Historia Gminy LipuszLipusz jest starą osadą której historia sięga czasów pogańskich na co wskazuje cmentarzysko prehistoryczne wykryte przed II wojną światową na roli parafialnej. Pierwszą wzmiankę historyczną o Lipuszu znajdujemy w wykazie danin rzymskich duchowieństwa pomorskiego z 1398 roku i to pod nazwą Lyndenpush. Nazwa Lipusz, którą można tłumaczyć jako lipowy gaj składa się z połączenia dwóch pojęć polskiego "lipa" oraz niemieckiego "busch". Z dniem 1 stycznia 1984 roku została reaktywowana Gmina Lipusz. Dnia 24 stycznia 1983 r. w Dzienniku Ustaw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej Nr 70 pod poz. 214 ukazało się rozporządzenie Ministra Administracji i Gospodarki Przestrzennej z dnia 17 grudnia 1983 roku w sprawie utworzenia w województwie gdańskim Gminy Lipusz z siedzibą gminnych organów władzy i administracji państwowej w Lipuszu. W dniu 15.02.1984 r. odbyła się pierwsza inauguracyjna sesja Gminnej Rady Narodowej w Lipuszu. Wojewoda gdański przedstawił kandydaturę radnego Jana Laski na Naczelnika Gminy. Przy aprobacie radnych p. Jan Laska otrzymał nominację na Naczelnika Gminy Lipusz. Natomiast po powstaniu samorządów w 1990 r. p. Jan Laska został wybrany wójtem. W 1991 r. ze względu na stan zdrowia odwołano dotychczasowego wójta i wybrano na to stanowisko p. Tadeusza Dziemińskiego, który pełnił tę funkcję do 2002 roku. W pierwszych bezpośrednich wyborach wójtem został wybrany p. Janusz Niewiarowski, a w kolejnych p. Mirosław Ebertowski, którego kadencja nadal trwa. W dniu 24.03.1992 r. uchwałą Rady Gminy Lipusz ustanowiono herb gminy. Herbem Gminy jest widok drzewa lipowego wraz z fragmentem rzeki na zielono - niebieskim tle. Lipusz należy do grona miejscowości, które doczekały się monografii. Ukazała się ona w 1994 roku pod redakcją Józefa Borzyszkowskiego: "Monografia Lipusz - Dziemiany". Niezwykle cenną publikacją traktującą o przeszłości wsi jest książka Mariana Lemańczyka "Lipusz. Przeszłość wsi w pamięci jej mieszkańców". Charakterystyka Gminy Gmina Lipusz jest jedną z najstarszych gmin w województwie pomorskim. Pierwsze wzmianki na jej temat pochodzą z 1398 r. Gmina Lipusz leży w środkowo-południowej części województwa pomorskiego i północno-zachodniej części powiatu kościerskiego. Lasy zajmują 66% powierzchni gminy. Niemal cała powierzchnia gminy objęta jest ochroną w obrębie Lipuskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu i Gowidlińskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Południowo-wschodni fragment gminy stanowi część Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego. Przez Lipusz przepływa rzeka Czarna Woda-Wda, która bierze początek z jeziora Wieckie we wsi Śluza i jest szlakiem wodnym dla turystyki kajakowej. Na terenie gminy znajduje się również sieć ścieżek rowerowych, wyposażonych w tablice informujące o funkcjonowaniu ekosystemu leśnego oraz gospodarki leśnej. Czyste jeziora, kąpielisko nad jeziorem Duże Skrzynki, pole biwakowe usytuowane przy szlaku rzeki Wdy, trasy turystyki pieszej i rowerowej, pomniki przyrody, ośrodek jeździecki w Zdrojach, kwatery agroturystyczne, kompleks sportowy, w skład w którego wchodzą: korty tenisowe, stadion sportowy, boisko do siatkówki plażowej, boisko piłkarskie z trawą syntetyczną oraz boisko wielofunkcyjne z nawierzchnią poliuretanową - stanowią również o atrakcyjności turystycznej gminy Lipusz. W roku 2006 miało miejsce otwarcie wypożyczalni rowerów w Lipuszu, co jest dodatkowym atutem gminy dla odwiedzających turystów i wczasowiczów. Lipusz ma dogodne połączenia komunikacyjne w wielu kierunkach, w tym z aglomeracją Trójmiejską w odległości ok. 80 km. 1 / 6
