Autoreferat 1. Imię i nazwisko: Katarzyna Gadomska 2. Posiadane dyplomy: Czerwiec 1997: dyplom magistra filologii romańskiej Uniwersytetu Śląskiego. Praca magisterska pt. «Le motif de la folie dans les récits fantastiques du XIX e siècle» została napisana pod kierunkiem Prof. dr hab. Magdaleny Wandzioch. Lipiec 2001: dyplom doktora nauk humanistycznych w zakresie literaturoznawstwa. Tytuł nadany uchwałą Rady Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Śląskiego na podstawie rozprawy pt. «Science-fiction comme merveilleux contemporain.» napisanej pod kierunkiem Prof. dr hab. Magdaleny Wandzioch. 3. Dotychczasowe zatrudnienie: Październik 1997- lipiec 2001 doktorantka, studia doktoranckie na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Śląskiego. Październik 1999 wrzesień 2001 asystent w Instytucie Języków Romańskich i Transaltoryki (wtedy w Instytucie Filologii Romańskiej) Uniwersytetu Śląskiego. Październik 2001 do chwili obecnej - adiunkt w Instytucie Języków Romańskich i Transaltoryki Uniwersytetu Śląskiego. 4. Wskazanie osiągnięcia wynikającego z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 ze zm.): monografia pt. «La prose néofantastique d expression française aux XX e et XXI e siècles.» Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, 2012, str. 281. Moje zainteresowanie wszelkimi odmianami fantastyki jest już widoczne w napisanej (pod kierunkiem Prof. dr hab. Magdaleny Wandzioch) i obronionej w 1997 roku pracy 1
magisterskiej pt. Le motif de la folie dans les récits fantastiques du XIX e siècle. Praca była poświęcona analizie motywu szaleństwa w fantastyce klasycznej, dziewiętnastowiecznej, u autorów francuskich takich jak Charles Nodier, Théophile Gautier, Auguste de Villiers de l Isle-Adam i Guy de Maupassant. Praca doktorska z 2001 roku ( La science-fiction comme merveilleux contemporain również pod kierunkiem Prof. dr hab. Magdaleny Wandzioch i rekomendowana do druku przez jednego z Recenzentów Prof. dr hab. Aleksandra Abłamowicza) omawia aspekt cudowności w literaturze fantastycznonaukowej (SF). Analizowany korpus tekstów tworzą utwory dwudziestowieczne francusko i anglojęzyczne ukazane w ujęciu komparatystycznym. Przedmiot rozprawy habilitacyjnej jest nadal związany z szeroko rozumianą fantastyką. Czytając opracowania krytyczne poświęcone literaturze fantastycznej, zauważyłam pewne ich powtarzalne, niezmienne od lat cechy świadczące o istnieniu dużej luki w teorii fantastyki. Jeśli tekst krytyczny jest poświęcony jedynie fantastyce francuskojęzycznej, to odnosi się na ogół do literatury dziewiętnastowiecznej, pomijając milczeniem współczesną odmianę gatunku. Są to przeważnie opracowania historii gatunku w XIX wieku lub też omówienia jakiegoś jednego, wybranego aspektu (miłości, szaleństwa, strachu) z zakresu tejże dziewiętnastowiecznej fantastyki. Jeśli krytycy w ogóle odnoszą się do współczesnej francuskojęzycznej fantastyki, czynią to na ogół w sposób incydentalny, przy okazji analizy tekstów współczesnych anglojęzycznych. Przed opublikowaniem mojej rozprawy, żadna inna praca krytyczna nie była więc poświęcona analizie współczesnej francuskojęzycznej literatury fantastycznej, co świadczy, moim zdaniem, o pionierskim charakterze mojej książki i o jej nowatorskiej tematyce. Moja rozprawa pt. La prose néofantastique d expression française aux XX e et XXI e siècles. koncentruje się więc na analizie tekstów fantastycznych współczesnych (dwudziestowiecznych oraz tych z napisanych już w XXI wieku), które dla odróżnienia od ich dziewiętnastowiecznych odpowiedników nazywane są neofantastycznymi lub określane terminem nowa fantastyka. Jak bardzo jest to nowa tematyka świadczy już sam fakt, iż francuska ortografia terminu neofantastyka jest nieskodyfikowana, mianowicie współistnieją dwa zapisy néofantastique oraz néo-fantastique. Korpus analityczny mojej pracy tworzy ponad sto, wybranych ze względu na swą reprezentatywność, tekstów pochodzących z trzech krajów francuskojęzycznych: Francji, Belgii i Kanady francuskojęzycznej (Quebecu). Nie chciałam ograniczać się jedynie do utworów francuskich: dywersyfikacja korpusu tekstów była jak najbardziej świadoma. 2
