjalne kody dwubajtowe. Ostatnia, dodatkowa kombinacja zamieszczona w tej tabeli (Shift+Tab) jest często stosowana do przechodzenia między elementami sterującymi okienek dialogowych (zob. także rysunek 22.3). Tabela 13.4. Kody dwubajtowe tworzone z wykorzystaniem klawisza Alt Klawisze Kod Klawisze Kod Alt+1 0 120 Alt+7 0 126 Alt+2 0 121 Alt+8 0 127 Alt+3 0 122 Alt+9 0 128 Alt+4 0 123 Alt+0 0 129 Alt+5 0 124 Alt+- 0 130 Alt+6 0 125 Shift+Tab 0 15 W tabeli 13.5 zebrane zostały niektóre specjalne klawisze sterujące i ich kody. Tabela 13.5. Kody specjalnych klawiszy sterujących Klawisz Bez modyfikatora +Shift +Ctrl Home 0 71 55 End 0 79 49 0 117 PageUp 0 73 57 0 132 PageDown 0 81 51 0 118 Insert 0 82 48 0 165 Del 0 83 46 0 166 Enter 13, 10 10 Działanie innych kombinacji można sprawdzić za pomocą programu testującego. 108

13.1. O klawiszach specjalnych Listing L1303.PAS Uses Crt; Var Znak : Char; BEGIN ClrScr; WriteLn('Wprowadz klawisz lub kombinacje klawiszy: '); Repeat Znak := ReadKey; If ( Ord(Znak) In [1..31] ) Then WriteLn('Znak sterujacy 1..31.'); If ( Ord(Znak) In [32..127] ) Then Write(#13+#10+'Zwykly znak: '); If ( Ord(Znak) In [128..170] ) Then WriteLn('Rozszerzony kod ASCII'); If ( Ord(Znak) In [171..255] ) Then WriteLn('Znak semigraficzny'); If ( Ord(Znak) In [32..255] ) Then Write(Znak); If (Znak = #0) Then Znak := ReadKey; If ( Ord(Znak) In [59..68] ) Then WriteLn('Klawisz F', Ord(Znak) - 58) Else Write(#13+#10+'Inny klawisz specjalny...'); Until (Znak = #27); END. Wyjaśnijmy konstrukcję wyrażenia warunkowego: If ( Ord(Znak) In [1..31] ) Then WriteLn('Znak sterujacy 1..31.'); Funkcja Ord(Znak), której nazwa pochodzi od ORDering number (numer kolejny / porządkowy), zwraca numer w kodzie ASCII wczytanego znaku przechowywanego w zmiennej Znak. Ten numer jest następnie porównywany z zadanym zakresem:... In [1..31] Jeśli liczba należy do przedziału 1 31, następuje wykonanie tego, co znajduje się po Then (tu: wydrukowanie stosownego komunikatu). Oto druga, nieco bardziej skomplikowana konstrukcja:... Then WriteLn('Klawisz F', Ord(Znak) - 58) Jest to wywołanie procedury wyprowadzającej na ekran z dwoma parametrami. Pierwszy parametr łańcuch znaków jest oczywisty: WriteLn( 'Klawisz F',... );. Drugi stanowi wyrażenie, którego wartość program musi obliczyć, a następnie wyprowadzić wynik na ekran: WriteLn('...', Ord(Znak) - 58 );. 109

Rozdział 13 t Obsługa klawiszy specjalnych Skoro klawisze funkcyjne mają kody, na przykład F1 0 59, F2 0 60, to po odjęciu od kodu liczby 58 uzyskamy dodatkową informację numer klawisza funkcyjnego: q q 59-58 = 1 --> F1, q q 60-58 = 2 --> F2, itd. I ostatnia sztuczka techniczna zastosowana w programie. Parametry przekazywane przy wywołaniu funkcji lub procedury mogą być wyrażeniami. Jeśli takie wyrażenie jest wyrażeniem arytmetycznym typu Write( 2+3 ), wszystko jest oczywiste. Wyniki takich wyrażeń obliczane są najpierw, a następnie to te właśnie wyniki przekazywane są jako parametry procedurze. W naszym przypadku wyrażenie ma postać: Write(#13+#10+'Zwykly znak: '); Oznacza ono dodawanie łańcuchów znakowych. Zapis #13+#10+'Zwykly znak: ' oznacza: Do napisu Zwykły znak: dodaj na początku kod specjalny 13, 10, czyli przed wyprowadzeniem napisu przenieś kursor na początek nowego wiersza. Posługując się programem tego typu, możemy wykrywać naciśnięcie dowolnej kombinacji klawiszy, jeśli tylko ma ona własny unikalny kod. 13.2. Instrukcje While i Case Rozważanie kolejnych możliwych wariantów można przeprowadzić za pomocą tzw. drabinki, posługując się konstrukcjami warunkowymi typu: If ( warunek1 ) Then... Else If ( warunek2 ) Then... Else... Jednak często znacznie wygodniejsze bywa zastosowanie słowa kluczowego Case (wariant). Sposób zastosowania tej instrukcji przedstawiony został na prostym przykładzie. Listing L1304.PAS Uses Crt; Var Znak : Char; BEGIN ClrScr; While (Znak <> #27) Do Znak := ReadKey; Case Znak Of 'A'..'Z', 'a'..'z': WriteLn('Litera'); '0'..'9': WriteLn('Cyfra'); '+', '-', '*', '/': WriteLn('Operator'); 110