Obiekty wpisane do rejestru zabytków Kościół poewangelicki, murowany, zbudowany w 1865 roku. Obecnie znajduje się w nim Muzeum Gospodarstwa Wiejskiego, jest to najmłodsza placówka muzealna w powiecie kościerskim. Utworzona została latem 2002 roku, do tej pory zgromadzono tu 140 eksponatów. Lipuscy muzealnicy zbierali je od maja 2000 roku. Muzeum funkcjonuje w kościele poewangelickim, który już od 1945 r. nie pełni funkcji sakralnych. Od tego czasu pomimo wielu pomysłów świątynia nie była zagospodarowana. Wnętrze Muzeum Działania, które miały na celu utworzenie jednostki muzealnej wsparł miejscowy oddział Zrzeszenia Kaszubsko - Pomorskiego i Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Gminy Lipusz. Pomoc merytoryczną w urządzeniu placówki zaoferowało Muzeum - Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach Kiszewskich. Obecnie w Muzeum znajduje się 170 eksponatów. Najcenniejszymi z eksponatów zgromadzonych w muzeum gospodarstwa wiejskiego są wóz strażacki z 1913 roku oraz warsztat tkacki z początku XX wieku. Znajdziemy tu również wiele przedmiotów użytkowych, które już na zawsze zniknęły z wiejskich zagród. Muzeum mieści się przy ulicy Wybickiego. Zbiory można oglądać codziennie w godz. 10-18. Wstęp bezpłatny. Kościół parafialny pod wezwaniem św. Michała Archanioła, który został wzniesiony w stylu neogotyckim w latach 1866-1867. Kilka elementów we wnętrzu obecnej świątyni pochodzi pochodzi z poprzednich świątyń, które zostały strawione przez pożary. Najstarszym 2 / 6
zachowanym zabytkiem jest późnobarokowa figura Matki Bożej z Dzieciątkiem wykonana z brązu z ok. 1600 r. Polichromie kościoła, obraz św. Michała Archanioła wykonał w 1924 roku artysta plastyk Leon Drapiewski. Cmentarz przykościelny założony w XIX wieku. Kaplica grobowa Żelewskich z około 1880 roku. Cmentarz katolicki założony w 1922-23 roku. Pomniki przyrody Diabelski kamień jest to pomnik przyrody nieożywionej a dokładniej głaz narzutowy o obwodzie 7 metrów, z którym wiąże się pewna legenda. Głaz pochodzi z epoki polodowcowej, nie byłoby w tym nic dziwnego ponieważ zdaniem specjalistów takie kamienie nie są rzadkością na Kaszubach, gdyby nie pewna historia. Źródła donoszą ze kamień nie znalazł się przypadkowo w tym miejscu, mieszkańcy twierdzą że postawił go diabeł, ponieważ nie zdążył go donieść do kościoła (jako miejsca wybranego) przed pianiem koguta. Dzięki temu głaz znajduje się na terenie ścieżki dydaktycznej i możemy go podziwiać jako piękny pomnik przyrody. Tuszkowska Matka - pomnik przyrody ożywionej. Jest to sosna pospolita w wieku około 230 lat, obwód 3,20 m, wysokość 30m. W ogólnopolskim konkursie "Przeglądu Leśniczego" na najgrubsze drzewo pomnik przyrody, zajęła 28 miejsce na 264 zgłoszone drzewa. Z tym drzewem powiązana jest też pewna legenda: w Tuszkowach zmarła najstarsza wiekiem kobieta zwana Tuszkowską Matką. Cała wieś uczestniczyła w kondukcie żałobnym, z tyłu powoli wieziono trumnę na wozie poruszanym przez woły. Kiedy żałobna procesja znajdowała się w połowie drogi między Tuszkowami a Lipuszem, wszyscy usłyszeli piękny śpiew jakiegoś ptaka, dziwne gdyż była już późna jesień. Śpiew ptaka był tak donośny że wystraszone woły nie 3 / 6
chciały iść dalej. Gwałtownie szarpnęły wozem, w wyniku czego trumna zsunęła się na ziemię. Uczestnicy pogrzebu uznali całe to wydarzenie za znak, ze zmarła obrała sobie jako miejsce wiecznego spoczynku ten właśnie pagórek, nad którym zjawił się ptak. Pochowali ją więc opodal drogi na zboczu pagórka, na grobie kobiety wyrosła sosna która potężniała z biegiem lat. Na pamiątkę tego wydarzenia nazwano sosnę Tuszkowska Matką. "Grupa Trzech Dębów" to rosnące obok siebie trzy dęby szypułkowate o obwodzie kolejno 3,00 m, 3,20 m, 3,90 m i wysokości 25 m, 25 m, 27 m. Dęby znajdują się niedaleko Leśniczówki Płociczno. Ścieżki dydaktyczne Na terenie Leśnictwa Płociczno znajdują się dwie ścieżki dydaktyczne: "Płociczno" oraz "Pętla Tuszkowska Matka". Pierwsza z nich ma długość ok. 3 km, a druga ok. 9 km. Ścieżki wyposażone są w liczne znaki informujące o ich przebiegu, oraz tablice dydaktyczne dotyczące gospodarki leśnej i ochrony przyrody. Ścieżki zaczynają się obok leśniczówki Płociczno i kończą się w tym samym miejscu. Szlak kajakowy Wdy Rzeka Wda w Lipuszu 4 / 6