Zależało mi na tym, by przedstawić pewną specyfikę prozy neofantastycznej z możliwie jak największego obszaru francuskojęzycznego. Chciałabym zaznaczyć, że tak różnorodny korpus badanych tekstów jest analizowany po raz pierwszy. Ponadto, zdecydowałam się na włączenie do badań, obok tradycyjnej formy krótkiej, powieści oraz cykli powieściowych charakterystycznych dla współczesnej literatury popularnej, co świadczy, jak mi się wydaje, o oryginalności mojej koncepcji. Należy tutaj wyjaśnić, iż fantastyka dziewiętnastowieczna nie jest uznawana przez krytyków za literaturę popularną, lecz wysoką. Natomiast, współczesna fantastyka, ewoluując zgodnie z horyzontem oczekiwań czytelnika, wkracza, moim zdaniem, na teren literatury popularnej i zdradza cechy dla niej charakterystyczne, o czym również w swojej pracy piszę. W związku z tym, oprócz autorów ogólnie znanych, przeważnie z pierwszej połowy XX wieku, takich jak Marcel Aymé, czy Jean Ray, omawiam i analizuję, bardzo często po raz pierwszy, twórczość pisarzy znanych szerokiemu gronu czytelników literatury popularnej, ale zaniedbywanych przez krytykę uniwersytecką. Można tutaj przywołać, tytułem przykładu, nazwiska Jean-Pierre a Andrevona, Pierre a Pelot, Serge a Brussolo, Jean-Pierre a Bours, czy wielu, wielu innych. Pewnym novum jest również charakter interdyscyplinarny mojej książki: jej tematyka nie ogranicza się do analiz nowej fantastyki jedynie w literaturze. Wykraczając poza literaturę, analizuję, między innymi, zjawisko kina gore i proponuję jego pierwszą periodyzację. Nieliczne jak dotąd prace dotyczące gore nie podejmowały takiej próby. Jednym z celi, jakie sobie postawiłam, było zbadanie, czy istniejące definicje fantastyki klasycznej, dziewiętnastowiecznej, są jeszcze aktualne w odniesieniu do fantastyki nowej. By móc odpowiedzieć sobie na to pytanie, uznałam, że niezbędnym jest przeanalizowanie głównych elementów poetyki gatunku. Pracę podzieliłam więc na następujące części, które poniżej krótko omawiam. Część pierwsza, mimetyczna przedstawia trzy podstawowe elementy (przestrzeń, czas, postać) iluzji mimetycznej, która jest uznawana przez większość krytyków za warunek niezbędny do zaistnienia zjawiska fantastycznego. W wyniku przeprowadzonych analiz, można stwierdzić, że iluzja mimetyczna, utworzona przy wykorzystaniu kadru czaso-przestrzennego i postaci, jest nadal warunkiem sine qua non fantastyki. Jednakże, charakter iluzji rzeczywistości jest odmienny niż w fantastyce dziewiętnastowiecznej, a mianowicie w neofantastyce iluzja ta jest wiarygodna, lecz niedookreślona. Symboliczne hic et nunc przestrzeni i czasu, abstrakcyjny człowiek-znak (według koncepcji Ph. Hamona) współtworzą nierzeczywistą rzeczywistość neofantastyczną. Część druga, najobszerniejsza, gdyż 3
poświęcona najbardziej kontrowersyjnemu problemowi teorii literatury fantastycznej motywom fantastycznym, zawiera analizy reprezentatywnych, stałych tematów z jakimi wiąże się manifestacja zjawiska fantastycznego. Ukazane więc zostały kolejno, w ujęciu synchronicznym i diachronicznym, następujące figury: kobieta, duch, wampir, psychopata, sobowtór oraz przedmioty. Zwracam szczególną uwagę na ewolucję i modyfikacje, którym podlega większość z wymienionych motywów. Należy tutaj podkreślić, iż niektóre (duch, wampir) tracą swój, niegdyś immanentny, anksojgenny charakter, zaś inne (psychopata) odcinają się w ogóle od elementów nadnaturalnych jako takich na rzecz psychopatologicznych czynów będących źródłem strachu czytelnika. Część trzecia pracy koncentruje się na semantyce zła i estetyce brzydoty, które są