13.2. Instrukcje While i Case Else WriteLn('Znak Specjalny'); END. Zwróćmy uwagę, że konstrukcja: Case ZMIENNA Of wariant1: instrukcje; wariant2: instrukcje;... Else instrukcje; musi być zakończona własnym słowem End. Instrukcja pętli While sprawdza warunek na początku (na wejściu) i wykonuje pętlę programową, dopóki warunek jest spełniony. While (warunek) Do... A oto poprzedni przykład zmodyfikowany za pomocą konstrukcji Case: Listing L1305.PAS Uses Crt; Var Znak : Char; BEGIN ClrScr; Write(Ord(Znak)); ReadKey; ClrScr; WriteLn('Wprowadz klawisz lub kombinacje klawiszy: '); While (Znak <> #27) Do Znak := ReadKey; Case (Ord(Znak)) Of 1..31: WriteLn('Znak sterujacy 1..31.'); 32..127: Write(#13+#10+'Zwykly znak.'); 111

Rozdział 13 t Obsługa klawiszy specjalnych 128..170: WriteLn('Rozszerzony kod ASCII'); 171..255: WriteLn('Znak semigraficzny'); { 32..255: Write(Znak); <-- Dublowanie! } If (Znak = #0) Then Znak := ReadKey; Case (Ord(Znak)) Of 59..68: WriteLn('Klawisz F', Ord(Znak) - 58) Else Write(#13+#10+'Inny klawisz specjalny...'); END. Dodana na początku sekwencja: ClrScr; Write(Ord(Znak)); ReadKey; ma na celu pokazanie, że już w chwili, gdy warunek wykonania pętli jest sprawdzany: While (Znak <> #27) Do Znak := ReadKey; zmienna Znak ma nadaną automatycznie przez kompilator Pascala wartość początkową = 0. Gdyby tak nie było (nie wszystkie kompilatory wstępnie zerują zmienne), zmienna Znak mogłaby mieć nieokreśloną przypadkową wartość. Jest to efekt o tyle niebezpieczny, że praktyka niezainicjowania zmiennej przed jej użyciem może spowodować wadliwą pracę programu. Prawidłowa praktyka powinna wyglądać tak: Znak := #0; While (Znak <> #27) Do Znak := ReadKey;... Drugi efekt uboczny, na jaki należy tu zwrócić uwagę, to zagadnienie nakładania się lub wyłączności zakresów wartości. Jest to cecha zależna od wersji kompilatora. 112

13.2. Instrukcje While i Case W Turbo Pascalu 7 i w Delphi przedziały wartości rozpatrywane wewnątrz instrukcji Case nie mogą się nakładać: 32..127: Write(#13+#10+'Zwykly znak.'); 128..170: WriteLn('Rozszerzony kod ASCII'); 171..255: WriteLn('Znak semigraficzny'); { 32..255: Write(Znak); <-- Dublowanie! } Dlatego właśnie ta część programu musiała zostać ujęta w nawiasy i stać się komentarzem. Klawisze kursora można w wygodny sposób zastosować także do zmiany prędkości animacji grafiki. Oto fragment kodu, w którym strzałki przyspieszają lub spowalniają przełączanie stron. Zwloka := 100; If (KeyPressed) Then Ch := ReadKey; If (Ch = #0) Then Ch := ReadKey; Case (Ord(Ch)) Of 75 : Inc (Zwloka); 77 : Dec (Zwloka);... SetVisualPage(P1); Delay(Zwloka); SetVisualPage(P2); Delay(Zwloka);... ĆWICZENIA 1. Narysuj schematy blokowe programów przykładowych. 2. Skonstruuj program, który sprawdzi, czy klawiatura numeryczna generuje kody inne niż zwyczajne klawisze cyfr. 3. Porównaj schematy blokowe instrukcji pętli For, While, Repeat-Until. Czy każdą instrukcję pętli typu For można zastąpić konstrukcją While lub Repeat-Until? 113