Rzeka Wda to jeden z najpiękniejszych szlaków kajakowych w Polsce. Rzeka wypływa z jeziora Wieckie i uchodzi do Wisły pod Świeciem na 211 km. swej długości. Na szlaku jest aż 11 stałych przenosek. Rzeka niesie czyste wody stąd żyją w niej lipienie, pstragi i bobry. Płynie w większej części przez Bory Tucholskie oraz Zespół Jezior Wdzydzkich. Na pokonanie całego szlaku potrzeba około 10 dni. Na terenie Gminy Lipusz znajduje się pewien odcinek górnego biegu rzeki. Wda wypływa z malowniczo położonego jeziora Wieckie, dalej jednak ma charakter wąskiego płytkiego kanału i tak płynie aż do przecięcia się z torem kolejowym już nieistniejącej trasy Lipusz - Bytów. W tym miejscu rzeka zmienia swój charakter, zaczyna płynąć płytszym nurtem, robi się szersza i głębsza, płynie w malowniczym położeniu wśród licznych miejsc biwakowych. Następnie betonowy mostek Borowiec, a kilkaset metrów dalej jezioro Lubiszewo. W odległości 2 km można zobaczyć ślady budowy niemieckiej autostrady. Budowana była przez jeńców wojennych z okolicznych obozów w czasie wojny. Lejkowaty wypływ z jeziora Lubiszewo, Wkrótce przenoska na ulicy Papiernia, dalej pomiędzy trzcinami most kolejowy Kościerzyna - Lipusz. Rzeka płynie wśród licznych meandrów, następnie szerokie rozlewisko i młyn w Lipuszu. Jest to piękne, ale niezbyt przyjazne miejsce dla kajaków, z powodu trudnej przenoski. Dalej zagospodarowane pole biwakowe, następnie aż do ciągu komunikacyjnego Kościerzyna - Chojnice, za mostem łatwe bystrze. Most w Kruglińcu, piękne krajobrazy, kilkaset metrów dalej idealne miejsce na biwak. Brzegi zaczynają być coraz wyższe, zaczyna się kilometrowy odcinek przełomu. Rzeka ma kręty nurt, na przemian płycizny i głębsze miejsca, czasami zwalone drzewa. Mostek obok leśniczówki Płocice a tuż za nim kończy się las znowu niskie brzegi, łąki, meandry. Nurt zwalnia zbliża sie szerokie odejście w rejon pobliskich jezior Bielawy, Osty i Wyrówno. Mostek drewniany tablica nr. 170 i Jezioro Schodno. W miarę zbliżania się do końca jezioro zwęża sie lejkowato, a tuż przed końcem na piaszczystym brzegu znajduje się zagospodarowane pole biwakowe. Po lewej wpływ Trzebiochy oraz miejsce na biwak, następnie wieś Loryniec most drogowy, rzeka ma coraz szybszy nurt. Po lewej zbliża się równolegle droga Loryniec - Czarlina. Drewniany mostek z czerwonym szlakiem pieszym. Wda wpływa na meandry na podmokłych łąkach, po lewej duże gospodarstwo rybackie, po prawej wpływ na kraniec Jeziora Słupinko drogowskaz na lewo na Zespół Jezior Wdzydzkich. Wpływ na Jezioro Radolne następnie Wdzydze które jest silnie rozczłonkowane. Chociaż wiekszość w tym miejscu kończy jednodniowy spływ, to nie jest koniec górnego biegu rzeki. Wda wypływa z południowej części Jeziora Wdzydze dalej niezbyt wygodna przenoska na jezioro przez mostek w Borsku. Po około 1 km. zastawka i trzeba podjąć decyzje albo kanałem Wdy który jest początkowo łatwy do przebycia oraz bardzo malowniczy, lecz stopniowo woda spływa w coraz mniejsze odnogi i tym sposobem kanał zmienia się w niemal wyschnięty rów, lepszym rozwiązaniem jest przeniesienie kajaka na zastawce na dół na Wdę. Dalej rzeka płynie dość bystro, miejscami kręto i dlatego czasami jest nieco trudno. Most drogowy Bąk nieco dalej most kolejowy Czersk - Bąk, potem po jednej stronie łąki po drugiej las, mostki Miedzna. Po podpłynięciu pod wysoki zalesiony brzeg, tablica Rezerwatu Kamienne Kregi w Odrach warto w tym miejscu zrobić chociaż krótka przerwę, aby zobaczyć w pobliskim lesie to okazałe miejsce. Trzy kilometry dalej znajduje się młyn Wojtal, przenoska z lewej, a kilometr dalej most kolejowy linii Bydgoszcz - Kościerzyna - Gdynia.Szeroko płynąca Wda podpływa pod Zakłady Płyt Wiórowych oraz zabudowania letniskowe Czarnej Wody i w tym miejscu umownie kończy sie 5 / 6
górny odcinek biegu tej pięknej rzeki. 6 / 6