charakterystyczne dla nowej fantastyki jako gatunku oraz mówi o recepcji (koncepcje U. Eco i V. Jouve a) tych specyficznych tekstów przez czytelnika, który po nie sięga. Część ostatnia jest analizą strony formalnej nowej fantastyki : jej aspektu paratekstualnego, rodzajów incipitu i excipitu, stosowanych schematów narracyjnych oraz typów narracji i funkcji narratora, wreszcie tradycyjnych i zupełnie nowych technik pisarskich. W prowadzonych badaniach naturalnym modelem referencyjnym jest fantastyka klasyczna, dziewiętnastowieczna. Konkluzja stanowi pionierską próbę sformułowania definicji neofantastyki, gdyż przeprowadzone badania wykazały, iż definicje istniejące i odnoszące się do fantastyki kanonicznej nie są już wystarczające do oddania zmodyfikowanego charakteru fantastyki nowej. Praca opatrzona jest dwoma aneksami. Pierwszy z nich zawiera pełne wersje legend miejskich, które przywoływane są w części pierwszej pracy. Aneks drugi przedstawia sylwetki pisarzy francuskich, belgijskich i quebeckich, których teksty były analizowane w pracy. Obszerna bibliografia, indeks osobowy oraz streszczenia w języku polskim i angielskim zamykają tekst rozprawy. Poniżej przedstawiam spis treści pracy: Introduction 1. Champ mimétique 1.1. L espace 1.2. Le temps 1.3. Le personnage 2. Champ thématique (phénomène néofantastique) 4
2.1. La femme 2.2. Le fantôme 2.3. Le vampire 2.4. Le criminel, le psychopathe, le tueur en série 2.5. Le double 2.6. Les objets anxiogènes 3. Champ des valeurs (champ sémantique, affectif, esthétique) 4. Champ formel 4.1. Le paratexte: le titre, la préface 4.2. L incipit, l excipit 4.3. Le schéma narratif 4.4. La narration 4.5. Les techniques (néo)fantastiques d écriture Conclusion Annexe I: Les légendes urbaines Annexe II: Les notices biographiques Bibliographie des ouvrages cités Textes analysés Études critiques Index des noms de personnes Streszczenie Summary Chciałabym podkreślić jeszcze raz pionierski aspekt mojej rozprawy: nikt przede mną nie podjął jeszcze tej tematyki, żadne istniejące opracowanie krytyczne nie brało pod uwagę współczesnej fantastyki francuskojęzycznej trzech krajów, wreszcie nikt nie pokusił się o sformułowanie definicji nowej fantastyki. Omawiana w mojej pracy tematyka jest nie tylko nowatorska, lecz otwiera również nowe perspektywy badawcze, 5
gdyż neofantastyka jest gatunkiem polimorficznym, a więc podlegającym ciągłej ewolucji. 5. Omówienie pozostałych osiągnięć: Pozostałe osiągnięcia naukowe: inne monografie, artykuły, recenzje oraz udział w konferencjach. Przed uzyskaniem stopnia doktora, opublikowałam cztery artykuły, z czego dwa w czasopismach krajowych i dwa w zagranicznych. Po doktoracie, opublikowałam dziewiętnaście artykułów i jedną recenzję. Kolejne trzy artykuły są przyjęte do druku po pozytywnych recenzjach, a jedna publikacja została do druku złożona. Ogółem, na dwadzieścia cztery prace, które ukazały się drukiem szesnaście zostało opublikowanych w czasopismach krajowych recenzowanych (miejsce wydania to: Poznań, Katowice, Opole, Gdańsk, Kraków, Piotrków Trybunalski), w tym w czasopismach z Listy ERIH (Studia Romanica Posnaniensia), oraz w periodykach z Listy czasopism punktowanych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (Romanica Silesiana). Natomiast, osiem pozostałych artykułów ukazało się w czasopismach zagranicznych recenzowanych (miejsce wydania to: Czeskie Budziejowice, Timisoara, Ankara czasopismo tureckie Frankofoni jest cytowane w indeksie MLA [Modern Language Association of America] oraz Brno Echo des Etudes Romanes znajduje się na liście ERIH). Na trzy publikacje przyjęte do druku, dwie ukażą się w czasopismach krajowych, jedna w zagranicznym. Zaś tekst złożony do druku oczekuje na recenzję w periodyku zagranicznym. Pełną listę publikacji wydanych, przyjętych i złożonych do druku załączam do autoreferatu. Moje artykuły podzieliłabym na cztery kategorie tematyczne, które łączy ważny, wspólny czynnik: wszystkie dotyczą szeroko rozumianej literatury fantastycznej. Pierwsza grupa obejmuje publikacje na temat tzw. fantastyki klasycznej, dziewiętnastowiecznej. W kategorię drugą wpisują się teksty mówiące o fantastyce naukowej i, rzadziej, fantasy. Do grupy następnej, zaliczyłabym publikacje omawiające wybrane problemy nowej fantastyki czyli współczesnej odmiany gatunku. Wreszcie, kategoria ostatnia, najmniej liczna, jest poświęcona twórczości pisarzy praktykujących fantastykę, ale nie należących do kręgu francuskojęzycznego. Świadczy to, jak mi się wydaje, o koncentracji moich zainteresowań na fantastyce jako gatunku, jednak gatunku szeroko rozumianym, obejmującym różne odmiany w różnych epokach (XVIII, XIX, XX, XXI wiek). 6
Najczęściej swoje prace poświęcam pisarzom francuskojęzycznym z Francji, Belgii i Quebecu, ale nie ograniczam się jedynie do literatury francuskojęzycznej, analizując również twórczość wybranych pisarzy anglojęzycznych i, ostatnio, rosyjskojęzycznych. Niektóre ze swoich artykułów, przedstawiałam w formie referatu na jedenastu konferencjach krajowych i zagranicznych. W roku 2013 zaplanowałam udział w trzech kolejnych konferencjach, dwóch zagranicznych i jednej krajowej, z referatami (abstrakty zostały przyjęte przez organizatorów). Jestem też autorką monografii pt. Science-fiction et fantasy comme merveilleux contemporain (2002), której tekst jest w dużej części oparty na rozprawie doktorskiej pt. Science-fiction comme merveilleux contemporain (2001). Monografia została uzupełniona przeze mnie o niektóre oryginalne pasaże na temat fantasy, aczkolwiek chcę jeszcze raz podkreślić, że większość tekstu monografii jest identyczna z tekstem pracy doktorskiej. Udział w projektach badawczych. W latach 2009-2012 uczestniczyłam, jako wykonawca, w grancie zespołowym nr NN 103024837 (pod kierunkiem Prof. dr hab. M. Wandzioch). Praca ta zaowocowała wydaniem monografii zbiorowej pt. «Métamorphoses de l insolite dans la littérature d expression française du XVIII e au XXI e siècle.» (2012), w której jestem autorką jednego z rozdziałów pt. «Quelques remarques sur les métamorphoses du nouveau fantastique d expression française.» Otrzymane nagrody. W październiku 2011 otrzymałam nagrodę III stopnia JM Rektora Uniwersytetu Śląskiego za działalność organizacyjną na rzecz Uniwersytetu Śląskiego. Uczestnictwo w programach europejskich. Po uzyskaniu stopnia doktora, brałam udział w programie Erasmus trzykrotnie. W ramach tego programu prowadziłam zajęcia dydaktyczne, które poniżej omawiam. Na Uniwersytecie Katolickim w Lizbonie (maj 2009), prowadziłam wykłady w języku francuskim dla doktorantów z zakresu szeroko rozumianej kultury popularnej (problematyka legend miejskich w ujęciu mitograficznym, socjologicznym, kulturoznawczym). Dwukrotnie (maj 2011, kwiecień 2012), przeprowadziłam zajęcia w języku polskim na Uniwersytecie w Grenadzie z zakresu literatury i kultury polskiej dla studentów tamtejszej polonistyki. 7
Członkostwo w organizacjach naukowych. Jestem członkiem: Towarzystwa Romanistów «Plejada» (Polska), Polskiego Towarzystwa Badań Kanadyjskich (Polska), Międzynarodowego The Society of Dix- Neuviémiste (Wielka Brytania, Irlandia). Osiągnięcia dydaktyczne i organizacyjne w zakresie popularyzacji nauki. Moja działalność dydaktyczno-organizacyjna jest związana przede wszystkim z funkcjonowaniem Romanistycznego Studenckiego Koła Naukowego Assososno, które w 2001 roku założyłam, wraz ze studentami, oraz, którego byłam opiekunem w latach 2001-2012. Z Kołem Assososno proponowałam studentom różne typy aktywności. Między innymi, kameralne sesje naukowe z członkami Koła poświęcone pisarzom francuskojęzycznym, wybranym utworom, a także problemom z zakresu teorii literatury i paraliteratury oraz kultury popularnej. Byłam także głównym organizatorem i opiekunem naukowym czterech ogólnopolskich, literaturoznawczych konferencji naukowych dla studentów. Podjęte tematy to: Licite/Illicite (2002), Personnage littéraire (2003), Solitude (2004), Voyages (2005). We współpracy z Instytutem Francuskim w Krakowie sprawowałam opiekę nad Prix Goncourt Choix Polonais (przez piętnaście lat) w moim macierzystym Instytucie: przeprowadzałam obrady jury studenckiego w celu wyłonienia wyboru studentów z IJRiT. W listopadzie 2012, Dyrektor Instytutu Francuskiego w Krakowie, Pan Alain Schneider, skierował pismo do Pani Dyrektor IJRiT UŚ dr hab Ewy Miczki dziękując mi za długoletnią współpracę przy organizacji Nagrody Goncourt oraz za stałe wsparcie dla projektów Instytutu. Organizowałam również dla studentów spotkania z ludźmi kultury, na przykład w 2012 roku wieczór autorski Michała Procnera, pisarza reprezentującego młode pokolenie polskiej fantastyki. Działalność popularyzatorska koła Assososno nie ograniczała się jednak tylko do publiczności studenckiej. Z naszymi inicjatywami starałam się zawsze wychodzić poza Uniwersytet. Stworzyłam konkurs wiedzy o literaturze francuskiej przeznaczony dla uczniów szkół średnich, który organizowałam przez dziewięć corocznych edycji i, który od kilku lat przyciąga co roku średnio około dwustu uczestników. Jestem także twórcą oraz głównym organizatorem dyktanda w języku francuskim dla uczniów szkół średnich oraz słuchaczy NKOJ z woj. śląskiego. Dyktando to organizowałam w moim Instytucie przez pięć corocznych edycji. Sprawowałam też opiekę naukową nad prezentacjami z zakresu literatury i kultury francuskiej przygotowywanymi przez studentów dla uczniów szkół średnich w ramach corocznych obchodów Festiwalu Nauki w IJRiT. W 2010 roku zorganizowałam i przeprowadziłam przedstawienie teatralne na kanwie Bajek La 8
Fontaine a. Aktorami byli studenci, a publicznością dzieci w wieku od 3 do 5 lat z przedszkola francuskojęzycznego działającego w Katowicach pod patronatem Fundacji K. Rutkowskiej. Opieka naukowa nad studentami. Po doktoracie, wielokrotnie sprawowałam opiekę naukową nad studentami Międzywydziałowych Studiów Humanistycznych (MISH) UŚ. Byłam tutorem wielu prac semestralnych studentów MISH (ostatnio praca semestralna p. Niny Laskowskiej, rok akademicki 2010/2011). Byłam także opiekunem naukowym szczególnie uzdolnionych studentów studiujących w trybie Indywidualnego Toku Studiów (ostatnio opieka naukowa nad p. Małgorzatą Nowak, 2010/2011 oraz 2011/2012). Należy podkreślić, że zarówno opieka naukowa nad studentami MISH, jak i studentami w trybie ITS była podejmowana przeze mnie na prośbę samych studentów, co traktuję jako wyraz zaufania z ich strony. Staże w zagranicznych ośrodkach naukowych. W trakcie swojej pracy odbyłam poniższe staże i kwerendy, które pomogły mi w zebraniu materiału badawczego niezbędnego do napisania pracy doktorskiej, rozprawy habilitacyjnej oraz artykułów: Wrzesień 1997 staż miesięczny z zakresu traduktologii w Université de Haute Bretagne, Rennes II. Październik 1999- staż miesięczny z zakresu literatury francuskiej (pod kierunkiem Prof. P. Berthier) w Université de Picardie, Jules Verne, Amiens. Październik 2005 staż miesięczny z zakresu literatury francuskiej (pod kierunkiem Prof. J. Bessière) w Paris III Sorbonne Nouvelle, Paryż. Lipiec 2010 - wyjazd o charakterze kwerendy bibliotecznej (z środków grantowych), Paryż. Czerwiec 2012 wyjazd o charakterze kwerendy bibliotecznej (z środków grantowych), Paryż. Promotorstwo prac licencjackich i magisterskich. W okresie od 2001 roku do chwili obecnej byłam promotorem ok. sześćdziesięciu prac licencjackich i ok. czterdziestu prac magisterskich (na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych) z zakresu literatury francuskojęzycznej i literaturoznawstwa. Byłam również recenzentem podczas ok. trzydziestu obron prac magisterskich i licencjackich. 9